Ο αββάς Σισώης και ο Μέγας Αλέξανδρος

Υπάρχει μια εικόνα του αββά Σισώη (5ος αι.), ο οποίος στέκει μπροστά στον ανοιχτό τάφο του Μ. Αλεξάνδρου και θρηνεί. Η επιγραφή πάνω στην εικόνα γράφει: " Ο μέγας εν ασκηταίς Σισώης έμπροσθεν του τάφου του βασιλέως των Ελλήνων Αλεξάνδρου, του πάλαι λάμψαντος εν δόξη, και  το, άστατον του καιρού και της δόξης της προσκαίρου λυπηθείς, ιδού κλαίει.

 Ορών σε, τάφε, δειλιώ σου την θέαν και καρδυοστάλακτον δάκρυον χέω, χρέος το κοινόφλητον εις νουν λαμβάνων. Πως ουν μέλλω διελθείν πέρας το τοιούτον; Αί! Αί! θάνατε! Τις δύναται φυγείν σε;".

   Το ενδιαφέρον στην εικόνα δεν είναι μόνο η ανθρωπιά και η φιλόσοφη διάθεση που αποπνέει, αλλά και η ιστορική συγκυρία μέσα στην οποία δημιουργήθηκε  η ίδια η εικόνα. Εμφανίσθηκε μετά την άλωση της Κων/λεως και, προφανώς αποτυπώνει το συλλογικό τραύμα της πτώσης της πάλαι ποτέ κραταιάς ρωμαίϊκης αυτοκρατορίας.

Το ενδιαφέρον είναι ότι, λίγο ως πολύ, αντιστρέφει αυτό που δέσποζε πριν από την άλωση. Στα χρόνια του Βυζαντίου -ήδη από την εποχή του Μ. Κων/νου- η μορφή του Αλεξάνδρου πρόβαλε ως υπόδειγμα ηγεμόνα και έλαβε μεταφυσικές διαστάσεις, κυρίως με τον μύθο περί αναλήψεώς του. Μέσα στο πλαίσιο της ρωμαϊκής ιδεολογίας (την οποία εν πολλοίς είχε πλέον αποδεχθεί ο ρωμαϊκός κόσμος) ότι η κοσμοκράτειρα αυτοκρατορία ήταν το τελικό στάδιο της ανθρώπινης ιστορίας, η χριστιανική παγκοσμιοποίηση έμοιαζε αιώνια στη συνείδηση του ανθρώπου της εποχής. Πιστεύτηκε πως αν τυχόν καταστρεφόταν, θα επερχόταν η συντέλεια του κόσμου. Έτσι ο Αλέξανδρος, ενταγμένος στο αυτοκρατορικό κοσμοείδωλο ως πρόδρομος της χριστιανικής αυτοκρατορίας, έπρεπε να αναληφθεί, όχι  πάντως να πεθάνει και να σαπίσει. Αυτό όμως, όσο συγκινητικό και εθνοσωτήριο κι αν είναι, σημαίνει ότι στην αγκαλιά της ρωμαιοτραφούς χριστιανικής ιδεολογίας, κινδύνευε να παραδοθεί σε ύπνο η εκκλησιαστική συνείδηση ότι όλα τα κτιστά είναι φθαρτά και ότι αιώνια θα είναι η μέλλουσα Βασιλεία, και όχι οποιαδήποτε ενδοϊστορική  φάση. Όταν λοιπόν οι "ταπεινοί αγιογράφοι της Τουρκοκρατίας" -όπως τους λέει ο Κόντογλου- ζωγράφισαν στην εν λόγω εικόνα τον Αλέξανδρο αποσυντεθειμένο μέσα σε τάφο, αποκατέστησαν την θεολογική ερμηνεία που εκκρεμούσε. Στο μέτρο που ο ασκητής Σισώης συλλαμβάνει την αλήθεια του σύμπαντος κόσμου, είναι άνθρωπος απείρως οικουμενικότερος του στρατηλάτη που άγγιξε τις γεωγραφικές εσχατιές της εποχής του.

 (Του Θαν.Παπαθανασίου, περ.Σύναξη,τχ.79).

  Βυζάντιος