Η ΚΑΤΑΝΥΞΙΣ ΕΣΤΙΝ Η ΚΛΕΙΣ, Η ΑΝΟΙΓΟΥΣΑ ΤΗΝ ΘΥΡΑΝ ΤΟΥ ΕΛΕΟΥΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ - π. ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΜΟΥΣΟΥΡΟΥΛΗ,

Η ΚΑΤΑΝΥΞΙΣ ΕΣΤΙΝ Η ΚΛΕΙΣ, 

Η ΑΝΟΙΓΟΥΣΑ ΤΗΝ ΘΥΡΑΝ ΤΟΥ ΕΛΕΟΥΣ 

ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ¹

ΑΡΧΙΜΑΝΔΡΙΤΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΜΟΥΣΟΥΡΟΥΛΗ,

ΑΡΧΙΓΡΑΜΜΑΤΕΩΣ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΣΥΝΟΔΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΥΠΡΟΥ

Τί ἐννοοῦμε μέ τόν  ὅρο  κατάνυξη; ² Ποιά εἶναι ἡ ἀξία της μέ βάση τά βιώματα τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας; Πῶς θά τήν ἀποκτήσουμε καί ἰδιαίτερα  πῶς θά τήν βιώσουμε στήν προσωπική μας ζωή; 

Προκειμένου να κατανοήσουμε καλύτερα τό περιεχόμενο τῆς κατανύξεως θά μᾶς βοηθήσει ἕνα περιστατικό ἀπό τό βιβλίο τῶν Πράξεων τῶν Ἀποστόλων. Πρόκειται γιά τό γεγονός πού καταγράφεται στό δεύτερο κεφάλαιο τοῦ ἱεροῦ αὐτοῦ βιβλίου.

Βρισκόμαστε στα Ἱεροσόλυμα τήν Πεντηκοστή ἡμέρα ἀπό τῆς Ἀναστάσεως. Τό Πνεῦμα τό Ἅγιο ὡς πνοή βιαία κατέρχεται ἐπί τούς  ἁγίους Ἀποστόλους καί Μαθητάς τοῦ Κυρίου. Τά πλήθη τοῦ λαοῦ ξεχύνονται στήν πόλη νά δοῦν τί γίνεται. Ὁ Ἀπόστολος Πέτρος πλήρης Πνεύματος Ἁγίου καί θείῳ ζήλῳ πυρπολούμενος ὁμιλεῖ στόν συγκεντρωμένο, κάτω ἀπό τό ὑπερῶο, λαό. Ἡ ἐμπνευσμένη ἀπό τό Ἅγιον Πνεῦμα ὁμιλία τοῦ  θείου Ἀποστόλου ἔφερε ἄμεσα καί θαυμαστά ἀποτελέσματα στόν λαό. Πολλοί ἀπό αὐτούς, οἱ ὁποῖοι, ἴσως, τή Μεγάλη Παρασκευή  φώναζαν τό «ἆρον, ἆρον, σταύρωσον αὐτόν», τώρα παρακολουθοῦν προσεκτικά τόν ἀπόστολο, μολονότι τούς ἐλέγχει γιά τό κακούργημά τους.

Καί τό θαυμαστό εἶναι ὅτι «Ἀκούσαντες δὲ κατενύγησαν τῇ καρδίᾳ, εἶπόν τε πρὸς τὸν Πέτρον καὶ τοὺς λοιποὺς ἀποστόλους· τί ποιήσομεν, ἄνδρες ἀδελφοί; Πέτρος δὲ ἔφη πρὸς αὐτούς· μετανοήσατε, καὶ βαπτισθήτω ἕκαστος ὑμῶν ἐπὶ τῷ ὀνόματι  Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν, καὶ λήψεσθε τὴν δωρεὰν τοῦ  Ἁγίου Πνεύματος. ὑμῖν γάρ ἐστιν ἡ ἐπαγγελία καὶ τοῖς τέκνοις ὑμῶν καὶ πᾶσι τοῖς εἰς μακράν, ὅσους ἂν προσκαλέσηται Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν.  ἑτέροις τε λόγοις πλείοσι διεμαρτύρετο καὶ παρεκάλει λέγων· σώθητε ἀπὸ τῆς γενεᾶς τῆς σκολιᾶς ταύτης. οἱ μὲν οὖν ἀσμένως ἀποδεξάμενοι τὸν λόγον αὐτοῦ ἐβαπτίσθησαν, καὶ προσετέθησαν τῇ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ ψυχαὶ ὡσεὶ τρισχίλιαι».  (Πράξ. 37-41).

Ἄς  ἐμβαθύνουμε στό νόημα τῆς περικοπῆς αὐτῆς.  Στόν στίχο 37 ἄς προσέξουμε τή λέξη «Ἀκούσαντες». Ἀκούω καί καταλαβαίνω αὐτό πού ἀκούω. Καί οἱ ἄνθρωποι ἐκεῖνοι, οἱ ἀκροατές τοῦ Ἀποστόλου Πέτρου ἄκουσαν καί κατάλαβαν αὐτά πού ἄκουσαν. Αὐτό σημαίνει ὅτι ἡ ἐνέργεια τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ εἰσχώρησε στό βάθος τῆς ψυχῆς τους. Καί τότε συνέβη κάτι τό συγκλονιστικό. «Κατενύγησαν τῇ καρδίᾳ». Κατανύσσομαι σημαίνει: νιώθω θεϊκά σκιρτήματα (νυγμούς) καί συγκίνηση μέσα στήν καρδιά μου, ἡ ὁποία μέ ὁδηγεῖ σέ μετάνοια καί στή συνέχεια μέ ἀνάγει στά θεῖα. Πονάει ἡ ψυχή μου γιά τήν λανθασμένη τοποθέτηση μου μπροστά στόν Χριστό. Γιά τήν ἀπιστία μου, τίς ἁμαρτίες μου, τίς προκαταλήψεις μου. Καί τότε κάνουμε τό πρῶτο μας ἀποφαστιστικό βῆμα. Προβληματίζομαστε, ἐνδοσκοποῦμε καί ρωτᾶμε. «Τί ποιήσομεν, ἄνδρες ἀδελφοί;». Αὐτό σημαίνει ὅτι θέτω τό ἐρώτημα αὐτό στό κατάλληλο πρόσωπο, σέ ἐμπνευσμένους ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ πού μποροῦν νά μέ βοηθήσουν, ἤ στόν πνευματικό καθοδηγό μου.

Στό στίχο 38 μένουμε στό ρῆμα «Μετανοήσατε». Δηλαδή τοποθετηθεῖτε διαφορετικά μπροστά στήν ἁμαρτία σας καί μπροστά στόν Κύριο. «Μετανοῶ» γνωρίζουμε ὅτι εἶναι λέξη ἀρχαία ἑλληνική καί σημαίνει: ἀλλάζω νοῦ, ἀλλάζω σκέψη καί ὁδηγοῦμαι σέ νέα, σώφρονα  πορεία στή ζωή μου. Ἡ καρδιά μου στρέφεται ἀποφασιστικά σάν τό ἡλιοτρόπιο στόν ἥλιο τῆς Ἀγάπης, στή πηγή τῆς ἀληθινῆς ζωῆς  καί τῆς Δικαιοσύνης. Γίνεται Χριστοκεντρικός ὁ νοῦς καί ἡ καρδιά μου. Στή συνέχεια τούς παραγγέλλει: «Βαπτισθήτω». Τό Βάπτισμα σημαίνει καθαρισμό ἀπ' τήν ἁμαρτία. Ἐξομολόγηση - Θεία Εὐχαριστία. Καί ὅλα αὐτά θά γίνουν «Ἐπί τῷ ὀνόματι Ἰησοῦ Χριστοῦ». Ἐδῶ μέσα ἀπό μιά ἔκφραση περιληπτική ὁ Ἀπόστολος δηλώνει τήν πίστη στόν Κύριο Ἰησοῦ Χριστό. Ἐδῶ οἱ Πατέρες διακρίνουν διδασκαλία γιά τόν Τριαδικό Θεό μας: Μετανοήσατε ἔναντι τοῦ Θεοῦ - Πατέρα. Βαπτισθεῖτε στό ὄνομα τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. «Λήψεσθε τήν δωρεά τοῦ Ἁγίου Πνεύματος».

 ΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ. ΕΠΙΣΤΥΛΙΟ ΕΙΚΟΝΟΣΤΑΣΙΟΥ (ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΑ). ΚΑΘΟΛΙΚΟ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΙΩΑΝΝΗ ΤΟΥ ΛΑΜΠΑΔΙΣΤΗ, ΚΑΛΟΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ.

Στό στίχο 39 «ὑμῖν γάρ ἐστιν ἡ ἐπαγγελία καὶ τοῖς τέκνοις ὑμῶν καὶ πᾶσι τοῖς εἰς μακράν, ὅσους ἂν προσκαλέσηται Κύριος ὁ Θεὸς ἡμῶν». Μέσα στόν στίχο αὐτό εἴμαστε καί ὅλοι ὅσοι πιστέψαμε στήν ἐπαγγελία αὐτή. Ἀπό τόν στίχο 40 ὑπογραμμίζουμε τό: «Διεμαρτύρετο». Προέτρεπε ἔντονα. «Σώθητε». Ἀπομακρύνατε τόν ἑαυτό σας ἀπό τή γενεά αὐτή τή διεστραμμένη, γιά νά σωθεῖτε. Καί στόν στίχο 41 βλέπουμε τά θαυμαστά ἀποτελέσματα τῆς ὁμιλίας τοῦ ἀποστόλου Πέτρου. Ἀποτελέσματα ὄχι μόνο θαυμαστά ἀλλά καί ὄντως  καταπληκτικά: «Ἐβαπτίσθηκαν... ψυχαί ὡσεί τρισχίλιαι». Πίστεψαν καί βαπτίστηκαν τρεῖς χιλιάδες ἄνθρωποι.

Ἀπό τό περιστατικό αὐτό μαθαίνουμε τί εἶναι Κατάνυξη. «Κατενύγησαν τῇ καρδίᾳ». Τό θαῦμα αὐτό τῆς μεταστροφῆς τῶν 3.000 Ἰουδαίων ἄρχισε νά συντελεῖται μέσα τους, ὅταν δοκίμασαν μέσα στήν καρδιά τους πόνο εὐεργετικό, πού τούς ἔφερε κατάνυξη. Κατάνυξη λοιπόν εἶναι τό ρίγος καί ἡ ἱερή συγκίνηση πού νιώθει ἡ καρδιά μας, ὅταν συναισθανθεῖ τήν ἁμαρτωλότητά της μπροστά στόν ἅγιο Θεό. Κατάνυξη εἶναι τό πνευματικό ἐκεῖνο σφυρί πού σπάζει τήν πέτρινη καρδιά μας καί τότε ἀποκτοῦμε «καρδίαν συντετριμμένην καί τεταπεινωμένην» (Ψαλμ. 50ος). Κατάνυξη εἶναι ἡ φωτιά πού ἀνάβει μέσα μας τό Πνεῦμα τό Ἅγιο καί καίει τά ἁμαρτήματά μας κι ὅλα τά σάπια καί δυσώδη. Κατάνυξη εἶναι τό κλειδί πού ἀνοίγει τήν πόρτα τοῦ ἐλέους καί τῆς εύσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ. Κατάνυξη εἶναι ἡ περισυλλογή, ἡ στροφή τῶν αἰσθήσεων καί δυνάμεων μας πρός τόν Θεό, ὅπως γράφει ὁ ἱερός Χρυσόστομος^.3 

2.  ΟΙ ΓΝΩΜΕΣ ΤΩΝ ΘΕΟΦΟΡΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΥΞΗ.

Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος ἀποκαλεῖ τήν κατάνυξη «Βασιλίδα τῶν ἀρετῶν, γενέτειρα καὶ πρόξενον αὐτῶν». Γράφει χαρακτηριστικά: «Ἐργασίας ἐστὶ καρπὸς ἡ κατάνυξις καὶ καρπῶν πρόξενος, μᾶλλον δὲ ποιητικὴ πασῶν τῶν ἀρετῶν καὶ δημιουργὸς αὕτη καθέστηκε, καθὼς πᾶσα Γραφή θεόπνευστος μαρτυρεῖ». 

Ὁ ἅγιος Μάξιμος ὁ Ὁμολογητής θεωρεῖ τόσο σπουδαία τήν κατάνυξη, ὥστε μᾶς βεβαιώνει, ὅτι ὅπως οί μέλισσες γυροφέρνουν στά ἄνθη γιά νά ἀπομυζοῦν τό νέκταρ, ἔτσι  καί οἱ ἄγγελοι κυκλώνουν τήν ψυχή, πού ζεῖ μέσα στό κλίμα τῆς κατανύξεως καί ποθοῦν νά κάνουν δικές τους τίς ἱερές ἐπιθυμίες τῆς κατανενυγμένης ψυχῆς.

Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος πάλι ἀπευθύνεται σέ κάθε πιστό λέγοντας: «Δέν θά μᾶς κρίνει ὁ Θεός, ἀδελφοί, ἄν δέν θαυματουργήσουμε ἤ ἄν δέν ἐμβαθύνουμε σέ θεολογικές μελέτες, ἀλλά ἄν δέν μπορέσαμε νά ταπεινωθοῦμε, νά αἰσθανθοῦμε τίς ἁμαρτίες μας, νά κατανυγοῦμε καί νά ὁδηγηθοῦμε στή μετάνοια».

Καί ὁ Νικηφόρος Θεοτόκης τονίζει: «Χωρὶς κατάνυξιν οὐκ ἔστι μετάνοια, ἄνευ μετανοίας οὐκ ἔστιν ἁμαρτημάτων συγχώρησις, ἄνευ συγχωρήσεως ἁμαρτιῶν, ούκ ἔστι σωτηρία». Καί σ' ἄλλο σημεῖο τῆς ὁμιλίας του γράφει: «Κατάνυξις ἐστὶν ἡ κλεὶς ἡ ἀνοίγουσα τὴν θύραν τοῦ ἐλέους καὶ τῆς εὐσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ. Ἐπειδὴ δὲ αὕτη ἐστὶ θυσία τῆς ψυχῆς ἡμῶν, ὑπερέχει πᾶσαν ἄλλην θυσίαν καὶ τοσοῦτον εὐπρόσδεκτος ἐστὶν εἰς τὸν Θεόν, ὥστε οὐδέποτε μένει ἀργή, ἀλλὰ πάντοτε ἐκπληροῖ τοῦ προσφέροντος αὐτὴν τὸν σκοπόν».

3. ΠΩΣ ΘΑ ΑΠΟΚΤΗΣΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΥΞΗ;

Ἡ εὐλογημένη αὐτή ἀτμόσφαιρα τῆς ψυχῆς, ἡ κατάνυξη, δέν εἶναι φυσικά, μιά τεχνητή κατάσταση, οὔτε ἔρχεται κατά παραγγελίαν. Χρειάζεται νά προσέξουμε τίς προϋποθέσεις ἐκεῖνες πού θά μᾶς βοηθοῦν νά πετύχουμε τήν κατάνυξη. Πῶς λοιπόν θά τήν ἀποκτήσουμε;

α) Οἱ θεοφόροι Πατέρες  συνιστοῦν τήν αὐτοσυγκέντρωση καί τήν αὐτοεξέταση, ὡς τόν καταλληλότερο τρόπο γιά τήν ἀπόκτηση καί τήν καλλιέργεια τῆς κατανύξεως.

Ὁ ἅγιος Συμεών ὁ Νέος Θεολόγος  θέτοντας  ἐρωτήσεις αὐτοκριτικῆς πάνω στό ἴδιο θέμα, μάς ἐπισημαίνει τό χρέος μας γιά  τήν  ἀπόκτηση τῆς κατάνυξης: «Πότε γάρ, εἰπὲ μοι, κατανυγήσεται τὴν ψυχήν, ὁ πᾶσαν ἡμέραν σχεδόν ὧδε κακεῖσε περιερχόμενος καὶ μήτε σιωπῆς χειλέων, μήτε εὐχῆς, μήτε ἀναγνώσεως καί ἡσυχίας ἐπιμελούμενος; ... Πότε κατάνυξιν κτήσεται ὁ πάντα περιεργαζόμενος... ἀλλὰ καὶ ἑνὸς ἑκάστου τὸν βίον;».  Ἀπό τούς λόγους τῶν Πατέρων πού παραθέσαμε γίνεται φανερό ὅτι τό βίωμα τῆς κατανύξεως κατακτᾶται και καλλιεργεῖται, κυρίως,  στό «ταμιεῖον». Ὄχι μέσα στούς πολλούς, ἔστω κι ἄν πρόκειται γιά θρησκευτικές πανηγύρεις κ.λ.π. Σ' αὐτές τίς περιπτώσεις τονώνεται ἕνα ἄλλο στοιχεῖο τῆς πνευματικῆς ζωῆς, ὁ ἐνθουσιασμός, ἀλλά αὐτό δέν ὁδηγεῖ στήν κατάνυξη.

β) Ἡ κατάνυξη συνδέεται ἀμεσώτατα μέ τήν ταπεινοφροσύνη.

        Ἀφοῦ προέρχεται κυρίως ἀπό τήν ἀληθινή συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητός  μας. «Τὴν γὰρ κατάνυξιν ἡ ταπεινοφροσύνη καὶ τὴν ταπεινοφροσύνην ἡ κατάνυξις, διά τοῦ Ἁγίου ἀπογεννᾶ Πνεύματος». Τήν κατάνυξη τή γεννᾶ ἡ ταπεινοφροσύνη καί τήν ταπεινοφροσύνη ἡ κατάνυξη λέγει ὁ ὅσιος Νικήτας ὁ Στηθάτος. Οί ταπεινές ψυχές εἶναι ἰδιαίτερα δεκτικές στήν κατάνυξη.

γ) Ἡ ἀγάπη στόν Θεό μᾶς ὁδηγεῖ στήν κατάνυξη.

 Ἐάν  λίγο ἀγαπᾶμε τόν Θεό, τότε λίγο θα νιώθουμε τούς νυγμούς τῆς κατάνυξης στήν ψυχή μας, γράφει ὁ Ἐκκλησιαστικός συγγραφεύς Νικηφόρος Θεοτόκης. Τήν ἄποψη αὐτή στηρίζει μέ αγιογραφικά παραδείγματα:

I.             Ὁ ἀπόστολος Παῦλος, πού ἀγαποῦσε πολύ τόν Κύριό του, ἔνιωθε κατάνυξη καί «συνοχὴν καρδίας», μέχρι δακρύων καί γιά τά ξένα ἀκόμη ἁμαρτήματα (Β' Κορ. β' 4).

II.            Ὁ προφήτης Δαυίδ ὁμολογεῖ σ' ἕνα ὡραῖο ψαλμό του: «Λούσω καθ' ἑκάστην νύκτα τὴν κλίνην μου, ἐν δάκρυσί μου τὴν στρωμνὴν μου βρέξω» (Ψαλμ. 6Ος   στ' 7).  

III.            Τό ἴδιο ἰσχύει καί γιά τόν ἀπόστολο Πέτρο. Ἦταν ἀρκετό ἕνα στοργικό βλέμμα τοῦ Κυρίου, μετά τήν τραγική πτώση του, νά τόν ὁδηγήσει σέ αὐτογνωσία, σέ μεγάλη συντριβή καί μετάνοια, ὥστε «ἔκλαυσε πικρῶς» (Λουκ. κβ' 62).

IV.          Ἄν ἡ ἁμαρτωλή γυναίκα ἔχυσε μαῦρα δάκρυα συντετριμμένη στό πόδια τοῦ Κυρίου μας, ὀφείλεται στό «ὅτι ἠγάπησε πολύ», βεβαιώνει ὁ ἴδιος ὁ Κύριος (Λουκ. ζ' 38).

δ) Μέσα στό κλίμα τῆς προσευχῆς καί τῆς μελέτης τοῦ Θεοῦ Λόγου. Ἐκεῖ ἀναπτύσσεται τό εὐωδιαστό λουλούδι τῆς κατάνυξης: «Τῆς δ' ἀληθοῦς κατανύξεως τότ’ ἐπίτευξις, ὅταν δι' ἐγκρατείας καί ἀγρυπνίας, προσευχῆς τε καὶ μελέτης καί ταπεινώσεως... συσταυρωθῇς  τῷ Ἰησοῦ, μηκέτι ζῶν ἐμπαθῶς, ἀλλὰ τῷ θείῳ Πνεύματι καὶ ζῶν καὶ στοιχῶν», ὑποδεικύνουν οί μεγάλοι δάσκαλοι τῆς πνευματικῆς ζωῆς. Τότε, λέγει, ἐπιτυγχάνεται ἡ ἀληθινή κατάνυξη, ὅταν ὁ πιστός συσταυρωθεῖ μαζί μέ τόν Χριστό διά τῆς ἐγκρατείας, τῆς ἀγρυπνίας, τῆς μελέτης καί τῆς ταπεινώσεως καί δέν ζεῖ πλέον ἐμπαθῶς, ἀλλά ζεῖ καί συμμορφώνει τή ζωή του πρός τίς ἐπιταγές τοῦ Θείου Πνεύματος.

Συνοψίζοντας ὁ Νικηφόρος Θεοτόκης τίς ἑρμηνεῖες τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου καθώς καί ἄλλων Πατέρων παρατηρεῖ: «Ὅπως τά ἴδια φάρμακα δέν ἰσχύουν πάντοτε γιά τίς ἴδιες ἀρρώστιες σέ ὅλους ἀσθενεῖς, ἔτσι συμβαίνει, πολλές φορές, μέ διαφορετικό τρόπο καί μέσον νά κατανύσσεται ἡ κάθε ψυχή.  Ἄλλος κατανύσσεται, ὅταν στοχάζεται τήν ἄπειρη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ, ἄλλος ὅταν ἀναλογίζεται τή δική του ἀθλιότητα καί ἄλλος τοῦ ληστοῦ τό «μνήσθητί μου» ἤ τοῦ τελώνου τό «ἱλάσθητί μοι».  

Ἄς θυμηθοῦμε καί τόν ἀπόστολο Πέτρο, μετά τό θαῦμα «τῆς ἄγρας τῶν ἰχθύων»,  πού ὁδηγήθηκε ἀμέσως σέ μιά ἔξαρση εὐλάβειας καί κατανύξεως. Ἡ βεβαιότητα ὅτι εἶχε μπροστά του τόν Παντοδύναμο Θεό, τόν ἔφερε στή συναίσθηση τῆς δικῆς του μικρότητας καί ἀδυναμίας. Γι' αὐτό «προσέπεσε τοῖς γόνασι» καί διεκήρυξε μπροστά σέ ὅλους, ὅτι εἶναι «ἀνήρ ἁμαρτωλός», ἀνάξιος νά ἔχει στή βάρκα του τόν Ἀναμάρτητο (Λουκ. ε' 8).

«Μέγα καὶ ὑπερτέλειον χάρισμα ἡ κατάνυξις», διδάσκει ὁ Μέγας Βασίλειος. Μόνον κάνε πέρα τά ἀρνητικά στοιχεῖα, ἄφησε ἀνοιχτές τίς διαβάσεις καί τότε σίγουρα θά λάβεις τό «Θεῖο δῶρο», δηλαδή τήν κατάνυξη. 

*****

Ἀπό ὅλα ὅσα ἐλέχθησαν πιό πάνω, ἄς μήν ἀμφιβάλλει  κανείς ὀρθόδοξος χριστιανός, ὅτι ἡ κατάνυξη εἶναι ἀπαραίτητη γιά νά ζοῦμε σωστά τήν πνευματική καί χριστιανική μας ζωή. Χρειάζεται, ὅμως, καί  ἕνας ἰδιαίτερος ἀγώνας γιά νά γνωρίσει ἡ ψυχή μας τήν κατάνυξη καί νά ζεῖ μέσα σ’ αὐτήν. Ὁ ἅγιος Ἰωάννης τῆς Κλίμακος μᾶς συμβουλεύει σχετικά:  «κατέχων κάτεχε  τὴν μακαρίαν τῆς θείας κατανύξεως χαρμολύπην». Συνάπτει δύο ἀντίθετες λέξεις, τή λύπη καί τή χαρά γιά νά μιλήσει γιά τήν κατάνυξη. Παράδοξος φαίνεται ὁ συνδυασμός. Ἀπορεῖ καί ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος, πῶς αὐτά τά ἀντίθετα συνταιριάζονται ἁρμονικά γιά νά φανερώσουν τήν ποιότητα τῆς κατανύξεως:  «Ἐγώ, λέγει, καὶ αὐτὴν τὴν τῆς κατανύξεως ποιότητα ἐννοῶν, ἐξίσταμαι· πῶς πένθος καὶ λύπη λεγομένη, τὴν χαρὰν καὶ τὴν εὐφροσύνην ἔνδοθεν, ὥσπερ μέλι κηρίον συμπεπλεγμένην κέκτηται» (ἁγίου Ἰωάννου Σιναΐτου Κλῖμαξ Λόγος Ζ΄, ν´).

Εὔκολα διαπιστώνει κανείς ὅτι αὐτό τό πνεῦμα τῆς κατανύξεως διαποτίζει ὅλη τή ζωή τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μας. Αὐτό τό πνεῦμα ἀρχιτεκτονεῖ τούς ναούς, αὐτό ἱστορεῖ τίς ἅγιες εἰκόνες καί μελοποιεῖ τούς ὕμνους μας, αὐτό καθορίζει τήν ὀρθή στάση μας ἀπέναντι στόν Θεό, στόν ἑαυτό μας καί στόν συνάνθρωπό μας.

Μέ τό αὐτό πνεῦμα τῆς κατανύξεως εἶναι διαποτισμένη ὁλόκληρη ἡ ὑμνολογία τῆς Ἐκκλησίας μας.  Εἶναι ἤρεμη καί ἐνθουσιώδης, ταπεινή καί ἐκφραστική. Και πέραν τούτων κατανυκτικώτατη. Ἀγγίζει  καί νύττει τίς καρδιές μας καί τίς ἀνάγει στά θεῖα. Αὐτό μαρτυρεῖ καί τό  βιβλίο-θησαυρός τῆς Ἐκκλησίας, τό ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΚΟ ΤΡΙΩΔΙΟ. Ὀνομάζεται ἔτσι, γιατί περισσότερο ἀπ’ ὅλα τά ἐκκλησιαστικά βιβλία ὁδηγεῖ τίς καρδιές τῶν πιστῶν μελῶν της στήν κατάνυξη. «Μέ τούς γλυκύτατους ὕμνους του, παίρνει τήν πέτρινη καί σκληρή καρδιά μας, πού εἶναι κατάμαυρη ἀπό τά στίγματα τῶν ἁμαρτιῶν μας καί τή φέρνει στή συντριβή, στό στεναγμό, στό δάκρυ τῆς μετανοίας καί ἔτσι τήν προετοιμάζει νά γιορτάσει μέ χαρά τό «σταυρώσιμον» καί τό «ἀναστάσιμον» Πάσχα».

Στήν Ὀρθοδοξία ὑπάρχει μιά θαυμαστή ἰσορροπία. Ἡ σωτηρία μας δέν εἶναι κάτι τό ἀμφίβολο. Ἀντίθετα, αὐτή ἀποτελεῖ τόν πόθο τοῦ Θεοῦ. Γι’ αὐτή τή σωτηρία ἔστειλε τον Υἱόν αὐτοῦ τόν Μονογενῆ «ἵνα πᾶς ὁ πιστεύων εἰς αὐτόν μὴ ἀπόληται, ἀλλ’ ἔχει ζωὴν αἰώνιον» (Ιωάν. 3,15). Δέν εἶναι ὅμως καί κάτι πού ἔρχεται μαγικά.  Χρειάζεται ἔντονος προσωπικός Ἀγώνας, προσευχή, καί κατάνυξη. Αὐτή ἡ ἀλήθεια ἄς μᾶς ὁδηγεῖ σέ διαρκεῖς προσπάθειες, τίς  ὁποῖες πρέπει νά διεξάγωμε μέ ταπεινοφροσύνη. Ὅλα, βέβαια, ἐξαρτῶνται ἀπό τόν Θεό, ἀλλά καί ἐμεῖς πρέπει νά ἀγωνιζόμαστε συνειδητά γιά νά ἑλκύουμε συνεχῶς τή θεία Χάριν καί τό ἔλεος τοῦ Θεοῦ. Νά καλλιεργοῦμε ἔντονα μέσα μας τήν κατάνυξη ἀφοῦ αὐτή ἀποτελεῖ τήν θύρα τοῦ ἐλέους καί τῆς εὐσπλαχνίας τοῦ Θεοῦ.

 ________________________________________

1    1. Νικηφόρος  Θεοτόκης, ἀπό το βιβλίο «Δίδαξέ μας τήν ἀλήθεια»,  Ἔκδοση «Χριστιανικῶν Μαθητικῶν Ὁμάδων», Ἀθήνα 1993, σ. 268. Άπὸ τὸ βιβλίο αὐτό εἶναι καὶ ὅλα τὰ ἐντὸς εἰσαγωγικῶν ἀποφθέγματα.

2     2 κατάνυξη:  συναίσθημα βαθιάς ευλάβειας και ψυχικής ανάτασης, που συνοδεύει τις παραστάσεις και τις έννοιες του θείου και του μεταφυσικού κόσμου: Tο εκκλησίασμα παρακολούθησε την ακολουθία του Aκαθίστου με μεγάλη ~. || Παρακολούθησαν την τελετή / άκουγαν τον ομιλητή με (θρησκευτική) ~, με πολύ σεβασμό και με μεγάλη προσοχή. ΙΔΕ ΛΕΞΙΚO ΤΗΣ ΚΟΙΝHΣ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗΣ  ΤΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.

3      3  «Δίδαξέ μας τήν ἀλήθεια», Ἔκδοση Χριστιανικῶν Μαθητικῶν Ὁμάδων, Ἀθήνα 1993. Ἐκ τῆς ἐν λόγῳ ἐκδόσεως προέρχονται ὅλες οἱ πατερικές παραθέσεις.  

Πηγή: Περιοδικό "Απόστολος Βαρνάβας"