Η ΑΛΛΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΣΤΑ ΠΕΡΙ … «ΕΥΣΕΒΙΣΜΟΥ» ΤΗΣ «ΖΩΗΣ» ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

Η  ΑΛΛΗ  ΑΝΑΓΝΩΣΗ  ΣΤΑ   ΠΕΡΙ  … «ΕΥΣΕΒΙΣΜΟΥ»   ΤΗΣ   «ΖΩΗΣ»

ΚΑΙ  ΟΙ  ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ  ΤΗΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

        Συνέχεια 3^η στο βιβλίο : «Εδώ θα πας, στο στενό μονοπάτι …», το βιβλίο με τις δέκα απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις του πολύ σε θεολογική και ευρύτερη λογιότητα συν χριστιανική-ορθόδοξη-πνευματικότητα π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου. Η ζωντανή  μαρτυρία, η εμπειρία, γιατί όχι, η παρακαταθήκη των 67 ενιαυτών-2005- ασκητικής αφάνειας στην ιεραποστολική δοκιμή της «Ζωής». Και το θέμα σήμερα καίριο και ουσιαστικό, «η άλλη ανάγνωση στα περί … «ευσεβισμού» της «Ζωής» και οι προεκτάσεις της».

       Πρώτα όμως δυο λόγια μνήμης και τιμής για το εξής γραφόμενο. «Φωτογραφία εξωφύλλου : Ιωάννης Ζαρταλούδης». Επισημαίνω, ένας αριστοτέχνης στο είδος. Το πιο σπουδαίο, εξαίρετος Ομαδάρχης ΧΜΟ στον Πειραιά την πρώτη μεγάλη μεταπολεμική δεκαετία ! Στην αντίπερα όχθη από τον έτερο, το λόγιο ιατρό Τάσο Ζαννή. Δεξιοτέχνης στην οργάνωση σκηνικής εκδήλωσης, ατμόσφαιρας χαράς και κοινωνίας αγάπης Χριστού στο πι και φι, σε αδελφικές  εξορμήσεις ΧΜΟ Αγίου Βασιλείου-Αγίας Σοφίας π.χ. στις Φυλακές -«Σωφρονιστικά Καταστήματα»- Ανηλίκων Κορυδαλλού …

Το ακόμα πιο σπουδαίο, ασκητικά παρών δημιουργικά πλάι στη νέα χριστιανική γενιά μέχρι την τελευταία του πνοή. Πόσα και πόσα δεν έχουν να διηγηθούν αλλεπάλληλα καλοκαίρια και «οι Καλοί Λιμένες»-το κτήμα του αδελφοποιτού του αείμνηστου θεολόγου Αλέξανδρου Βάμβα στην γραφική παραλία της Αγίας Μαρίνας Σπετσών- και η άνωθεν αυτού Ιερά Μονή των Αγίων Πάντων για μηνύματα και αγιάσματα … Ο Κύριος γνωρίζει σε πόσες ψυχές δεκτικές της αγάπης Του έχουν μείνει δικά Του σταλάγματα μέσω αυτής της χαριτόβρυτης πηγής !

        Επανέρχομαι. Και το θέμα σήμερα καίριο και ουσιαστικό : «Η άλλη ανάγνωση του πατρός Ηλία στα περί … «ευσεβισμού» - «πιετισμού» της «Ζωής», από αυτήν που μεσουράνησε τη δεκαετία του 60, και οι προεκτάσεις της». Και ιδού : «Έχουν λεχθεί πολλά -κεφ.18, σελ.78κε- στην Ελλάδα περί «ευσεβισμού». Οι όροι αυτοί, όπως καταλαβαίνει κανείς, δεν είναι πάντοτε πολύ επιτυχείς … Δεν έχει διασαφηνιστεί  στην Ελλάδα στους θεολογικούς κύκλους η έννοια του «ευσεβισμού». Εννοούμε, δηλαδή, το Γερμανικό σχήμα, που αναπτύχθηκε προ δυόμιση αιώνων στη Γερμανία; Τι εννοούμε; Ο Γιανναράς το εισήγαγε χωρίς κι αυτός να το εξηγήσει επαρκώς. Ο Γιανναράς είναι θεολόγος, φιλόσοφος, και δημοσιογράφος. Τρεις ιδιότητες, όπου άλλοτε κυριαρχεί η μία και άλλοτε η άλλη. Δεν το λέω με κακία … Λοιπόν παραμένει ανοιχτό να διευκρινιστεί το περιεχόμενο του όρου «ευσεβιστική ηθική». Προσωπικά δε θυμάμαι, ούτε έχω ακούσει από άλλους να διαπιστώνουν ότι ο π. Ευσέβιος οδήγησε την πορεία της Αδελφότητας προς μια ευσεβιστική ηθική, δεν το έχω ακούσει να λέγεται …

      … Ο π. Ευσέβιος … έδωσε προτεραιότητα στο χριστοκεντρικό κήρυγμα ουσίας, και την πνευματική καλλιέργεια. Ακολούθησε μια πολύ προσγειωμένη πορεία καταρτισμού, λειτουργικής καλλιέργειας, με προσευχή και μελέτη. Αυτό ήταν ο π. Ευσέβιος. Σήμερα έχουν βρει και κολάνε στο έργο του π. Ευσεβίου τη λέξη «ευσεβιστικό», χωρίς να ξέρουν τι σημαίνει … «Ο προορισμός του ανθρώπου» το εμβληματικό αυτό βιβλίο του π. Ευσεβίου αυτά λέει : Πνευματική δουλειά και καλλιέργεια ψυχών … με τη μετοχή στη Θεία Ευχαριστία ως το κεντρικό αγιαστικό μυστήριο της Εκκλησίας και με την εν Χριστώ ζωή. Αρχίζει με θεολογικό μέρος και τελειώνει με λειτουργικό κατά το υπόδειγμα του Αγίου Νικολάου Καβάσιλα. Ο π. Ευσέβιος πάνω σε αυτά θεμελίωσε την Αδελφότητα … Συνειδητοποίησε ότι, οι περισσότεροι ιερείς στην Ελλάδα εκτελούσαν μεν τα λειτουργικά τους καθήκοντα-λειτουργία, όρθρο, εσπερινό-αλλά έμεναν σ’ αυτά μόνο, χωρίς να λένε τι είναι ο Χριστός. Ο π. Ευσέβιος εκτίμησε ότι κάτι έπρεπε να γίνει, κάτι περισσότερο, να εμβαθύνουμε στο κήρυγμα, να χρησιμοποιήσουμε το λόγο με περιοδικά, ομιλίες, και να υπάρξει μια συστηματική προσέγγιση του προσώπου του Θεανθρώπου. Θέλησε να δώσει έμφαση στην εμπειρία. Πήρε στοιχεία και από το μοναχισμό του Μεγάλου Σπηλαίου. Στα τέσσερα χρόνια της εξορίας του στην Κέρκυρα εμβάθυνε, προσευχήθηκε ΄έγκλειστος σε ένα κελί στη Μονή Παλαιοκαστρίτσας … οι προσευχές του σώζονται … Υπάρχει βίωμα σ’ αυτές, δεν είναι ορθολογιστικά κατασκευάσματα. Τολμώ να πω ότι πλησιάζουν λίγο τα γραπτά του αγίου Συμεών του Νέου Θεολόγου, που είναι η κορυφή του χριστοκεντρικού μυστικισμού» !

      Η παράθεση είναι επαρκής, η θεώρησή του ευανάγνωστη και κατανοητή. Καταθέτω πλάι της ως προσυπογραφή την ακόλουθη λιτή συναγωγή του αείμνηστου Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής Σάβα Αγουρίδη, από τους μακράν της «Ζωής», αλλά σε ιδιαίτερη αμοιβαία με τον π. Ηλία κατανόηση και τιμή. «Ο Ευσέβιος Ματθόπουλος δεν ακολουθεί τον εύκολο δρόμο της κατεδάφισης, της ανεύθυνης κριτικής και της κατάλυσης, δεν γίνεται άρνηση, αλλά προτιμά την ανηφοριά της δημιουργικής παρουσίας, γραμμή του είναι να δώσει δείγματα γραφής … Ό,τι ακολούθησε, δικαίωσε πέρα για πέρα το δρόμο του, είχε ανακαλύψει το άνοιγμα που ταίριαζε εκείνη την ώρα»-(1).

        Συνέχεια με π. Ηλία. «Ο π. Ευσέβιος θεμελίωσε, ο π. Σεραφείμ επύργωσε … προχώρησε οργανωτικά περισσότερο σε πολλά επίπεδα …» Βαθύς και δίκαιος ο σεβασμός-θαυμασμός του π. Ηλία στον άνθρωπο που στην εικοσιπενταετία από το μεσοπόλεμο μέχρι την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία έκανε τη «Ζωή», πανελλήνιο χριστιανικό πνευματικό ανθολόγημα-(2). Σε αυτά αναφέρεται εκτενώς, ενώ δεν παραλείπει να καταθέσει μαρτυρία για τον π. Διονύσιο Φαραζουλή, «τον γλυκύτατο στην ομιλία και με ουσία»-Π. Ν. Τρεμπέλας-από τους πιο χαρισματικούς συνεργάτες του π. Ευσεβίου, πρότερο του Σεραφείμ σε σειρά διαδοχής, που ο Θεός όμως κάλεσε κοντά του νωρίς-(3).

       Και να μου συγχωρηθεί να προσθέσω πάλι εδώ. «Ο Σεραφείμ Παπακώστας είναι ο ηγέτης των μεγάλων ωρών αυτής της υπέροχης ιστορίας, της πιο πλατιάς χριστιανικής δράσης που αναπτύχθηκε στη χώρα από το μεσοπόλεμο μέχρι την πρώτη μεταπολεμική δεκαετία. Ρέκτης του λόγου, πρίγκιπας του Άμβωνα … με ακροατήριο «περί αγοράν πλήθουσαν». «Από τα χείλη του εκρέματο ο λαός των Αθηνών»-Αθανάσιος Ιβηρίτης. Είναι ο χριστιανός εποχής, ο κληρικός με το φωτισμένο ρεαλισμό, που  βλέπει κατά πρόσωπο  «τας αναγκαίας χρείας», και συλλαμβάνει και αποτολμά δομές καλών έργων, «αφήνοντας όλα τα στοιχεία του ωραίου είναι του, να πάλλονται κάτω από την πνοή του Θεού»΄-Βασίλης Μουστάκης.      

      Και προσέξτε τώρα διακριτικότητα και εκκλησιαστικό σεβασμό με τον οποίο συνάγει και ενοποιεί αδελφικά «τα το πριν διεστώτα» ! Αυτά που αντιμετώπισε διχαστικά σε μανιχαϊκή γραμμή, «η Ανατολή το φως, η Δύση το σκότος», η μεγαλόστομα αυτοπροβληθείσα «στην Ορθοδοξία στροφή». Η οποία δεν ήταν παρά «μια κατά γράμμα απομίμηση της τεχνοτροπίας και των τύπων εκφράσεως του βυζαντινού παρελθόντος»-Περγάμου Ιωάννης. Και την οποία τελικά, «είδηση δεν την πήραν η Εκκλησιαστική Ηγεσία, η Ακαδημαϊκή Θεολογία, η πολιτική και πνευματική ηγεσία του τόπου, και η ευρύτερη ελληνική κοινωνία»-Χ. Γιανναράς.

      Προσέξτε, δηλαδή, πώς ενοποιεί, και πώς ή μέχρι πού έχει την ευθύτητα να προεκτείνει, είναι ευανάγνωστο και κατανοητό, και κάποιοι μπορούν να διακρίνουν σε αυτό σταλαγματιές από θείο φωτισμό. «Σκέπτομαι το εξής. Στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα ο Κύριος ανέδειξε σημαντικές εκκλησιαστικές μορφές αγιότητας. Έτσι αναγνωρίστηκαν και τιμήθηκαν ως δώρα του Θεού δυο τρεις γέροντες από τα μοναστήρια, που άσκησαν σημαντική επίδραση στις κοινωνίες μας, όπως ο π. Παϊσιος, ο π. Πορφύριος, και ο π. Ιάκωβος της Εύβοιας … Σ’ εκείνο το πρώτο μισό του αιώνα, όπως ομολογούν άνθρωποι διαφόρων αποχρώσεων και επιπέδων έπαιξαν καθοριστικό ρόλο ο π. Ευσέβιος και ο π. Σεραφείμ. Ας μην τους ξεχνάμε, επειδή εστιάζουμε στους μεταγενέστερους, που όντως εμβάθυναν και έδωσαν ανάγλυφο το προφίλ της ασκητικής πνευματικότητας. Όλοι το καμαρώνουμε αυτό, Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι υπήρξαν προηγουμένως αυτές οι πρόδρομες μορφές, που από το σχεδόν τίποτα-δεν είναι δικά μου λόγια αυτά, τα λένε και οι εκκλησιαστικοί ιστορικοί-ξεκίνησαν να σκάβουν στον αγρό του θερισμού, τον κάπως ξεχασμένο και εγκαταλελειμμένο αγρό. Και έδειξαν ότι το Ευαγγέλιο είναι ζωντανή υπόθεση και αναζωογόνησαν τη σχέση με το Θεό. Έδωσαν έμφαση στον καταρτισμό, στον αγώνα, στην καλλιέργεια, στην κατά Χριστόν ζωή. Όλα αυτά άρχισαν να δουλεύονται, ενώ πριν ήταν έννοιες ξεχασμένες ή τυποποιημένες. Προηγήθηκαν αυτοί οι πατέρες-και μερικοί άλλοι, ασφαλώς για να μην είμαι απόλυτος-κι έπειτα ακολούθησαν και οι γεροντάδες. Τώρα βλέπουμε και κατανοούμε κάπως το σχέδιο του Θεού. Αν άρχιζαν με τα πολύ πνευματικά, ζήτημα είναι, αν θα έπαιρνε είδηση κανείς. Έγινε η προεργασία στον αγρό και μετά ήρθαν οι άλλοι. Όμως τα πνευματικά τα πρώτα είναι βασικά» !

    Είναι που λέει ο Χριστός. «Εγώ απέστειλα υμάς θερίζειν ο ουχ υμείς κεκοπιάκατε. Άλλοι κεκοπιάκασι, και υμείς εις τον κόπον αυτών εισεληλύθατε»-Ιωαν.4,38

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …»

Αθανάσιος Κοτταδάκης

1.   Αθανάσιος Κοτταδάκης. «Αυτοί που άνοιξαν το δρόμο», «απαρχή μιας καινούργιας ιστορίς», εκδόσεις «Τήνος», σελ. σελ. 192.      

2.   «Μορφές Μεγάλων Ωρών>, Σεραφείμ Παπακώστας, «Ο ηγέτης των μεγάλων ωρών», Εκδόσεις Τήνος.         

3.   «Συναξάρι του 20^ου Αιώνα» τ.10. «Διονύσιος Φαραζουλής, «Το αηδόνι του άμβωνα, του  πνεύματος ο αετός», Εκδόσεις «Τήνος».

4.   «Η άνοιξη ήρθε με τ’ άσπρα», περιοδικό «η Δράσις μας». Ιούνιος 1999, τεύχος 369, Αφιέρωμα στα 70 χρόνια από την κοίμηση Ευσεβίου Ματθοπούλου.