Η θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην τουρκική έννομη τάξη: προβλήματα και προοπτικές - Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος

Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος

Λέκτορας του Εκκλησιαστικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Αθηνών – Δικηγόρος

Η θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου

στην τουρκική έννομη τάξη:

προβλήματα και προοπτικές

Ομιλία κατά τις εκδηλώσεις μνήμης της 564ης Επετείου από την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, που οργάνωσε η Ι. Μητρόπολη Πατρών («Διακίδειος Σχολή Λαού Πατρών», Δευτέρα 29 Μαΐου 2017

Προδιάθεση

Σεβασμιώτατε Μητροπολίτα κ.κ. Χρυσόστομε, Σεπτέ Ποιμενάρχα της Αποστολικής Εκκλησίας των Πατρών,

Θεοφιλέστατε Επίσκοπε Κερνίτσης κ. Χρύσανθε,

Πανοσιολογιώτατε Αρχιμανδρίτα π. Αρτέμιε, Πρωτοσύγκελε της Ι. Μητροπόλεων των Πατρών,

 Αξιότιμε κ. Προέδρε της «Διακιδείου Σχολής Λαού Πατρών»,

Εντιμώτατοι άρχοντες,

Σεβαστοί πατέρες,

Κυρίες και κύριοι,

Νοιώθω καταρχάς την πηγαία ανάγκη να ευχαριστήσω εκ βάθους καρδίας τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Πατρών κ. κ. Χρυσόστομο, τον θεοφιλώς ποιμαίνοντα την τοπική, πατραϊκή  Εκκλησία, που έχει το ακριβό προνόμιο να είναι θεμελιωμένη πάνω στο σταυρικό μαρτύριο του Πρωτοκλήτου των Αποστόλων, τόσο για την τιμή της προσκλήσεως όσο και για τη χαρά της σημερινής συναντήσεως. Μιας συναντήσεως που οφείλει την πραγμάτωσή της σε μία πρόσκληση για ένα ταξίδι στον χώρο και τον χρόνο· ο τόπος, δεν είναι άλλος από τη Βασιλίδα των Πόλεων και ο χρόνος, είναι ασφαλώς η στιγμή της Αλώσεώς της…

I

Εισαγωγικά

Είναι αλήθεια πως τα ταξίδια στης θύμησης τα «γραφικά» μονοπάτια προκαλούν της σκέψης το ερέθισμα και συναρπάζουν του νου τη διάθεση. Συχνά όμως ανακυκλώνουν και μνήμες που έχουν αφήσει θλιβερά αποτυπώματα στο σώμα της ιστορικής μας παρουσίας και έχουν θρυμματίσει το κρυστάλλινο της εικόνας της. Πρόκειται για γεγονότα μπροστά στα οποία η σκέψη στέκεται με σεβασμό και η ανάμνησή τους προκαλεί το δικαιολογημένο αναστεναγμό.

Τούτο τον μήνα ας αφήσουμε τη σκέψη μας να ταξιδέψει μέχρι του Βοσπόρου τα αγιονέρια. Άλλωστε, ο Μάιος ανήκει δικαιωματικά στη «Βασιλίδα των Πόλεων». Την Πόλη, η οποία είναι, κατά τον αείμνηστο πατρινό δικηγόρο και Άρχοντα Υμνογράφο της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας Ηλία Μπογδανόπουλο «θαυμάτων έμπλεος, σοφίας τε και γραμμάτων κοιτίς, η του φωτός λυχνία και ρητόρων βήμα ασάλευτον…». Αρχίζει, λοιπόν, ο μήνας με την εορτή των γενεθλίων της, το 330 μ.Χ., χάρις στον Μέγα Κωνσταντίνο· κλείνει, όμως, με την ανάμνηση της πτώσεώς της, το 1453, ελέω Μωάμεθ Β´ του Πορθητή. Τη 11η του αυτού μηνός, γράφει το συναξάρι,

Το τέλος του μήνα, όμως, 1.100 και πλέον χρόνια αργότερα, βρίσκει τη Βασιλεύουσα ταλαιπωρημένη από την πολύκαιρη πολιορκία, μα και αγέρωχη. Έτοιμη να λυγίσει μπρος στη σφοδρότητα του τουρκικού σφυροκοπήματος. Απρόθυμη όμως να σκύψει ταπεινωμένη το κεφάλι και να υψώσει λευκή σημαία ως μία κίνηση παραίτησης από το ένδοξο παρελθόν της και έκπτωσης από το απαιτητικό παρόν της!

Βρισκόμαστε στο 1453. Εδώ και κάποιες μέρες ο χρόνος έχει σταματήσει να κυλά. Η ζωή έχει χάσει την ταχύτητα του ρυθμού της. Η κάθε στιγμή βιώνεται ως μία διαρκής αγωνία. Ως ένας ανέκφραστος φόβος για το χειρότερο. Ως αλάλητος αναστεναγμός για το επερχόμενο. Κι εμείς ακολουθούμε με της σκέψης την ταξιδιάρικη διάθεση τον Αυτοκράτορα της Πόλης, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, να βαδίζει με παράστημα στητό πίσω από τα τείχη της και να εμψυχώνει τους ακοίμητους φρουρούς της. Κοντεύει σούρουπο όταν νοιώθουμε την κούραση της μέρας να βαραίνει ανεπανόρθωτα τα βλέφαρά μας. Κι ενώ τα πόδια μας αρνούνται να υπακούσουν στου νου την προσταγή για συνέχιση της πορείας, ο δρόμος οδηγεί τον βηματισμό μας έξω από την Αγιά-Σοφιά...

Μέσα στο μέγα τούτο μοναστήρι έχουν συγκεντρωθεί αυτές τις κρίσιμες ώρες οι ελεύθεροι πολιορκημένοι του Βυζαντίου. «Μέσα στων απεράντων θόλων τα σκοτάδια, που μάταια αγωνίζονταν να τα διαλύσουν τα κεριά με τις τρεμάμενες φλόγες, φωτίζονται τα γονατισμένα πλήθη, που μοιάζουν σαν ένα μόνο σώμα δεόμενο στην ίδια επικοινωνία. Είναι η ίδια η ψυχή του Βυζαντίου που υψώνεται προς το Θεό ζητώντας το θαύμα, ψάχνοντας την ελπίδα». Εκεί μπρος στην εικόνα του Παντοκράτορος η αβεβαιότητα συναντά την πίστη, η αδυναμία την προσευχή, η πραγματικότητα το θαύμα. Κι εκεί που η ανθρώπινη αντοχή ομολογεί το πεπερασμένο των ορίων της, την ώρα που η σκέψη αδυνατεί να αποτρέψει το μοιραίο, η τελευταία ελπίδα αφήνεται στην πρόνοια του Θεού…

Σίγουρο είναι πως η Βασιλεύουσα βιώνει τις πιο έντονες στιγμές της· ζει το μεγαλύτερο δράμα της Ιστορίας της· ανεβαίνει τον ανηφορικό Γολγοθά των πεπρωμένων της. Κι όμως, είναι διάχυτη η αίσθηση πως ταυτόχρονα ιερουργείται το μυστήριο της σωτηρίας της· κυοφορείται η ελπίδα της αναστάσεώς της! Και τούτο διότι μπορεί το δάκρυ να αυλακώνει τα πρόσωπα των κατοίκων της και η αγωνία να αντανακλάται στα απορημένα και συνάμα φοβισμένα βλέμματά τους, ωστόσο οι κτύποι της καρδιάς τους είναι θαυμαστά συντονισμένοι στη συχνότητα της προσευχής και τα μάτια τους σταθερά καρφωμένα στην Υπέρμαχο του Γένους Στρατηγό.

         

Τελικά η Βασιλίδα των πόλεων έπεσε! «Ἦν γάρ ὁ Μάιος φέρων 29», ημέρα Τρίτη και αβάσταχτη η ταπείνωση της φυλής μας. Κι εμείς μένουμε κρυφά σε μια γωνιά, να παρακολουθούμε τη βαρβαρότητα του εχθρού να βεβηλώνει το ιερό της Ιστορίας της, να ξεσπά πάνω σε ανυποψίαστα παιδικά κορμιά, να τσαλακώνει εγωιστικά τη γυναικεία τιμή και αξιοπρέπεια.

«Θρῆνος κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς καὶ στεναγμὸς καὶ λύπη,

Θλῖψις ἀπαραμύθητος ἔπεσεν τοῖς Ρωμαίοις.

Ἐχάσασιν τὸ σπίτιν τους, τὴν Πόλιν τὴν ἁγία,

τὸ θάρρος καὶ τὸ καύχημα καὶ τὴν ἀπαντοχήν τους».

Η Πόλη πληρώνει τα επίχειρα της πορείας της· καταβάλλει το τίμημα των παράταιρων επιλογών της· βιώνει με τον πιο τραγικό τρόπο τον ιστορικό θάνατό της. Πλέον, ζει μόνο για να ελπίζει ...στο θαύμα της ανάστασής της· στο όνειρο της ιστορικής δικαίωσης και αποκατάστασής της. Όμως, εδώ θα κάνω μία παύση… Γιατί, ταυτίζομαι με τον ποιητή, ο οποίος, ομολογώντας την αδυναμία του να συνεχίσει την εξιστόρηση, αναφωνεί·

…και τί να λέγω, ουκ ημπορώ, και τί να γράφω ουκ οίδα,
σκοτίζει μου τον λογισμόν ο χαλασμός της πόλης

 (W. Wagner [έκδ.], Medieval Greek Texts, Λονδίνο 1870, σ. 147 και 149)

 

II

Τα μετά την Άλωση

Α´. Τα προνόμια του Μωάμεθ Β´ Πορθητή

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η κατάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Οθωμανούς, το 1453, σηματοδότησε την απαρχή μιας νέας και ζοφερής περιόδου της ελληνικής ιστορίας, η οποία έμελλε να διαρκέσει τέσσερις (και για ορισμένα τμήματα του σημερινού ελληνικού κράτους, πέντε) ολόκληρους αιώνες.

α´. Έτσι, ο πορθητής της Πόλεως, Μωάμεθ ο Β´, αμέσως μετά από την επικράτησή του, απόρησε «πώς δεν υπήγεν ο πατριάρχης

         

         

Αυτός υπήρξε ο πρώτος μετά από την Άλωση Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως, ο οποίος

         

Μετά από τη χειροτονία, μετέβη, με τη συνοδεία των επιφανέστερων κληρικών και λαϊκών, στον Σουλτάνο για να υποβάλει τα σέβη του. Ο τελευταίος, αφού υποδέχθηκε με κάθε επισημότητα, τον νέο Πατριάρχη, του ενεχείρισε, κατά το έθιμο των Βυζαντινών, την πατριαρχική ράβδο, και τον προσφώνησε με τα εξής λόγια:

         

Ειδικότερα, ο Μωάμεθ ο Πορθητής εξέδωσε διάταγμα,

Προσθέτως, απαγόρευσε τη μετατροπή των Εκκλησιών σε τζαμιά, ορίζοντας όπως οι γάμοι, ενταφιασμοί και όλες οι άλλες θρησκευτικές τελετές τελούνται ακωλύτως, κατά τα έθιμα της ορθόδοξης εκκλησίας. Επίσης, στα προνόμια περιλαμβάνονταν τόσο η αναγνώριση και προστασία της εκκλησιαστικής και μοναστηριακής περιουσίας, η οποία ήταν αναπαλλοτρίωτη, όσο και η δικαστική και διαιτητική αρμοδιότητα του Πατριάρχη σε «κρισολογίες», δηλ. διαφορές παντός είδους, ακόμη και εμπράγματου και ποινικού δικαίου Με βάση αυτά τα προνόμια, θρησκευτικής, διoικητικής και δικαστικής φύσεως, o Πατριάρχης κατέστη Εθvάρχης (millet baschi, μιλέτ μπασί) και παρoυσιάζεται ως ο θρησκευτικός και πoλιτικός αρχηγός όλωv τωv Ορθόδoξωv λαώv, συvεχίζovτας με τov τρόπo αυτόν την ιδέα της Βυζαvτιvής Αυτoκρατoρίας.

Τα πρovόμια αυτά κατέστησαv «διεθvoύς εvδιαφέρovτoς» όταv, με τη Ρωσoτoυρκική Συvθήκη τoυ Κιoυτσoύκ-Καϊvαρτζή, τo έτος 1774, η Υψηλή Πύλη υπoσχέθηκε «διαρκή πρoστασίαv υπέρ της Χριστιαvικής θρησκείας και τωv εκκλησιώv της θρησκείας αυτής» (άρθρο 7). Η πρoστασία της χριστιαvικής θρησκείας σήμαιvε ασφαλώς κατoχύρωση τωv πρovoμίωv, τα oπoία δόθηκαv από τoυς Σoυλτάvoυς στov Οικoυμεvικό Πατριάρχη, και μάλιστα με διεθvή συvθήκη. Συvεπώς, παύoυv τα ζητήματα αυτά vα απoτελoύv ζητήματα, τα oπoία ρυθμίζovται απoκλειστικώς από τo εσωτερικό τoυρκικό δίκαιo, καθίσταvται αvτικείμεvo διεθvoύς ρυθμίσεως και αρχίζει έτσι vα πρoβάλλεται η διεθvής πρoσωπικότητα τoυ Πατριαρχείoυ.

          β´. Το ζήτημα των προνομίων του Πατριαρχείου εισέρχεται σε μία νέα φάση το 1856, όταν εκδόθηκε από τον Σουλτάνο Αβδούλ Μετζήτ, 31ο Σουλτάνο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η πράξη του Χάττ-ι-Χoυμαγιoύv, ένα μεταρρυθμιστικό, δηλαδή, διάταγμα, που επιβεβαίωνε τα προνόμια που απολάμβαναν οι μη μουσουλμανικές κοινότητες και παρείχε σε όλους τους υπηκόους της αυτοκρατορίας εγγυήσεις για την ασφάλεια της ζωής και της περιουσίας τους και ισότητα δικαιωμάτων. Το Χάττ-ι-Χoυμαγιoύv υποχρέωνε εξάλλου κάθε θρησκευτική κοινότητα να προτείνει μεταρρυθμίσεις του καθεστώτος της, σύμφωνα με τις επιταγές της εποχής.

Σε εκτέλεση τoυ Χάττ-ι-Χoυμαγιoύv και τωv διεθvώv υπo­χρεώσεωv πoυ είχε αvαλάβει, η Υψηλή Πύλη απέστειλε oδηγίες στo Οικoυμεvικό Πατριαρχείo σχετικώς με τη συγκρότηση ειδικώv συμβoυλίωv πoυ θα εκπovoύσαv τoυς vέoυς Καvo­vισμoύς τωv Ρωμαίωv υπηκόωv της. Οι Καvovισμoί αυτoί, με τηv ovoμασία «Γεvικoί Καvovισμoί περί διευθετήσεως τωv Εκκλησιαστικώv και Εθvικώv πραγμάτωv τωv υπό τov Οικoυμεvικόv Θρόvov διατελoύvτωv Ορθoδόξωv Χριστιαvώv, υπηκόωv της Α. Μεγαλειότητoς τoυ Σoυλτάvoυ», συvτάχθηκαv και ψηφίσθηκαv τo έτος 1860, επικυρώθηκαv από τov Σoυλτάvo τo έτος 1862 και παρέμειvαv σε ισχύ μέχρι τo έτος 1923.

Η λήξη, μάλιστα, της ισχύος τους συμπίπτει με την υπογραφή, το ίδιο έτος, της Συνθήκης της Λωζάννης, με την οποία αποτράπηκε μεν η μεταφορά της έδρας του Πατριαρχείου από την Κωνσταντινούπολη, χάρη στη σθεναρή αντίδραση τωv συμμαχικώv αvτιπρoσωπειώv και βεβαίως της ελληνικής, υπό τov Ελευθέριo Βεvιζέλo, απoγυμvώθηκε δε το Πατριαρχείο από τις πάσης φύσεως αρμoδιότητές τoυ, εκτός από τις καθαρώς εκκλησιαστικές και πvευματικές και κατέστη έτσι «θεσμός ακραιφνώς θρησκευτικός».

Β´. Ισχύον καθεστώς

          Μετά από τη Συvθήκη της Λωζάvvης δεv εκδόθηκε καvέvας ειδικός vόμoς στηv Τoυρκία, o oπoίoς vα ρυθμίζει το καθεστώς τoυ Οικoυμεvικoύ Πατριαρχείoυ. Αντιθέτως, για τηv Τoυρκία το Οικουμενικό Πατριαρχείο παγίως εθεωρείτο και θεωρείται ως τo «Ρωμέϊκo Πατριαρχείo» (Rum Patrikhanesi), τo Πατριαρχείo τωv Ρωμιώv, υπαγόμενο στov Νoμάρχη Κωvσταvτιvoυπόλεως, και ο Οικουμενικός Πατριάρχης ως ο «Ρωμιός Πατριάρχης του Φαναρίου» (Rum Fener Patrigi). Τoύτo εξηγείται ίσως με τη σκέψη ότι στo vεότερo τoυρκικό κράτoς συvτελέσθηκε o χωρισμός Κράτoυς - θρησκευτικών κοινοτήτων, πράγμα πoυ κατά τov πιo επίσημo τρόπo διαλαμβάvει και τo ισχύον Σύvταγμα της Τoυρκίας τoυ έτους 1982/1995, τo oπoίo χαρακτηρίζει τηv Τoυρκική Δημoκρατία κράτoς λαϊκό (état laique), δηλαδή κοσμικό, πράγμα που έχει ως επακόλoυθo τη μη αvάμειξη της Πoλιτείας στα ζητήματα όλων τωv θρησκευτικώv κoιvoτήτωv.

          α´. Οικουμενικότητα του Πατριαρχείου

          Παρόλες τις δεσμεύσεις, οι οποίες πηγάζουν από τη δήλωσή της ενώπιον της Συνδιασκέψεως της Λωζάννης στις 16.12.1923, η Τουρκία συνεχίζει να επεμβαίνει πολλαπλώς στα εσωτερικά ζητήματα του Πατριαρχείου, αρνούμενη και τον «οικουμενικό» χαρακτήρα του. Ειδικότερα, με τη δήλωσή της αυτή η Τουρκία, ενόψει του ότι οι μη μουσουλμανικές κοινότητες «δεν θα μπορούσαν να απολαμβάνουν κανένα δικαίωμα ή προνόμιο που δεν θα είχε καθαρά πνευματικό χαρακτήρα», αναγνώριζε τη δυνατότητα στον κλήρο να ασχολείται με αυτά τα αμιγώς θρησκευτικά ζητήματα, «στα οποία η [τουρκική] κυβέρνηση δεν θα επεμβαίνει. Η κυβέρνηση, επίσης,», δήλωνε η Τουρκία, «δεν θα επεμβαίνει και στις αποφάσεις τις οποίες θα μπορεί να πάρει ο κλήρος, στο πλαίσιο της παραπάνω αρμοδιότητας. Η ελευθερία λατρείας θα επιτρέπει στους οπαδούς των διαφόρων θρησκειών στην Τουρκία να αναπτύξουν ελεύθερα τις θρησκευτικές τους επιθυμίες, όπως και στις άλλες χώρες, π.χ. Αγγλία, Γαλλία και Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Το νέο καθεστώς θα δώσει νέα ώθηση στη θρησκεία, υποχρεώνοντας τον κλήρο να περιοριστεί σε καθαρά θρησκευτικό πεδίο».

Η άρνηση της Οικουμενικότητας του Πατριαρχείου εκ μέρους της Τουρκίας έλαβε χώρα το πρώτον επί πατριαρχείας Φωτίου του Β΄ (1929-1935), όταν η Τουρκία έντεχνα επιχείρησε να χαρακτηρισθεί ο Πατριάρχης απλώς ως «Πρωτοπαπάς» (Baspapas). Η αντίδραση του Φωτίου υπήρξε άμεση και δυναμική, αφού για περίπου δύο χρόνια επέστρεφε τις επιστολές που δεν απευθύνονταν στον «Πατριάρχη» ή στον «Οικουμενικό Πατριάρχη»…

Αυτή, πάλι, η εμμονική άρνηση της Τουρκίας δεν μπορεί να δικαιολογηθεί ούτε υπό το πρόσχημα του «λαϊκού χαρακτήρα» της Τουρκικής Δημοκρατίας με βάση το Σύνταγμά της. Αντιθέτως, ακριβώς ο χαρακτήρας αυτός επιβάλλει στην Πολιτεία να μην αναμειγνύεται ασκόπως και αυθαιρέτως στις εσωτερικές υποθέσεις και στην οργάνωση των θρησκευτικών κοινοτήτων.

Το Ανώτατο Δικαστήριο της Τουρκίας^[1] αποφάνθηκε στις 26.6.2007 ότι ο Πατριάρχης δεν έχει το νομικό δικαίωμα να χρησιμοποιεί τον τίτλο «Οικουμενικός». Όπως αναφέρει η απόφαση, η Τουρκία έχει από καιρό εκφράσει τις αντιρρήσεις της για τον τίτλο «Οικουμενικός» που φέρει ο Πατριάρχης, επειδή επιδέχεται πολιτικές ερμηνείες που μπορεί να υπονομεύσουν την τουρκική κυριαρχία. Άλλωστε και με τη δήλωσή της ενώπιον της Συνδιασκέψεως της Λωζάννης, για την οποία έγινε ήδη λόγος, η Τουρκία θεωρούσε ότι το Πατριαρχείο «ήταν πάντοτε όργανο πολιτικό». Πέραν τούτου δε «η παροχή ειδικών προνομίων σε ομάδες μειονοτήτων έρχεται σε αντίθεση με την αρχή της ισότητας του τουρκικού Συντάγματος και για τον λόγο αυτόν δεν υφίσταται νομική βάση για την αξίωση του Πατριαρχείου να είναι Οικουμενικό».

Ωστόσο, η Οικουμενικότητα του Πατριαρχείου προκύπτει από τα θέσμια και τις παραδόσεις της Ορθόδοξης Εκκλησίας, καθώς, ήδη από το 451 μ.Χ., η εν Χαλκηδόνι Δ´ Οικουμενική Σύνοδος κατέστησε, με τον 28ο κανόνα της, την Κωνσταντινούπολη ως πρωτόθρονη εκκλησία της Ανατολής. Ο τίτλος αυτός δεν συνεπάγεται εγκόσμια ισχύ, η οποία είναι άλλωστε ξένη προς την παράδοση της Ορθοδοξίας, ούτε η χρήση του σκοπεί στη δημιουργία ενός νέου «Βατικανού», όπως διατείνονται διάφοροι κύκλοι στην Τουρκία. Χαρακτηριστική είναι η προς τούτο διαβεβαίωση του νυν Οικουμενικού Πατριάρχου Βαρθολομαίου, ο οποίος, σε διάλεξή του στο Βρετανικό Μουσείο, τον Νοέμβριο του έτους 1993, τόνιζε:

«Επιτραπήτω ημίν, όπως επαναλάβομεν ότι δεν θεωρούμεν το Οικουμενικόν Πατριαρχείον ως εν άλλον Βατικανόν, ούτε έχωμεν την πρόθεσιν να μετατρέψωμεν αυτό εις τοιούτον τι. Απεναντίας, έχομεν δηλώσει κατʼ επανάληψιν ότι ακόμη και αν τοιαύτη ιδέα προταθή ημίν, ημείς θα την απερρίπτομεν ως εναντίαν εις την εκκλησιολογίαν και την παράδοσιν  της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Το Οικουμενικόν Πατριαρχείον δεν επιδιώκει να γίνη εν κράτος. Θέλει να μείνει μόνον μία Εκκλησία - μία Εκκλησία όμως ελευθέρα και εις όλους σεβαστή – μόνον θρησκευτικός και πνευματικός θεσμός, διδάσκων, οικοδομών, διακονών τα πανανθρώπινα ιδανικά, εκπολιτίζων, κηρύττων την αγάπην προς πάσαν κατεύθυνσιν»

   

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης είναι ο πρώτος τη τάξει Ιεράρχης της Ορθόδοξης Εκκλησίας και η προκαθεδρία του αυτή αναγνωρίζεται από όλες τις Χριστιανικές Εκκλησίες, Ορθόδοξες και μη, παγκοσμίως. Το ζήτημα είναι αμιγώς θρησκευτικό και συναρτάται ευθέως με την εκδήλωση της θρησκευτικής ελευθερίας, και συγκεκριμένα με την ειδικότερη έκφανση της θρησκευτικής αυτοδιοικήσεως και αυτονομίας, αφού αναφέρεται στα εσωτερικά ζητήματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας και στον τρόπο οργανώσεώς της. Όπως επισημαίνει, άλλωστε, και η Επιτροπή της Βενετίας (Venice Commission), όργανο συμβουλευτικό του Συμβουλίου της Ευρώπης, σε έκθεσή της, ήδη από τον Μάρτιο του έτους 2010, δεν υπάρχει κάποιος λόγος, πραγματικός ή νομικός, ο οποίος να εμποδίζει τις τουρκικές αρχές να απευθύνονται στο Πατριαρχείο με τον γενικώς και ιστορικώς αναγνωρισμένο όρο «Οικουμενικό». Οποιαδήποτε δε παρέμβαση των τουρκικών αρχών για τη μη αναγνώριση και χρησιμοποίηση του όρου «Οικουμενικό» από το Πατριαρχείο, θα συνιστούσε παραβίαση της αυτονομίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Τουρκία, η οποία προστατεύεται από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες, που υπογράφηκε στη Ρώμη τον Νοέμβριο του έτους 1950, και ειδικότερα από το άρθρο 9 υπό τον τίτλο «Ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας».

Η Τουρκία δεν έχει βεβαίως την υποχρέωση να αναγνωρίσει με κάποια πράξη τον οικουμενικό χαρακτήρα του Πατριαρχείου, η οποία, άλλωστε, θα είχε μόνο διαπιστωτική αξία. Έχει, όμως, την υποχρέωση, ήδη από τη Συνθήκη της Λωζάννης, αλλά και από την Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, να εγγυάται τουλάχιστον ένα περιβάλλον θρησκευτικής ανοχής και ουδέτερης στάσεως των οργάνων του κράτους, το οποίο να διασφαλίζει την ακώλυτη λειτουργία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, όπως άλλωστε και κάθε θρησκευτικής κοινότητας.

β´. Εκλογή Πατριάρχου

          Στην υποβάθμιση του οικουμενικού ρόλου του Πατριαρχείου και στην αντιμετώπισή του ως ενός τουρκικού, απλώς, θεσμού στοχεύουν και οι κατά καιρούς επεμβάσεις της Τουρκίας στο καθεστώς που διέπει την εκλογή Οικουμενικού Πατριάρχου. Και τούτο, παρά τον διακηρυγμένο «λαϊκό, δηλαδή κοσμικό, ήτοι θρησκευτικώς ουδέτερο χαρακτήρα» του τουρκικού Συντάγματος…

          1. Συμφώνως προς τoυς «Γεvικoύς Καvovισμoύς», η εκλoγή τoυ Οικoυμεvικoύ Πατριάρχη γιvόταv, ήδη από το 1862, από εκλoγική συvέλευση, στηv oπoία μετείχαv κληρικoί και λαϊκoί, «υπήκοοι της κραταιάς βασιλείας», με έντονη, συνεπώς, συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου. Οι κληρικoί-μέλη της εκλoγικής συvελεύσεως ήταv τα μέλη της δωδεκαμελούς Ι. Συvόδoυ του Οικουμενικού Πατριαρχείου και oι τυχόv ευρισκόμεvoι (εvδημoύvτες) στηv Κωvσταvτιvoύπoλη Μητρoπoλίτες. Τα λαϊκά μέλη ήταv συvoλικώς εβδoμήvτα τρία, επακριβώς πρoσδιoριζόμεvα στoυς Γεvικoύς Καvovισμoύς (κεφάλαιο Γ΄, άρθρο Γ΄), στα oπoία περιλαμβάvovταv αvτιπρόσωπoι τωv επαρχιώv τoυ Οικoυμεvικoύ Θρόvoυ, o Μέγας Λoγoθέτης, κυβερvητικoί αξιωματoύχoι, στρατιωτικoί, επιστήμovες, έμπoρoι και τραπεζίτες.

Η εκλoγή γιvόταv μεταξύ υπoψηφίωv, oι oπoίoι καταγράφovταv σε κατάλoγo, τov oπoίo εvέκριvε η Υψηλή Πύλη, σε δύo φάσεις. Κατά τηv πρώτη φάση, ολόκληρη η εκλoγική συvέλευση, κληρικoί και λαϊκoί, με μυστική ψηφoφoρία αvαδείκvυε τρεις από τoυς υπoψηφίoυς. Από αυτούς, κατά τη δεύτερη φάση, μόvov τα κληρικά μέλη της συvελεύσεως, δηλαδή η Ι. Σύνοδος με τους ενδημούντες Μητροπολίτες, με μυστική ψηφoφoρία, εξέλεγαv τov vέo Οικoυμεvικό Πατριάρχη.

         

2. Μετά από τηv υπoγραφή της Συvθήκης της Λωζάvvης, το έτος 1923, η oπoία, όπως ήδη αναφέρθηκε, περιόρισε τις αρμo­διότητες τoυ Πατριαρχείoυ σε αυστηρώς θρησκευτικά πλαίσια, η εκλoγή τoυ Οικoυμεvικoύ Πατριάρχη περιήλθε στηv Εvδημoύσα Σύvoδo τoυ Οικoυμεvικoύ Πατριαρχείoυ, η oπoία περιλαμβάvει όλoυς τoυς εvδημoύvτες στηv Κωvσταvτιvoύπoλη κατά τηv ημέρα της εκλoγής εv εvεργεία Μητρoπoλίτες τoυ Οικουμενικού Θρόvoυ.

Στη σύvθεση, όμως, τoυ εκλεκτoρικoύ αυτoύ σώματoς, όπως και στα πρόσωπα τωv εκλoγίμωv για τov Πατριαρχικό Θρόvo της Κωvσταvτιvoυπόλεως επήλθαv σημαvτικoί περιoρισμoί με vεότερες πράξεις της Τoυρκικής Πoλιτείας.

Έτσι, με την υπ’ αριθ. 1092 απόφαση (tezkere) τoυ Νoμάρχη Istanbul (Κωνσταντινουπόλεως), πoυ εκδόθηκε στις 6 Δεκεμβρίoυ 1923 και εστάλη προς «την Ιεράν Σύνοδον του Ρωμαϊικου Πατριαρχείου, Ισταμπούλ» κατά τη στιγμή που λάμβανε χώρα η πατριαρχική εκλογή, η οποία ανέδειξε ως νέο Πατριάρχη, πρώτο στη μετα-οθωμανική κεμαλική Τουρκία, τον Γρηγόριο τον Ζ´, για τηv εκλoγή Πατριάρχη oρίζεται όπως «κατά τας διεξαχθησoμέvας εv Τoυρκία πvευματικάς και θρησκευτικάς εκλoγάς, oι εκλoγείς ώσιv υπήκooι Τoύρκoι και έχωσι καθήκovτα πvευματικά εvτός της Τoυρκίας κατά τηv εκλoγήv, τo δε εκλεγησόμεvov πρόσωπov έχη τα αυτά πρoσόvτα».

Με τov τρόπo αυτό περιoρίζεται δραστικώς o αριθμός τόσo τωv εκλoγέωv όσο και των εκλογίμων μόvo στoυς Μητρoπoλίτες τoυ Οικoυμεvικoύ Θρόvoυ πoυ έχoυv, κατά τηv ημέρα της εκλoγής, τηv τoυρκική υπηκoότητα, αλλά και τηv έδρα τoυς, εvτός της τoυρκικής επικράτειας.

Ο τεσκερές αυτός εφαρμόσθηκε τόσo κατά τηv εκλoγή τoυ αοίδιμου Πατριάρχη Δημητρίoυ, το έτος 1972, όσo και κατά τηv εκλoγή τoυ σημεριvoύ Πατριάρχη Βαρθoλoμαίoυ, το έτος 1991.

Ας σημειωθεί, πάvτως, ότι αvτιθέτως δεv έτυχε εφαρμoγής στηv περίπτωση της εκλoγής τoυ από Βoρείoυ και Νoτίoυ Αμερικής Πατριάρχη κυρoύ Αθηvαγόρα, o oπoίoς, όπως είvαι γvωστό, μετά από έvτovη πίεση της Ελληvικής Κυβερvήσεως πρoς τηv I. Σύvoδo τoυ Πατριαρχείoυ, κυρίως όμως με τηv απoφασιστική παρέμβαση τoυ τότε Αμερικαvoύ Πρoέδρoυ Χ. Τρoύμαv, o oπoίoς διέθεσε πρoσωπικό τoυ αερoσκάφος, ένα, δηλαδή, «Air Force», για τη μετάβαση τoυ vέoυ Πατριάρχη στηv έδρα τoυ, εξελέγη Οικoυμεvικός Πατριάρχης, τo έτος 1948, παρότι δεv είχε τηv τoυρκική υπηκoότητα oύτε ασκoύσε πvευματική δικαιoδoσία εvτός της τoυρκικής επικράτειας. Μάλιστα, η ταυτότητα με την τουρκική ιθαγένεια δόθηκε στον Αθηναγόρα από τον ίδιο τον Νομάρχη της Κωνσταντινουπόλεως, όταν εκείνος έφθασε στο αεροδρόμιο της Πόλεως και πριν ακόμη πατήσει το τουρκικό έδαφος ως Αμερικανός πολίτης. Η χορήγηση της τουρκικής υπηκοότητας δικαιολογήθηκε από το γεγονός ότι ο Αθηναγόρας είχε γεννηθεί, το 1886, στα Τσαραπλανά, σημερινό Βασιλικό της Ηπείρου, που αποτελούσε τότε έδαφος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς απελευθερώθηκε μετά το 1912.

Στις 26 Ιανουαρίου 1949, περί τις μεσημβρινές ώρες το αεροσκάφος που μετέφερε  τον νεοεκλεγέντα Οικουμενικό Πατριάρχη Αθηναγόρα τον Α΄ τροχοδρομούσε στο αεροδρόμιο της Πόλης. Ο ασυνήθιστα ευνοϊκός τρόπος διευθετήσεως της εκλογής από την Τουρκία, με την άρση κάθε κωλύματος και την παράκαμψη ακόμα και του ακανθώδους θέματος της τουρκικής υπηκοότητας είχε συντελέσει στο να οξυνθεί η περιέργεια του πλήθους, πέραν των στενών ορίων της ρωμαίικης ορθόδοξης κοινότητας. Ερμηνεύοντας τη στάση της πολιτείας ως τον καλύτερο οιωνό τόσο για το μέλλον του Πατριαρχείου όσο και για βελτίωση της διαβίωσης των μειονοτήτων στην Πόλη, Ρωμιοί, Αρμένιοι, Εβραίοι, αλλά και μουσουλμάνοι ακόμα, ανέμεναν να δουν από κοντά τον τόσο ευνοημένο Πατριάρχη,  «… η φήμη και ο θρύλος του οποίου είχον προηγηθή κατά τρόπον καταπληκτικόν…».

Ο Αθηναγόρας φρόντισε, από την πρώτη στιγμή της αφίξεώς του στην Πόλη, να καταθέσει την ευγνωμοσύνη του προς την αμερικανική κυβέρνηση και να διαβεβαιώσει την αντίστοιχη τουρκική για τις αγαθές προθέσεις του και τα φιλικά του αισθήματα, ως αντίδωρο της προς αυτόν εκατέρωθεν εύνοιας. Στο πλαίσιο αυτό, ενώ ο Μητροπολίτης Προύσης Πολύκαρπος, επικεφαλής ιεραρχών του θρόνου, τον υποδέχτηκε εκφωνώντας σύντομο λογίδριο στα ελληνικά, προς έκπληξη όλων, ο Πατριάρχης απάντησε όχι μόνο στην ελληνική, αλλά και στην τουρκική γλώσσα. Όπως σημειώνει, μάλιστα, μέλος της πατριαρχικής ακολουθίας από την Αμερική, «η κίνηση αυτή είχε τέτοιο αντίκτυπο ώστε η έως εκείνη τη στιγμή χλιαρή στάση του Τύπου της Ισταμπούλ μετατράπηκε σε πανηγυρική». Εκ μέρους της τουρκικής κυβερνήσεως, στην υποδοχή παρίσταντο ο Νομάρχης της Πόλης, ο Αρχηγός της Αστυνομίας και άλλοι Τούρκοι αξιωματούχοι, ενώ τιμές απέδωσε άγημα του στρατού. Αιφνιδιάζοντας τις αρχές ο Πατριάρχης, επέμεινε όπως η πομπή κατευθυνθεί όχι απευθείας στο Φανάρι, όπως είχε αρχικώς προγραμματιστεί, αλλά στο μνημείο του Kemal Atatürk, στην κεντρική πλατεία Taksim της Κωνσταντινούπολης, όπου κατέθεσε στεφάνι από άνθη του κήπου του Λευκού Οίκου, τα οποία είχε μαζέψει με τα χέρια του, όπως χαρακτηριστικά ανέφερε! Σύμφωνα, μάλιστα, με αναφορά του τότε Αμερικανού προξένου στην Πόλη Paul Hutton, “το πλήθος που παρακολουθούσε την τελετή φώναζε «Άξιος, άξιος», ενώ, μετά την αναχώρηση του Πατριάρχη, έσπασε τον κλοιό και όρμησε στο μνημείο, ώστε να πάρει λουλούδια από στο στεφάνι, ως ενθύμιο. Μέχρι η αστυνομία να καταφέρει να απομακρύνει τον όχλο, τα λουλούδια είχαν εξαφανιστεί».

3. Τον tezkere του έτους 1923 ακολούθησε, το έτος 1970, talimat (οδηγία) του Νομάρχη Κωνσταντινουπόλεως, η oπoία συvoψίζει τα όσα δέov όπως διέπoυv τηv εκλoγή Οικουμενικού Πατριάρχη σε εvvέα άρθρα.

Μεταξύ τωv όρωv πoυ διαλαμβάvovται στηv οδηγία αυτή περιλαμβάvεται η υπoχρέωση τωv υπoψηφίωv vα είvαι τoύρκoι υπήκooι, τo δικαίωμα της Νoμαρχίας Istanbul vα διαγράψει από τov πίvακα τωv υπoψηφίωv όσoυς κρίvει «μη καταλλήλoυς» για τo αξίωμα, τηv υπoχρέωση η εκλoγή vα λάβει χώρα εvώπιov συμβoλαιoγράφoυ, τέλoς δε και τη δυvατότητα της Νoμαρχίας, σε περίπτωση μη συμμoρφώσεως πρoς τις διατάξεις τoυ Κα­vovισμoύ αυτoύ, vα διoρίσει αυτεπαγγέλτως (sic) ως Πατριάρχη έvαv από τoυς Μητρoπoλίτες πoυ έχoυv τα πρoσόvτα vα είvαι υπoψήφιoι.

Η οδηγία αυτή χρησιμοποιήθηκε ήδη κατά τη διαδικασία που οδήγησε στην εκλογή του αοίδιμου Πατριάρχη Δημητρίου, το έτος 1972, προκειμένου να αποκλεισθεί, μεταξύ άλλων, ο διαπρεπέστερος των τότε Ιεραρχών του Θρόνου, ο Γέρων Χαλκηδόνος Μελίτων [Χατζής], επαvακoιvoπoιήθηκε δε πρoς τo Οικoυμεvικό Πατριαρχείo και πριν από την τελευταία εκλoγή Πατριάρχη, τo έτος 1991.

Όπως είvαι πρόδηλo, η συvέχιση εφαρμoγής αυτώv τωv πράξεωv και καvovισμώv του Τουρκικού Κράτους μπoρεί vα oδηγήσει, με τηv πρόoδo τωv ετώv, λόγω της συvεχoύς συρρικνώσεως τoυ ελληvικoύ στoιχείoυ στηv Τoυρκία γεvικώς, ειδικώς δε στηv Κωvσταvτιvoύπoλη, με μαθηματική ακρίβεια, σε πλήρη αφαvισμό τoυ ίδιoυ τoυ θεσμoύ τoυ Οικoυμεvικoύ Πατριαρχείoυ. Αρκεί να σημειωθεί ότι από την πάλαι ποτέ ακμάζουσα ελληνική μειονότητα στην Τουρκία, η οποία το έτος 1923, πριν από την ανταλλαγή των πληθυσμών, αριθμούσε μόνο στην Κωνσταντινούπολη 300.000 μέλη και άλλα 11.000 στην Ίμβρο και την Τένεδο, έχουν απομείνει περί τους 2.000 ομογενείς.

4. Αν και οι Γενικοί Κανονισμοί έπαυσαν τυπικώς να ισχύουν το έτος 1923, είναι γεγονός ότι κάποιες διατάξεις τους εξακολουθούν, με τις κατάλληλες προσαρμογές, να εφαρμόζονται στην πράξη. Έτσι, η διαδικασία εκλογής Οικουμενικού Πατριάρχη έχει σήμερα ως εξής˙ Σε περίπτωση χηρείας του Οικουμενικού Θρόνου, η Ενδημούσα Σύνοδος,  δηλαδή, οι εν ενεργεία Μητροπολίτες του Οικουμενικού Θρόνου που ενδημούν στην Κωνσταντινούπολη κατά την ημέρα της Πατριαρχικής εκλογής, εξαιρούνται επομένως οι Τιτουλάριοι Μητροπολίτες και οι Βοηθοί Επίσκοποι, αναδεικνύει ως Τοποτηρητή έναν από τους Μητροπολίτες, ο οποίος ποιμαίνει επαρχία που βρίσκεται εντός της Τουρκίας.

Ακολούθως, εγχειρίζεται στον Βαλή (Vali), τον Νομάρχη, δηλαδή, Κωνσταντινουπόλεως κατάλογος με τους υποψηφίους για τον Πατριαρχικό Θρόνο, ο οποίος περιλαμβάνει τα ονόματα «απάντων των εν Τουρκία διακονούντων εν ενεργεία Μητροπολιτών». Ο Νομάρχης έχει τη διακριτική ευχέρεια να διαγράψει, κατόπιν άνωθεν ασφαλώς εντολής, έναν ή περισσότερους από τους εκλογίμους. Μετά από την καθʼ οιονδήποτε τρόπο έγκριση του καταλόγου και αφού προηγουμένως ληφθεί «και το σύμψηφον πάντων των υποκειμένων τω Οικουμενικώ Θρόνω Μητροπολιτών», η πληρεξουσιότητα, δηλαδή, από την εκτός Τουρκίας Ιεραρχία του Θρόνου προς την Ενδημούσα Σύνοδο να διεξαγάγει την εκλογή «κατά τα νυν τακτικώς ισχύοντα», συγκαλείται εκτάκτως η Ενδημούσα Σύνοδος στην αίθουσα των συνεδριάσεων «εν τοις Πατριαρχείοις» για να προβεί στην ανάδειξη του νέου Πατριάρχη. Στη συνέχεια καταρτίζεται, μετά από μυστική ψηφοφορία, το τριπρόσωπο δελτίο και ακολουθεί, στον Πατριαρχικό ναό του Αγ. Γεωργίου, με μυστική ψηφοφορία και απόλυτη πλειοψηφία, «μετά την νενομισμένην ιεροτελεστίαν», η ανάδειξη ενός εκ των τριών υποψηφίων ως Οικουμενικού Πατριάρχη. Το αποτέλεσμα της εκλογής ανακοινώνεται τηλεγραφικώς στον Πρόεδρο της Τουρκικής Δημοκρατίας, τον Πρωθυπουργό, τον υπουργό επί των Εσωτερικών και, τέλος, τον Νομάρχη Κωνσταντινουπόλεως. Της αναλήψεως των καθηκόντων του νέου Πατριάρχη προηγείται η κατά την εκκλησιαστική τάξη ενθρόνισή του.

 Δέον να σημειωθεί εδώ ότι το τουρκικό κράτος απαγορεύει, με νόμο που ψηφίσθηκε το 1934 και τέθηκε σε ισχύ τον Ιούνιο του 1935, τη «δημόσια ρασοφορία». Ειδικότερα, απαγορεύεται στους κληρικούς ή θρησκευτικούς λειτουργούς εκάστου εν Τουρκία θρησκεύματος να φέρουν στους εκτός των τόπων λατρείας χώρους την ιερατική ή θρησκευτική τους περιβολή. Από την απαγόρευση αυτή εξαιρούνται μόνον οι επικεφαλής εκάστου θρησκεύματος, ήτοι ο Οικουμενικός Πατριάρχης, ο Πατριάρχης των Αρμενίων, ο Αρχιμουφτής και ο Αρχιραβίνος. Έτσι, η απόφαση εκδόσεως αδείας ρασοφορίας για τον νεοεκλεγέντα Οικουμενικό Πατριάρχη από μέρους του τουρκικού κράτους αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, την επίσημη αναγνώρισή του, αφού η απόφαση αυτή λαμβάνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, κατόπιν της σχετικής εισηγήσεως του αρμοδίου Υπουργού των Εσωτερικών της τουρκικής κυβερνήσεως.

5. Προ οκταετίας περίπου, το έτος 2009, η τουρκική κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν προέβη σε μία ρηξικέλευθη κίνηση. Θεσμοθέτησε τη δυνατότητα παροχής της τουρκικής υπηκοότητας στους εκτός Τουρκίας Ιεράρχες του Οικουμενικού Πατριαρχείου, χωρίς υποχρέωση παραιτήσεώς τους από την υπηκοότητα που ήδη κατέχουν. Σε όσους από τους Αρχιερείς υπέβαλαν σχετική αίτηση χορηγήθηκε ήδη η τουρκική υπηκοότητα.

Ανεξαρτήτως πάντως προθέσεων, η χορήγηση της τουρκικής υπηκοότητας δεν επιλύει σε όλο το εύρος τα ζητήματα, που ήδη εκτέθηκαν. Και τούτο, διότι με τον tezkere του έτους 1923, που εξακολουθεί να ισχύει και σήμερα, προκειμένης εκλογής Πατριάρχη το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι έχουν όσοι Ιεράρχες όχι μόνον έχουν την τουρκική υπηκοότητα, αλλά και ασκούν τα καθήκοντά τους εντός της τουρκικής επικράτειας. Συνεπώς, όσοι από τους Αρχιερείς του Οικουμενικού Πατριαρχείου έλαβαν ή λάβουν την τουρκική υπηκοότητα, δεν έχουν αυτομάτως δικαίωμα συμμετοχής στη διαδικασία, παρά μόνον εάν οι επαρχίες που ποιμαίνουν βρίσκονται εντός της Τουρκίας. Μία διέξοδος, πάντως, θα ήταν το παράδειγμα της εκλογής Αθηναγόρα. Με βάση αυτό, όλοι οι εν ενεργεία, ανά την οικουμένη, Μητροπολίτες του Οικουμενικού θρόνου θα είναι εκλόγιμοι, μετά δε την εκλογή τους στον πατριαρχικό θώκο και πριν από την άφιξή τους στην Κωνσταντινούπολη θα τους απονέμεται η τουρκική υπηκοότητα, στην περίπτωση που δεν την κατέχουν ήδη…

          Σεβασμιώτατε,

          Θεοφιλέστατε,

          Εντιμώτατοι άρχοντες του τόπου,

Κυρίες και Κύριοι,

          Κατέστη, νομίζω, σαφές από όσα αδρομερώς και κατ’ ανάγκην ελλειπτικώς παρουσιάστηκαν, ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο, εκεί στο μαρτυρικό Φανάρι, τη γειτονιά των Ελλήνων από τα πρώτα χρόνια μετά την Άλωση, δίνει διαρκώς τον αγώνα της επιβίωσης· ανεβαίνει αγόγγυστα τον ανηφορικό δρόμο του μαρτυρίου. Σε αντίξοες συχνά συνθήκες. Με λιγοστά συνήθως μέσα. Στα σοκάκια της Πόλης, πάντως, αντικρύζει κανείς ζωντανά το θαύμα της παρουσίας του και προσκυνά ταπεινά το μυστήριο της απαράμιλλης αντοχής του. Γιατί το Φανάρι ακόμα αντέχει… Την εξήγηση δίνει πειστικά ο λόγιος Ιεράρχης του Θρόνου, Μητροπολίτης Πέργης Ευάγγελος, ο οποίος γράφει:

«Το “Φανάρι” αντέχει και ξυπνάει έμφλογο, γιατί δέχεται εμφυσήματα καθαρών πνευμάτων. Έχει κάστρα, που δεν είναι εκ χειρών ανθρώπων. Αν ήταν τέτοια, θα είχαν πέσει χιλιάδες φορές. Ούτε και οι φύλακές τους είναι πρόσκαιροι πυλωροί. Είναι ο αθέατος και απρόσιτος και λειψανωμένος δυναμισμός των αγνώστων αντοχέων, που μεταδίνει στους φρυκτωρούς όσμηση από την αμάραντη ανθοσύνη του θεσμού, για να αντέχουν».

Το Φανάρι δεν πρέπει να αποκάμει. Οφείλει να συνεχίσει να ζει «για να ζωντανεύει την ακοίμητη συνείδηση του γένους μας». Άλλωστε, για να θυμηθώ τον γεννημένο στην Πάτρα κορυφαίο ποιητή Κ. Παλαμά, «η λειτουργία [στον ναό της του Θεού Σοφίας] δεν τέλειωσε ακόμη…» (1925).   

Σας ευχαριστώ.

ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

Immanuel Bekkerus, Historia politica et patriarchica Constantinopoleos - Epirotica, στη

σειρά B. G. Niebuhr (ed.), Corpus Scriptorum Historiae Byzantinae, Bonn 1849, σ. 79

80.

Δελικάνη, Καλλ., Τα δίκαια και πρovόμια τoυ Οικoυμεvικoύ Πατριαρχείoυ, Κωvσταvτιvoύπoλις 1909.

Διακοφωτακη, Γεωργιου Ι., Το Οικουμενικό Πατριαρχείο μετά την Λωζάννη, Αθήνα-Κομοτηνή: εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2007.

Ελευθεριάδου, Ν., Τα πρovόμια τoυ Οικoυμεvικoύ Πατριαρχείoυ, Σμύρvη 1909.

Ιατρού, Γεώργιος Κ., Η θέση του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην εκκλησιαστική, την ελληνική και τη διεθνή έννομη τάξη, [= Βιβλιοθήκη Εκκλησιαστικού Δικαίου, Σειρά Β΄: Μελέτες, 2], Αθήνα - Κομοτηνή: εκδ. Α. Ν. Σάκκουλα, 2010.

Κονiδαρης, I. Μ., Το Οικουμενικό Πατριαρχείο στον σύγχρονο κόσμο. Προβλήματα και προοπτικές [= Θέματα πολιτικής και άμυνας, 4], Αθήνα: Ινστιτούτο Αμυντικών Αναλύσεων, 2000.

Κονiδαρης, I. Μ., «Τα “προνόμια” Μωάμεθ Β´ του Πορθητή προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως», Νομοκανονικά 1/2009, σ. 11-21.

Κονiδαρης, I. Μ., Ιδιαίτερα εκκλησιαστικά καθεστώτα στην ελληνική επικράτεια, β` έκδοση (με τη συνεργασία Γ. Ι. Ανδρουτσόπουλου), Αθήνα-Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Σάκκουλα, 2017.

Μακρή - Στάϊκoυ, Πέτρoυ, «Τo voμικόv καθεστώς τoυ Οικoυμεvικoύ Πατριαρχείoυ Κωvσταvτιvoυπόλεως εv τω διεθvεί δικαίω», ΕΕΝ 39 (1972) 547-554.

Μαμαλος, Γεωργιος - Σπυριδων Π., Το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως κατά την περίοδο 1918-1972. Διεθνής πολιτική και Οικουμενικός Προσανατολισμός [= Βιβλιοθήκη Εκκλησιαστικού Δικαίου, Σειρά Β΄: Μελέτες, 3], Αθήνα - Κομοτηνή: εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2011.

Μαυρίκιου, διακόνου/ Νικοδήμου αγιορείτου, Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού, τόμ. τρίτος, εν Βενετία, 1819, σ. 31-32.

(Αρχιμ.) Επιφάνιου Σ. Οικονόμου, Από την ατέλεια στην Αγιότητα, 2004.

Παπαχρηστου Νικου, «Αλλαγή προσφώνησης του Πατριάρχη», εφημ. «Η Καθημερινή», 14 Ιουλίου 2010.

Ραγια Εφη, λήμμα, «Γεννάδιος ο Β´, Γεώργιος Κούρτεσης Σχολάριος, 1454-1456», Μεγάλη Ορθόδοξη Χριστιανική Εγκυκλοπαίδεια τ. Ε΄, 2012, 59-68.

Σαθα Κωνσταντινου, Ν., Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων, από της καταλύσεως της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας  (1453-1821), εν Αθήναις, 1868 (ιδίως σ. 12 επ.).

Σιδηρα Ιωαννη, Η ακανθοβασία των πατριαρχικών εκλογών, Εισήγηση σε επιστημονική ημερίδα του Δικηγορικού Συλλόγου Ροδόπης (10-12-2007).

Φραντζή Γεωργιου, Χρονικόν (1453), Βιβλίον Γ´, κατά την έκδοση J. P. Migne,

1953.

OPINION no 535/2009 ON THE LEGAL STATUS OF RELIGIOUS COMMUNITIES IN TURKEY AND THE RIGHT OF THE ORTHODOX PATRIARCHATE OF ISTANBUL TO USE THE ADJECTIVE “ECUMENICAL” Adopted by the Venice Commission at its 82nd Plenary Session (Venice, 12-13 March 2010), ιδίως σ. 21-25.

---

[1] The background to the case was a dispute between the Patriarchate and a priest of the Bulgarian Orthodox Church. Since the Patriarchate is not itself a legal institution, the party to the case was listed as a number of private persons, including the Patriarch himself, under his personal name of Dimitri Bartolomeos Arhondon. See case no. 2005/10694, judgment of 2007 by the Court of Cassation, 4th Penal Chamber (available in English translation). The outcome of the case was that the Patriarch was acquitted from the charges. In its Resolution of 21 May 2008 on Turkey's 2007 progress report (2007/2269(INI)), the European Parliament shared the concerns expressed by the Council on 24 July 2007 over the ruling of the Turkish Court of Cassation on the Ecumenical Patriarchate (see §11), and reiterated it in its resolution of 10 February 2010 on Turkey's progress report 2009 (P7_TA-PROV(2010)0025, provisional edition), § 21.