Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστού, Επισκόπου Μεγάλης Αρμενίας

Στις 30 Σεπτεμβρίου η Εκκλησία μας τιμά τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Φωτιστού, Επισκόπου Μεγάλης Αρμενίας, του ανθρώπου που συνέδεσε το όνομά του με τον εκχριστιανισμό ενός ολόκληρου λαού.

Πριν όμως γίνει «Φωτιστής» ενός έθνους, η ζωή του είχε σημαδευτεί από τραγωδία και δοκιμασίες. Ο πατέρας του, Άνακ, καταγόμενος από περσική βασιλική οικογένεια, δολοφόνησε τον Αρμένιο βασιλιά Χοσρόη Β΄, πατέρα του μελλοντικού βασιλιά Τιριδάτη Γ΄. Μετά το έγκλημα, ολόκληρη η οικογένεια του Άνακ εξοντώθηκε, κι από όλους σώθηκε μόνο ο μικρός Γρηγόριος. Μεταφέρθηκε στη Καππαδοκία, όπου μεγάλωσε και διδάχθηκε τη χριστιανική πίστη. Εκεί νυμφεύθηκε και απέκτησε δύο γιους, τους μετέπειτα Αγίους Αριστάκη και Βρδανέ (Ισαάκιο). Ακολουθώντας την κλήση του Θεού, αποσύρθηκε από τον γάμο και χειροτονήθηκε πρεσβύτερος μάλλον από τον Επίσκοπο Καισαρείας Λεόντιο. Αργότερα, γύρω στο 314 μ.Χ. και μετά την μεταστροφή του βασιλιά Τιριδάτη στον Χριστιανισμό, αναδείχθηκε Επίσκοπος Μεγάλης Αρμενίας.

Όταν επέστρεψε στην Αρμενία, αποφάσισε να υπηρετήσει ως σύμβουλος κοντά στον βασιλιά Τιριδάτη Γ΄. Παρά την καταγωγή του (ως γιος του φονιά του πατέρα του βασιλιά), υπηρέτησε με ζήλο τα συμφέροντα της πατρίδας του. Ωστόσο, όταν αρνήθηκε να προσφέρει θυσία στους παγανιστικούς θεούς, η πίστη του τον έφερε σε ανοικτή σύγκρουση με το καθεστώς. Ταυτόχρονα, το μισητό οικογενειακό παρελθόν του έκανε τον Τιριδάτη ακόμη πιο οργισμένο.

Έτσι, ο Γρηγόριος υπέστη διπλό διωγμό: για την πίστη του και για πολιτικούς λόγους, καθώς ήταν παιδί του δολοφόνου του πατέρα του βασιλιά. Φυλακίστηκε στο βαθύ λάκκο του Κχώρ Βιράπ για περισσότερα από 13 χρόνια, ώσπου με τρόπο θαυματουργικό απελευθερώθηκε.

Η Αρμενία στις αρχές του 4ου αιώνα βρισκόταν σε μια δύσκολη πολιτική θέση, ανάμεσα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και στη Σασσανιδική Περσία. Οι βασιλείς της προσπαθούσαν να επιβιώσουν με συνεχείς διπλωματικούς ελιγμούς. Ο τότε βασιλιάς ήταν ο Τιριδάτης Γ΄, ο οποίος αρχικά έδειξε σκληρότητα απέναντι στους χριστιανούς αλλά αργότερα βαπτίσθηκε Χριστιανός, μετά τη θαυματουργική θεραπεία του, σύμφωνα με την παράδοση, από τον Άγιο Γρηγόριο.

Πριν τον εκχριστιανισμό, η Αρμενία λάτρευε μια σειρά από παγανιστικούς θεούς, επηρεασμένους και από τους Έλληνες και από τους Πέρσες. Ο Χριστιανισμός υπήρχε ήδη από τον 2ο αιώνα μέσω εμπόρων και αιχμαλώτων, αλλά δεν είχε κρατική αναγνώριση.

Η καθοριστική στιγμή ήρθε γύρω στα 301 μ.Χ. (κατ’ άλλους το 314 μ.Χ.), όταν ο βασιλιάς Τιριδάτης βαπτίστηκε χριστιανός μαζί με την αυλή του. Έπειτα, σύμφωνα με την αρμενική παράδοση όπως διασώζεται στον ιστορικό Αγαθάγγελο, πλήθος λαού οδηγήθηκε στο βάπτισμα από τον Άγιο Γρηγόριο στον ποταμό Αράξη (Άραξο), όπου τελέστηκαν μαζικές βαπτίσεις. Έτσι, η Αρμενία έγινε το πρώτο κράτος στον κόσμο που υιοθέτησε επίσημα τον Χριστιανισμό ως κρατική θρησκεία.

Ερώτημα μένει αν ήταν πραγματικά "όλη η Αρμενία" που βαπτίστηκε αμέσως. Η ιστορική έρευνα λέει ότι η διαδικασία πήρε χρόνο, όπως συμβαίνει με κάθε μεγάλη κοινωνική αλλαγή. Ωστόσο, η συμβολική διάσταση των αρμενικών πηγών δείχνει την αποφασιστική στροφή ενός ολόκληρου έθνους προς τον Χριστιανισμό.

Τι γίνεται με τον Άβγαρο της Έδεσσας;

Σύμφωνα με τις απόκρυφες παραδόσεις και την «Εκκλησιαστική Ιστορία» του Ευσέβιου Καισαρείας, ο Άβγαρος ο Ε΄ (Βασιλιάς της Έδεσσας) επικοινώνησε με τον ίδιο τον Χριστό, ζητώντας του να τον θεραπεύσει. Η παράδοση μάλιστα συνδέεται με την "Αχειροποίητο Εικόνα" (το Μανδήλιον της Έδεσσας). Μετά την βάπτιση του Άβγαρου, η Έδεσσα έγινε ένα από τα πρώτα μεγάλα κέντρα Χριστιανισμού.

Εδώ υπάρχει η διαφορά:

Ο Άβγαρος θεωρείται ο πρώτος χριστιανός βασιλιάς, αλλά η μεταστροφή του αφορά κυρίως τον ίδιο και το περιβάλλον του. Δεν έγινε ακόμη θεσμικά «χριστιανικό κράτος».

Αντίθετα, στην Αρμενία με τον Γρηγόριο τον Φωτιστή και τον Τιριδάτη Γ΄, ολόκληρη η χώρα, σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο, υιοθέτησε τον Χριστιανισμό ως επίσημη θρησκεία.

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος