Ύμνος στην Ορθοδοξία - Παναγιώτης Σπ. Μαρτίνης

Ύμνος στην Ορθοδοξία

ΙΩΣΗΦ ΒΡΥΕΝΝΙΟΣ Ο ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ (14^ος -15^ος αι.)

«Ουκ αρνησόμεθά σε, φίλη Ορθοδοξία·

ου ψευσόμεθά σε πατροπαράδοτον σέβας·

ουκ φιστάμεθέ σου,  μήτερ ευσέβεια.

Εν σοι εγεννήθημεν, και σοι ζώμεν, και εν σοι κοιμηθησόμεθα·

ει δε και καλέσει καιρός, και μυριάκις υπέρ σου τεθνηξόμεθα».

Παναγιώτης Σπ. Μαρτίνης Δρ Θ

Άρχων Ιερομνήμων 

της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας

Ο Ιωσήφ Βρυέννιος ο Στουδίτης, κατά τον καθηγητή Ν. Τωμαδάκη, υπήρξε «Μοναχός εις των τελευταίων χρόνων προ της Αλώσεως μεγάλων θεολόγων και πατέρων της Εκκλησίας, προερχόμενος εκ του ησυχαστικού  κινήματος, υποστηρίξας μετά ζήλου τα δόγματα της ορθοδοξίας».

Το έτος της γεννήσεώς του παραμένει άγνωστο. Πιθανολογείται  το 1350 περίπου. Επίσης, πρόβλημα αποτελεί και η καταγωγή του. Ως πλέον πιθανή θεωρείται η Κωνσταντινούπολη.

Ως μοναχός της μονής Στουδίου έλαβε όχι μόνο θεολογική κατάρτιση, αλλά και της θύραθεν  παιδείας μόρφωση. Και όπως ο Σχολάριος μαρτυρεί, «καλών διδασκόντων άριστος μαθητής (ην).».

Έτσι, τόσον η γραμματική όσο και η θεολογική μόρφωση του Βρυεννίου υπήρξε πλούσια.

Χρησιμοποιεί άριστα το γλωσσικό θησαυρό της Ελληνικής γλώσσας και από απόψεως θεολογικής παραπέμπει  σε πλείστα χωρία της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης, καθώς και στους πατέρες  της Εκκλησίας . Ήταν, επίσης, γνώστης και της λατινικής γλώσσας.

Κατά τον καθηγητή Ν. Τωμαδάκη «ότι ο Βρυέννιος επολέμει τους Βαρλααμιστάς και ηκολούθει τους ησυχαστάς, δείκνυται βέβαια  και εκ της δια δύο λόγων υπερασπίσεώς του  ότι το άκτιστον  το εν Θαβωρείω φως, αλλά και εκ του θαυμασμού του εκ προς τον Νικ. Καβάσιλαν, ον διακρίνει «δια την εν τη πίστει ορθότητα». Είχε επίσης στενή γνωριμία  και σχέση με τον ιστορικό Γεώργιο Φραντζή και τον Μ. Εκκλησιάρχη  Σίλβεστρο Συρόπουλο, που μας άφησε πολύτιμες πληροφορίες για όσα διαδραματίστηκαν στην «Ενωτική» Σύνοδο Φερράρας Φλωρεντίας (1438/9).

Από τον βίο του αγίου Μάρκου του Ευγενικού προκύπτει ότι «ο κατόπιν Εφέσου  (Μάρκος) εμαθήτευσεν παρά τω Βρυεννίω εν τη μονή του Στουδίου». Ιδιαίτερες  υπήρξαν οι σχέσεις του Βρυεννίου με τον «λογιώτατον» και «θεολογικώτατον» αυτοκράτορα Μανουήλ Παλαιολόγον (1391 -1425). Έτσι εξηγείται  η τοποθέτησή του ως ιεροκήρυκα στην αυτοκρατορική αυλή και ως εκτελεστή της διαθήκης του αυτοκράτορα μαζί με τον Γεώργιο Φραντζή και τον πνευματικό του Μιχαήλ.

Το 1381 ο Πατριάρχης Νείλος (1380-1388) έστειλε τον Βρυέννιο ως πατριαρχικό έξαρχο στην Κρήτη. Η Μεγαλόνησος τελούσε υπό Φραγκική – Ενετική κατοχή με τραγικές εθνικές και θρησκευτικές συνέπειες. Σκοπός των κατακτητών ήταν ο αποκλεισμός της Κρήτης από την Κωνσταντινούπολη και γενικώς την Ανατολή, καθώς και από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Έτσι, απέκλεισαν την ύπαρξη μητροπολίτου και επισκόπων. «Τα Εκκλησιαστικά  Φέουδα, το τρίτον της Κρητικής γης ενέμοντο  οι ρασοφορούντες Ιταλοί, οι οποίοι ανεδείχθησαν μητροπολίται, επίσκοποι και ηγούμενοι εν Κρήτη».

Επανάσταση των Κρητών, δυστυχώς, κατεπνίγηκε και αυξήθηκαν οι διώξεις και οι πιέσεις  κατά του ελληνικού και ορθόδοξου πληθυσμού. Η κατάσταση έπρεπε να αντιμετωπισθεί. Η αυτοκρατορική αυλή αδυνατούσε , επειδή βρισκόταν σε συνεννόηση με τον πάπα για το θέμα της Ένωσης των Εκκλησιών. Έτσι, όπως αναφέρθηκε, έλαβε πρωτοβουλίες και γενναίες αποφάσεις ο πατριάρχης Νείλος, ο οποίος  «την μεν μητρόπολιν Κρήτης επλήρωσε το 1381, ότε αύτη» εδόθη τω ιερωτάτω μητροπολίτη «Παλαιών Πατρών… εξαρχικώς», απέστειλε δε το αυτό έτος ως ιεροκήρυκα και πατριαρχικόν εν Κρήτη τον Βρυέννιον».

Στην Κρήτη έμεινε ο Βρυέννιος μέχρι το 1401, οπότε εκδιώχθηκε από τους Ενετούς λόγω της διενέξεώς του με τους παπόφιλους.

Όταν επέστρεψε ο Βρυέννιος στην Κωνσταντινούπολη, θα παραμείνει μέχρι το έτος 1405, ως ιεροκήρυκας στο παλάτι και στο ναό της Αγίας Σοφίας, για να σταλεί από τον πατριάρχη Ματθαίο (1397-1410), ως τοποτηρητής στην Κύπρο. Διακόσια σαράντα χρόνια η Κύπρος, Φραγκοκρατούμενη κι΄ αυτή, είχε αποκοπή από το Βυζάντιο και την Μητέρα Εκκλησία. Έλληνες χωροεπίσκοποι, ουνίτες αναγκαστικά, ζητούσαν την αναγνώρισή τους από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Σε σύνοδο που συγκλήθηκε με πρόεδρο τον Βρυέννιο απορρίφτηκε το αίτημα των Κυπρίων επισκόπων. Κατά τον Βρυέννιο μια τέτοια αναγνώριση και πλασματική ένωση της Κυπριακής Εκκλησίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, θα απέβαινε εις βάρος της Μητρός Εκκλησίας. Ο Βρυέννιος σωστά και συνετά ενήργησε. Γιατί μια τέτοια αναγνώριση θα απέκλειε την αποστολή Ορθοδόξων κληρικών στην Κύπρο και γενικότερα στον επηρεασμό του Κυπριακού λαού από το Οικουμενικό Πατριαρχείο.  Γράφει ότι: «…Επαπειληθήσεται  δε και εις το εξής μηκέτι εκ της πόλεως προσδέχεσθαι κληρικούς εν πάση τη Νήσω (Κύπρος)· και απλώς ουδέν έσται τα της ενώσεως, ει μη απάση πρότερον ημετέρα, και ύστερον των Κυπρίων  προς ημάς επικαύχησις  και του κοινού γένους όνειδος»·

Μετά την επιστροφήν του από την Κύπρο, για μια δεκαετία περίπου υπηρέτησε την Εκκλησία ως ιεροκήρυκας και ασχολήθηκε με τη σχεδιαζόμενη σύνοδο για την ένωση των Εκκλησιών. «Επεθύμει την ένωσιν, αλλ΄ ουχί  την υποταγήν της Ανατολικής Εκκλησίας, ισχυρίζετο δ΄ ότι είχε λόγον «άληπτον» (δηλ. απρόσβλητον), δι ου θα έπειθε τους Λατίνους να ενωθούν προς ημάς».

Πέθανε προ της συγκλήσεως της Συνόδου Φερράρας – Φλωρεντίας πιθανόν το 1432, αφού ήδη συντάξει τη διαθήκη του (1421). Ο Ιωσήφ Βρυέννιος υπήρξε και δόκιμος συγγραφέας. Το έργο του κατ΄ εξοχήν θεολογικό, συνδέθηκε μερικώς από τον Ευγένιο Βούλγαρη.

Τα έργα του διακρίνονται:

Α΄ Δογματικά

Β΄ Φιλοσοφικά – Ηθικά

Γ΄ Ποικίλα έργα

Δ΄ Είκοσι οκτώ (28) επιστολές

Ε΄ Στιχηρά

Δυστυχώς τα έργα του Βρυεννίου δεν βρίσκονται στην Πατρολογία Migne. Από τους νεώτερους μελετητές αξιόλογες εργασίες έκαμε ο καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής που Πανεπιστημίου Αθηνών Νικόλαος Β. Τωμαδάκης.

Όπως ο Νικήτας Στηθάτος, έτσι και ο Ιωσήφ Βρυέννιος, δεν έχουν επίσημα αναγνωριστεί ως Άγιοι της Εκκλησίας, γι΄ αυτό δεν περιλαμβάνονται στο Συναξάρι και τα Αγιολόγια.

Ο Ιωσήφ Βρυέννιος έχαιρε μεγάλης υπόληψης και εκτίμησης από τους συγχρόνους του. Είχε τιμηθεί με το αξίωμα του «δικαιοφύλακος»· και ο θεσπέσιος δικαιοφύλαξ Βρυέννιος αναφέρεται  (Cod. Marc gr 155). Επίσης κατείχε και τον τίτλο του «Μεγάλου διδασκάλου», όπως αναφέρεται σε σχετικό αγιογραφικό  σημείωμα: «Ούτος ο των Διδασκάλων Διδάσκαλος».

Παρόλο που μεγάλο μέρος της ζωής του πέρασε στις διάφορες αποστολές, μακριά από την μονή του, ήταν υπέρ της μόνωσης  και όχι των πολλών συναναστροφών. Γράφει: «Ένθε οι και πολλάκις και προτιμάν είωθα την εν τη κέλλη μόνωσιν της μετά πολλών συναναστροφάς. Επίσης, αποφεύγει τις προσωπικές επικρίσεις και επιθέσεις. «Ούτε δια το πλήξαι τινά» ούτε δια το αφέσαι τινι,  αλλ΄ δούλος μόνον του λόγου της αληθείας».

Αλλά και μεταγενέστεροι μελετητές τού έργου του εκφράζονται με θερμούς λόγους γι΄ αυτό, όπως ο πολύς Κων/νος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων και ιδιαίτερα ο Ευγένιος Βούλγαρης  που εξέδωσε σε τρεις τόμους το έργο του Ιωσήφ.

Αλλά και νεώτεροι Βυζαντινολόγοι εξακολουθούν να το μελετούν και να προβαίνουν στην έκδοση τμημάτων αυτού, όπως ο αείμνηστος Βυζαντινολόγος και Καθηγητής Νικόλαος Β. Τωμαδάκης.

«Φράση του με την οποία άνοιξα το παρόν άρθρο, «Ουκ αρνησόμεθά σε, φίλη Ορθοδοξία…» παραμένει πάντα μνημειώδης και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια, πράγματι, πατερική ρήση.