ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ - ΑΠΟΓΥΜΝΩΣΗ
ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ
Έτερον εκάτερον, λίαν
αγαπητέ μου πάτερ Βασίλειε (Θερμός), όσο κι αν ως Ιερέας ιδιαίτερα ζείτε πιο
άμεσα και αγωνιακά τα εκκλησιαστικά προβλήματα που προέκυψαν από την Πανδημία Covit19. Άλλο πράγμα ότι η μόνη τοπική Ορθόδοξη Εκκλησία που
διοικείται αποκλειστικά Ιεραρχικά είναι η Ελλαδική, και, ως πού θα πάει αυτό! Που, βέβαια, κάθε άλλο παρά είναι εύκολο
ν’ αλλάξει, αν κρίνει κανείς από το ερώτημα του αείμνηστου Καθηγητή Σάββα
Αγουρίδη: «Ποιος μπορεί να τα βάλει με
το Ελληνικό Επισκοπάτο», και, από την απόπειρα Τρίτση, που «ου μετά πολλάς
ταύτας ημέρας» γύρισε ανάπλωρα. Και, άλλο, να θεωρεί κανείς επαρκή μια περιστασιακή δημοσκόπηση σε μόλις 1203
άτομα σαν αυτή της ΚάπαResearch, για να ζητήσει Κληρικολαϊκή Συνέλευση!
Γιατί, αν πιάσουμε σήμερα το πράγμα απ’ την αρχή, αυτό που μπορεί να συναχθεί είναι ότι, ένας αόρατος δια γυμνού οφθαλμού ιός, ναι, σήκωσε ξαφνικά κι απότομα δυνατή τρικυμία και θανατερή-Πανδημία Covit19. Όπου, όσο λυπηρό ή πικρό κι αν είναι, τα έκαναν θάλασσα οι αυτό - οριζόμενοι ως «οι σωστοί χριστιανοί». Πράγμα που με τη σειρά του αποκάλυψε απροκάλυπτα ότι, «ήταν γυμνός ο βασιλιάς». Η προβαλλόμενη, δηλαδή, χρόνια και χρόνια διθυραμβικά υπό ευάριθμα πρόσωπα ασκητικά-μοναστικά-«Να ξέρατε ποιος είναι ο τάδε !»-ή ευρύτερα ιερατικά, περιβόητη ορθόδοξη πνευματικότητα ήταν «χαλκός ηχών ή κύμβαλον αλαλάζον»! Και, οι ίδιοι αυτοί, γαλέρες καρυδότσουφλα που ταλανίστηκαν ένθεν κακείθεν σε βράχια παρά θεολογικά ή βρήκαν καταφυγή σε σπήλαια υπέρ παρά ιατρικά τρομολαγνικά.
Κι έσυραν στο κατόπι τους βαρκούλες ανεμόδαρτες, «τέκνα πνευματικά» εξαρτημένα απ’ αυτούς ολοκληρωτικά, έμφορτα παγανιστικό αχταρμά, πασπαλισμένο … «χριστιανικά» ! Αλλά από θυσιαστική Αγάπη Χριστού, το όλον της Εκκλησίας, κενά ! Συγκεκριμένα και αλλιώς.
Ευάριθμες «φίρμες» του
ασκητικού-μοναστικού χώρου. «Πού είναι ο
Χριστός, που είναι οι Απόστολοι, πού είναι η Εκκλησία; Όλα έχουν σκοτεινιάσει
κάτω από την τεράστια σκιά του Γέροντα»-π. Αλέξανδρος Σμέμαν. Και ισάριθμες
ιερατικές, συν ένας-δυο Επίσκοποι, κι από κοντά τα ανωτέρω «πνευματικά τέκνα», σαν να μην άκουσαν, σαν
να μη «συνήκαν» ότι : «Υπάρχει κάτι
χειρότερο από την αμαρτία, και αυτό
είναι η αλαζονεία της αρετής»-Ιερός Αυγουστίνος. Ότι : «Είναι καλύτερα να κάνεις μια αμαρτία και να φας χώμα, παρά να κάνεις μια αρετή, και να νομίσεις
πως είσαι ο Θεός»-Άγιος Νεκτάριος, Ότι
: «Ο χριστιανός θέλει δυο φτερούγες για να πάει στον παράδεισο, την ταπείνωση και την αγάπη»-Άγιος και
Εθνομάρτυρας Κοσμάς ο Αιτωλός. Και πάλι αλλιώς ότι : «Το Ευαγγέλιο είναι αρκετά σαφές : Αυτοί που
αγαπούν το Θεό είναι οι Άγιοι και οι αμαρτωλοί. Οι «θρησκευόμενοι»
άνθρωποι δεν τον αγαπούν, και όποτε μπορούν τον σταυρώνουν»-π. Αλέξανδρος
Σμέμαν*.
Και, «ήμαρτον Κύριε», είναι πολύ αμαρτωλό, πολύ βαρύ να
υποψιαστεί εδώ κανείς ή να πει, πως υποκινήθηκαν από το γνωστό επερχόμενο «ως λέων ορυώμενος»-1Πετρ.5,8-αλλά και «ως άγγελος φωτός»-2Κορ,11,14. Και
κήρυξαν δια μιας ανυπακοή στη Σύνοδο της Ιεραρχίας και
τις αποφάσεις της. Γιατί αυτή, και
τα υιοθετηθέντα απ’ αυτήν οδηγήματα της αρμόδιας Ιατρικής Επιτροπής, είναι λέει
«υποχείρια» στον Καίσαρα, και μαζί
του, στις σκοτεινές δυνάμεις «της νέας
εποχής» ! Και άντε τώρα να προσεχθεί συνετή φωνή : «Σήμερα έχουμε πανδημία θράσους, ιεροκατηγοριών, και ψευδοπροφητειών»-Αγιορείτης-Ιβήρων-Γέροντας
Αντύπας, Κι αυτή του παν ορθόδοξα πια άκρως αγαπητού, άκρως σεβαστού, άκρως θαυμαστού
Αγίου Παϊσίου που είπε ως παραδίδεται : «Κι
αν υποθέσουμε ότι η Εκκλησία εν Συνόδω κάνει λάθος, και πάλι πρέπει αυτήν ν’
ακολουθούμε, διότι εκτός Εκκλησίας δεν υπάρχει σωτηρία». Πολύ περισσότερο,
συν χειρότερο, συν βαρύτερο εκείνη Αγίου Ιωάννη του Χρυσόστομου, με την οποία ο
κολοσσός Πατέρας της Εκκλησίας διαμηνύει απερίφραστα πως τα τοιαύτα δυστυχώς
παραπατούν στο : «Ουδέν ούτως-τόσο
πολύ-αποσχίζει σώμα Εκκλησίας ως-όσο- αλαζονεία» !
Θα
πει όμως εδώ, και με το δίκιο του κανείς, «τι τα θέλεις αυτά, όταν είναι
ξεκάθαρο και ρητό Αγιογραφικά ότι : «Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς
δε δίδωσι χάριν»-1Πετρ. 5,5, Ιακώβου Αδελφοθέου-4,6. Ότι είναι Αποστολική εντολή : «Πάντα
ευσχημόνως και κατά τάξιν γινέσθω», στην Εκκλησία-1Κορ.14,40. Ακόμα πιο ξεκάθαρα και συγκεκριμένα ότι : «Πείθεσθε τοις ηγουμένοις υμών και υπήκετε. Αυτοί γαρ αγρυπνούσιν υπέρ
των ψυχών υμών ως λόγον αποδώσοντες. Ίνα μετά χαράς τούτο ποιώσι και μη
στενάζοντες. Αλυσιτελές γαρ τούτο»-«Ν’ ακολουθείτε πιστά και να
υπακούτε τους εκκλησιαστικούς σας
ηγέτες. Καθώς αυτοί αγρυπνούν για τη σωτηρία σας, γιατί θα δώσουν λόγο στο Θεό.
Έτσι η μέριμνά τους θα γίνεται με χαρά, κι όχι με στεναχώρια, πράγμα που είναι
ασύμφορο»- Εβρ.13,17. Και ποιοι είναι αυτοί οι εκκλησιαστικοί ηγέτες σας. Άριστα
προσδιορίζεται και σαφέστατα από τον Αποστολικό Πατέρα και Μάρτυρα Άγιο Ιγνάτιο
το Θεοφόρο-108μ.Χ.-στην προς Μαγνησιείς Επιστολή : «Οι Επίσκοποι που ίστανται εις τύπον και τόπον Χριστού». Πολύ
περισσότερο, προσθέτω, όταν τελούν σε συνοδική συνεδρία «εν Αγίω πνεύματι».
Και να μην παραβιάσει
κανείς εδώ ανοιχτές θύρες, να μην αναφερθεί σε κρίμα εν Πάτραις τοις πάσι γνωστό.
Αυτό κάποιων κληρικών, και ευάριθμων «τέκνων τους πνευματικών», συν αμφότερων …
αυτό - οριζομένων ως «σωστών χριστιανών» ! Απέναντι στον «εις τύπον και τόπον Χριστού» Ιεράρχη της, από την αρχή της
πανδημίας και ιδιαίτερα μετά το μήνυμα της Ιεραρχίας: «Εκκλησία και Επιστήμη
στον αγώνα κατά της πανδημίας». Μήνυμα που έβαλε τα πράγματα στη θέση τους, και
στέριωσε πνευματικά όλους τους ευσεβείς Έλληνες χριστιανούς ορθόδοξους με
στοιχειώδη λογική και σύνεση.
***** ***
******
Να επανέλθουμε όμως στο θέμα της θεσμικής καθιέρωσης Κληρικολαϊκής
Συνέλευσης στην Εκκλησία της Ελλάδος, θέμα πολύ ενδιαφέρον ασφαλώς, πολύ βασικό,
πολύ σοβαρό. Που βέβαια χρειάζεται εις βάθος μελέτη, πολύπλευρη έρευνα και
ενδελεχή ! Και φυσικά μια δημοσκόπηση περιστασιακή
σε μόλις 1203 άτομα, σαν αυτή της ΚάπαResearch δεν έχει αξία, ούτε την
παραμικρή. Ούτε μπορεί να θεωρηθεί επαρκής βάση να ζητηθεί η ανωτέρω θεσμική καθιέρωση.
Ωστόσο, πέρα και παρά ταύτα. Να ρωτήσει κανείς. Αλήθεια, αυτό είναι το πρόβλημα των καιρών για
την Εκκλησία της Ελλάδος και ευρύτερα; Και όχι χρόνια και χρόνια τώρα, άλλης τάξεως, και πολύ-πολύ πιο σοβαρό;
Κι εμείς έχοντας αντιστρέψει τη μεγάλη αντιστροφή του Χριστού-«Ος εάν θέλη μέγας γενέσθαι εν υμίν, έσται
υμών διάκονος, και ος εάν θέλη εν υμίν είναι πρώτος, έσται πάντων δούλος»-
Ματθ.20,27. Και γυρίσει πάλι «κατά την
παράδοσιν των ανθρώπων, κατά τα στοιχεία του κόσμου τούτου και ου κατά
Χριστόν»-Κολ.2,8. Αγνοήσαμε το εκ των ων ουκ άνευ και πρώτιστο: «Δια της αγάπης δουλεύετε αλλήλοις»-«Με
αγάπη να υπηρετείτε ο ένας τον άλλο». «Ο
γαρ πας νόμος εν ενί λόγω πληρούται»-«Γιατί ο όλος Νόμος-Αλήθεια-Πίστη σε μια
φράση συνοψίζεται». Εεν τω αγαπήσεις τον
πλησίον σου ως εαυτόν»-Γαλ.5,14. Και φέραμε τα πάνω κάτω, και ολισθήσαμε
στο ακολούθο. «Ει δε αλλήλους δάκνετε
και κατεσθίετε»-«Αν όμως δαγκάνετε και τρώτε ο ένας τον άλλο»-«Βλέπετε μη υπ’ αλλήλων αναλωθείτε»-«Προσέξτε
μήπως αλληλοεξοντωθείτε»-Γαλ.5,15. Όπου ήδη μάλλον βρισκόμαστε, και είναι ίσως
αργά πια να γίνει κάτι καίριο και ουσιαστικό !
«Σήμερα η χριστιανοσύνη δεν είναι πια ο ενεργός
παράγων της ιστορίας, αλλά ο παθητικός δέκτης των προβάσεων που ξεφεύγουν από
την επιρροή της και κινδυνεύουν να φέρουν την Εκκλησία στις διαστάσεις και στη
σημασία μιας αιρέσεως συσπειρωμένης στον εαυτό της, στο περιθώριο των
πεπρωμένων του κόσμου. Οι κοινωνικές και οικονομικές μεταρρυθμίσεις, η
απελευθέρωση και η χειραφέτηση των λαών και των κοινωνικών τάξεων
πραγματώνονται από παράγοντες του παρόντος κόσμου, αποκομμένους από την Εκκλησία … Οι γέφυρες καταρρέουν, οι δεσμοί
θραύονται … Ο κόσμος διπλώνεται στον εαυτό του, και ίσως δεν θ’ ακούσει ποτέ
πια τη φωνή του Χριστού- «ο Υιός του
ανθρώπου ελθών άρα ευρήσει πίστιν επί της γης;»-«Όταν όμως έρθει ο Υιός του
Ανθρώπου, θα βρει τάχα πιστούς ανθρώπους στη γη;»-Λουκ18,8 Η Χριστιανοσύνη … είναι υπερβολικά βολεμένη μέσα στο χρόνο, ή
στα μικρά προβλήματα της καθημερινής ζωής, με τόση τύφλα, ώστε άλλοι φροντίζουν για την
ανοικοδόμηση του κόσμου και ζητούν τη μεγάλη σύνθεση των νέων πεπρωμένων. Αυτή
είναι η σκληρή πραγματικότητα».**
Αν, λοιπόν, κάνουμε μια
βόλτα στην αιμάτινη εποχή των
Κατακομβών, τότε που οι χριστιανοί «πέθαιναν για να ζήσουν, και δε ζούσαν για να πεθάνουν» … Κι ακόμα μια στο
θυσιαστικά αγαπητικό υπόδειγμα ζωής των Μεγάλων Πατέρων και Οικουμενικών
Διδασκάλων της Εκκλησίας … Κι αν κάνουμε καθρέφτη μας αυτά τα δυο και κοιταχτούμε οι σημερινοί χριστιανοί, άραγε σε τι
ποσοστό θα βρούμε να υπάρχουν στον τρόπο της δικής μας ζωής; «Πόσο σοβαρά έχουμε πάρει και χωνέψει το
Χριστιανισμό μας;»-π. Ηλίας Μαστρογιαννόπουλος. Πόσο εμείς οι ορθόδοξοι
χριστιανοί ιδιαίτερα, αλλά και οι «έτεροι» αδελφοί μας ή «αδελφοί μας», μεταστοιχειώνουμε την πίστη σε Αγάπη
Χριστού; Ποια ή πόση σχέση έχει η ζωή μας με «το όλον» της Εκκλησίας : «Ο
Θεός αγάπη εστί»;
Κατά ταύτα τι λέτε; Δεν
μπορεί να έχει βάση, αξία, σημασία το λεχθέν από «αντίπαλο του Ευαγγελίου» ότι
: «Η Κοινωνική και πνευματική επανάσταση
που θα έσωζε τον κόσμο θα γινόταν, αν οι χριστιανοί αποφάσιζαν αληθινά να
ζήσουν το Χριστιανισμό τους» ! Και το άλλο από αρνητή, για τους
εκκλησιαστικούς πνευματικούς ταγούς, αλλά όχι μόνο, το πιο πολύ; «Λόγος των ανθρώπων που κάθισαν με όλη τους
την άνεση επάνω στο Σταυρό του Χριστού δεν μπορεί να έχει πια καμιά αξία» !
Πέρα όμως και παρά ταύτα, όσο κι αν μαύρα σύννεφα κατεβάζουν, μη
φανταστεί κανείς ότι το παν έχει χαθεί. Η Εκκλησία είναι και μένει πάντα Αυτός ο ίδιος ο Χριστός, η Ανάσταση, η Χάρη, η Ζωή ! «Ως ο λίθος που απεδοκίμασαν-και
αποδοκιμάζουν- οι οικοδομούντες, αλλ’
εγεννήθη εις κεφαλήν γωνίας»-«Ο λίθος που τον πέταξαν-και τον πετούν- σαν
άχρηστο οι οικοδόμοι, αυτός έγινε-και μένει-ο ακρογωνιαίος της
οικοδομής»-Ματθ.21,42. Που κανείς μας βέβαια δεν ξέρει πότε ή πώς θα γυρίσει το
πράγμα αλλιώς. Όλοι όμως ξέρουμε και κρατάμε καλά ότι : «Ου-όπου-δε επερίσσευσεν η αμαρτία-δυστυχώς τώρα η
χριστιανική- υπερεπερίσσευσεν η χάρις»-«Όπου
η αμαρτία φάνηκε στο αληθινά τρομακτικό της μέγεθος, εκεί η Χάρη του Θεού την
υπερκάλυψε με το παραπάνω»-Ρωμ.5,20.
Αν, λοιπόν, όντως είμαστε στο σημείο αυτό. «Για να γυρίσει ο Ήλιος, θέλει δουλειά
πολλή» ! Και, από την πλευρά μας,
αυτή ημών των χριστιανών. Ασφαλώς και θέλει κομποσκοίνια, αγρυπνίες Λειτουργίες.
Αλλά και : «Θέλει νεκροί χιλιάδες να ‘ναι στους τροχούς. Θέλει κι οι ζωντανοί να
δίνουν το αίμα τους», ως θα έλεγε ο ποιητής.*** Θέλει χριστιανούς αντάξιους της θυσιαστικής Αγάπης Του, όχι
παθητικούς, «χλιαρούς», που λέει η
Αποκάλυψη προσδιορίζοντας και την τύχη τους. «Οίδα σου τα έργα, ότι ούτε ψυχρός ει, ούτε ζεστός … Ούτως ότι χλιαρός
ει, και ούτε ζεστός, ούτε ψυχρός, μέλλω σε εμέσαι εκ του στόματός μου»-3,15-16.
Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα».
Αθανάσιος Κοτταδάκης
·Αθανάσιος
Κοτταδάκης. «Συμπορευόμενοι με π. Αλέξανδρο Σμέμαν».
** Παύλου Ευδοκίμωφ «Η Ορθοδοξία» σελ. 409, 415.
*** Ο. Ελύτης «Άξιον εστί».
«Ούτε ο ίδιος ο Θεός δεν μπαίνει στο ιερό της ψυχής μας με τη βία... Ζητά πρώτα ταπεινά την άδειά μας».
ΑπάντησηΔιαγραφή~ Όσιος Θεοφάνης ο Έγκλειστος
Aπο την επιβολή της πράξης, αν σέβεται το αυτεξούσιο, αναγνωρίζει κανείς και την προέλευση της, αν είναι εκ Θεού, ή αν είναι εκ του πονηρού. Ακόμη και αν την προτάσουν γεροντάδες και παπάδες, Δεσποτάδες και Συνόδοι.
Οι Μοναχοί, οι Μοναχές, οι Γέροντες, οι Πνευματικοί είναι ξεχωριστά πρόσωπα μέσα στην Εκκλησία, διότι έκαναν μία μεγάλη υπέρβαση. Απαρνήθηκαν τίς μέριμνες και τις ηδονές του κόσμου, κλείστηκαν στο Μοναστήρι ή στο Κελλί και προσπάθησαν να αγαπήσουν τον Χριστό, να καθαρίσουν τον νού τους με την προσευχή και να δεχθούν τον Θείο Φωτισμό.
ΑπάντησηΔιαγραφήΓι αυτό και οι πιστοί ζητούν την γνώμη τους για διάφορα θέματα που τούς απασχολούν, επειδή πιστεύουν ότι η γνώμη τού Ασκητού έχει κάποια επί πλέον Χάρι και εγκυρότητα.
Αλλωστε η ίδια η Εκκλησία έχει συγκεντρώσει γνώμες, συμβουλές, νουθεσίες παλαιών Ασκητών και Γερόντων και τις παρουσιάζει στο γνωστό βιβλίο "Γεροντικόν", πρός ψυχική ωφέλεια των πιστών.
Αν θεωρούσε ότι οι πιστοί πρέπει να ακούνε μόνον τις γνώμες των Μητροπολιτών, εν Συνόδω ή όχι, θα είχε εκδόσει και βιβλίο "Μητροπολιτικόν", με γνώμες και συμβουλές Μητροπολιτών.
Οσον αφορά τους θεολόγους, αρκετοί είναι μελετηροί, διαβάζουν βιβλία και αποκτούν μόρφωση, αλλά ο πιστός αναζητά Χάρη και γι αυτό καταφεύγει στους Γέροντες, για να ζητήση συμβουλές και την προσευχή τους για να αντιμετωπίση τα προβλήματα του.
"Φαντάσου μία πόλη με 500.000 κατοίκους που αμαρτάνουν. Σε ένα μοναστήρι εκεί ζεί ένας μοναχός Ασκητής ο οποίος σηκώνει τα καθαρά χέρια του στον Θεό και Τον παρακαλεί να μήν τιμωρήσει όλες αυτές τις χιλιάδες που αμαρτάνουν. Σε διαβεβαιώνω λοιπόν ότι για το χατήρι αυτού του Ασκητού, ο Θεός δεν τιμωρεί τις πεντακοσιες χιλιάδες. Οι Αγιοι του Θεού είναι ικανοί για τα πάντα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Αγιος μπορεί να ζητήσει από τον Θεό ό,τι θέλει και να τού το δώσει ο Θεός. Είναι πολύ μεγάλη η δύναμη των Αγίων !".
Οσιος Πορφύριος Καυσοκαλυβίτης
Το ενυπόγραφο-Δημήτρης Ρόδης-και το απόσπασμα Οσίου Θεοφάνη του Εγκλείστου, που απηχεί Αποκάλυψη: «Ιδού έστηκα επί την θύραν και κρούω, εάν τις ακούση της φωνής μου και ανοίξη την θύραν, εισελεύσομαι …»-Αποκ.3,20-ή σε απλή γλώσσα λέει : «Ο Θεός δεν αναγκάζει κανένα να τον αγαπήσει», είναι θετικά. Το υπόλοιπο υποδηλώνει οριζόντια εμμονική αποστροφή σε «γεροντάδες, παπάδες, Δεσποτάδες και Συνόδους». Αλλά ! Το πράγμα δείχνει ότι, ο Θεός πρώτος βάζει την Αγάπη πάνω από την ελευθερία. Ο Θεός-Τριαδική κοινωνία προσώπων που «Αγάπη εστί»-όντας ελεύθερος να μη δημιουργήσει τον άνθρωπο και τον κόσμο, αγαπούσε, και τον δημιούργησε για να γίνει κοινωνός της αιώνιας αγάπης Του. Και όταν ο άνθρωπος ξέπεσε, ήταν ελεύθερος να τον παρατήσει στο κενό του τίποτα που διάλεξε. Όμως ! «Ούτω γαρ ηγάπησεν ο Θεός τον κόσμον ώστε τον υιόν αυτού τον μονογενή έδωκεν, ίνα πας ο πιστεύων εις αυτόν … έχει ζωήν αιώνιον»-Ιωαν. 3,16.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Υιός με τη σειρά του «εν μορφή Θεού υπάρχων», και απαύγασμα της Αγάπης Του : «Ουχ αρπαγμόν ηγήσατο το είναι ίσα τω Θεώ, αλλ’ εαυτόν εκένωσεν μορφήν δούλου λαβών … και εταπείνωσεν εαυτόν γενόμενος άνθρωπος υπήκοος μέχρι θανάτου, θανάτου δε σταυρού…»-Φιλπ.2,6-8. Και ο Απ. Παύλος στη συνέχεια : «Ελεύθερος γαρ ων εκ πάντων, πάσιν εμαυτόν εδούλωσα, ίνα τους πλείονας κερδήσω». Πιο συγκεκριμένα. «Και εγενόμην τοις Ιουδαίοις ως Ιουδαίος … τοις ανόμοις-εθνικοί- ως άνομος … έννομος εν Χριστώ … τοις ασθενέσιν-πνευματικά-ως ασθενής … Τοις πάσι γέγονα τα πάντα, ίνα πάντως τινας σώσω»-1Κορ.9,19-22.
Και όλο αυτό, γιατί : «Ο πας νόμος εν ενί λόγω πληρούται». Και όλος Νόμος-Αλήθεια-Πίστη σε μια φράση συνοψίζεται-εν τω αγαπήσεις τον πλησίον σου ως σεαυτόν»-Γαλ.5,14. Στην Εκκλησία, λοιπόν, οι χριστιανοί, ελεύθεροι-αυτεξούσιοι- καλούμαστε να γίνουμε δούλοι της Αγάπης στο πρόσωπο του ελάχιστου αδελφού του ! «Το δε περισσόν», και το εξ αυτού μεγάλο κενό του τίποτα, «εκ του πονηρού». Αθανάσιος Κοτταδάκης.