200 χρόνια από την Ελληνική επανάσταση - Να περπατήσουμε στα ίχνη της ζωής των πατέρων μας μέσα στην τουρκοκρατία | Κώστας Γανωτής | Σοφία Χατζή

 200 χρόνια από την Ελληνική επανάσταση - Να περπατήσουμε στα ίχνη της ζωής των πατέρων μας μέσα στην τουρκοκρατία
 | Κώστας Γανωτής | 
Σοφία Χατζή

Με αφορμή τα 200 χρόνια από την επανάσταση, ο φιλόλογος Κώστας Γανωτής εξηγεί γιατί «έχει σημασία να περπατήσουμε στα ίχνη της ζωής των πατέρων μας μέσα στην Τουρκοκρατία. Δυστυχώς, η ευημερία έπεισε τους Έλληνες να γίνουν ένα τίποτε!»

Γιορτάζουμε την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της ελληνικής επανάστασης. Και είναι αλήθεια ότι ταυτόχρονα ζούμε σε κρίσιμη χρονική περίοδο αφού οι σχέσεις μας με την Τουρκία είναι ιδιαίτερα τεταμένες. Είμαστε ιδιαίτερα υποχωρητικοί ως κράτος, δεν διεκδικούμε τίποτα και συνεχώς υποχωρούμε. Αυτό βέβαια αντί να κατευνάσει τους γείτονες, αντίθετα τους κάνει ολοένα και πιο επιθετικούς, όπως συμβαίνει πάντα όταν κάποιος ισχυρός διαπιστώνει την ενδοτικότητα του αντιπάλου του. Πολλοί από τους Έλληνες, κυρίως από την ελίτ των διανοουμένων, έχουν αποδεχθεί ότι η ιστορία μας ως έθνους ξεκινά από τη συγκρότηση του κράτους και άρα διαρκεί σχεδόν 200 χρόνια.

Υποστηρίζουν ότι δεν είμαστε συνέχεια των αρχαίων Ελλήνων, ούτε καν των βυζαντινών. Κι ας κατοικούμε στον ίδιο τόπο, μιλούμε την ίδια γλώσσα και έχουμε την ίδια θρησκεία με αυτούς. Το ελληνικό έθνος, το λένε ξεκάθαρα αρκετοί, είναι επινοημένο και κατασκευασμένο, όπως λ.χ. αυτό των Σκοπίων… Και είναι αλήθεια ότι μιλώντας για το έθνος και την πατρίδα κινδυνεύεις να χαρακτηριστείς εθνικιστής ή και φασίστας. Και είναι αλήθεια ότι όταν δεν είσαι σε θέση να υποστηρίξεις την παράδοσή σου, όταν αισθάνεσαι αδύναμος από την πολλή ευμάρεια, όταν αρνείσαι την ιστορία σου, νιώθεις την ανάγκη ακόμα και να τη γελοιοποιήσεις για να μην αποδεχτείς ότι την έχεις προδώσει. Κι αυτό συμβαίνει με πολλούς τρόπους.

Συναντήσαμε τον φιλόλογο Κώστα Γανωτή, ο οποίος έχει πάντα έγνοια για τα θέματα της πατρίδας και με έκδηλη την αγωνία αν με τη συμπλήρωση των 200 χρόνων από την επανάσταση, υπάρχουν οι απαιτούμενες γνώσεις και η θέληση για να αναδείξουμε τη σημασία της επανάστασης και να τρυγήσουμε τους καρπούς της δύο αιώνες μετά μας αναφέρει...

Μια ωφέλιμη και κρίσιμη εργασία ενόψει της επετείου αυτής είναι να βρούμε ποια είναι η ταυτότητα του Έλληνα μέσα από τα συντάγματα της επανάστασης και της συγκρότησης του κράτους. Ο παπα-Γιώργης ο Μεταλληνός έχει περάσει μέσα από αυτά τα θέματα και σίγουρα στα βιβλία του θα βρούμε τις αφορμές για να γράψετε εσείς οι νεότεροι κάτι συστηματικό.

Ένα άλλο θέμα είναι το τι μαρτύρια πέρασαν οι χριστιανοί κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας… Σκέψου το πιο απλό. Αν ένας Ρωμιός πήγαινε κάπου με το γαϊδούρι του και τύχαινε να συναντήσει στον δρόμο Τούρκο έφιππο, έπρεπε να σταματήσει, να κατέβει από το ζώο και να είναι ακίνητος και με σκυμμένο το κεφάλι μέχρι που να περάσει ο Τούρκος. Δεν μπορούσε να περάσει δίπλα από τον Τούρκο καβάλα στο άλογο. Επίσης, πολλές φορές την ώρα της λειτουργίας έμπαιναν στην εκκλησία οι Τούρκοι με τα άλογα μέσα. Και έβγαζαν έξω όσους ήθελαν για να πάνε να θερίσουν. Και γι΄ αυτό όσες εκκλησίες χτίστηκαν επί Τουρκοκρατίας έχουν χαμηλή είσοδο, να μην μπορεί να μπει έφιππος ο Τούρκος μέσα. Να μερικά πραγματάκια που πρέπει να τα διασώσουμε.

Όπως μάθαμε από τον πατέρα Μιχαήλ, εφημέριο στον Κισσό του Πηλίου στον ιερό ναό της αγίας Μαρίνας, απέφευγαν οι αγιογράφοι να ζωγραφίζουν στην περιοχή μεμονωμένους αγίους στις εκκλησίες, για να μην τους καταστρέφουν οι Τούρκοι. Έφτιαχναν μάλιστα θεματικές ενότητες και συχνά από την Παλαιά Διαθήκη που είναι πιο οικεία στους Μουσουλμάνους…

Ναι βέβαια, πήγαιναν και έβγαζαν τα μάτια στους αγίους. Έχουμε αρκετούς ναούς που τα μάτια των αγίων είναι βγαλμένα. Αλλά οι ορθόδοξοι χριστιανοί κάνανε κάτι άλλο. Πήγαιναν και βάζανε πάνω καινούργιο φρέσκο και αυτό κόλλαγε πάνω στις τρύπες που έκαναν οι Τούρκοι και φτιάχναν άλλη τοιχογραφία. Αλλά όταν οι Τούρκοι πήγαιναν να κοιμηθούν τη νύχτα μέσα στα ξωκκλήσια, φοβόντουσαν τους αγίους και γι΄ αυτό τους έβγαζαν τα μάτια. Γιατί τους κοίταζαν οι άγιοι κι εκείνοι τρόμαζαν…

Υποθέτουμε ότι ο λαός θα δυσκολευόταν να χτίσει ναούς επί Τουρκοκρατίας.

Δεν ήταν εύκολο αλλά γινόταν. Στην όχθη του ποταμού Βρυχώνα στο Πήλιο, τον τόπο καταγωγής μου για παράδειγμα, υπάρχουν ξωκλήσια αριστουργήματα. Λοιπόν ένα εδώ, που είναι του αγίου Σπυρίδωνος, το έχτισαν επί Τουρκοκρατίας, διότι πέρα από τη γιορτή του γιορτάζουν και το θαύμα που έκανε και έσωσε την Κέρκυρα. Υπάρχει και εκκλησάκι του αγίου Μόδεστου, επειδή ο άγιος Μόδεστος ήταν κτηνίατρος. Ο άγιος των ζώων. Φέρνανε άρρωστα ζώα από όλη τη Θεσσαλία εδώ και τα ξενυχτούσαν με προσευχή και γίνονταν καλά. Έχει σημασία λοιπόν να περπατήσουμε στα ίχνη της ζωής των πατέρων μας μέσα στην Τουρκοκρατία.

Άγνωστα περιστατικά μαρτυρούν τη δύσκολη καθημερινότητα των γυναικών και το ήθος

Γνωρίζουμε πως η καθημερινότητα στην ζωή των ανθρώπων και κυρίως των γυναικών ήταν δυσβάσταχτη κατά τη διάρκεια εκείνης της σκλαβωμένης εποχής.

Βέβαια. Γιατί ο Παπαδιαμάντης αναφέρει ότι τα κορίτσια από τα δώδεκα χρόνια κι ύστερα δεν πηγαίναν στις εκκλησίες; Στον γάμο τους ξαναπήγαιναν πια. Πηγαίναν το βράδυ της αναστάσεως, το βράδυ της Μ. Παρασκευής, τη νύχτα κρυφά, ντυμένες γριές για να προσκυνήσουν τον επιτάφιο. Για να μην τις αρπάξουν οι Τούρκοι. Στην Ανάσταση φοβόντουσαν ωστόσο να πάνε γιατί είχε πολύ φως το βράδυ της ανάστασης. Και φαίνονταν.

Υπάρχουν πολλά άγνωστα περιστατικά. Ας πούμε, σε ένα πανηγύρι που γινόταν κοντά στην Άμφισσα και χόρευαν το βράδυ, χόρευαν και οι κοπέλες χώρια για να μην τις αγγίζουν τα αγόρια. Οι Τούρκοι παραμόνευαν και πήγαν και αρπάξανε μερικές κοπέλες. Οπότε βγήκαν οι παλληκαράδες, οι κλέφτες με τα όπλα, και κυνήγησαν τους Τούρκους κι αφήσαν τις κοπέλες. Μία απ΄ αυτές όμως, μια Κρυστάλλω, την πήρε ο Σκυλοδήμος, ο αρχηγός του αποσπάσματος στο οποίο ηγούνταν ο Αθανάσιος Διάκος, την πήγε πάνω στο λημέρι του, δεν ξέρω με ποια δικαιολογία. Όταν έφτασε πάνω η κοπέλα, ο Διάκος πήρε το τουφέκι του κι εξαφανίστηκε. Και έγραψε γράμμα ύστερα στον Σκυλοδήμο και του λέει “εδώ πάνω ήρθαμε καπετάνιε για να ελευθερώσουμε την πατρίδα μας, δεν ήρθαμε για Κρυστάλλες.

Αν δεν στείλεις την κοπέλα στο σπίτι εγώ δεν ξανακατεβαίνω να πολεμήσω μαζί σας.” Τι υπέροχα πράγματα! Και λέει ο Μακρυγιάννης, παλληκάρια λέει που ήταν στον αγώνα, ντροπαλά σαν κορίτσια κοκκινίζανε. Να ένα παράδειγμα, ο Αθανάσιος Διάκος. Κι αναγκάστηκε ο Σκυλοδήμος, για να μη χάσει τον Αθανάσιο Διάκο, έστειλε την Κρυστάλλω στο σπίτι της κι αποκαταστάθηκε, και τότε γύρισε πίσω ο Διάκος. Αυτά πρέπει να τονιστούν λοιπόν… Είναι πολύ σπουδαία πράγματα, διότι δείχνουν το ήθος που υπήρχε.

«Δυστυχώς, σήμερα πείστηκαν οι Έλληνες να γίνουν ένα τίποτε. Αυτό το κατόρθωσε η ευημερία, η οποία πέτυχε όλα τα κακά που επιδίωξαν οι εχθροί μας ανά τους αιώνες»

Τα νησιά του Ιονίου είχαν γλυτώσει από την Τουρκοκρατία. Πάραυτα ενώ είχαν μια ηπιότερη σκλαβιά από τη δύση, δεν έλειψαν περιστατικά βίας, αλλά και προσπάθειας προσηλυτισμού. Πώς τα αντιμετώπισε εκεί ο λαός μας;

Ένας ιερέας μας έγραψε τρίτομη ιστορία της Λευκάδος. Λέει ότι οι Βενετοί όταν κατέκτησαν τη Λευκάδα εφάρμοσαν τρομοκρατία αφάνταστη. Και καθένας που κινούνταν επαναστατικά ή δεν πειθαρχούσε, τον κρεμούσαν. Είχαν κρεμάλες κατά μήκος ενός δρόμου και κρεμούσαν τους ανθρώπους και δεν αφήνανε να τους κατεβάσουν ώσπου να τους φάνε τα όρνια και να τους βλέπουν και να τρέμουν οι άλλοι.

«Οι καθολικοί έκαναν αγώνα για την κατάλυση των αιρετικών ορθοδόξων. Υπήρξαν τεράστιες προσπάθειες να μας αλλάξουν την πίστη. Είναι μεγάλη υπόθεση όλα αυτά κι ο κόσμος τα αγνοεί»

Όταν λοιπόν αποφάσισε ο Πάπας να καταργήσει την Ορθοδοξία στη Λευκάδα έκανε κάτι πολύ απλό. Έδιωξε τον Δεσπότη, έδιωξε τους παπάδες από τις εκκλησίες κι έφερε Λατίνους παπάδες και τους εγκατέστησε στους ορθόδοξους ναούς. Σκέφτονταν ότι οι άνθρωποι θα θέλουν να παντρευτούν, να βαπτίσουν τα παιδιά τους κλπ. Πού θα πάνε; Στους ναούς τους θα πάνε. Και εκεί θα βρουν Λατίνους παπάδες. Κι ο κόσμος θα εκλατινιστεί. Τι απλούστερο; Αλλά ο κόσμος στην εκκλησία πήγαινε με το ορθόδοξο ημερολόγιο. Όταν ήταν λχ του αγίου Φραγκίσκου, δεν πήγαιναν.

Αλλά του αγίου Γεωργίου γέμιζε η εκκλησία. Τι να κάνουν οι παπάδες; Οπότε λειτουργούσαν. Οι ιερείς έψελναν λατινικά και οι πιστοί δεν καταλάβαιναν τίποτα. Οι ψαλτάδες όμως έψελναν τα τροπάρια από τα Μηναία της εκκλησίας μας και αυτοί έσωσαν τελικά την κατάσταση. Και σιγά σιγά οι Λατίνοι παπάδες έγιναν κι αυτοί Ορθόδοξοι. Κι όταν πήγε ο Καρδινάλιος να ελέγξει το αποτέλεσμα του προσηλυτισμού βρήκε τους παπάδες που είχε στείλει ο πάπας να είναι ορθόδοξοι. Γιατί προσαρμόστηκαν σε αυτό που ζητούσε ο λαός. Ο λαός είδατε τι μπορεί να κάνει… Αυτό είναι το σπουδαίο, αλλάζει και τη θρησκεία των παπάδων… Αθόρυβα, χωρίς επαναστάσεις.

Εντωμεταξύ οι καθολικοί έκαναν αγώνα για την κατάλυση των αιρετικών Ορθοδόξων. Δεν γνωρίζουμε οι σημερινοί πόσο δραματικές και άγριες προσπάθειες έκαναν. Για να κάνουν καθολικούς τους κατοίκους κυρίως της Δυτικής Ελλάδος… Όλα αυτά περιέχονται σε αναφορές που έκαναν προς τον Πάπα οι Βικάριοι… Και υπάρχουν δημοσιευμένα, αλλά τα έχουμε μόνο στα λατινικά. Αυτά πρέπει να μεταφραστούν. Βρίσκονται σε βιβλίο με τίτλο «Προπαγάνδα για την καλή πίστη». Πρέπει αυτά να μεταφραστούν στα ελληνικά και να εκδοθούν. Να μάθει ο κόσμος ότι και επί Τουρκοκρατίας υπήρξαν τεράστιες προσπάθειες των καθολικών να μας αλλάξουν την πίστη.

Αξίζει και μια αναφορά σχετικά με την αποκοπή της Ελλάδος από το οικουμενικό πατριαρχείο. Είναι μεγάλη υπόθεση και ο κόσμος τα αγνοεί. Τι αγώνας έγινε για να γίνει αυτοκέφαλη η ελλαδική εκκλησία. Διότι γινόμενη αυτοκέφαλη, αυτομάτως απέκτησε κεφαλή τον Όθωνα. Που δεν ήταν ορθόδοξος.

Οι Έλληνες ξεπέρασαν πολλές παγίδες κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας. Ούτε μουσουλμάνοι έγιναν, ούτε καθολικοί.

Ούτε προτεστάντες – γιατί υπήρξαν και προσπάθειες των προτεσταντών να μας προσηλυτίσουν. Δυστυχώς όμως σήμερα πείστηκαν οι Έλληνες να μη γίνουν ούτε ορθόδοξοι, ούτε προτεστάντες, ούτε καθολικοί. Να γίνουν ένα τίποτα. Κι αυτό το κατόρθωσε η ευημερία. Όλα τα κακά που επεδίωξαν οι εχθροί μας διά μέσου των αιώνων τα πέτυχε η ευημερία.

* * *

Η ευημερία από μόνη της δεν είναι κακή. Αλλά αν την κάνεις θεό, τότε ξεχνάς όλα τα άλλα. Τον αληθινό Θεό, τον συνάνθρωπο, την πατρίδα. Ο Κώστας Γανωτής μάς θύμισε πόσο μεγάλη σημασία έχει η γνώση της ιστορίας και η με βάση της ιστορίας και της παράδοσης, χάραξη του δρόμου που μας οδηγεί προς τα μπρος.

_________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΑΛΗΘΕΙΑ, 24.03.2021