«Η Παρθένος σήμερον» / Το Χριστουγεννιάτικο Κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

«Η Παρθένος σήμερον» 

 Το Χριστουγεννιάτικο Κοντάκιο του Ρωμανού του Μελωδού

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Ανάμεσα στα αριστουργήματα της βυζαντινής υμνογραφίας, το κοντάκιο «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει» του Ρωμανού του Μελωδού καταλαμβάνει ξεχωριστή θέση. Ο Ρωμανός, που έζησε τον 6ο αιώνα και θεωρείται ένας από τους κορυφαίους υμνογράφους της Εκκλησίας, συνδύαζε θεολογική παιδεία, ποιητική ευαισθησία και πνευματική εμπειρία. Το συγκεκριμένο κοντάκιο δεν είναι απλώς ένας ύμνος χαράς για τη Γέννηση του Χριστού· αποτελεί μια θεολογική σύνθεση όπου συμπυκνώνεται ολόκληρο το μυστήριο της Ενανθρωπήσεως.

Ο ύμνος αρχίζει με τον στίχο: «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει». Η λέξη «σήμερον» δεν δηλώνει μόνο χρονική στιγμή, αλλά το «αιώνιο παρόν» της θείας οικονομίας. Για την Εκκλησία, κάθε εορτή είναι γεγονός που υπερβαίνει τον χρόνο· ό,τι τελέστηκε μία φορά στην ιστορία, βιώνεται αενάως στη λατρεία. Έτσι, η Παρθένος «σήμερον» τίκτει· το θαύμα της Ενανθρωπήσεως δεν ανήκει στο παρελθόν, αλλά γίνεται παρόν σε κάθε θεία λειτουργία, σε κάθε πιστό που αποδέχεται τον Χριστό ως Σωτήρα.

Ο Χριστός χαρακτηρίζεται «ὑπερούσιος», δηλαδή πέρα από κάθε δημιουργημένη φύση και ουσία. Ο Θεός, ο άναρχος και απρόσιτος, δέχεται να σαρκωθεί, να γίνει βρέφος. Αυτή η αντίθεση —ο απρόσιτος γίνεται προσιτός, ο αχώρητος χωρείται— αποτελεί τον πυρήνα της χριστιανικής θεολογίας. Όπως γράφει και ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός, «ὁ ἄναρχος ἀρχὴν λαμβάνει καὶ ὁ ἄπειρος περιορίζεται», φανερώνοντας ότι η θεία αγάπη εκδηλώνεται με την εθελούσια ταπείνωση του Θεού.

Συνεχίζοντας, ο Ρωμανός γράφει: «Καὶ ἡ γῆ τὸ Σπήλαιον τῷ ἀπροσίτῳ προσάγει». Το σπήλαιο, ένα ταπεινό και ακάθαρτο της φύσεως καταφύγιο, γίνεται τόπος υποδοχής του Δημιουργού. Η ύλη αγιάζεται, ο κόσμος μεταμορφώνεται σε ναό. Ο υμνογράφος μ’ αυτόν τον τρόπο προβάλλει τη θεολογία της Μεταμορφώσεως: ο Θεός δεν ήρθε να καταδικάσει την κτίση, αλλά να την ανακαινίσει. Η γη, που από τον Αδάμ είχε γνωρίσει τη φθορά, τώρα προσφέρει το σπήλαιο ως θρόνο στον Βασιλέα της δόξης.

Η εικόνα της ουράνιας και επίγειας δοξολογίας ακολουθεί: «Ἄγγελοι μετὰ Ποιμένων δοξολογοῦσι, Μάγοι δὲ μετὰ ἀστέρος ὁδοιποροῦσι». Ο Ρωμανός συνθέτει με απλότητα αλλά και θεολογική ακρίβεια τη συμπαντική χαρά της Γεννήσεως. Οι άγγελοι, οι πνευματικές δυνάμεις, ενώνουν τη φωνή τους με τους ποιμένες – ανθρώπους απλούς και ταπεινούς. Από την άλλη, οι σοφοί Μάγοι, οδηγημένοι από το άστρο, αναζητούν τον νεογέννητο Χριστό. Μέσα από αυτά τα δύο άκρα – την απλότητα και τη γνώση – ο Ρωμανός εκφράζει ότι ο Χριστός αποκαλύπτεται σε όλους, ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξεως, μόρφωσης ή καταγωγής. Όλοι μπορούν να Τον αναζητήσουν και να Τον προσκυνήσουν.

Ο ύμνος καταλήγει με τον στίχο: «Δι᾿ ἡμᾶς γὰρ ἐγεννήθη Παιδίον νέον, ὁ πρὸ αἰώνων Θεός». Εδώ συμπυκνώνεται η σωτηριολογική διάσταση της Γεννήσεως. Ο Θεός δεν ενσαρκώνεται για να φανερώσει απλώς τη δόξα Του, αλλά «δι᾿ ἡμᾶς» — για τη λύτρωση του ανθρώπου. Το «Παιδίον νέον» είναι ταυτόχρονα ο «πρὸ αἰώνων Θεός», ο ίδιος που δημιούργησε τον κόσμο. Αυτή η αντίθεση κορυφώνει το μυστήριο: στην ταπείνωση ενός βρέφους κρύβεται η παντοδυναμία του Δημιουργού. Ο υμνογράφος μάς καλεί να βλέπουμε πέρα από τα φαινόμενα· να αντικρίζουμε μέσα στη φάτνη την άπειρη αγάπη που ενανθρώπησε για την σωτηρία μας.

Το μήνυμα του Ρωμανού παραμένει ζωντανό και επίκαιρο: ο Θεός δεν έρχεται επιβλητικά, αλλά σιωπηλά· δεν ζητά δύναμη, αλλά προσφέρει αγάπη. Η Παρθένος τίκτει, η γη προσφέρει το σπήλαιο, ο ουρανός ψάλλει· και ο άνθρωπος καλείται να ανοίξει την καρδιά του, ώστε ο Χριστός να κατοικήσει σε αυτήν.

***

“The Virgin Today” – The Christmas Kontakion of Romanos the Melodist

Among the masterpieces of Byzantine hymnography, the kontakion “The Virgin today brings forth the One who is above all being” by Romanos the Melodist holds a special place. Romanos, who lived during the 6th century and is regarded as one of the greatest hymnographers of the Church, combined theological learning, poetic sensitivity, and spiritual experience. This particular kontakion is not merely a hymn of joy for the Nativity of Christ; it is a profound theological composition encapsulating the entire mystery of the Incarnation.

The hymn begins with the line: “The Virgin today brings forth the One who is above all being.” The word “today” does not simply denote a moment in time, but signifies the “eternal present” of divine providence. For the Church, every feast is an event that transcends time; what occurred once in history is continually experienced in worship. Thus, the Virgin “today” gives birth — the miracle of the Incarnation does not belong to the past but becomes present in every Divine Liturgy and in every believer who receives Christ as Savior.

Christ is described as “beyond essence” — that is, beyond all created nature and substance. God, the eternal and inaccessible One, consents to become flesh, to become an infant. This paradox — the incomprehensible becoming comprehensible, the boundless contained — lies at the heart of Christian theology. As Saint John of Damascus writes, “The Beginningless One takes on a beginning, and the Infinite is confined,” revealing that divine love manifests itself through the voluntary humility of God.

Romanos continues: “And the earth offers the cave to the Inaccessible.” The cave, an earthly refuge humble and unclean by its nature, becomes the dwelling place of the Creator. Matter is sanctified; the world is transformed into a temple. In this way, the hymnographer expresses the theology of transfiguration — God came not to condemn creation, but to renew it. The earth, which since Adam had known decay, now offers the cave as a throne to the King of Glory.

Next follows the image of heavenly and earthly praise: “Angels together with shepherds give glory; Magi travel guided by the star.” Romanos gracefully portrays, with poetic simplicity and theological precision, the universal joy of the Nativity. The angels, spiritual beings, unite their voices with the shepherds — humble and simple men. The wise Magi, on the other hand, guided by the star, seek the newborn Christ. Through these two extremes — simplicity and wisdom — Romanos proclaims that Christ reveals Himself to all, regardless of social class, education, or origin. All can seek Him and worship Him.

The hymn concludes with the line: “For unto us is born a little Child, the pre-eternal God.” Here lies the salvific essence of the Nativity. God becomes incarnate not merely to reveal His glory, but “for us” — for humanity’s redemption. The “newborn Child” is simultaneously the “God before the ages,” the very Creator of the universe. This contrast heightens the mystery: within the humility of an infant rests the omnipotence of the Creator. The hymnographer calls us to look beyond appearances — to recognize, within the manger, the infinite love that became human for our salvation.

The message of Romanos remains powerful and relevant: God does not come in grandeur, but in silence; He does not demand power, but offers love. The Virgin gives birth, the earth offers the cave, the heavens sing — and humankind is called to open its heart so that Christ may dwell within.