ΜΕΤΑΝΟΙΑ - Υάκινθος

Η ίδια η λέξη "μετάνοια" δηλώνει αλλαγή του νοός, δηλ. άλλον τρόπο νοήσεως. Να φτάσω σε έναν μετα-νού. Η μετάνοια είναι αλλαγή του νοός, δηλ. αλλαγή του τρόπου νοήσεως. Για να φτάσω σε μιαν αλλαγή του τρόπου νοήσεως, πρέπει να έχω αίσθηση ότι ο τρόπος με τον οποίο νοώ είναι τρόπος νοσηρός και όχι υγιής. Δηλ. πρέπει να έχω μια αίσθηση των λαθών. Και δεν μπορώ βέβαια να έχω αίσθηση κάποιων πραγμάτων, χωρίς να τα αναγνωρίζω. Γι΄ αυτό σε όλη την ασκητική μας παράδοση υπάρχει μία μέριμνα για την αναγνώριση των λαθών. Άν οι Πατέρες επιμένουν να μας περιγράφουν τα πάθη, δεν το κάνουν ούτε για να μας τρομάξουν, ούτε για να μας βοηθήσουν σε μια ηθική διάσταση της σωτηρίας.. Το κάνουν για να μας βοηθήσουν στην αναγνώριση των λαθών ή των αμαρτιών. Και γι΄ αυτό μιλάμε για "οδό μετανοίας", για μια ασκητική πορεία, και όχι για μια στατική ή μια εφ΄ άπαξ κατάσταση, αφού η αναγνώριση συνεχίζεται μέσα στη ζωή. Κατ΄ ουσίαν η μετάνοια δεν είναι μόνον μια ξαφνική απόφαση του ανθρώπου να αλλάξει, αν και έχουμε περιγραφές τέτοιων ξαφνικών αποφάσεων αλλαγής. Ίσως εκ πρώτης όψεως να φαίνεται ότι είναι κάτι τέτοιο. Εάν όμως διαβάσουμε την Ακολουθία της ιεράς Εξομολογήσεως (του μυστηρίου της μετανοίας), θα δούμε ότι στις τρεις μεγάλες ευχές που έχει, προσεύχεται ο ιερέας στον Θεό να δώσει στον άνθρωπο "καιρόν μετανοίας". Δεν τον βεβαιώνει ότι άλλαξαν τα πράγματα με την εξομολόγηση. Το μόνο που δέεται είναι να του επιτρέψει ο Θεός να ζήσει εν μετανοία, ώστε να φτάσει σε ένα σημείο αναγνωρίσεως του Νυμφίου.

Και μια και αναφέρθηκα στην Ακολουθία της ιεράς Εξομολογήσεως, θα προσπαθήσω, στο σημείο αυτό, να σας περιγράψω πώς γινόταν στο παρελθόν -και πώς δυστυχώς δεν γίνεται σήμερα- αυτή η ακολουθία. Πρόκειται για μια ακολουθία, όπως είναι η ακολουθία του εσπερινού, του βαπτίσματος, του ευχελαίου. Δηλ. έχει έναρξη, διάρκεια και λύση(απόλυση).Δεν γίνεται με προσαγωγή ατόμων. Γίνεται με παρουσία κοινότητας. Και γίνεται στο ναό. Οι άνθρωποι που έχουν την αίσθηση ότι έχουν διακόψει την κοινωνία τους με την ευχαριστιακή κοινότητα, θέλουν να επανέλθουν στην κοινωνία τους με την ευχαριστιακή κοινότητα. Γι΄ αυτό μίλησα περί αναγνωρίσεως των λαθών. Όταν λέω αναγνώριση δεν εννοώ να παραδεχθώ το λάθος μου, αλλά εννοώ να "διαβάσω" το λάθος μου, να το αναγνωρίσω, να μπορώ να το περιγράφω και να το κατανοώ ως λάθος. Αυτό σημαίνει αναγνώριση. Η αναγνώριση του λάθους με οδηγεί, δια της προαιρέσεως, στην απόφαση να επανενταχτώ στην ευχαριστιακή κοινότητα. Προσέρχομαι λοιπόν στην ακολουθία, εγώ και ο άλλος αδελφός μου, και ο άλλος αδελφός μου, και ο άλλος και ο άλλος....Ο προεστώς της κοινότητας, ο ιερέας, έχει ορίσει την ακολουθία: π.χ., το τάδε απόγευμα θα γίνει η ακολουθία της ιεράς εξομολογήσεως, ελάτε όσοι έχετε "αναγνωρίσει" την ανάγκη αυτή. Προσερχόμαστε, βάζει ο προεστώς της κοινότητας "ευλογητός" (όπως λένε οι λειτουργικές φυλλάδες), και ξεκινάει η ακολουθία. Η ακολουθία έχει στην αρχή προσευχές, αιτήματα (τα λεγόμενα ειρηνικά),έναν διάλογο του ψάλτη, ως εκπροσώπου του λαού, με τον ιερέα, και στην συνέχεια να διαβάζεται η πρώτη σημαντική ευχή. Μια ευχή συγχωρήσεως, δηλ. αφέσεως αμαρτιών (κατά τον καινοδιαθηκικό λόγο ότι ο επίσκοπος έχει εξουσία να συγχωρεί αμαρτίες). Προσέχτε, δεν έχει υπάρξει ακόμα εξομολόγηση. Η ίδια η κίνηση του ανθρώπου να προσέλθει στο μυστήριο, σημαίνει την αλλαγή της προοπτικής. Έχει γίνει η αναγνώριση των λαθών, αφού υπάρχει η κίνηση, και επομένως γίνεται η υποδοχή. Αυτό σημαίνει άφεση αμαρτιών: υποδοχή του μέλους της Εκκλησίας στον χώρο της θείας Ευχαριστίας.

Ακολούθως, καθένας από όσους βρίσκονται στην ακολουθία της εξομολογήσεως προσέρχεται ενώπιον του ιερέως που έχει την άδεια από τον επίσκοπο να αποδέχεται την μετάνοια των αμαρτωλών (έχει συγχρόνως την πνευματική πείρα, και ηλικία και μια ωριμότητα) και λέει τα λάθη του "χαμηλή τη φωνή". Εάν ο εξομολογούμενος είναι διστακτικός, ανώριμος ή φοβάται, θα τον ρωτήσει ο ιερέας. Είναι πολύ χαρακτηριστική και χαριτωμένη η σημείωση στο τυπικό της Εκκλησίας: "τότε ο πνευματικός ιλαρά τη φωνή λέγει", δηλ. ερωτά περί των αμαρτημάτων. Ο καθένας έλεγε την αμαρτία του, τα λάθη του, αυτά που είχε αναγνωρίσει, στον ιερέα. Ο ιερέας ασφαλώς άκουγε τι του έλεγε ο εξομολογούμενος. Οι υπόλοιποι εξομολογούμενοι δεν άκουγαν αυτή την προσωπική εκφώνηση. Περίμεναν να φύγει ο ένας για να πάει ο άλλος, όπως εμείς σήμερα μεταλαβαίνουμε ένας-ένας στη θεία κοινωνία. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε παλαιά χειρόγραφα υπάρχουν συμβουλές σε πνευματικούς που τους προτρέπουν να προσέχουν ώστε η εξομολόγηση να γίνεται σε χαμηλή φωνή για να μην ακούνε οι άλλοι. Αυτό το "δημόσια εξομολόγηση" που ακούμε μερικές φορές δεν υπήρξε ποτέ στην Εκκλησία. Αν έχει κάποια έννοια να μιλάμε για "δημόσια εξομολόγηση" αυτό δεν μπορεί να σημαίνει τίποτα άλλο από την ενώπιον του λαού εξομολόγηση στο πλαίσιο της ακολουθίας.

Η εξομολόγηση αυτή είναι η "ομολογία προς τα έξω" των λαθών που ο καθένας έχει αναγνωρίσει. Δεν είναι πνευματική καθοδήγηση. Ο ιερέας δεν καθοδηγεί, δεν δίνει συμβουλές. Με την ομολογία των λαθών ο καθένας επιστρέφει στη θέση του. Όταν τελειώσει αυτή η εναλλαγή των προσώπων, η ακολουθία ολοκληρώνεται με τις δύο τελευταίες ευχές: με την προσευχή να δώσει ο Θεός δύναμη στους εξομολογηθέντες να ζήσουν για να μπορέσουν να μετανοήσουν.

Ο ιερέας δεν δίνει συμβουλές. Άλλο ιερή εξομολόγηση και άλλο καθοδήγηση. Την καθοδήγηση δεν την κάνει αναγκαίως ο ιερέας, μπορεί να την κάνει και ένας που δεν είναι ιερέας, αλλά αναγνωρίζεται αυτή του η πνευματική ικανότητα από την κοινότητα, Δηλ. η κοινότητα είχε στο παρελθόν -και επιτρέψτε μου να το πω έχει και σήμερα- τη δυνατότητα να αναγνωρίζει χαρίσματα σε έναν πιστό. Αυτός ονομάζεται "πνευματικός πατέρας". Σήμερα συνηθίζουμε να τον λέμε "ο Γέροντας". Ο Γέροντας έχει χάρισμα του Αγίου Πνεύματος. Συγκεκριμένο χάρισμα, όχι όλα τα χαρίσματα. Μπορεί να έχει το διορατικό χάρισμα και να μην έχει το προορατικό, ή μπορεί να έχει το προορατικό και να μην έχει το διορατικό. Ή μπορεί να έχει το θεραπευτικό.

Υάκινθος