Ο Μάικλ Βέντρις και η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄ - Γεώργιος Διον. Κουρκούτας

ΣΕΛΙΔΕΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ  

1952-2012

60 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΜΙΑ ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ

Ο Μάικλ Βέντρις και η αποκρυπτογράφηση της Γραμμικής Β΄

Η σημασία της ανακάλυψης για την Ελληνική Γλώσσα

Από τον Σλήμαν στον Βέντρις

Όταν τον 19^ο αιώνα ερχόταν στον ευρύτερο ελληνικό χώρο ένας περίεργος Γερμανός που εξελίχθηκε σε θρυλικό ερασιτέχνη Αρχαιολόγο, ο Ερρίκος Σλήμαν, οι κυρίαρχες αντιλήψεις των τότε ανθρώπων (ακόμη και των επιστημόνων) σε Ελλάδα και εξωτερικό ήσαν οι παγιωμένες για αιώνες όσον αφορά τα πρωτοϊστορικά χρόνια των Ελλήνων: τα Έπη του Ομήρου ήταν ένα ωραίο και διδακτικό λογοτεχνικό παραμύθι και όσα αναφέρει ο Όμηρος για Τροία και Ιθάκη, για Τρωικό Πόλεμο και την δυναστεία των Ατρειδών ήσαν απλώς μία ωραία αφήγηση βγαλμένη από τα παραμύθια .

Παρά την καχυποψία που αντιμετώπισε ,ο Ερρίκος Σλήμαν κατόρθωσε με σειρά ανασκαφών σε Πελοπόννησο και Τρωάδα να αναδείξει έναν άγνωστο νέο Πολιτισμό που ονομάστηκε Μυκηναϊκός .Και αυτή η μεγάλη του προσφορά στις επιστήμες της Ιστορίας και της Αρχαιολογίας προχώρησε με την εμφάνιση των νέων επιστημών ,των Μυκηναϊκών που διευρύνθηκαν με την συμμετοχή εξαίρετων εργατών της Επιστήμης από την Ελλάδα και άλλες χώρες .

Ακολούθησε ο Άρθουρ Έβανς με τις ανασκαφές στην Κρήτη και την εύρεση και σχετικών πινακίδων με νέου είδους γραφή . Άρχισαν να διευρύνονται τόσο η έρευνα όσο και η μελέτη των νέων αυτών αρχαιολογικών και ιστορικών δεδομένων . Μάλιστα ξεκίνησε και συζήτηση για το αν οι γραφές που χρησιμοποιούνταν στις πινακίδες της Γραμμικής Α’ και Β’ ήσαν Ελληνικές ή από άλλους λαούς .Στην έρευνα εισήλθαν και «ερασιτέχνες »αρχαιολόγοι ,όπως ο Βρετανός αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις . Ο τελευταίος άλλαξε την πορεία των όλων δεδομένων της μυκηναϊκής εποχής με μια ανακάλυψή του το 1952 ,εξήντα χρόνια πριν.

Η επιτυχία του Μάικλ Βέντρις

Τον Ιούνιο τού 1952, πριν από 60 ακριβώς χρόνια, ένας Άγγλος αρχιτέκτονας, ο Μάικλ Βέντρις (Michael Ventris), ηλικίας τότε 30 ετών, ανακοίνωσε δημόσια ότι μπόρεσε να αποκρυπτογραφήσει μιαν άγνωστη μέχρι τότε γραφή, την κρητομυκηναϊκή γραμμική γραφή τύπου Β', στην οποία βρίσκονται γραμμένες πολλές πήλινες πινακίδες από την Κρήτη, τις Μυκήνες, την Πύλο κ.α. και, το κυριότερο, ότι η γλώσσα των πινακίδων αυτών είναι η Ελληνική. Η σπουδαιότητα της ανακοίνωσης τού Βέντρις για την επιστήμη γενικότερα (που έλυνε, επιτέλους, το μυστήριο των πινακίδων της γραμμικής γραφής Β') αλλά ιδίως για τον ελληνικό πολιτισμό, που η γραπτή του παράδοση μεταφερόταν επτά περίπου αιώνες νωρίτερα (από τον 8ο αιώνα π. Χ. στον 15ο), ήταν ανυπολόγιστης σημασίας. Άλλαζαν άρδην τα δεδομένα της ιστορίας μας, αφού αυτή εξαρτάται και προσδιορίζεται χρονικά κατά κύριο λόγο από τις γραπτές μαρτυρίες. 

Λίγα λόγια για την ζωή του

Ο Μάικλ Βέντρις γεννήθηκε στις 12 Ιουλίου 1922 και ήταν άγγλος αρχιτέκτονας και ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β γραφή. Γιος ενός συνταγματάρχη του βρετανικού στρατού και της πολωνοβρετανίδας Άννα Ντοροθέα Γιάνας, γεννήθηκε στην Αγγλία και πέρασε τα παιδικά του χρόνια σε οικοτροφεία της Ελβετίας, όπου φάνηκε η κλίση του στην εκμάθηση γλωσσών και στο σκι. Μέχρι να γίνει εννέα χρονών είχε μάθει γαλλικά, γερμανικά, ελβετογερμανικά, αρχαία ελληνικά και λατινικά. Στην Αγγλία εισήχθη για τις γυμνασιακές του σπουδές στην Σχολή Στόου, όπου κέρδισε μια υποτροφία (1935-1939). Το 1936, σε ηλικία δεκατεσσάρων χρονών, έτυχε να ξεναγηθεί από τον Άρθουρ Έβανς σε μια έκθεση ελληνικής και μινωικής τέχνης. Εκεί κεντρίστηκε το ενδιαφέρον του από το γεγονός ότι η Γραμμική Β γραφή δεν είχε αποκρυπτογραφηθεί. Έτσι ξεκίνησε να διαβάζει γι' αυτή.

Τον Αύγουστο του 1942 κατατάχτηκε στη RAF και ξεκίνησε εκπαίδευση πιλότου, αλλά τελικά κατέληξε αεροναυτίλος και ασχολήθηκε με την αποκρυπτογράφηση- Ο πρόωρος θάνατος του στις 6 Σεπτεμβρίου 1956 ,σε ηλικία μόλις 34 ετών αύξησε τον θρύλο της προσωπικότητος το , λύπησε όσους θαύμασαν το έργο του ,στέρησε την Επιστήμη από ένα φωτεινό και νεανικό μυαλό ,αλλά και άνοιξε ένα κεφάλαιο Μυστηρίου : ο θάνατος του ήταν πράγματι ατύχημα ; Κάποιοι δεν ήθελαν να προσφέρει αυτός ο άνθρωπος άλλα στην Ελληνική Πρωτοϊστορία και Αρχαιολογία ;

Η σημασία του έργου του για την Ελληνική Ιστορία

Σπουδαία στοιχεία για την ζωή του και τον τρόπο με τον οποίο εργάστηκε ο Μάικλ Βέντρις παρουσιάζει ο Άντριου Ρόμπινσον (Andrew Robinson) ,απόφοιτος του Κολεγίου Ήτον και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και λογοτεχνικός συντάκτης σήμερα , που εξέδωσε σχετικό βιβλίο για τον μεγάλο αυτόν ερευνητή .Το βιβλίο (κυκλοφόρησε στα Ελληνικά σε μετάφραση Ιωάννη Αρβανίτη από τις εκδόσεις Πατάκη με τίτλο «Ο άνθρωπος που αποκρυπτογράφησε τη Γραμμική Β’ ») και καταγράφει τα βήματα που έκανε ο Βέντρις για να φτάσει στην μεγάλη στιγμή της αποκρυπτογράφησης . Είναι ένα μεγάλο Έπος που προσέφερε στον Βέντρις μία θέση στην αθανασία ,διότι έφερε τον Κόσμο των Μινωιτών και των Μυκηναίων να μιλά σε εμάς ,να διαβάζουμε τα ελληνικά τους στις πινακίδες που διεσώθησαν στα ανάκτορα της Κρήτης και της κυρίως Ελλάδος.

Ο κ. Γεώργιος Μπαμπινιώτης , καθηγητής Γλωσσολογίας (που διετέλεσε πρόσφατα και Υπουργός Παιδείας ) σε σχετικό του άρθρο στην εφημερίδα «Το Βήμα» ,με αφορμή τα 50 χρόνια από την μεγάλη ανακάλυψη του Μάικλ Βέντρις αναφέρει : «Ο Βέντρις δεν ήταν φιλόλογος και δεν μπορούσε να συνεχίσει την ανακάλυψή του χωρίς την επικουρία ενός κλασικού φιλολόγου που θα μπορούσε να τον βοηθήσει να ταυτίσει τις αναγνώσεις του με αρχαιοελληνικές λέξεις και μάλιστα αρχαιότατες, ενίοτε και μη παραδεδομένες στη μετέπειτα Ελληνική. Αυτό επετεύχθη στο πρόσωπο τού Τζων Τσάντγουικ (John Chadwick), υφηγητή των κλασικών γραμμάτων στο Πανεπιστήμιο τού Καίμπριτζ. Μαζί επεξεργάστηκαν την επίσημη παρουσίαση της αποκρυπτογράφησης της γραμμικής γραφής Β', σε άρθρο τους που δημοσιεύθηκε στο έγκυρο επιστημονικό περιοδικό «Journal of Hellenic Studies» το 1953 με τίτλο «Μαρτυρίες για ελληνική διάλεκτο στα μυκηναϊκά αρχεία» (Evidence for Greek Dialect in Mycenaean Archives). Αντίγραφο τού άρθρου αυτού, προτού δημοσιευθεί, δόθηκε στον αρχαιολόγο Carl Blegen, ο οποίος μπόρεσε να διαβάσει την περίφημη «οιονεί δίγλωσση» πινακίδα της Πύλου, την «πινακίδα των τριπόδων», εφαρμόζοντας τις αξίες των συλλαβογραμμάτων που είχαν επισημάνει οι Βέντρις - Τσάντγουικ. Αυτό έπεισε τους περισσότερους επιστήμονες να δεχθούν ότι η ανάγνωση ήταν ορθή και ότι έχρηζε περαιτέρω βελτιώσεων».

Σε συνεργασία με τον Τζων Τσάντγουικ προχώρησε την έρευνά του και δημοσίευσε στοιχεία που αποδείκνυαν την ορθότητα της αποκρυπτογράφησης. Σύντομα έγινε γνωστός, και ένα νέο ρεύμα ενδιαφέροντος για την Μυκηναϊκή Ελλάδα και τον Κρητικό πολιτισμό αναπτύχθηκε σε όλο τον κόσμο. Μαζί με τον Τσάντγουικ έγραψε το βιβλίο "Documents in Mycenaean Greek", ενώ το 1954 εργάστηκε ως σχεδιαστής σε ανασκαφές στο Εμποριό της Χίου, όπου αναφέρεται ότι μετέφραζε πινακίδες αμέσως μετά από την ανασκαφή τους.

Ενώ πλέον το μεγαλύτερο μέρος του επιστημονικού κόσμου είχε δεχτεί την ανακάλυψή του και ο ίδιος δεχόταν μεγάλες διακρίσεις και προτάσεις για την είσοδό του στον ακαδημαϊκό χώρο, σκοτώθηκε σε τροχαίο το 1956.

Τι του προσέφερε η Ελλάδα ;

Στο προαναφερθέν άρθρο του ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης επισημαίνει μία από τοις παραλείψεις του Ελληνικού Κράτους : «Αλήθεια, υπάρχει κανένας δρόμος της Ελλάδος που να φέρει το όνομα αυτού τού μεγάλου επιστημονικού ευεργέτη τού Ελληνισμού; Ας σημειωθεί ότι η Μ. Βρετανία ετίμησε εν ζωή τον Βέντρις με το παράσημο της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, το Πανεπιστήμιο τού Λονδίνου τον ανακήρυξε επίτιμο ερευνητή και το Πανεπιστήμιο της Ουψάλα τον ανακήρυξε επίτιμο διδάκτορα, προφταίνοντας να τον τιμήσουν, προτού χαθεί πρόωρα από τη ζωή (το 1956) σε ηλικία 34 ετών». Το 1998 έφυγε από την ζωή και ο Τζων Τσάντγουικ ,έχοντας αφήσει πίσω του αξιόλογο γραπτό έργο .

Σήμερα ,αν ζούσε ο θα ήταν μόλις 90 ετών .Σε ηλικία 34 μόλις ετών πέρασε στην αθανασία ,στο Πάνθεον των γιγάντων της Αρχαιολογίας .Προσέφερε τόσα πολλά και δεν πήρε τίποτε από την νεώτερη Ελλάδα . Ας τον θυμόμαστε με ευγνωμοσύνη και να ελπίζουμε να βρίσκονται καλοί και ακούραστοι εργάτες της επιστήμης είτε της Αρχαιολογίας είτε της Ιστορίας ,ακόμη και «ερασιτέχνες ».Όπως «ερασιτέχνης» ήταν ο αρχιτέκτονας Μάικλ Βέντρις …

Γεώργιος Διον. Κουρκούτας