Συλλογικό χάρισμα, σύνοδοι και ενότητα κατά τη μέση και ύστερη περίοδο της ιστορίας της Εκκλησίας - Δ. Μόσχος

Συλλογικό χάρισμα, σύνοδοι και ενότητα κατά τη μέση 

και ύστερη περίοδο της ιστορίας της Εκκλησίας 

Δ. Μόσχος

"...Η είσοδος του διαφωτισμού και της νεωτερικότητας στην Ανατολή θα απαιτήσει νέα βήματα δημιουργικής σύνθεσης: η δράση του εθνοφυλετισμού από τον 19ο αι. θα "λεηλατήσει" ό,τι έχει απομείνει από την "χαρισματική συλλογικότητα"  οδηγώντας στη σύγχρονη εικόνα της κατά την Οικουμένην Ορθόδοξης Εκκλησίας που όλοι ξέρουμε. Στα νεώτερα κρατικά μορφώματα (Ρωσία Μεγ. Πέτρου από το 1720, νεοελληνικό κράτος από το 1833) ήταν περισσότερο τα Ευαγγελικά Κονσιστόρια που χρησίμευαν ως αρχέτυπο για τις Συνόδους στους Ορθοδόξους. Οι κεντρόφυγες τάσεις μέσα σ' αυτή την παραδοσιακά και εθνικορομαντικά κατασκευασμένη συλλογικότητα (Ορθόδοξου Ελληνισμού, Ορθόδοξου Σλαβισμού κ.λπ.) που είχαν ήδη αφεθεί χωρίς προσέγγιση σύνθεσης, σχεδόν κατασκεύασαν δικές τους εκκλησιολογικές εκδοχές, όπως η Ορθοδοξία ως πεφωτισμένη θρησκεία του λόγου (Νεοέλληνες Διαφωτιστές, Θεόφιλος Καίρης, αφυπνιστικές κινήσεις-αδελφότητες, μεταρρυθμιστές σε Ελλάδα, Ρωσία κ.α.) ως "λείμμα ευσεβών" (κοινότητες παλαιού ημερολογίου) ή δίκτυο χαρισματικών "γερόντων" και ομάδων τους ως τις μέρες μας, "αντιοικουμενιστικές ομάδες" ανά τον κόσμο που συζητούν ζωηρά για το επιτρεπτό "αποτειχίσεως" κ.λπ. Η μετανεωτερική κατάτμηση σε μη ιεραρχημένες κοινότητες και οι σύγχρονες δυνατότητες της παγκοσμιοποιημένης κοινωνίας έδωσαν μια ιδιαίτερη δυναμική σ' αυτή την κατάσταση, που δεν μπόρεσαν μέχρι στιγμής να ανατρέψουν οι πρωτοβουλίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου για τακτικές μείζονες συνόδους όλων των εκκλησιαστικών προκαθημένων, επισκοπικές συνελεύσεις στις χώρες της διασποράς και εμπλουτισμό της Πατριαρχικής Συνόδου.

  Αν απ' όλη αυτή τη διαδρομή  (η ανάπτυξη αυτής της διαδρομής ανιχνεύεται σε όλο το κείμενο στο περιοδικό "ΣΥΝΑΞΗ"), μπορούμε να κρατήσουμε κάτι, αυτό είναι η διαπίστωση  ότι, ενώ καταβλήθηκαν προσπάθειες η αρχέγονη συλλογική εμπειρία του χαρίσματος στην πρώτη Εκκλησία να περιφρουρηθεί από θεσμούς και διαδικασίες, η μετέπειτα εξέλιξη μέσα σε μεγάλα μορφώματα, όπως η εληνορωμαική αυτοκρατορική ενότητα στην Ανατολή  και ο νικηφόρος κατά της φεουδαρχίας παπισμός έκανε την εμπειρία αυτή εν μέρει να πέσει θύμα του θριάμβου της. Όμως, οι ζυμώσεις και η πολλαπλότητα και διαλεκτική αντιπαράθεση και σύνθεση ρευμάτων μέσα στην Εκκλησία δεν σταμάτησε ποτέ-ευτυχώς! Η παρατεταμένη επεξεργασία του Γερμανικού Ιδεαλισμού και του Ρομαντισμού κυρίως στη Ρωσία οδήγησε αργότερα και μέσα από το καμίνι των ριζοσπαστικών κοινωνικών οραματισμών που κατέληξξαν στην Οκτωβριανή Επανάσταση, οδηγώντας τα σχετικά κολλεκτιβιστικά οράματα στα έσχατα ιστορικά τους όρια, στη θεολογική επεξεργασία της συνοδικότητας, του νοήματος της Εκκλησίας κ.λπ. Συνεχίζοντας αυτή  τη συζήτηση που κληρονομήσαμε τον 20ο αι., συμπεραίνουμε ότι δεν αρκεί απλά να μας απασχολήσει πώς η εκκλησιαστική συνοδικότητα ως συλλογικό χάρισμα θα έχει έναν πρακτικό τρόπο οργάνωσης και αποτελεσματικής λειτουργίας μιας Συνόδου (π.χ. με ομοφωνία ή πλειοψηφία κ.λπ.) γιατί τελικά στο πέρασμα των χρόνων οι πραγματικά αποτελεσματικές Σύνοδοι δεν χαρακτηρίζονταν από μια ενιαία και ομοιόμορφη διαδικαστική πορεία. Ούτε πώς ο κάθε θεολογικής ερμηνείας "Πρώτος" θα καταφέρει να υποτάξει την "ενοχλητική" φυλετική, ψυχολογική κ.λπ. αντίδραση των πολλών. Πολύ περισσότερο, το διακύβευμα είναι, πώς το συλλογικό χάρισμα θα επαληθεύει την ταυτότητά του (δηλ. ως όντως Πνευματοκίνητο με κεφαλή τον Ιησού Χριστό) κινητοποιώντας και ταυτόχρονα συναρμόζοντας και συνθέτοντας τα επιμέρους τμήματα όλου του σώματος μέχρι τη βάση, αποκαθαίροντας τα φαινόμενα ενθουσιαστικής ιδιωτικότητας (που δεν αφορά μόνο τις μακρινές Πεντηκοστιανές κινήσεις των "άλλων" αλλά και πολλούς ορθοδόξους κύκλους), αυτοδικαιούμενου ζηλωτισμού, εθνοφυλετικού φατριασμού, αλλά και τυραννικής εξουσιομανίας και γραφειοκρατικής ακαμψίας σε όλα τα επίπεδα των εκκλησιαστικών θεσμών (και όχι μόνο των επισκόπων) που άφησε έρμαιο στα χέρια αυτοχειροτόνητων "θεραπευτών" και "προφητών" του σήμερα την αναζήτηση του Πνεύματος και της εμπειρίας της σωτηρίας από τους πιστούς.

  Ταυτόχρονα μια τέτοια αγωνία για επαλήθευση θα συνομιλεί  και με το νεωτερικό, ρεμπουπλικανικό, ακόμη και αντι-ιεραρχικό κοσμοείδωλο από το οποίο εμφορείται η οργάνωση των σύγχρονων κοινωνιών (ατομικά δικαιώματα, διάκριση εξουσιών, λογοδοσία κ.λπ.) και δεν υποχρεώνει σε επιστροφή σ' ένα αυτοκρατορικό, μεσαιωνικά ιεραρχικό παρελθόν τάχα "καθαγιασμένο", που, απ' ότι είδαμε, δεν ήταν ποτέ ένα ενιαίο μέγεθος, και στο οποίο άλλωστε φαίνεται τελείως αδύνατη η επιστροφή. Όσο μαξιμαλιστικά και να φαίνονται αυτά τα αιτήματα, ένας καλός αγώνας για την επίτευξή τους ακόμα και μέσα από την αναπόφευκτη έκπτωση που χαρακτηρίζει την ανθρώπινη αδυναμία, θα έχει αυτόματα ανανεωτική επίπτωση στο σύνολο του χριστιανικού κόσμου και στην αποκατάσταση της εν αληθεία ενότητάς του, πολύ ευρύτερη από την κλειστή γραφειοκρατική διεξαγωγή διαλόγων μεταξύ "ειδικών" (που πάντως, δεν στερούνται και αυτοί της αξίας τους και δεν πρέπει να σταματήσουν).

  (Περ. "Σύναξη", τχ.134, σσ.35-36)

   αρίσταρχος