Τελετουργικά θέματα 1. Ἀρχιερατικές χοροστασίες καί Λειτουργίες - Μητροπ. Ζιχνῶν καί Νευροκοπίου Νικοδήμου Βαλληνδρά

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

Τελετουργικά θέματα

1. Ἀρχιερατικές χοροστασίες καί Λειτουργίες

Μακαριστοῦ Μητροπ. Ζιχνῶν καί Νευροκοπίου Νικοδήμου 

Ὁ  χοροστατῶν  Ἀρχιερέας  ἵσταται, γιά τήν ἀκρίβεια, στόν Ἀρχιερατικό Θρόνο. Σύμφωνα μέ τήν παραδεδομένη τάξη, τοῦτο διευκολύνει καί τή στροφή του πρός Ἀνατολάς, ἐνῶ εὔχεται. Μόνον ἐξ ἀνάγκης, σέ κάποιες περιπτώσεις, γίνεται χοροστασία (σέ κηδεῖες καί μνημόσυνα,  σέ  δοξολογίες,  κ.λπ.)  ἀπό  τήν Ὡραία  Πύλη,  ὅσες  φορές  ὁ  χῶρος  τοῦ ναοῦ ἤ τῆς σολέας  δέν προσφέρεται γιά τήν  ἀπρόσκοπτη  χοροστασία  ἀπό  τόν Θρόνο  καί  τήν  ἀνεμπόδιστη  παρακολούθηση ἀπό τό ἐκκλησίασμα. Σέ τελετές γάμων καί βαπτίσεων, ὁ Ἀρχιερέας προεξάρχων ἵσταται μπροστά ἀπό τούς νεονύμφους (βλέποντας πρός Δυσμάς) ἤ μπροστά ἀπό τήν κολυμβήθρα (στραμμένος  πρός  Ἀνατολάς).  Ὅπως  προαναφέρθηκε, σέ ὅσες ἀκολουθίες τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς καί τῆς Μ. Ἑβδομάδας ὁ  Ἀρχιερέας  δέν  φέρει  μανδύα,  χοροστατεῖ ἀπό τό Παραθρόνιο.

Ὁ χοροστατῶν Ἀρχιερέας εὐλογεῖ κυρίως  μέ  τό  χέρι.  Μόνο  στό  τέλος  τοῦ Ἑσπερινοῦ (καθώς καί τῶν ἀκολουθιῶν τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου, τῆς Μ. Ἑβδομάδας κ.λπ.) εὐλογεῖ μέ τόν Σταυρό.  Στό τέλος τῶν ἀκολουθιῶν γάμου, δοξολογίας  κ.τ.τ.  εὐλογεῖ  μέ  τό  Τρίκηρο.  Κατά τήν  ἀπόλυση  κηδειῶν  καί  μνημοσύνων, δέν  εὐλογεῖ  (οὔτε  ἁρμόζει  σ᾽  αὐτές  τίς περιστάσεις νά ψάλλεται «Τὸν Δεσπότην καὶ Ἀρχιερέα...»).

Κατά τή θεία Λειτουργία, ὁ (χοροστατῶν) Ἀρχιερέας εὐλογεῖ μέ τόν Σταυρό μόνο δύο φορές, δηλαδή μετά τήν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου καί κατά τήν Ἀπόλυση, ἐνῶ σέ ὅλες τίς ὑπόλοιπες περιπτώσεις εὐλογεῖ μέ τό χέρι. Σημειωτέον, ὅτι λειτουργώντας ὁ Ἀρχιερέας εὐλογεῖ ὡς ἑξῆς: ὅταν ψάλλεται ἡ φήμη του, μέ τά δύο χέρια (χωρίς «πατερίτσα»)· τό ἴδιο καί κατά τό Χερουβικό πρίν ἀπό τή Μεγάλη Εἴσοδο· μετά τό Εὐαγγέλιο, μέ τρίκηρο· τό ἴδιο καί μετά τή  Μεγάλη  Εἴσοδο,  ὁπότε  καί  τό  δίδει στόν διάκονο, πού ἀπαγγέλλει τό «Πληρώσωμεν...»· στό «Εἰρήνη πᾶσι», μέ τό χέρι· στό «ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ», μέ τόν Σταυρό· στό «Καὶ ἔσται τὰ ἐλέη», μέ δίκηρο, τό ὁποῖο δίδει στόν διάκονο, πού ἀπαγγέλλει τό «Πάντων  τῶν  ἁγίων  μνημονεύσαντες»,  καί τέλος στήν Ἀπόλυση μέ τρίκηρο.

Παραλείποντας τίς ἄλλες, γνωστές καί ἀναμφισβήτητες, λεπτομέρειες τῆς ἀρχιερατικῆς  χοροστασίας καί λειτουργίας, προσθέτουμε ἀκόμη τρία στοιχεῖα:

α)  Κατά  τίς  χοροστασίες,  ὅπως  καί κατά  τίς  λοιπές  δημόσιες  ἐμφανίσεις τοῦ  Ἀρχιερέα,  δέν  φέρεται  ἐπιστήθιος Σταυρός,  παρά  μόνο  τό  Ἐγκόλπιο.  Ὁ Σταυρός  φέρεται  μαζί  μέ  τό  Ἐγκόλπιο  μόνο  κατά  τήν  τέλεση  τῆς  θείας Λειτουργίας  καί  σέ  ὅσες  περιπτώσεις ὁ Ἀρχιερέας περιβάλλεται πλήρη ἀρχιερατική στολή (ἀκολουθίες Ἐπιταφίου,

Β´  Ἀναστάσεως,  ἐπισήμων  δοξολογιῶν κ.λπ.).  Ἡ  χρήση  λευκοῦ  Ἐγκολπίου (ἀπό ἐλεφαντοστό) κατά τή Μ. Τεσσαρακοστή, ἤ λευκοῦ Σταυροῦ κατά τή Μ. Ἑβδομάδα (χωρίς Ἐγκόλπιο) ἀνήκει σέ τοπικά ἔθιμα. Στό κλίμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ  Πατριαρχείου  εἶναι  παραδεδομένη καί ἡ συνήθεια οἱ συλλειτουργοῦντες μέ τόν Πατριάρχη Μητροπολίτες (καί Ἐπίσκοποι μέ τόν οἰκεῖο Μητροπολίτη) νά μή φέρουν ἐπιστήθιο Σταυρό. 

Ἡ συνήθεια ὅμως αὐτή εἶναι τοπικοῦ χαρακτήρα καί δέν ἰσχύει στά κλίματα ἄλλων  Ὀρθόδοξων  Πατριαρχείων  καί Αὐτοκέφαλων  Ἐκκλησιῶν.  Σέ  τέτοιες τοπικές  συνήθειες  ἀνάγεται  καί  ἡ  μιτροφορία ἀλλοῦ ὅλων τῶν συλλειτουργούντων Ἀρχιερέων καί ἀλλοῦ μόνο τοῦ προεξάρχοντος, πού ἐπίσης μόνον αὐτός φέρει  καί  ἀρχιερατική  ράβδο  (πατερίτσα). Αὐτή ἡ αὐστηρότερη τάξη σχετικά μέ  τή  μιτροφορία  καί  τήν  ἀρχιερατική ράβδο ἰσχύει σέ ὅλα τά πρεσβυγενῆ Πατριαρχεῖα  καί  στήν  Ἐκκλησία  τῆς  Κύπρου, γι᾽ αὐτό καί εἶναι ἄξια προσοχῆς.

Δεδομένου  ὅτι  δέν  ἴσχυε  στά  νεώτερα Πατριαρχεῖα (ἰδίως στά σλαβικά), τοῦτο ἔγινε αἰτία νά εἰσαχθεῖ, ἀπό αὐτά, καί στήν  Ἐκκλησία  τῆς  Ἑλλάδος  ἡ  γενική μιτροφορία  ὅλων  τῶν  συλλειτουργούντων (μάλιστα ἀπό τήν ἐποχή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Δωροθέου [1956-1957] καί ἑξῆς, ἀκόμη καί τῶν βοηθῶν ἐπισκόπων, πού συλλειτουργοῦσαν μέ τόν Ἀρχιεπίσκοπο). Ἔτσι γενικεύθηκε καί σ᾽ ἐμᾶς ἡ συνήθεια τῶν σλαβικῶν Ἐκκλησιῶν, τό ὁποῖο πάντως δέν μπορεῖ νά χαρακτηριστεῖ ἄτοπο, δεδομένης τῆς ταυτότητας τοῦ ἀρχιερατικοῦ βαθμοῦ σέ ὅλους τούς συλλειτουργοῦντες Ἀρχιερεῖς. Ἀλλά, γενικῶς, δέν θεωροῦμε ὅτι μποροῦν νά εἰσάγονται ὅλες οἱ τοπικές συνήθειες τῶν σλαβικῶν  Ἐκκλησιῶν  (ἰδίως  τῆς  Ρωσικῆς),  διότι  ὀφείλονται  σέ  τοπικά  αἴτια ἀναγκαίας  ἔξαρσης  τῆς  ἀμφίεσης  καί τῆς ἐμφάνισης τῶν λειτουργῶν συνολικά. Ἔτσι, στή Ρωσία κάθε ἱερέας φέρει ἐπιστήθιο  σταυρό,  ἐνῶ  μίτρα  φέρουν ἐπίσης οἱ Ἀρχιμανδρίτες καί Οἰκονόμοι πού συλλειτουργοῦν μέ Ἀρχιερεῖς. Καί ἀκόμη καί στή χοροστασία οἱ Ρῶσοι Ἀρχιερεῖς φέρουν μαζί μέ τόν μανδύα καί τή μίτρα, καί τό  μέγα ὠμοφόριο (ἀντί τοῦ  μικροῦ).  Αὐτά  ὅμως  θεωροῦνται ἀπαράδεκτα καί ἀνάρμοστα γιά ἐμᾶς.

β) Στίς χοροστασίες, ἐπίσης, κατά τήν πατριαρχική  τάξη  τῆς  Κωνσταντινούπολης, οἱ Ἀρχιερεῖς πού φέρουν ἐπανωκαλύμμαυχο  τό  ἀφαιροῦν,  ὅταν,  ἀφοῦ λάβουν  «καιρόν»,  ἀπαγγέλλουν  τήν εὐχή  «Κύριε,  ἐξαπόστειλον  τὴν  χεῖρά σου...»  καί,  χοροστατώντας  κατά  τή θεία Λειτουργία, ἀπό τήν ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου  μέχρι  τοῦ  «Ὀρθοί,  μεταλαβόντες...». Κατά τή Μεγάλη Εἴσοδο, τήν ὥρα τοῦ Καθαγιασμοῦ τῶν Τιμίων Δώρων καί πρίν ἀπό τήν ἐκφώνηση «τὰ ἅγια τοῖς ἁγίοις», ὁ χοροστατῶν Ἀρχιερέας κατεβαίνει τά σκαλιά τοῦ θρόνου καί ἀφαιρεῖ τό καλυμμαύχιον. Ὡστόσο, ἡ νεώτερη συνήθεια τῆς ἀφαίρεσης ὅλου τοῦ καλύμματος τῆς κεφαλῆς τοῦ Ἀρχιερέα κατά τήν εὐχή τοῦ «καιροῦ» καί σέ ἄλλες ἐξαιρετικές λειτουργικές στιγμές(ἀνάγνωση τοῦ Εὐαγγελίου ἤ ἀνάγνωση  οἴκων  τοῦ  Ἀκαθίστου  ἀπό  τόν  ἴδιο τόν Ἀρχιερέα κ.λπ.) θεωρεῖται ἀκριβέστερη  καί  πνευματικότερη.  Ὑπ᾽  αὐτήν τήν ἔννοια, καί ὁ λειτουργῶν Ἀρχιερέας, πού  μέ  ἀκατακάλυπτη  κεφαλή  ἀκούει τό ἱερό Εὐαγγέλιο ἤ κηρύττει τόν θεῖο λόγο, φέρεται ἀποστολικότερα καί κατά τόν παλαιοχριστιανικό τρόπο.

γ)  Μέ  τήν  ἴδια  ἀναλογία,  καί  ὅσοι ἀφαιροῦν  τή  μίτρα  μετά  τόν  Τρισάγιο  Ὕμνο  καί  τίς  «φῆμες»,  γιά  νά  τή φορέσουν  μόνο  κατά  τήν  ἀπόλυση  τῆς θείας  Λειτουργίας,  δέν  θεωροῦμε  ὅτι προσκρούουν  σοβαρά  στήν  ὑφιστάμενη συνήθεια νά θυμιάζουν μέ τή μίτρα κατά τόν Χερουβικό Ὕμνο. Διότι, τό νά προσεύχεται μέ ἀκατακάλυπτη κεφαλή ὁ Ἀρχιερέας καί νά προσάγει στόν Κύριο, μαζί μέ τό θυμίαμα, τίς ἀναλαμβα-νόμενες εὐχές τοῦ ἐκκλησιάσματος συνάδει ἀπολύτως μέ τήν ἀποστολική παράδοση, πού ἐκφέρεται ρητῶς ἀπό τόν Ἀπόστολο Παῦλο. Κατά τόν ἴδιο λόγο, τέλος,  καί  οἱ  χειροτονοῦντες  Ἀρχιερεῖς πράττουν  μέ  πλέον  ἁρμόζοντα  τρόπο, ὅταν  ἀφαιροῦν  τό  διάδημα  (τό  ὁποῖο, πάντως,  εἶναι  μεταγενέστερο)  ἀπό  τήν κεφαλή τους καί ἀπαγγέλλουν ἀσκεπεῖς τίς εὐχές τῆς χειροτονίας.

Πηγή: Περιοδικό Εφημέριος Τεῦχος 3ον Μάιος - Ἰούνιος 2024