ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ π. ΝΙΚΟΛΑΟ ΜΕΣΣΑΛΑ - π. Δημήτριος Σαββόπουλος

 

ΟΦΕΙΛΟΜΕΝΗ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΣΤΟΝ π. ΝΙΚΟΛΑΟ ΜΕΣΣΑΛΑ

Αγαπητέ μου π. Νικόλαε την ευχή σας.

Σε πρόσφατες αναρτήσεις μου 19/6/2021 & 20/6/2021, στον φιλόξενο ιστότοπο http://anastasiosk.blogspot.com, κάνατε κάποια σχόλια (26/6/2021), απ΄ τα οποία φαίνεται ότι δεν κατανοήσατε τους λόγους για τους οποίους δεχόμαστε την εικόνα της Αγίας Τριάδος με τον Θεό Πατέρα ως Παλαιού των Ημερών και του Αγίου Πνεύματος ως περιστεράς…

1^ον. §1 Γράφετε:  Ἡ δεύτερη ἀνάρτηση τοῦ π. Δημ. Σ, ἔρχεται σέ ἀντίθεση καί ἀναιρεῖ  ἐν πολλοῖς, ὅσα ὑποστηρίζει στήν πρώτη μέ ἐξαίρεση τά δικά του σχόλια.  Οἱ ἀπόψεις τῶν Ἁγίων πού παραθέτει (πλήν τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου) ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ εἰκόνα τῆς Φιλοξενίας τοῦ Ἀβραάμ, εἶναι ἡ εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος. Ακριβώς το ίδιο υποστηρίζω και για την  αποκάλιψη του Θεού στον προφ. Δανιήλ. Που είναι η αντίθεση;  Εν συντομία σας επισημαίνω τα εξής:

2^ον. §2 Γράφετε:  Στήν πρώτη ἀνάρτησή του οἱ εἰκόνες τῆς Ἁγίας Τριάδος μέ ὀρθόδοξη τεχνοτροπία εἶναι τοῦ περασμένου αἰώνα καί μάλιστα ἀπό παλαιοημερολογῖτες ἁγιογράφους (ζηλωτές) τοῦ Ἁγίου Ὄρους, πού μιμοῦνται τίς δυτικότροπες ἀπεικονίσεις καί χρησιμοποιεῖ ἐν πολλοῖς τά ἐπιχειρήματά των. Γέροντά μου, κάνετε λάθος η εικόνα του Ανάρχου Πατρός ως Παλαιού των Ημερών ζωγραφίζεται από την εποχή των κατακομβών. Ενδεικτικά μόνο να αναφέρω: Την κατακόμβη της Αγίας Μαρίας Maggire 5^ου αι., 432 μ. Χ. (Αρχαιολογικοί κώδικες του ιστοριογράφου Carrucei Tavola, 114 & 215). Κατακόμβη Ponziano, 5^ου αι. (Βλ. Manuel D’ Art Bizantin. Charles Diehe, τομ. Α΄σελ.122).  Επίσης στον κώδικα του Κοσμά Ινικοπλεύστε (βυζ. συγγραφέα 6^ου αι., στο «Χριστιανική τοπογραφία» σελ. 22-23), ο Θεός Πατήρ με ανθρώπινη μορφή καθήμενος επί θρόνου έχει γύρω Του δύο Σεραφείμ. Στην καρδιά της Βυζαντινής εποχής, σε εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο Ναό των Βλαχερνών το 450-453 μ.Χ. εικονίζεται πάνω από τον Χριστό που ευλογεί με τα δυό Του χέρια την Κοίμηση της Θεοτόκου, ό Άναρχος Πατήρ μέσα σε νεφέλη και στο στήθος Του μια περιστερά που συμβολίζει το Πανάγιο Πνεύμα.

Επίσης στην Ιερά Μονή Δοχειαρίου Αγίου Όρους στο θόλο που βρέθηκε η εικόνα της Γοργοϋπηκόου υπάρχει ζωγραφισμένη από τους κτήτορες της μονής η παρακάτω εικόνα που χρονολογείται το έτος 1676. Παρόμοια εικόνα υπάρχει και Στο καθολικό της Ι. Μονής Γρηγορίου Αγίου Όρους και σε Σερβικό Μοναστήρι του 13^ου αι. όπως τις καταχωρούμε παρακάτω. κ.α.π.

Η εξεικόνιση των δύο αυτών Προσώπων με τη συμβολική αυτή μορφή, είπαμε και το επαναλαμβάνουμε ότι δεν είναι εικόνα της Θείας Φύσεως, ούτε εκφράζει τις ενδοτριαδικές σχέσεις(!). Αυτό που γράφω είναι ότι εξεικονίζουμε τα σύμβολα των Θείων υποστάσεων, όπως ακριβώς τα είδαν οι προφήτες. Τα εδάφια στα οποία παραπέμπετε για να κατοχυρώσετε το ανεξεικόνιστο του Θεού Πατρός και του Αγίου Πνεύματος (Ιωαν.α΄,18 - στ΄,3 - Α΄Τιμ.στ΄16   - Εβρ. α΄,3 - Α΄Ιωαν.δ΄,12) τα οποία και επισημαίνω στην παράγρ.2, στις υποσημειώσεις μου, αναφέρονται στην Θεία Φύση και όχι στις υποστάσεις του Θεού.

Στο Συνοδικό της Ορθοδοξίας διαβάζουμε: §12  Τῶν τὰς προφητικὰς ὁράσεις, ὡς αὐτὸ τὸ θεῖον αὐτὰς ἐσχη­μάτιζε καὶ διετύπου, εἰδότων καὶ ἀποδεχομένων καὶ πιστευόντων ἅ περ ὁ τῶν προ­φητῶν χορὸς ἑωρακότες διηγήσαντο, καὶ τὴν τῶν ἀποστόλων καὶ εἰς Πατέρας διήκουσαν ἔγγραφόν τε καὶ ἄγραφον παράδοσιν κρατυνόντων, καὶ διὰ τοῦτο εἰκονιζόντων τὰ ἅγια καὶ τιμώντων, αἰωνία ἡ μνήμη (γ΄). και παρακάτω: §32  Τοῖς τὰς μὲν προφητικὰς ὁράσεις, κἂν μὴ βούλοιντο, παρα­δε­χο­μένοις, τὰς δ’ ὀφθείσας αὐτοῖς εἰκονογραφίας –ὢ θαῦμα!– καὶ πρὸ σαρκώσεως τοῦ Λόγου μὴ καταδεχομένοις, ἀλλ’ ἢ αὐτὴν τὴν ἄληπτόν τε καὶ ἀθέατον οὐσίαν ὀφθῆναι τοῖς τεθεαμένοις κενολογοῦσιν, ἢ εἰκόνας μὲν ταῦτα τῆς ἀληθείας καὶ τύπους καὶ σχήματα ἐμφανισθῆναι τοῖς ἑωρακόσι συντιθεμένοις, εἰκονογραφεῖν δὲ ἐνανθρωπήσαντα τὸν Λόγον καὶ τὰ ὑπὲρ ἡμῶν αὐτοῦ πάθη οὐκ ἀνεχομένοις, ἀνάθεμα.

Ερώτηση: Αφού ο Θεός Πατέρας απεκαλύφθη συμβολικά ως Παλαιός των Ημερών στον προφήτη Δανιήλ, και το Άγιο Πνεύμα ως περιστερά στον Προφήτη Ιωάννη τον Πρόδρομο, έχουμε το δικαίωμα να τα αγιογραφούμε; Νομίζω ότι η απάντηση είναι αυτονόητη.

Το θέμα είναι αν είναι λάθος να ενώνουμε αυτές τις τρείς Θείες μορφές των αποκαλύψεων του Θεού σε μία εικόνα, διότι θεωρείται αυθαιρεσία η συγκεκριμένη σύνθεση της εικόνας(!). Θα ΄θελα να μου απαντήσεις αδελφέ μου, εάν η εικόνα αυτή είναι αυθαιρεσία εικαστική, γιατί δεν είναι αυθαιρεσία και οι εικόνες του «τρίμορφου», όπου παρίστανται ο Χριστός στο μέσον και δεξιά και αριστερά Του, η Θεοτόκος δεομένη και ο Τίμιος Πρόδρομος; Που ιστορείται αυτό; Γιατί δεν είναι αυθαιρεσία η εικόνα των Αγίων Πάντων; Πότε τους είδαμε όλους μαζί; Θα μπορούσα να αναφέρω κι άλλες πολλές εικονικές «αυθαιρεσίες», αλλά δεν νομίζω ότι ωφελεί να πλατειάζουμε το θέμα. Στην εικόνα βλέπουμε και συλλογιζόμαστε όχι με τα μάτια τα υλικά, αλλά με τα μάτια τα πνευματικά της πίστεως. Και στην μεν εικόνα του «τρίμορφου» η εκκλησία μας, μας αποκαλύπτει ποιοι είναι οι πλησιέστεροι και ισχυρότεροι πρεσβευτές προς τον Σωτήρα μας Χριστό, η δε εικόνα των Αγίων Πάντων  μας δείχνει ότι όλοι αυτοί που εικονίζονται παρέα, αγωνίσθηκαν υπέρ του ενός Χριστού και μετέχουν από κοινού στη δόξα της Θείας Χάριτος. Με τα μάτια της πίστεως βλέπουμε από κοινού και τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος όπως οικονομικώς απεκαλύφθησαν κατά τις διάφορες περιστάσεις, χωρίς να σκανδαλιζόμαστε.

3^ον §3 Λέτε: Οἰ ἀπεικονίσεις τῶν χειρογράφων πρός τό τέλος τῆς πρώτης ἀνάρτησής του εἶναι ἀπό λατινικά χειρόγραφα. Τι σημαίνει ότι είναι από λατινικά χειρόγραφα; Ό,τι προέρχεται από τη Δύση (τότε που υπήρχε κοινωνία με την Ανατολική Εκκλησία), είναι απορριπτέο εκ των προτέρων;! Και το Ευαγγέλιο το έγραψαν Εβραίοι, μήπως πρέπει να το απορρίψουμε; Επειδή αλλοιώθηκε μερικώς η Θεολογία των Δυτικών επί «τοῦ Μεγάλου Καρόλου», σημαίνει αυτομάτως ότι όλοι οι Λατίνοι Ορθόδοξοι βρέθηκαν στην πλάνη και δεν το κατάλαβαν; Γιατί τότε εξακολουθούσαμε να έχουμε κοινωνία με τη Δυτική Εκκλησία;

4^ον §4 Σημειώνεται: Στόν Δυτικό Χριστιανισμό κυρίως ἀπό τήν σύνοδο τῆς Φρανκφούρτης τοῦ 798 μ. Χ. μέ παρέμβαση τοῦ Μεγάλου Καρόλου, ἄλλαξαν ἐν πολλοῖς  τήν Θεολογία τῶν Ἐπτά Οἰκουμενικῶν Συνόδων ….. εἰσήγαγαν ἀγάλματα καί οἱ εἰκόνες, ἔχουν πλέον ἀναγεννησιακό (δηλ. ἀνθρωποκεντρικό) καί  διακοσμητικό χαρακτήρα καί ὄχι λατρευτικό. Άρα η αλλαγή έγινε στην Θεολογία και στην τεχνοτροπία της ζωγραφικής αλλά όχι στα εικονικά θέματα…

5^ον §8 & §9  Τα λόγια του Κυρίου μας: «Ὁ θεωρῶν Ἐμὲ θεωρεῖ τὸν πέμψαντά Με» (Ιωαν.ιβ΄,45). «Ὁ ἑωρακὼς Ἐμὲ ἑώρακε τὸν Πατέρα» (Ιωαν.ιδ΄,9). Ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ καὶ ὁ Πατὴρ ἐν Ἐμοί  (Ιωαν.ιδ΄,11)  Και αλλού: «ἐν αὐτῷ (στο Χριστό) κατοικεῖ πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος σωματικῶς» (Κολ.β´,9). Κατανοούνται συνήθως λανθασμένα, γι αυτό και μερικοί ισχυρίζονται ότι βλέποντας την εικόνα του Χριστού μέσα σε αυτή βλέπουμε και τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα(!) Εάν βλέπαμε στο πρόσωπο του Χριστού σωματικώς τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα, όπως δέχονται μερικοί, άθελά τους πέφτουν σε αίρεση, δεχόμενοι το περιγραπτό της Θεότητος (!!!) Στον διάλογό του απ. Φιλίππου με τον Κύριο, όταν του είπε «δείξε μου τον Πατέρα». Αρχικά φαίνεται να του απαντά καταφατικά ότι: «Αυτός που βλέπει εμένα, βλέπει και τον Πατέρα», αλλά επειδή είναι αόρατος ο Θεός και απρόσιτη η Θεία φύση Του, ο Κύριος του απαντά: «Εἰ ἐγνώκειτέ Με, καὶ τὸν Πατέρα Μου ἐγνώκειτε ἄν» (Ιωαν.ιδ΄, 7), και πάλι αλλού: «Ἔλεγον οὖν Ἀὐτῷ· ποῦ ἐστιν ὁ Πατήρ σου; Ἀπεκρίθη Ἰησοῦς· οὔτε Ἐμὲ οἴδατε οὔτε τὸν Πατέρα μου· εἰ Ἐμὲ ᾔδειτε, καὶ τὸν Πατέρα μου ᾔδειτε ἄν.» (Ιωαν.η΄,19), που σημαίνει: Εάν με είχατε γνωρίσει καλά, θα γνωρίζατε και τον Πατέρα μου. Ως προς την Θεία Του φύση, όμως δεν μπορούσαν να τον γνωρίσουν, άρα ούτε τον Πατέρα γνώριζαν. Ο Ιερός Χρυσόστομος ερμηνεύοντας τον παραπάνω λόγο του Χριστού προς τον Φίλιππο, λέγει σχολιάζοντας το συγκεκριμένο εδάφιο: «Ει ήδετε την εμήν ΟΥΣΙΑΝ και την αξίαν, και την του Πατρός ήδετε» (Ε.Π.Ε. 14^ος, σελ.406). Και άλλος Πατέρας ερμηνεύοντας το ίδιο εδάφιο λέγει πως μ΄αυτό που είπε ο Χριστός «ενέφηνεν ότι και Αυτόν αγνοούσι (οι μαθητές) και τον Πατέρα» (Ζυγαβινός Υπόμν. Παν. Τρεμπέλα). Συνεχίζοντας ο Ιερός Χρυσόστομος εξηγεί: «Τι ο Φίλιππος ζητεί ιδείν; Άρα την σοφία του Πατρός; Άρα την αγαθότητα; Ουχί. Αλλά το τι ποτε εστίν ο Θεός, αυτήν την ΟΥΣΙΑΝ (του Πατρός) προς τούτο ουν (λοιπόν) αποκρίνετααι ο Χριστός «ο εωρακώς εμέ…»… «ο δε λέγει τοιούτον εστίν, ότι ούτε εμέ ούτε εκείνον (τον πατέρα) δυνατόν εστίν ιδείν». Επίσης είναι λάθος να αποφαινόμαστε ότι στην  Π. Διαθήκη μιλά μόνο ο άσαρκος Υιός και όχι ο Πατήρ. Στην Αγ. Γραφή διαβάζουμε: «Πολεμερῶς καὶ πολυτρόπως πάλαι ὁ Θεὸς λαλήσας τοῖς πατράσιν ἐν τοῖς προφήταις, ἐπ᾿ ἐσχάτου τῶν ἡμερῶν τούτων ἐλάλησεν ἡμῖν ἐν υἱῷ» (Εβρ.1:1). Άρα ποιός μιλούσε πριν σαρκωθεί ο Υιός του Θεού; Ο Ιερός Χρυσόστομος λέγει: «Και δια τούτο δια προφήτου τινός ο ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΠΑΤΗΡ εμφαίνων έλεγεν, ΕΓΩ οράσεις φησίν επλήθυνα, και εν χερσί προφητών ωμοιώθην. Τουτέστι συγκατατέθην ου τούτο ‘οπερ ήμην εφάνην. Επειδή γαρ έμμελλε αυτού ο Υιός δι΄αληθινής σαρκός φανήσεται ημίν, άνωθεν αυτούς προεγύμναζεν…» («Ανατολικός Ορθοδ. Μοναχισμός» Τρίκης & Σταγών Διονυσίου, σελ.745). Ποιός και σε ποιόν είπε κατά την δημιουργία του ανθρώπου «ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν»; (Γεν.1:26). Απαντά ο Μ. Βασίλειος: «Τίνι λέγει ο Θεός (Πατήρ) ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν; Τίνι άλλω γε ή τω απαύγασμα της δόξης και χαρακτήρι της υποστάσεως Αυτού; (τω Υιώ)». Θα μπορούσα να αναφέρω κατεβατό ολόκληρο από παρόμοια εδάφια και πατερικά σχόλια, αλλά δεν είναι επιτρεπτό στα περιορισμένα όρια ενός άρθρου. Ομοίως και στη Κ. Διαθήκη πόσες φορές ακούγεται ο λόγος του Θεού Πατρός; Στη Βάπτιση (Ματ.3:17), στη Μεταμόρφωση (Ματ.17:5), στη Γεσθημανή (Ιωαν. 12:28) κ.α. Λοιπόν ο Θεός Πατήρ μιλά και αποκαλύπτεται…

6^ον §7 Επισημαίνετε ότι: Οἱ μεγαλύτεροι ἁγιογράφοι μας δέν εἰκονογραφοῦν τήν Ἁγία Τριάδα, διότι ἡ Ἁγία Τριάδα εἶναι μυστήριο… ἐμπειρικά κατενόησαν ὅτι μόνο Συμβολικῶς μποροῦμε νά μιλήσουμε γιά τήν Ἁγία Τριάδα καί γιά τόν λόγο αὐτό μετά τόν  12^ο  αἰ. καί  μέ ἕναν συμβολικό τρόπο εἰκονογραφοῦν τό μέγα αὐτό Μυστήριο παίρνοντας ἕνα ἱστορικό γεγονός ἀπό τήν Γένεση, δηλ. μέ τήν Φιλοξενία τοῦ Ἀβραάμ. Και εγώ το ίδιο γράφω, ότι συμβολικώς ζωγραφίζονται τα πρόσωπα της Αγίας Τριάδος σε αμφότερες της εικόνες γιατί η Θεία Φύση τους είναι απερίγραπτη. Στον δε Υιό του Θεού εικονίζουμε την ανθρώπινη μορφή ΜΟΝΟ, και όχι την Θεότητα. Να σημειώσω επίσης ότι ο ιερομόναχος  Διονύσιος ο εκ Φουρνά (γεννηθείς γύρω στα 1670 μ.Χ. στην Ευρυτανία), εξαίρετος αγιογράφος στο περισπούδαστο έργο του: «Ερμηνεία της Ζωγραφικής τέχνης» (Α. Παπαδόπουλου-Κεραμέως, Εκδ. Σπανού, 1909) στη σελ. 224, γράφει: «Ομοίως ζωγραφίζομεν και τον Άναρχον Πατέρα ωσάν γέροντα, καθώς τον είδεν ο Δανιήλ (κεφ.ζ΄), το ίδιο αναφέρει και παρακάτω σελ. 227, όπου μιλά για τα επιγράμματα εις την Αγία Τριάδα…

7^ον §10 Τέλος καταλήγετε με τα εξής: Ἔτσι, ἄν εἰκονίζουμε τήν Ἁγία Τριάδα μέ τόν Θεό Πατέρα ὡς ἄνθρωπο (δηλ. Πρόσωπο πρᾶγμα ἀπαράδεκτο σύμφωνα μέ τά προηγούμενα, ἀφοῦ δέν ἐνανθρώπησε), (αλλά ούτε και στη φιλοξενία του Αβραάμ ενανθρώπισε. Όμως εκεί δέχεσθε την εξεικόνιση του Πατρός και του Αγίου Πνεύματος ως νέου ανδρός(;)!! Ούτε οι άγιοι άγγελοι έχουν κατά φύση σάρκα, αλλά ανέχεστε να εικονίζονται και να προσκυνούνται με ανθρώπινη μορφή!) τόν Θεό Υἱό ὡς ἄνθρωπο (δηλ. Πρόσωπο ἀφοῦ ἐνανθρώπησε) καί τό Ἅγιο Πνεύμα ὡς Περιστέρι (δηλ. ὄχι ὡς Πρόσωπο ἀλλά ὡς Περιστερά, ἄρα ὁ θεατής βλέπει Περιστέρι, ἀντί νά βλέπει Πρόσωπο), (Άρα στη βάπτιση είναι λάθος να εξεικονίζεται ως περιστέρι, γιατί ο θεατής δεν κατανοεί ότι είναι πρόσωπο;!) τό ὁποῖο μάλιστα τό τοποθετοῦν στήν εἰκόνα πάνω καί μεταξύ τοῦ Πατρός καί τοῦ Υἱοῦ, τότε ἱστοροῦμε (δηλ. εἰκονίζουμε) τό filioque. Όχι, ιστορούμε την αποστολή του Αγ. Πνεύματος στον κόσμο και από τα δύο άλλα πρόσωπα. Βολεύει όμως κάποιους για να βγάλουν την εικόνα κακόδοξη να την ερμηνεύουν με αυτό το σκεπτικό(!!).

Να κλείσω με μια αναφορά στον άγιο της εποχής μας τον Άγιο Νεκτάριο. Το 1904 έκτισε στην Αίγινα Ιερό Ναό επ΄ονόματι της Αγίας Τριάδος και ο ίδιος τοποθέτησε στο τέμπλο εικόνα της Αγίας Τριάδος με τον Θεό Πατέρα ως Παλαιό των Ημερών κλπ. Μπροστά σε αυτή την εικόνα «ύψωνε τα χέρια του ο άγιος Νεκτάριος στις θεοπρεπείς του ικεσίες», όπως μας αποκαλύπτουν οι σχετικές φωτογραφίες και οι αυτόπτες μάρτυρες (Βλ. Μανώλη Μελινού, «Ο Άγιός μας» σελ.86-87). Άραγε δεν είχε τόσα χρόνια κατανοήσει αυτός ο καθηγητής της δογματικής και ποιμαντικής, ότι προσεύχεται σε λάθος εικόνα;

Αδελφέ μου π. Νικόλαε, νομίζω ότι έχετε επηρεαστεί από την σύγχρονη τάση της βυζαντινολατρείας κάποιων Σούπερ Ορθοδόξων (τουλάχιστον στα λόγια) των καιρών μας, που έχουν ανάγει σε δογματική διδασκαλία την βυζαντινή τέχνη και έχουν απορρίψει κάθε τι που έχει την κοιτίδα του σε άλλους τόπους  χρόνους και καιρούς. Το ίδιο έκανα κι εγώ πριν μερικά χρόνια αλλά λίγη μελέτη παραπάνω με έπεισε ότι είναι λάθος ένα τέτοιο σκεπτικό. Όλα τα πράγματα και οι καταστάσεις (από ιδέες μέχρι και ουρανοξύστες) οικοδομούνται σε ήδη προϋπάρχουσες δομές και αντιλήψεις που βρίσκουμε έτοιμες, για να τις επεξεργαστούμε εκ νέου.

Με αδελφική αγάπη εν Χριστώ

π. Δημήτριος Σαββόπουλος