Ο «θησαυρός» που κρύβουν οι αρχαίες στοές της Αθήνας - Αθανάσιος Κατσικίδης

Κατακόμβες, ρωμαϊκά λουτρά, σαρκοφάγοι, επιτύμβιες στήλες, πηγάδια και σπάνιες επιγραφές συνθέτουν ένα μωσαϊκό όπου συναντώνται η αρχαία Ελλάδα, η ρωμαϊκή περίοδος και τα ύστερα χριστιανικά χρόνια, κάτω από τον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδας. Η «Κ» περιηγήθηκε στις κατακόμβες της Φιλελλήνων, λίγα μόλις μέτρα από το Σύνταγμα και τον Εθνικό Κήπο. [ΛΙΑΚΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ / INTIME NEWS]

 Ο «θησαυρός» που κρύβουν οι αρχαίες στοές της Αθήνας

Περιήγηση της «Κ» στις κατακόμβες

Αθανάσιος Κατσικίδης

Κάτω από μία από τις πιο κεντρικές πλατείες της Αθήνας, λίγα μόλις μέτρα από το Σύνταγμα και τον Εθνικό Κήπο, στην οδό Φιλελλήνων, κρύβεται ένας υπόγειος κόσμος που έως τα μέσα του 19ου αιώνα παρέμενε άγνωστος. Κατακόμβες, ρωμαϊκά λουτρά, σαρκοφάγοι, επιτύμβιες στήλες, πηγάδια και σπάνιες επιγραφές συνθέτουν ένα μωσαϊκό όπου συναντώνται η αρχαία Ελλάδα, η ρωμαϊκή περίοδος και τα ύστερα χριστιανικά χρόνια.

Η «Κ» κατέβηκε στις κατακόμβες της Φιλελλήνων, κάτω από τον ιερό ναό της Αγίας Τριάδος, όπου το 1852, κατά τη διάρκεια επισκευών, εντοπίστηκαν οι αρχαίες στοές που οδηγούν σε ρωμαϊκά λουτρά του 1ου αιώνα, εποχής αυτοκράτορα Αδριανού. Την ξενάγηση αναλαμβάνει ο υπεύθυνος του προγράμματος για τις κατακόμβες, Παναγιώτης Ανυφαντής, κάνοντας αναφορά στις περίτεχνες αγιογραφίες που κοσμούν τον ναό, έργα του Λουδοβίκου Θείρσιου, του Σπυρίδωνος Χατζηγιαννόπουλου και του Τήνιου Νικηφόρου Λύτρα.

Κάτω από τον Ιερό Ναό Αγίας Τριάδος στην οδό Φιλελλήνων ανακαλύφθηκε το 1852 ένας υπόγειος «κόσμος». Στη φωτογραφία, ο κεντρικός υπόγειος θάλαμος. Εκεί, σήμερα, μία φορά τον μήνα τελείται εσπερινός. [INTIME NEWS]

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται σε μια ιδιότυπη απεικόνιση του Αποστόλου Παύλου, όπου ο αγιογράφος έχει αποδώσει στο πρόσωπο του αγίου τα χαρακτηριστικά του βασιλιά Οθωνα, προσθέτοντας μάλιστα ένα λιοντάρι ως σύμβολο βασιλικής καταγωγής. Ξεχωρίζει επίσης η μοναδική σωζόμενη τοιχογραφία του 11ου αιώνα, βυζαντινής τεχνοτροπίας, που απεικονίζει τον Αγιο Στέφανο και τον Αγιο Ιωάννη τον Θεολόγο, προς τιμήν του κτήτορα και στρατηγού του Βουλγαροκτόνου, Λυκοδήμου. Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ο αρχικός ναός χτίστηκε την εποχή της αυτοκρατορίας της Ειρήνης της Αθηναίας (780-802 μ.Χ.), ενώ τον 11ο αιώνα οικοδομήθηκε το γυναικείο μοναστήρι της Παναγίας Σωτήρας του Λυκοδήμου. Το 1687, κατά την πολιορκία των Αθηνών από τους Ενετούς, ο ναός καταστράφηκε από κανονιοβολισμούς. Το 1847 ο Οθωνας παραχώρησε τον ναό και την πλατεία στην «Αυτοκρατορική βασιλική ρωσική πρεσβεία», με αποτέλεσμα ο ναός να γίνει γνωστός ως «ρωσικός», με το έγγραφο να φυλάσσεται σήμερα στα γενικά αρχεία του κράτους. Το 1924, μετά την πτώση της τσαρικής αυλής και την αναγνώριση από την Ελλάδα της Σοβιετικής Ενωσης, η ρωσική παροικία αντέδρασε στην προσάρτηση του ναού στο σοβιετικό κράτος και η διαχείρισή του πέρασε στην Αρχιεπισκοπή Αθηνών.

Τυχαία ανακάλυψη

Κατεβαίνοντας στις κατακόμβες, ο ξεναγός επισημαίνει ότι έγιναν επισκέψιμες το 2025 για την εορτή της χιλιετηρίδας κατασκευής του ναού, υπογραμμίζοντας τον τυχαίο τρόπο της ανακάλυψής τους: «Αναζητώντας την πηγή υγρασίας, οι τεχνικοί μετακίνησαν ένα τμήμα του δαπέδου του 1044 και βρέθηκαν μπροστά σε ύδατα του Ηριδανού ποταμού, καθώς και σε μαρμάρινες σαρκοφάγους με οστά».

Η καταπακτή στο εσωτερικό του ναού που οδηγεί στις κατακόμβες. [INTIME NEWS]

Τα οστά των 100 μοναχών

Στο πρώτο επίπεδο εντοπίζεται μαρμάρινη επιγραφή και κρύπτη, όπου έχουν ενταφιαστεί τα οστά 100 σφαγιασμένων μοναχών της περιόδου της Τουρκοκρατίας. «Τα οστά ήρθαν στο φως το 1950, στο οικόπεδο πίσω από την εκκλησία και μεταφέρθηκαν στις κατακόμβες σε πολύ κακή κατάσταση», εξηγεί ο ξεναγός.

Ρωμαϊκά λουτρά, σαρκοφάγοι, πηγάδια και σπάνιες επιγραφές συνθέτουν ένα μωσαϊκό όπου συναντώνται η αρχαία Ελλάδα, η ρωμαϊκή περίοδος και τα ύστερα χριστιανικά χρόνια.

Προχωρώντας μέσω στοάς στο δεύτερο δωμάτιο, οι επισκέπτες αντικρίζουν αρχαιοελληνικές επιτύμβιες στήλες στους τοίχους και μωσαϊκό από ψηφίδες. Στο ενδιάμεσο δωμάτιο διακρίνονται στοιχεία τριών διαφορετικών χρονικών περιόδων: κολόνα από το αρχαιοελληνικό «Λύκειο του Απόλλωνα», τμήμα από τα Αδριάνεια «βαλανεία» και αρχιτεκτονικά στοιχεία του βυζαντινού ναού.

Αρχαιοελληνικές επιτύμβιες στήλες. [INTIME NEWS]

Η περιήγηση συνεχίζεται στην κεντρική αίθουσα των ρωμαϊκών λουτρών. Το δίκτυο των κατακομβών εκτείνεται έως το Ζάππειο και τη Βουλή, με μεγάλο μέρος να παραμένει μη επισκέψιμο και σφραγισμένο.

Τα λουτρά εξυπηρετούσαν Ρωμαίους αριστοκράτες που κατοικούσαν κοντά στη σημερινή περιοχή του Εθνικού Κήπου, μια πόλη ιδιαίτερα αγαπητή στον αυτοκράτορα Αδριανό. Σύμφωνα με καταγραφή του αρχιμανδρίτη Αντωνίνου Καπούστιν, μέχρι το 1855 πολλές στοές ήταν ακόμη ανοικτές, αλλά σφραγίστηκαν για λόγους ασφαλείας. Στον κεντρικό υπόγειο θάλαμο συναντάει κανείς 260 μικρές κολόνες ύψους ενός μέτρου, που στήριζαν το δάπεδο του υποκαυστήρα. Εκεί οι σκλάβοι άναβαν φωτιά, ώστε ο ζεστός αέρας και ο ατμός να θερμαίνουν το δάπεδο. Στον χώρο διασώζονται αρχαία κεραμικά και ένα πηγάδι που τροφοδοτούσε τα λουτρά. Οπως σημειώνει ο κ. Ανυφαντής, σήμερα, μια φορά τον μήνα τελείται εσπερινός στην κεντρική αίθουσα, προσφέροντας μια κατανυκτική εμπειρία στους πιστούς.

Τα τσαρικά στέμματα

Επιστρέφοντας στο εσωτερικό του ναού, σε ένα τσαρικό μπαούλο φυλάσσονται δύο γαμήλια στέμματα στολισμένα με πολύτιμους λίθους, δωρεά της τσαρικής οικογένειας Ρομανόφ, ενώ μας ενημερώνουν ότι κατόπιν αιτήματος, τα ζευγάρια μπορούν να στεφανωθούν με αυτά τα αυτοκρατορικά στέμματα.

Μεταξύ των σπάνιων δώρων, στον ναό φυλάσσονται εικόνα της Αγίας Ολγας, δώρο του ρωσικού πολεμικού ναυτικού στη βασίλισσα Ολγα, καθώς και δύο τάματα της ίδιας βασίλισσας για τον γιο της: μια εικόνα του Αγίου Νικολάου και ένα καντήλι.

Οι κατακόμβες είναι επισκέψιμες Τρίτη – Σάββατο, 11 π.μ.- 3 μ.μ. Οι επισκέψεις οργανώνονται από τους Φίλους Βυζαντινών Μνημείων. Το εισιτήριο κοστίζει οκτώ ευρώ και τα έσοδα διατίθενται για την αναστήλωση του ναού. Η ξενάγηση διαρκεί 30 λεπτά.

Πηγή: Καθημερινή