Μερικά Ενδιαφέροντα Στοιχεία για το Halloween - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Μερικά Ενδιαφέροντα Στοιχεία για το Halloween

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Σύμφωνα με το Oxford English Dictionary, η λέξη Halloween προέρχεται από το All Hallows’ Eve, δηλαδή «παραμονή της εορτής των Αγίων Πάντων». Από το 1773 οι Σκωτσέζοι ονόμαζαν το All Hallows’ Eve ως Hallow-e’en, που σημαίνει «βράδυ των Αγίων». Ο πρώτος που ένωσε τις λέξεις και καθιέρωσε τον όρο Halloween ήταν ο Σκωτσέζος ποιητής Robert Burns, όταν το 1786 δημοσίευσε το ποίημά του «Halloween».

Το Halloween συνδέεται με τη Ρωμαιοκαθολική εορτή των Αγίων Πάντων, που τιμάται την 1η Νοεμβρίου. Τον 7ο αιώνα, η Εκκλησία της Ρώμης εόρταζε την εορτή όλων των Αγίων μέσα στον Μάιο. Κάτι παρόμοιο συνέβαινε και στην Κωνσταντινούπολη, όπου μετά την Πεντηκοστή εορταζόταν η Σύναξη όλων των Μαρτύρων. Τον 8ο αιώνα, επί Πάπα Γρηγορίου Γ΄, η εορτή μεταφέρθηκε την 1η Νοεμβρίου, όταν έγιναν τα εγκαίνια ναού αφιερωμένου στους Αγίους Πάντες στη Ρώμη. Στην Ανατολή, ωστόσο, η εορτή παρέμεινε συνδεδεμένη με τη Σύναξη των Αγίων Μαρτύρων και τιμάται μέχρι σήμερα την πρώτη Κυριακή μετά την Πεντηκοστή.

Την παραμονή της εορτής των Αγίων Πάντων (31 Οκτωβρίου), σύμφωνα με τη ρωμαιοκαθολική παράδοση, τελούνταν ακολουθίες για τους νεκρούς, ιδιαίτερα για τις ψυχές που, κατά την πίστη της Δύσης, βρίσκονταν στο καθαρτήριο. Η διδασκαλία αυτή, φυσικά, δεν γίνεται δεκτή από την Ορθόδοξη Εκκλησία.

Πολλοί επιστήμονες συνδέουν τη χριστιανική γιορτή με την αρχαία κελτική παγανιστική εορτή Samhain, που γιορταζόταν στη Βόρεια Βρετανία και την Ιρλανδία. Το Samhain σήμαινε το τέλος του καλοκαιριού και την αρχή του χειμώνα και συνοδευόταν από τελετουργίες για τους προγόνους και τις ψυχές των νεκρών. Αν και υπήρξαν κάποιες επιρροές, η χριστιανική εορτή για αιώνες είχε διαφορετικό νόημα και εξελίχθηκε ανεξάρτητα από τα παγανιστικά έθιμα.

Στην Αμερική, οι Πουριτανοί άποικοι, λόγω των αυστηρών θρησκευτικών τους πεποιθήσεων, είχαν απαγορεύσει τον εορτασμό της Ημέρας των Αγίων Πάντων, και κατ’ επέκταση του Halloween. Μετά το 1870 αρχίζουν να υπάρχουν αναφορές στο Halloween ως κοσμική εκδήλωση, χωρίς όμως μεγάλη απήχηση. Το Halloween απέκτησε δημοφιλία στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν κάποιοι έμποροι είχαν την ιδέα να πωλούν διακοσμήσεις, κοστούμια και ευχετήριες κάρτες. Τότε γεννήθηκε και το έθιμο των φαρσών τη νύχτα της παραμονής —φάρσες που συχνά έπαιρναν επικίνδυνες διαστάσεις. Το 1933 καταγράφηκαν τόσο εκτεταμένες καταστροφές σε πόλεις της Αμερικής, ώστε εκείνο το έτος έμεινε γνωστό ως «Black Halloween».

Η πρακτική trick-or-treat έχει τις ρίζες της στον Καναδά και διαδόθηκε ευρέως στις Ηνωμένες Πολιτείες τη δεκαετία του 1930. Ξεκίνησε αρχικά ως μια «δωροδοκία» προς τους νεαρούς που έκαναν υπερβολικές φάρσες, ώστε να σταματήσουν τις ζημιές με αντάλλαγμα ένα κέρασμα. Πιθανόν να επηρεάστηκε και από παλαιότερα ευρωπαϊκά έθιμα, όπως το souling, όπου παιδιά και φτωχοί ζητούσαν ψωμάκια για τις ψυχές των νεκρών.

Οι μεταμφιέσεις του Halloween, αν και κάποιοι τις συνδέουν με τα κελτικά ή ρωμαϊκά φεστιβάλ, φαίνεται να είναι σχετικά νεότερη προσθήκη. Οι πρώτες αναφορές χρονολογούνται γύρω στο 1920, όταν παιδιά ντύνονταν ως φαντάσματα, πιθανώς για να ξορκίσουν τα κακά πνεύματα ή απλώς για διασκέδαση.

Οι γνωστές κολοκύθες (Jack-o’-lanterns) προέρχονται από ιρλανδικές λαϊκές δοξασίες. Οι Ιρλανδοί μετανάστες μετέφεραν το έθιμο στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου, αντί για πατάτες ή γογγύλια που χρησιμοποιούσαν στην πατρίδα τους, άρχισαν να σκαλίζουν κολοκύθες, πιο μεγάλες και εύκολες στη διαμόρφωση. Η παράδοση συνδέεται με την ιστορία του «Stingy Jack», ενός άνδρα που εξαπάτησε τον διάβολο πολλές φορές και, απορριφθείς τόσο από τον παράδεισο όσο και από την κόλαση, αναγκάστηκε να περιπλανιέται στη γη κρατώντας ένα φως μέσα σε μια σκαλιστή κολοκύθα για να φωτίζει το σκοτάδι του.

Έτσι, οι Ιρλανδοί στην Αμερική άρχισαν να σκαλίζουν στις κολοκύθες τρομακτικά πρόσωπα και να τοποθετούν μέσα φως, πιστεύοντας ότι έτσι απομακρύνουν τα κακά πνεύματα.

Κατά καιρούς κυκλοφορούν ισχυρισμοί ότι το Halloween συνδέεται με τον σατανισμό ή μαγικές τελετές. Ωστόσο, ιστορικά δεν υπάρχει καμία τεκμηριωμένη σχέση μεταξύ του Halloween και σατανικών λατρειών. Η προέλευση της γιορτής είναι σύνθετη, συνδυάζοντας στοιχεία χριστιανικής, λαϊκής και κελτικής παράδοσης, χωρίς αναφορά σε σατανικές πρακτικές. Η αντίληψη αυτή προήλθε κυρίως από θρησκευτικούς κύκλους που αντιμετώπιζαν με επιφύλαξη ο,τιδήποτε συνδεόταν με τον τρόμο ή τα πνεύματα. Στη σύγχρονη εποχή, το Halloween είναι μια κοσμική γιορτή, αφιερωμένη στη διασκέδαση, τις μεταμφιέσεις και το παιχνίδι, χωρίς θρησκευτική ή μαγική διάσταση.

Ένα ερώτημα που τίθεται σήμερα είναι κατά πόσο ένα φεστιβάλ όπως το Halloween μπορεί να έχει θέση σε χώρες με Ορθόδοξη κουλτούρα ή σε κοινωνίες με διαφορετικές θρησκευτικές παραδόσεις. Στην Ελλάδα, όπου η Ορθοδοξία έχει βαθιές ρίζες, το Halloween συχνά θεωρείται ξενόφερτο και εμπορικό, ωστόσο η νεότερη γενιά το αντιμετωπίζει περισσότερο ως ευκαιρία διασκέδασης και μεταμφίεσης, παρόμοια με τις Απόκριες. Παράλληλα, η εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης και των μέσων μαζικής επικοινωνίας έχει οδηγήσει στην υιοθέτηση του φεστιβάλ σε χώρες εντελώς διαφορετικής πολιτιστικής ταυτότητας, όπως το Χονγκ Κονγκ ή η Ιαπωνία. Εκεί, το Halloween έχει αποκτήσει τοπικές παραλλαγές – εορτασμούς που δίνουν έμφαση στην αισθητική του τρόμου, τη δημιουργικότητα και την ψυχαγωγία, παρά σε οποιοδήποτε θρησκευτικό περιεχόμενο. Αυτή η προσαρμογή δείχνει πως το Halloween έχει μετατραπεί σε παγκόσμιο πολιτιστικό φαινόμενο, ικανό να ενσωματώνεται σε ποικίλα πολιτισμικά πλαίσια, διατηρώντας παράλληλα το στοιχείο της διασκέδασης και της φαντασίας.