ΣΕΡΑΦΕΙΜ ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ Η «ΖΩΗ» ΣΤΙΣ ΜΕΓΑΛΕΣ ΩΡΕΣ ΤΗΣ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΣΕΡΑΦΕΙΜ  ΠΑΠΑΚΩΣΤΑΣ

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΗΣ

  

Η   «ΖΩΗ»   ΣΤΙΣ   ΜΕΓΑΛΕΣ   ΩΡΕΣ   ΤΗΣ    

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

          Το θαυμάσιο βιβλίο : «Εδώ θα πας, στο στενό μονοπάτι», και ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τις βαρυσήμαντες απομαγνητοφωνημένες συνεντεύξεις του π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου στον κ. Βασίλη Αργυριάδη, επανέφερε στο προσκήνιο τις δυο κορυφαίες μορφές της πιο δημιουργικής «παρεμβολής» στα εκκλησιαστικά πράγματα της χώρας κατά το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα, του ιδρυτή της «Ζωής» π. Ευσέβιου Ματθόπουλου, και του π. Σεραφείμ Παπακώστα, διαδόχου του στην ηγεσία της, και δυναμικού μεταρρυθμιστή της.

       Επιτομή βιογραφικής δοκιμής-«Συναξάρι»- του πρώτου από το βιβλίο μου,  «Αυτοί που άνοιξαν το δρόμο»-εκδόσεις «Τήνος»- αναρτήθηκε σ’ αυτή την έγκριτη Ιστοσελίδα με τον τίτλο, «90 χρόνια δημιουργικής παρουσίας μιας κορυφαίας απουσίας»-29.06.2019- και ευρύτερη,  «Η πιο δημιουργική εκκλησιαστική παρεμβολή», διατηρείται σε περίοπτη θέση από 11.11.2014. Στις γραμμές που ακολουθούν παραθέτουμε επιτομή βιογραφικής δοκιμής του π. Σεραφείμ Παπακώστα, υπό την ηγεσία του οποίου η «Ζωή» έπιασε κορυφή! Η αρχική, συν αντίστοιχη του π. Επιφάνιου Θεοδωρόπουλου, στο βιβλίο μου. «Μορφές Μεγάλων Ωρών»-εκδόσεις «Τήνος».

******   ***   ******

       Αναφορά, λοιπόν, στον Αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Παπακώστα. «Τον άνδρα με το μέτριο ανάστημα, που πίσω από τα χρυσά γυαλιά και το κοφτερό βλέμμα σου έδινε πραγματικά την αίσθηση μιας ηγετικής παρουσίας … είχε στην «κίνηση» φήμη ανυπέρβλητης αγιότητας … Με αυτόν στην ηγεσία της η «Ζωή» θα έφτανε σε τέτοια εκπληκτική ανάπτυξη, που σίγουρα ξεπερνούσε κάθε προσδοκία του ιδρυτή της»-Χ. Γιανναράς. Όντως, από το Δεκέμβριο 1927 που ανέλαβε, ως την 1^η Αυγούστου 1954 που κλήθηκε στην «άνω Ιερουσαλήμ», «ξεπέρασε κάθε προσδοκία» του ταπεινού ιδρυτή της, έπιασε κορυφή !

      Πρόκειται για πνευματικό και εκκλησιαστικό ηγέτη μεγάλων διαστάσεων. «Η μεγαλυτέρα οργανωτική φυσιογνωμία εν τη Εκκλησία του αιώνος μας», Αθανάσιος Ιβηρίτης. «Εξέχουσα θρησκευτική και εκκλησιαστική προσωπικότητα που αφήκε όντως εποχή εις τα χρονικά της Εσωτερικής Ιεραποστολής της Εκκλησίας ημών», Χρυσόστομος Θέμελης, Αρχιγραμματέας Ι. Συνόδου, Μητροπολίτης Μεσσηνίας μετά.

      Οι πνευματικές και κοινωνικές προσπάθειες που γονιμοποιούνται σήμερα και αναπτύσσονται σε όχι λίγες Μητροπόλεις αποτελούν καρπούς και προεκτάσεις των γενναίων «δοκιμών» και «παρεμβολών» εκείνου του αγίου άνδρα. Οι πρωτεργάτες σ’ αυτές δεν είναι άσχετοι με τις καταβολές, τις ρίζες, τα θεμέλια, το έργο που εκείνος προώθησε! «Όντως τα κύρια σημεία του προγράμματος της «Ζωής»- συχνή θεία Κοινωνία, συχνή Εξομολόγηση, τακτικό Κήρυγμα, Κατήχηση των παιδιών, καλά οργανωμένες Νεανικές Ομάδες, Κύκλοι Μελέτης Αγίας Γραφής … αξιόλογα επιτεύγματα-έχουν σήμερα υιοθετηθεί από την Εκκλησία της Ελλάδος και εφαρμόζονται στο δικό της έργο»-Κάλλιστος Γουέαρ, Μητροπολίτης Διοκλείας, «Η Ορθόδοξη Εκκλησία», σελ.231.

       Αναφορά στον Αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Παπακώστα, τον στρατηγικό οδηγό της μεγαλύτερης αφυπνιστικής χριστιανικής κίνησης ο οποίος : Έζησε αφανώς με απόλυτη ασκητική συνέπεια στην καρδιά της Ελλάδας, την Αθήνα. Είδε «τας αναγκαίας- πνευματικάς- χρείας» των χρόνων του., «Έβαλε το χέρι στο αλέτρι, και δε γύρισε να κοιτάξει πίσω» ! Πρωτοπόρησε ! Κινήθηκε έξω «από τα τείχη» ! Με φωτισμό του Χριστού τόλμησε χριστιανικές «δοκιμές» και «παρεμβολές», με τις οποίες αφύπνισε και έφερε της Εκκλησίας εντός, και όχι μόνο, μυριάδες ψυχές !

      Βλαστός αυτός της ελατόπνοης ορεινής Ευρυτανίας ήρθε στο φως αυτής της ζωής το 1892 στη μικρή κωμόπολη του Φουρνά, καρπός της αγάπης του  ευσεβούς ζεύγους Γεωργίου και Παρασκευής Παπακώστα. Διαποτίστηκε με τις δυο βασικές συνιστώσες της Ορθόδοξης παράδοσης, την πίστη στο Θεό και την αγάπη στον άνθρωπο «εξ απαλών ονύχων». Εφτά χρονών είχε την πρώτη επαφή με την εξομολόγηση, ενώ αρίστευε στο Δημοτικό και στο Ελληνικό Σχολείο.

      Τα πρώτα χρόνια της μαθητικής ζωής κύλησαν ευτυχισμένα, όσο κι αν η οικονομική κατάσταση της οικογενείας του δεν είχε την παραμικρή σχέση με εκείνη πολλών τότε και σήμερα παιδιών. Ο θάνατος της μητέρας του όμως που θα τον βρει στα δώδεκα της παιδικής αθωότητας, θα την επιτείνει, θ’ ανοίξει στην άδολη καρδιά του βαθιά πληγή. Δεκατετράχρονος θα αποτολμήσει να την υπερβεί ταξιδεύοντας στην Κωνσταντινούπολη για εξεύρεση εργασίας κι εξοικονόμηση χρημάτων προς συνέχιση σπουδών, ανεπιτυχώς λόγω δυσμενών συνθηκών. Επιστρέφει στο Φουρνά, βρίσκει εργασία στο εκεί Συμβολαιογραφείο και Ειρηνοδικείο, αποταμιεύει ως το 1910  δραχμές 1200. Και, με άλλες 300 από πώληση κτήματος πατρικού, κάνει το σταυρό του, κατεβαίνει στην Αθήνα, και κάθεται, δεκαοκτάχρονος αυτός, στο ίδιο θρανίο με τα πρωτάκια του Πρώτου Γυμνασίου της Πλάκας.  

        Εδώ η αγάπη του Θεού βάζει πλάι του σύνοικο, συμμαθητή, φίλο, το Δημήτρη Παπανδρέου, νέο ευλαβή, μετά Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό-(1941-1949). Παράλληλα, το πιο σπουδαίο, τον φέρνει πλησίστιο με τον Ευσέβιο Ματθόπουλο, και την τότε μικρή ομάδα φλογερών νέων θεολόγων, που είχαν αρχίσει το 1907 τη χριστιανική αφυπνιστική κίνηση της Αδελφότητας Θεολόγων «Ζωή». Και αν κρίνει κανείς «προς το τελευταίον εκβάν»-Δημοσθένης- πιο πολύ αυτή η επαφή και σχέση προκαλεί μέσα του σοβαρές πνευματικές ταλαντώσεις, ιδιαίτερα στα ακόλουθα χρόνια των Θεολογικών σπουδών, που ολοκληρώνονται το 1918 με τη στρατιωτική θητεία μαζί. Έτσι, πτυχιούχος θεολόγος στα είκοσι πέντε του, πορεύεται στο Νεοχώρι Μεσολογγίου, και αρχίζει να εργάζεται στο Ελληνικό Σχολείο του ως καθηγητής. Αλλά και ακολουθώντας διακριτική συμβουλή του π. Ευσεβίου, «γενικού του έθνους κήρυκα» κατά σύσταση Συνοδική, διακονεί και «τη λειτουργία του λόγου» από τον άμβωνα της Εκκλησίας λίαν επιτυχώς.

******   ***   ******

       Ως εκείνη την ώρα τίποτε δεν προμήνυε αυτό που έμελλε ν’ αρχίσει δυο χρόνια μετά. «Από τα φοιτητικά του χρόνια, η αρκετά διαμορφωμένη ήδη χριστιανικότης του, δεν είχε τανυσμούς, που θα την έκαναν απ’ ευθείας αντιληπτή. Απεναντίας είχε μια συστολή, μια εσωστρέφεια, που την έκαναν να περνά απαρατήρητη στους πολλούς. Έμοιαζε μ’ ένα ήρεμο ρυάκι, που σχεδόν σε κανένα δεν ήταν δυνατόν να περάσει η σκέψη, ότι θα μεταβαλλόταν αργότερα σε μεγάλο ποτάμι»-Βασίλης Μουστάκης. Φαίνεται όμως ότι ο π. Ευσέβιος τα πρότερα χρόνια είχε βυθομετρήσει καλά την ενδιάθετη πνευματική δυναμική του. Διό αμέσως μετά την πίκρα από τον πρόωρο θάνατο του λαμπρού Αρχιμανδρίτη Διονυσίου Φαραζουλή-Φεβρουάριος 1920- που τον είχε για διαδοχή του στην ηγεσία της «Ζωής», φαίνεται ότι έχει Σεραφείμ κατά νου, όταν με πίστη κι ελπίδα ακούγεται να αναφωνεί: «Θα αναδείξει άλλον ο Θεός» !

      Και παρευθύς πέμπει και τον μετακαλεί. Κι εκείνος ανταποκρίνεται. Κι οκτώ μήνες μετά-Νοέμβριος 1920-είναι στη «Ζωή», άμεσος συνεργάτης, ακόλουθος πιστός του γέροντα των εβδομήντα πια και ενός. Ιανουάριος 1921 είναι βασικός συντάκτης του νυν υπέρ αιωνόβιου ομώνυμου περιοδικού της. «Ου μετά πολλάς ταύτας ημέρας», Διάκονος, κήρυκας του λόγου περιφανής, στον Άγιο Ελευθέριο, στη Μεταμόρφωση της Πλάκας. Εδώ τον ακούει ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος Παπαδόπουλος, τον ανεβάζει στον άμβωνα του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών. Όπου, αντιστρέφει το φερόμενο ως λεχθέν από τον Πρωθιερέα του. «Τώρα είναι που θα χάσουμε και τους λίγους που απόμειναν να εκκλησιάζονται».

    Εκπέμπει μήνυμα απλό, γλαφυρό, μεστό, ουσιαστικό ! Χωρίς «το κατεγλωττισμένον της θεολογίας», ως θα έλεγε Άγιος Γρηγόριος Ναζιανζηνός ο Θεολόγος, τουτέστιν ξένο προς την πομπώδη, νεφελώδη, ξύλινη θεολογική γλώσσα. Μέγα πλήθος πιστών κατακλύζει ως έξω το ναό ! Ακόμα και σήμερα που η γλώσσα έχει αλλάξει ριζικά, δεν έχει παρά να διαβάσει κανείς τις καταγραφές των κηρυγμάτων του στη λαμπρή τριλογία, «Τα Θαύματα», «Οι Παραβολές», «Η επί του Όρους Ομιλία του Κυρίου», για να βεβαιωθεί.

     Θα έλεγα μάλιστα ότι αυτή η από την πρώτη στιγμή εκπληκτική παρουσία του στο Μητροπολιτικό Ναό Αθηνών, προκάλεσε και κάτι σαν αγώνα δρόμου ανάμεσα σε Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο και π. Ευσέβιο για το ποιος θα κερδίσει αυτόν του λόγου το θησαυρό. Ο πρώτος τον θέλει πλάι του, συνεργάτη εκλεκτό, συμπαραστάτη στις Συνεδρίες της Ιεραρχίας. Σπεύδει. τον χειροτονεί Πρεσβύτερο-Αρχιμανδρίτη, προωθεί εγγραφή του στον κατάλογο των υποψηφίων προς αρχιερατεία. Από την πλευρά του ο δεύτερος, διαβλέπει το συνεσταλμένο του χρόνου ζωής του, επιταχύνει τους βηματισμούς του, επισπεύδει την αναβίβασή του στην ηγεσία της «Ζωής».

      Έτσι στο γιορτινό τραπέζι της Πρωτοχρονιάς του 1928, που τιμά με την παρουσία του και ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος επισημοποιεί την υπόδειξη που έκανε μια εβδομάδα νωρίτερα στη σύναξη των μελών της Αδελφότητας για ανάδειξη του Αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Παπακώστα ως διαδόχου του, νέου Προϊστάμενου της «Ζωής». Και, από κείνη τη στιγμή ως το μακάριο τέλος του-29.6.1929-πρώτος αυτός, λευίτης ογδοντάχρονος, ιδρυτής της, άνδρας εγνωσμένης ταπείνωσης, αγία όντως ψυχή, περιβάλλει με σεβασμό, τιμά με υποδειγματική υπακοή το νέο ηγέτη, που δεν έχει ούτε τα μισά χρόνια του. Είναι τριάντα και πέντε ενιαυτών.

******   ***   ******

      1920 - 1927, έτη επτά, η αγάπη του Θεού έχει οδηγήσει τον Ευσέβιο Ματθόπουλο στην άριστη επιλογή ! Ο στρατηγικός οδηγός «μιας γενικής ελληνικής αφυπνιστικής κίνησης» είναι στη θέση του, κάνει αρχή. «Ου δυνήσει επί τας μείζους φθάσαι των αρετών, μη των κατά δύναμιν λαβών την ακρότητα»-Ηλίας πρεσβύτης. Στις μικρές καθημερινές αρετές, που αποτελούν το πεζό χρέος κάθε χριστιανού και αναπόφευκτα πέφτουν στην αντίληψη όλων των γύρω, ο π. Σεραφείμ ήταν ιλιγγιωδώς ακριβής και φτασμένος ως την άκρη τους. Τι άλλο, λοιπόν, θα μπορούσε να αποτελέσει καλύτερο εχέγγυο, ότι ήταν ικανός για τις μεγαλύτερες;»-Βασίλης Μουστάκης.

       Έχει ήδη αναλύσει τον πνευματικό περίγυρο της Ελλάδας του μεσοπολέμου, σύγκρουση επιστήμης και θρησκείας σε κορύφωση ! Η «επιστημονική» αθεΐα μέσω διαλεκτικού υλισμού-Μαρξισμού, Μόσχας-Μέκκας του αλήστου μνήμης «υπαρκτού σοσιαλισμού», με «επηρμένην οφρύν», φαντάζει γοητευτική. Προβάλλεται ως εύσημο του «σύγχρονου», του «προοδευτικού» ανθρώπου. Η μέρα που, «μεταφυσικές ψευδαισθήσεις», «βυζαντινός σκοταδισμός», τα περί την Εκκλησία γενικώς, τελειώνουν, είναι εγγύς. Ανατέλλει νέα εποχή, του απελεύθερου από θεούς και δαίμονες ανθρώπου. Σημειωτέον ότι τα αντανακλαστικά της κατεστημένης τότε εκκλησιαστικής ηγεσίας περί τα τοιαύτα ήταν μηδενικά ! Ήταν σε άλλο κόσμο οι άνθρωποι, και αυτό δεν μπορεί «ελαφρά τη καρδία» να προσπεραστεί.  

     Κάνει, λοιπόν, αρχή, κρατάει το χέρι του Χριστού και προχωρεί.

     α.  Με ταχύρρυθμα, ας πούμε έτσι, σεμινάρια ετοιμάζει εργάτες της Αλήθειας του Χριστού ικανούς να σταθούν όρθιοι. Μελέτη Γραφής, προσευχή, μυστηριακή ζωή, πρόσωπα άλλης ποιότητας, ομιλητική άσκηση και δοκιμή. Συν ευρύτερη ενημέρωση στις προόδους της επιστήμης, σε ορθό συσχετισμό με το Πνεύμα της Γραφής και την Ορθόδοξη Παράδοση. Σημεία καίρια εκείνα τα χρόνια, σημεία αιχμής, αντισώματα προσέλκυσης προσοχής, ενδιαφέροντος των κάποιας παιδείας που δεν είχαν μείνει ανεπηρέαστοι από την επέλαση του αθεϊστικό κύματος, και τα σχετικά … «εύσημα», και είχαν αρχίσει να στέκουν της Εκκλησίας απέναντι ή έστω μακράν. 

     β.  Παίρνει στα χέρια του τη «δοκιμή» των Κατηχητικών, πιάνει τη βάση, τα παιδιά, μεθοδικά, διορατικά. Την είχαν ξεκινήσει άγρυπνες ιερατικές μορφές-Γεώργιος Μακρής, Μάρκος Τσακτάνης, Άγγελος Νησιώτης. Στα είκοσι χρόνια που ακολουθούν την αναδεικνύει, την καθιερώνει Πανελλήνιο Εκκλησιαστικό θεσμό. Τα επτά Κατηχητικά του 1927 γίνονται τριακόσια το 1936, δύο χιλιάδες διακόσια το 1945 με πάνω από 145.000 μαθητές.

      Επιβάλλεται να επισημανθεί εδώ, η ανοιχτή συμπαράσταση του Αρχιεπίσκοπου Χρυσόστομου, μάλιστα η δυναμική του παρέμβαση στο να ξεπεραστεί κοντόφθαλμη αντίσταση πολλών Μητροπολιτών, που διαρρήγνυαν τα ιμάτιά τους, στο άκουσμα και μόνο, ότι στα Κατηχητικά των κοριτσιών διδάσκουν κυρίες ή δεσποινίδες ! Και πότε αυτό, την ώρα που το ορμητικό κύμα του έξω-χριστιανικού φεμινισμού κατέκλυζε τον κόσμο. Είναι περιττό να αναφερθούμε στην ουσιαστική, τη μέγιστη προσφορά του θεσμού των Κατηχητικών στην Εκκλησία και την Ελληνική κοινωνία ευρύτερα, θα παραβιάζαμε ανοιχτές θύρες. Δεν είναι όμως περιττό να επισημάνουμε ότι η σημερινή διολίσθηση πολλών νέων σε ζωή ξέμακρη ή και αντίθετη με τη χριστιανική, είναι το μεγάλο κενό που υπάρχει εδώ. Κενό, όχι άσχετο βέβαια με ελλείψεις ή αδυναμίες του θεσμού εγγενείς, αλλά τι τραγικό, και γιατί πολεμήθηκε επιπόλαια, ανεύθυνα,  δυστυχώς και εκ των ένδον «χωρίς αιδώ, χωρίς ντροπή» !

     γ.   Το 1935 ανοίγεται σε κάτι σαν Κατηχητικό για μεγάλους, «Πανελλήνια Ένωση Γονέων, «η Χριστιανική Αγωγή». Γονείς με διάθεση για προσφορά καταρτίζονται πνευματικά και γίνονται άμεσοι συμπαραστάτες του έργου των Κατηχητικών αρχικά. Το «δίλεπτο της χήρας» ή άλλη πιο γενναιόδωρη προφορά φέρνει στα Κατηχητικά δανειστικές βιβλιοθήκες, αργότερα Πνευματικά Κέντρα, πρόδρομους των σημερινών Ενοριακών Κέντρων Νεότητας. Φέρνει και συμπαράσταση οικονομική σε μαθητές ή οικογένειες σε ανάγκη … Κι από κει σιγά- σιγά Πανελλήνια δικτυωμένο Τομέα Πρόνοιας και Αγάπης.

     δ. Στο μεταξύ ομάδα νέων επιστημόνων και πανεπιστημιακών πιστών με προεξάρχοντα τον Καθηγητή της Νομικής, και μεγάλο χριστιανό διανοητή Αλέξανδρο Τσιριντάνη, σε ιστορική συνάντηση και σύσκεψη με τον π. Σεραφείμ-μέσα δεκαετίας 1930- προχωρεί στην οργάνωση της πιο ισχυρής δύναμης κρούσης κατά του λεγόμενου «επιστημονικού» αθεϊσμού. Αυτή παίρνει θεσμική μορφή με την ίδρυση της «Χριστιανικής Ενώσεως Επιστημόνων»-1937-και την έκδοση την επόμενη χρονιά του περιοδικού «Ακτίνες», που θα αποτελέσει βασικό όργανο χριστιανικής απολογητικής. Συνάμα εκλεκτά μέλη της-Π. Τρεμπέλας, Θεολογία, Αλ. Γκιάλας-Γ. Βερίτης, Τέχνη, Στ. Πλακίδης Αστρονομία, Μ. Γερουλάνος, Ιατρική, Γ. Ράμμος και Αλ. Τσιριντάνης, Νομική, κλπ- με διαλέξεις θα προσβάλουν καίρια τις ατυχείς γενικεύσεις περί μεσαιωνικού σκοταδισμού κλπ. της καθ’ ημάς Ορθόδοξης Ανατολής.

      ε.   Στη διάρκεια της φασιστικής Ιταλικής επίθεσης και της ναζιστικής Γερμανικής κατοχής με την εξοντωτική πείνα και τα άλλα δεινά, ο π. Σεραφείμ δε θα περιοριστεί σε ένα μήνυμα πίστης κι ελπίδας από τα άρθρα της «Ζωής» ή το κήρυγμα από τη Μητρόπολη Αθηνών, που μεταδιδόταν και ραδιοφωνικά. Θα αναπτύξει εντυπωσιακή σε ευρηματικότητα και δυναμική μεγάλης έκτασης προσπάθεια άμεσης ρεαλιστικής συμπαράστασης στο λιμοκτονούντα λαό. Έτσι στους πέντε μήνες της Εποποιίας της Πίνδου που δεν είχε και λίγα δεινά θα ζητήσει να περάσουν από ταχύρυθμη εκπαίδευση νοσηλευτικής κυρίες και δεσποινίδες της χριστιανικής κίνησης, για να καλυφτούν με εθελοντική προσφορά μεγάλες ανάγκες Νοσοκομείων. Παράλληλα θα οργανώσει την «Υπηρεσία Πρόνοιας Στρατευμένων», που θα δραστηριοποιηθεί αποτελεσματικά σε θέματα πνευματικής, οικονομικής και υλικής ενίσχυσης των στρατιωτών στο μέτωπο, και των οικογενειών τους στα μετόπισθεν. Κι όταν στην Κατοχή η πείνα θα πιάσει να θερίζει κόσμο πολύ, θα προτείνει το χρέος της «Αγίας μερίδας», κάτι σαν τη «Λογία» του Απ. Παύλου, που θα σώσει, Κύριος οίδε, πόσους από βέβαιο θάνατο. Κατ’ αυτήν η κάθε χριστιανική οικογένεια όφειλε να ξεχωρίζει από τα τρόφιμα της ημέρας τη μερίδα του πεινασμένου αδελφού, λίγο στάρι, αλεύρι, όσπρια, ρύζι, ελιές, λάδι, ζάχαρη ... Οι μικρές αυτές ποσότητες προσπόριζαν κάθε βδομάδα στο ιστορικό κτήριο της Καρύτση 14 όγκο μέγα αγάπης πολλής. Συνάμα με εντολή του το κτήριο γίνεται μαγειρείο, κέντρο διανομής φαγητού, σε ανήμπορους να μετακινηθούν.

     Και την επόμενη χρονιά, που τα πράγματα θα σφίξουν ακόμα πιο πολύ, εκπέμπει το σήμα : «Το υμών περίσσευμα εις το εκείνων υστέρημα»-2Κορ.8,14. «Φέρτε ό,τι περιττό έχετε στα σπίτια σας». Νέος τώρα παροξυσμός αγάπης, παλιά ρολόγια, οικιακά είδη, κρεβάτια, σκεπάσματα, σερβίτσια, γραμμόφωνα, αγαλματίδια … συγκεντρώνονταν, εκποιούνταν, γίνονταν τρόφιμα, που κάλυπταν οριακές ανάγκες πενομένων. Και επειδή λίγο πριν τον πόλεμο είχε αρχίσει να λειτουργεί «Φοιτητικά Οικοτροφεία», όταν ήρθαν αυτά τα δεινά, δεν ανέστειλε τη λειτουργία τους. «Έχομεν χρέος να φροντίσωμεν… δια την λειτουργίαν των, έστω κι αν πρόκειται να στερηθώμεν μέχρι θανάτου» ! Αυτό είπε, αυτό και έκανε.

      Βέβαια, πολλοί νεώτεροι και εκτός του χώρου, δυσκολεύονται να καταλάβουν την ανεκτίμητη αξία αυτών των «δοκιμών» και «παρεμβολών», ή ότι με το τελευταίο ήταν σαν να έλεγε, «ως χριστιανός αποφασίζω πρώτος να στερηθώ αυτό που μπορώ». Ελπίζω όμως ότι σήμερα, από αντίστοιχες ενέργειες και παρεμβάσεις της Εκκλησίας την προηγούμενη δεκαετία της οικονομικής κρίσης και δυσπραγίας, αυτά εκτιμώνται πια διαφορετικά, ικανοποιητικά. 

    στ. Το 1943, στην ερημία και τον τρόμο της ναζιστικής κατοχής θα βγει το «Μήνυμα», ως προάγγελος της βαρυσήμαντης «Διακήρυξης των Χριστιανών Επιστημόνων και Λογοτεχνών», και της ιστορικής «Δήλωσης»-1946-που θα κυκλοφορηθεί σε 150.000 αντίτυπα. Σ’ αυτήν 220 γνωστοί Έλληνες Επιστήμονες, Λογοτέχνες και Καλλιτέχνες θα ομολογούν σεβασμό στην Ελληνορθόδοξη Παράδοση. θα επισημαίνουν ανυπαρξία σύγκρουσης επιστήμης-θρησκείας. Πράγματα που θα παίξουν ρόλο καταλύτη της αντιχριστιανικής «επιστημονικής» παραφιλολογίας, θα αποτελέσουν το ανάχωμα στο ορμητικό ρεύμα της ομόλογης αθεΐας.

    ζ.   Αλλά, μη νομίσει κανείς ότι αυτή την τραγική περίοδο παράτησε τις καθαρά πνευματικές «δοκιμές»-«περεμβολές». Στο κατοχικό καταχείμωνο, μαθαίνοντας ότι οι Γερμανοί θα επιτάξουν το κεντρικό κτήριο, το ιστορικό Καρύτση 14, αν οι φοιτητές-φοιτήτριες συγκεντρώνονται εκεί, προτείνει. «Κάθε Παρασκευή, όπου κι αν βρίσκεστε, μόνοι ή με ακόμα έναν-δυο, υψώστε βλέμμα στο Θεό,

διαβάστε λίγους στίχους από το λόγο του για ώρα μισή». Αυτό το σήμα που αφορούσε φοιτητές-φοιτήτριες που συγκροτούσαν τότε τον «Ακαδημαϊκό Κοινωνικό Σύνδεσμο», τον πρόδρομο της ιστορικής από 1945 «Χριστιανικής Φοιτητικής Ένωσης», δημιουργούσε το περίφημο «Ημίωρο Προσευχής», απ’ το οποίο μετά την απελευθέρωση προήλθαν οι «Φιλικοί Κύκλοι Μελέτης της Αγίας Γραφής», που όσοι ζήσαμε στην ατμόσφαιρα τους ξέρουμε καλά ποια στη ζωή μας μεγάλη πρόσφεραν δωρεά !

     η. Την ίδια περίοδο-1943-δημιουργεί τη «Σχολή Γενικών Σπουδών», ένα πολυεδρικό Ανώτερο Ινστιτούτο, όπου παραδίδονται μαθήματα θεολογίας, φιλολογίας, νομικής, φυσικής, μαθηματικών, αστρονομίας, ιατρικής σε μια προσπάθεια ώσμωσης αυτών με το χριστιανικό πνεύμα. Προσωπικά όμως θα θεωρήσω ως την πιο ωραία, χαριτωμένη, δυναμική, αξιόλογη και αξιοπρόσεκτη «δοκιμή»- «παρεμβολή» της περιόδου, την ίδρυση

των «Χριστιανικών Μαθητικών Ομάδων», κάτι σαν επίλεκτη χριστιανική μαθητική δύναμη στα Μέσα και Ανώτερα Κατηχητικά Αγοριών και Κοριτσιών και τα αντίστοιχα σχολεία. Παιδιά ψυχωμένα για δημιουργικό πνευματικό και κοινωνικό ρόλο στους αντίστοιχους χώρους. Εδώ, «επιλήψει με διηγούμενον ο χρόνος». Είναι μέσα μου ζωντανές, πάνω εξήντα χρόνια τώρα οι ώρες με προοπτική ουρανού που ζήσαμε απλά, όμορφα, δυνατά, όχι λίγοι σ’ αυτές, που φοβούμαι «μη τις με δόξη άφρονα είναι» με όσα καταθέσω. Διό παραπέμψω σε δυο «Χαριστήρια», στις ΧΜΟ, και για τους ομαδάρχες, στον Τάσο Ζαννή-«Ανάπλασις», Ιούλιος-Αύγουστος 1996 και Μάιος-Ιούνιος 2004.

     θ.   Μετά την απελευθέρωση-1946-θα μεριμνήσει για τους νέους που η ζωή έβγαλε στη

βιοπάλη νωρίς, θα δημιουργήσει τη «Χριστιανική Ένωση Εργαζομένης Νεολαίας», και δυο χρόνια μετά τη «Σχολή Μηχανικών ο Απ. Παύλος», ένα δυναμικό κέντρο που τα μέλη τους θα μπολιάσουν χριστιανικά τον ευρύτερο εργατοτεχνικό και ναυτιλιακό χώρο. Θα ακολουθήσει ίδρυση «Χριστιανικής Ένωσης Εκπαιδευτικών Λειτουργών»,

   ι.  Στην ιδρυμένη πριν τον πόλεμο αντίστοιχη με τη «Ζωή» γυναικεία ιεραποστολική μοναστική αδελφότητα «Ευσέβεια», θα προσθέσει τώρα ως νέα, άλλης τάξεως και υψηλής κοινωνικής αποστολής, την Αδελφότητα της «Αγίας Ευνίκης», ένα σώμα ασκητριών αδελφών νοσοκόμων, που δε θ’ αργήσει ν’ αναδειχτεί «το καύχημα της «κίνησης» και να εντυπωσιάσει το ελληνικό κοινό με την αυταπάρνηση και τη θυσιαστική διακονία των μελών της στα Νοσοκομεία»-Χ. Γιανναράς.

      Είναι μάλιστα ενδιαφέρον ότι ο Διευθυντής του Νοσοκομείου «Ευαγγελισμός» Καθηγητής Κ. Γαρδίκας θαυμάζοντας «την προσήλωση στο καθήκον μερικών αδελφών που θρησκεύονται έντονα, και μερικοί τις έλεγαν περιφρονητικά «θεούσες», γράφει. «Ο άρρωστος γι αυτές ήταν ιερός. Δε θα ξεχάσω ποτέ τη νύχτα του φοβερού σεισμού του Φεβρουαρίου 1981, όταν καθένας έτρεχε να σώσει το σαρκίο του. Πολλές προϊστάμενες «θεούσες» πήγαν στο Νοσοκομείο, η κάθε μια στο τμήμα της και έδιναν κουράγιο στους πανικόβλητους αρρώστους και τις διανυκτερεύουσες αδελφές. Εγώ ανήκα στους δειλούς και δεν πήγα. Έτρεξα να σώσω το σαρκίο μου. Θα προτιμούσα να είχα πάει, κι ας με έλεγαν «θεούσο» !

        ια.   Παραλείπω πολλά τε και άλλα, όπως όσα αφορούν, στον υπέροχο χώρο των Κατασκηνώσεων ΧΜΟ-ΧΦΕ, Αγία Παρασκευή και Παρνασσός. στις εκδοτικές προσπάθειες-«Δαμασκός», «Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής», την παιδική έκδοση «η Ζωή του Παιδιού»-στην καίρια συμβολή στον «έρανο της Εκκλησίας για τον δέμα του Επαναπατρισμού ή την ανοικοδόμηση των ναών» που καταστράφηκαν στην κατοχή και τον εμφύλιο σπαραγμό. Αρκούν, θαρρώ, τα ως εδώ ενδεικτικά και κάνουν απόλυτα ορθή την επισήμανση ότι. «Η εκπληκτική ανάπτυξη του … κινήματος της «Ζωής» πρέπει να οφείλεται σε μεγάλο ποσοστό στην προσωπικότητα και τις τολμηρές πρωτοβουλίες του Σεραφείμ Παπακώστα». Και ότι, «η κρίσιμη καμπή μετασχηματισμού του κηρυκτικού και κατηχητικού έργου της Αδελφότητας-της «Ζωής»-σε πολυσχιδές κίνημα με κοινωνικούς πια στόχους θρησκευτικής και πολιτιστικής αναγέννησης της Ελλάδας πρέπει να εντοπιστεί στη συνάντηση του Παπακώστα με τον Αλέξανδρο Τσιριντάνη»-Χ. Γιανναράς.

       «Κρατούσε το χέρι του Χριστού κι ακολουθούσε, και πήγαινε μαζί του σε όλα αυτά τα θαυμαστά». Πλάι σ’ αυτό τον υπέροχο κληρικό έσπευσαν και στάθηκαν συνεργοί, μέλη αυτού του εγκόσμιου εν Αθήναις ιεραποστολικού Μοναστηριού της «Ζωής», ουκ ολίγοι ευλογημένοι και εκλεκτοί, ως 150 μαθαίνουμε τελευταία. Και στην ευρύτερη στράτευση των διάφορων «δοκιμών» και «παρεμβολών», ό, τι πιο εκλεκτός διέθετε τότε η Ελληνική κοινωνία σε πνευματικό δυναμικό. Όσοι βρεθήκαμε του χώρου εντός, ακόμα και όταν αυτή η υπέροχη ιστορία έγερνε στο λυκόφως της ως ο γράφων, ό, τι και να πούμε, γράψουμε ή επισημάνουμε, θα είναι της πραγματικότητας πολύ κατώτερο !   

        Όλα αυτά συνεπάγονταν σταυρική αυταπάρνηση, θυσιαστική αυτοπροσφορά, υπερβολική καταβολή πνευματικών δυνάμεων και σωματικών. Και ανταποκρίθηκε με «ατέλεστη τελειότητα» σε εικοσιτετράωρη βάση πάνω από έτη τριάντα συναπτά, (1920-1954). Ο Θεός όμως θέλησε τα όρια της υγείας του να αντέξουν ως εδώ, δέκα χρόνια και κάτι μοναχά, πάνω από τα σαράντα και εννιά του ανυπέρβλητου σε παροξυσμό αγάπης και έργων αγαθών Αγίου και Μεγάλου Βασιλείου ! Στα 62 του-1 Αυγούστου 1954-θα περάσει στην «κατάπαυση του Κυρίου, ίνα αναπαύσηται από των κόπων αυτού. και το έργο αυτού να τον ακολουθεί»- Αποκ.13,14-και να μαρτυρεί τη δυναμική, πολύπλευρη, ρεαλιστική αγιοσύνη του, την και επίκαιρη.΄

*******   ***   ******

      Δεν μακρύνω άλλο την ευλαβική αναφορά. Δυο λόγια για τον Ιεροκήρυκα π. Σεραφείμ. Λάμπρυνε τον άμβωνα του Μητροπολιτικού Ναού Αθηνών, έτη είκοσι πέντε συναπτά, όσο κανείς από τους πριν και τους μετά. Έγκυρες μαρτυρίες βεβαιώνουν αυτό, συν ότι πλήθη πιστών κατέκλυζαν το ναό και κρέμονταν από τα χείλη του. Συν, πολύ σπουδαίο συν, ότι τον εμπιστεύτηκαν τέσσερις Αρχιεπίσκοποι, Χρυσόστομος, Χρύσανθος, Δαμασκηνός και Σπυρίδων, όχι τυχαία ονόματα.

      Άλλα δυο για τον π. Σεραφείμ Πνευματικό, «Ό, τι π. Σεραφείμ είχε τη θεόσδοτη ικανότητα να διαβλέπει την ψυχή σωστά μέσα από τα ανομήματα και τις πτώσεις της και να την μεταχειρίζεται χωρίς να τον παρασύρουν οι επιφάνειες των γεγονότων». Και για τα χρόνια των νεανικών του φλογώσεων, ταλαντώσεων, μεταπτώσεων. «Σε όλη αυτή την ιστορία κουράστηκε όσο κι ο ίδιος ο Θεός, δηλαδή, καθόλου ! Δεν έδειξε την παραμικρή αντίδραση, την ελάχιστη ταραχή από αυτό το ατελείωτο πήγαινε-έλα της ψυχής μου ανάμεσα στο Διάβολο, τον κόσμο και τη σάρκα αφ’ ενός, και το Χριστό αφ’ ετέρου. Η κίνηση αυτή που έμοιαζε με εκκρεμές και κράτησε όχι βδομάδες, όχι μήνες, αλλά σχεδόν δυο χρόνια, δεν απόκαμε την υπομονή του. Ούτε μια φορά δεν άκουσα από τα χείλη του ένα λόγο ιερής οργής, μια φράση αγίας αγανακτήσεως… Μου στάθηκε … ένας Πνευματικός … Πατέρας με μεγάλη ιδέα για τα παιδιά του»-Βασίλης Μουστάκης.

     Τέλος, και δυο για τις κορυφαίες συνιστώσες της αρετής, της δημιουργικής πνευματικής παρουσίας του ! Απαυγάσματα της διεισδυτικής και ουσιαστικής Αγιογραφικής και Πατερικής μελέτης, της πολλής προσευχής, αυστηρής άσκησης, ακάματης εργατικότητας. 1. Τη συγκλονιστική βίωση του Παύλειου λόγου, για «το παραυτίκα ελαφρόν της θλίψεως ημών», που «καθ’ υπερβολήν εις υπερβολήν αιώνιον βάρος δόξης κατεργάζεται ημίν»-2Κορ.4,17. 2. Το χάρισμα της ρεαλιστικής αντιμετώπισης των πραγμάτων, σε συνδυασμό με εκείνο των ανοιχτών οριζόντων, της τόλμης, της γενναίας πράξης, και 3. Την παρρησία του προς κάθε κατεύθυνση, πολιτική ή εκκλησιαστική.

       Όσο για την πολύπλευρη, πολυάριθμη αρθρογραφία του κυρίως από τη «Ζωή», και το μεγάλο συγγραφικό έργο του, δεν έχω παρά να καταθέσω απορία-θαυμασμό. Πότε τα προλάβαινε !

*******   ***    ******

        Η σύσταση της προς Εβραίους Επιστολής. «Να θυμάστε τους εκκλησιαστικούς ηγέτες σας, που σας μετέδωσαν το λόγο του Θεού, να βλέπετε πώς τέλειωσαν τη ζωή τους και ν’ ακολουθείτε το παράδειγμα της πίστης τους»-13,7-αφορά άμεσα τον Αρχιμανδρίτη Σεραφείμ Παπακώστα, έχει απόλυτη εφαρμογή, είναι πολύ επίκαιρη. Απόλυτη εφαρμογή, γιατί πρόκειται για κορυφαίο αφανή πρωτοπόρο ασκητή, που έζησε κι έδρασε δημιουργικά, πάνω από τριάντα πολύ κρίσιμα χρόνια, 1920-1954, εντός του κόσμου τούτου, όχι εκτός και μακριά. Και προκάλεσε με λόγο και έργο την πιο πλατιά χριστιανική αφύπνιση και πνευματική ανασύνταξη στη σύγχρονη Ελλάδα.

        Δεν ξέρω, αν ή πόσο αβάσιμη είναι η γνώμη ότι, «αν ζούσε μερικά χρόνια ακόμα ο Σ. Π. θα ήταν αλλιώς τα εκκλησιαστικά πράγματα της χώρας»-Κ. Κούρκουλας. Απλώς έχω μέσα μου φάρο φαεινό εβδομήντα χρόνια τώρα «τις ώρες ουρανού» που έζησα στην ατμόσφαιρα του χώρου του. Μου φτάνει να τον κρατώ μέσα μου ως «κληρικό εποχής», «παρουσία με επικαιρότητα», Ορθοδοξία σε ευθεία ρεαλιστική, «Μανθανέτωσαν δε και οι ημέτεροι καλών έργων προϊσταθαι εις τας αναγκαίας χρείας ίνα μη ώσιν άκαρποι»-Τιτ.3.14. Της κοινωνικής θυσιαστικής Αγάπης !  «Ούτω λαμψάτω το φως υμών έμπροσθεν των ανθρώπων, όπως ίδωσιν υμών τα καλά έργα και δοξάσωσιν τον Πατέρα υμών τον εν τοις ουρανοίς»-Ματ.5,16. Η βασική πρόταση του Χριστού !        

       Αφήνω στην κρίση της Αγάπης του Θεού το «λίθο αναθέματος» που ρίχτηκε στον ίδιο και το έργο του για να στηθεί ο μύθος «της περί την Ορθοδοξία στροφής». Που δεν ήταν τίποτε πιο πολύ από : «Μια κατά γράμμα απομίμηση της τεχνοτροπίας και των τύπων εκφράσεως του βυζαντινού παρελθόντος»-Μητροπολίτης Περγάμου και Ακαδημαϊκός Ιωάννης Ζηζιούλας. Ή ένα «σούπερ-μάρκετ απ’ όπου καθένας διαλέγει αυτό που του ταιριάζει, αφήνοντας την ουσία απ’ έξω- π. Αλέξ. Σμέμαν. Το αίτημα Ευαγγέλιο ή Ορθοδοξία με επικαιρότητα είναι και μένει, αιμάτινος Αγάπης Σταυρός, όχι υποκατάστατα σταυρού, βυζαντινές γραφικότητες, και άλλα τινά. Δεν είναι πέρασμα από τα «καταφύγια ιδεών» στα επελθόντα «καταφύγια Ακολουθιών» !

        Για τα τελευταία, λοιπόν, και όσα άλλα γράφτηκαν από πολλούς εκτός, κλείνω την ευλαβική αναφορά στο δεύτερο κορυφαίο ηγέτη της «Ζωής» και τις μεγάλες ώρες του/της ως ένας από τους τελευταίους εντός με την ίδια που άρχισα σφραγίδα και υπογραφή, αυτή της αυστηρής κριτικής : «Παρ’ όλη τη θρησκευτική μονομέρεια, θα μου ήταν δύσκολο να αρνηθώ ότι χαρήκαμε τα παιδικά και εφηβικά μας χρόνια στην Ομάδα. Σίγουρα φτιάξαμε παρέες μ’ εκείνη την ξένοιαστη φιλία κι εμπιστοσύνη που δεν ξέρει προσωπεία ή τη σκληράδα της αυτοάμυνας… Ακόμα και τη στράτευσή μας δεν την εισπράτταμε αρνητικά… μας ασκούσε στη συνέπεια και στη δημιουργική δουλειά … Σε σύγκριση με τα άλλα παιδιά στη γειτονιά ή το σχολείο, μας έκανε να νιώθουμε πραγματικά ευεργετημένοι. Εμείς δε γνωρίσαμε ποτέ την ερημία και τη  βαρεμάρα της μοναξιάς του Σαββατοκύριακου, την πίκρα να ενδίδεις σε παρέες, που σε αφήνουν αδιάφορο, κι όπου πρέπει να διακριθείς, μόνο με την ψευτοσαχλαμάρα της ανίας»-Χρήστος Γιανναράς.

       Πρόκειται για την πιο ad hoc και  πιο de facto δικαίωση !

Με «την αγάπην την πρώτην ην, ουκ αφήκα…»

Αθανάσιος Κοτταδάκης