Η φυγή της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο

Η φυγή του Ιωσήφ, της Μαρίας και του παιδίου Ιησού στην Αίγυπτο, περιγράφεται στο Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (2:13-23). Αν και η αφήγηση έχει έντονο θεολογικό χαρακτήρα, πολλοί ιστορικοί και αρχαιολόγοι τα τελευταία χρόνια προσπάθησαν να ιχνηλατήσουν πιθανά ίχνη αυτής της διαδρομής χρησιμοποιώντας γεωγραφικά και πολιτιστικά δεδομένα, και Χριστιανικές παραδόσεις από την Αίγυπτο.

Η φυγή συνδέεται με την εντολή του βασιλιά Ηρώδη του Μεγάλου να θανατωθούν τα αρσενικά νήπια της Βηθλεέμ. Ο Ηρώδης (73–4 π.Χ.), γνωστός για την σκληρότητά του, είχε ήδη πραγματοποιήσει εκτελέσεις μελών της ίδιας του της οικογένειας για πολιτικούς λόγους. Ο Ιώσηπος Φλάβιος δεν μνημονεύει το συγκεκριμένο επεισόδιο της σφαγής των νηπίων, ωστόσο οι πράξεις του Ηρώδη συμβαδίζουν με τέτοια ενέργεια, γεγονός που καθιστά το ευαγγελικό κείμενο ιστορικά πιθανό μέσα στο πλαίσιο της εποχής.

Η πιο διαδεδομένη εκδοχή μεταξύ των ερευνητών είναι ότι η Αγία Οικογένεια, μετά την υπόδειξη από Άγγελο στον Ιωσήφ, αναχώρησε νύχτα από τη Βηθλεέμ και κατευθύνθηκε προς τα σύνορα της Αιγύπτου, διανύοντας απόσταση περίπου 500–600 χιλιομέτρων. Η διαδρομή θα μπορούσε να περάσει είτε από την παράλια οδό γνωστή ως Via Maris (Δρόμος της Θαλάσσης), που συνέδεε τη Γαλιλαία με την Αίγυπτο, είτε μέσω της εσωτερικής οδού που οδηγούσε από την Ελευθερούπολη (σημερινό Bet Guvrin) προς το Πηλούσιον (σημερινό Tell el-Farama).

Η παράλια οδός (Via Maris)

Αυτή η αρχαία εμπορική διαδρομή ένωνε τη Γαλιλαία, την Ιουδαία και τη Φοινίκη με το Δέλτα του Νείλου στην Αίγυπτο. Περνούσε από τη Βηθλεέμ προς τη Γάζα και έπειτα συνέχιζε κατά μήκος της Μεσογείου μέσω Ραφίας (σημερινή Ράφα, 35 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της Γάζας), Πηλουσίου (σημερινό Tell el-Farama) και εισερχόταν στην αιγυπτιακή επικράτεια. Η απόσταση είναι περίπου 530–580 χιλιόμετρα. Οπότε με ρυθμό πορείας 20–25 χλμ. ημερησίως θα χρειάζονταν 22 έως 28 ημέρες.

Η ενδοχώρα – διαδρομή μέσω της Ελευθερούπολης και του Πηλουσίου

Πολλοί μελετητές θεωρούν πιθανότερο ότι η Αγία Οικογένεια ακολούθησε τον εσωτερικό δρόμο της Ιουδαίας και όχι την κεντρική παράλια οδό. Η πορεία αυτή περνούσε από τη Βηθλεέμ – Ελευθερούπολη (Bet Guvrin) – Βηρσεβά – έπειτα κατέβαινε προς την χερσόνησο του Σινά και κατέληγε στο Πηλούσιον, το ανατολικότερο λιμάνι της αρχαίας Αιγύπτου. Η απόσταση είναι περίπου 600–650 χιλιόμετρα. Οπότε με ρυθμό πορείας 18–22 χλμ. ημερησίως, καθώς η διαδρομή περνούσε από ημιερημικές περιοχές, θα χρειάζονταν 30 έως 35 ημέρες.

Η παραμονή στην Αίγυπτο

Η ακριβής διάρκεια παραμονής της Αγίας Οικογένειας στην Αίγυπτο δεν είναι γνωστή. Ο Ματθαίος αναφέρει απλώς ότι «ἔμειναν ἐκεῖ ἕως ἂν τελευτήσῃ ὁ Ἡρῴδης». Δεδομένου ότι ο Ηρώδης πέθανε το 4 π.Χ., η διαμονή εκτιμάται από ένα έως τρία χρόνια.

Η Αιγυπτιακή Χριστιανική παράδοση αναφέρει πολυάριθμες στάσεις της οικογένειας στη χώρα. Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται το Πηλούσιον, η Ματαρία (η αρχαία Ηλιούπολις) κοντά στο σημερινό Κάιρο, η Μέμφις, και το Αλ-Μουχαράκ κοντά στο Ασύουτ όπου έζησαν για περίπου έξι μήνες. Εκεί βρίσκεται μέχρι σήμερα η Μονή της Παναγίας Αλ-Μουχαράκ, η οποία θεωρείται το νοτιότερο σημείο της φυγής.

Αρκετοί αιγυπτιολόγοι κατέγραψαν την «Διαδρομή της Αγίας Οικογένειας» που καλύπτει περίπου 25 τοποθεσίες. Αν και δεν υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα που να τεκμηριώνουν με απόλυτη βεβαιότητα αυτές τις στάσεις, πολλές περιοχές υπήρξαν πράγματι εβραϊκοί οικισμοί ή εμπορικά κέντρα κατά την περίοδο του 1ου αιώνα π.Χ. μέχρι τον 1ο μ.Χ., κάτι που ενισχύει τη γεωγραφική πιθανότητα της πορείας.

Η επιστροφή στη Ναζαρέτ

Μετά τον θάνατο του Ηρώδη, ο Ιωσήφ πληροφορήθηκε σε όραμα ότι μπορούσε να επιστρέψει. Σύμφωνα με το ευαγγέλιο, όταν έμαθε ότι ο Αρχέλαος, γιος του Ηρώδη, βασίλευε στην Ιουδαία, αποφάσισε να μην επιστρέψει στη Βηθλεέμ αλλά να εγκατασταθεί στη Ναζαρέτ της Γαλιλαίας.

Η διαδρομή επιστροφής είναι πιθανό να ακολούθησε επαναληπτικά μέρος του ίδιου δρόμου έως τη Γάζα και από εκεί προς τη Γαλιλαία μέσω της παραλιακής οδού. Ένα τέτοιο ταξίδι θα διαρκούσε περίπου τρεις έως τέσσερις εβδομάδες με τα δεδομένα της εποχής, αν γινόταν με γαϊδουράκι και πεζή μετακίνηση, διανύοντας περίπου 20–25 χιλιόμετρα ημερησίως.

(χάρτης: The Holy Family in Egypt Map by Mostafa Zohdy, source: https://www.behance.net/.../The-Holy-Family-in-Egypt-Map)

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

***

The Flight of the Holy Family into Egypt

The flight of Joseph, Mary, and the child Jesus into Egypt is described in the Gospel of Matthew (2:13–23). Although the narrative has a strong theological character, in recent years many historians and archaeologists have attempted to trace possible traces of this route by using geographical and cultural data, as well as Christian traditions preserved in Egypt.

The flight is connected to King Herod the Great’s order to kill the male infants of Bethlehem. Herod (73–4 B.C.), known for his cruelty, had already executed members of his own family for political reasons. Although the Jewish historian Josephus Flavius does not mention the massacre of the infants specifically, Herod’s known actions are consistent with such an event, making the Gospel account historically plausible within its period context.

The most widely held view among researchers is that, after being warned by an Angel, Joseph departed secretly by night from Bethlehem and led his family toward the Egyptian border — a journey of roughly 500–600 kilometers. The route might have followed either the coastal road known as the Via Maris (“Way of the Sea”), which connected Galilee with Egypt, or the inland route leading from Eleutheropolis (modern Bet Guvrin) to Pelusium (modern Tell el‑Farama).

The Coastal Road (Via Maris)

This ancient trade route joined Galilee, Judea, and Phoenicia with the Nile Delta in Egypt. It extended from Bethlehem to Gaza, then continued along the Mediterranean coast through Raphia (modern Rafah, about 35 kilometers southwest of Gaza), Pelusium (modern Tell el‑Farama), and into Egyptian territory. The distance is approximately 530–580 kilometers, so at an average pace of 20–25 kilometers per day, the journey would have taken about 22 to 28 days.

The Inland Route – through Eleutheropolis and Pelusium

Many scholars consider it more likely that the Holy Family took the inner route through Judea rather than the main coastal road. This path would have passed from Bethlehem – Eleutheropolis (Bet Guvrin) – Beersheba, then descended into the Sinai Peninsula, finally reaching Pelusium, the easternmost harbor of ancient Egypt. The distance is estimated at 600–650 kilometers, so traveling 18–22 kilometers per day across semi‑arid lands would have required roughly 30 to 35 days.

The Stay in Egypt

The exact length of the Holy Family’s stay in Egypt is unknown. Matthew merely states that “they remained there until the death of Herod.” Since Herod died in 4 B.C., the sojourn is estimated to have lasted one to three years.

Egyptian Christian tradition mentions numerous places visited by the family, including Pelusium, Matariya (ancient Heliopolis) near present‑day Cairo, Memphis, and Al‑Muharraq near Asyut, where they are said to have lived for about six months. The Monastery of the Virgin Mary Al‑Muharraq still stands there today and is regarded as the southernmost point of the flight.

Several Egyptologists have documented the “Route of the Holy Family,” covering about 25 locations. Although no archaeological evidence confirms these stops with absolute certainty, many of the sites were indeed Jewish settlements or trade centers from the 1st century B C to the 1st century A D, which lends geographic plausibility to the journey.

The Return to Nazareth

After Herod’s death, Joseph was informed in a dream that it was safe to return. According to the Gospel, when he heard that Archelaus, Herod’s son, was ruling in Judea, he decided not to return to Bethlehem but to settle instead in Nazareth of Galilee.

The return journey likely retraced part of the same route to Gaza and from there northward toward Galilee via the coastal road. Such a trip would have taken roughly three to four weeks under the conditions of the time, traveling on foot and by donkey about 20–25 kilometers per day.

(Map: The Holy Family in Egypt Map by Mostafa Zohdy, source: https://www.behance.net/.../The-Holy-Family-in-Egypt-Map)