Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΨΥΧΗ ΠΑΡΑΓΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ - ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΕΛΗΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ

Η ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΨΥΧΗ

ΠΑΡΑΓΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ

ΚΑΙ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ

ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ ΔΕΛΗΝΙΚΟΠΟΥΛΟΥ,

ΔΙΔΑΚΤΟΡΟΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ

ΓΛΩΣΣΙΚΗ ΜΕΤΑΓΛΩΤΤΙΣΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΑΡΕΥΟΥΣΑ ΣΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΟΝ  ΙΩΑΝΝΗ ΧΡ. ΓΙΑΓΚΟΥ

Ο  άνθρωπος αποτελεί μία ψυχοσωματική ενότητα. Αυτό γίνεται πλέον παραδεκτό από τη σύγχρονη Ιατρική. Η επίδραση του ψυχικού παράγοντα πάνω στο σώμα και στις βιολογικές του λειτουργίες αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία ποικίλων νοσημάτων, καθώς και αντίστροφα. Η επήρεια στον ψυχισμό από τις οργανικές νόσους και η πρόκληση ψυχικών διαταραχών αποτελεί το αντικείμενο πλήθους ιατρικών μελετών και δημοσιεύσεων.

Όχι μόνο στην Ψυχολογία, η οποία ιδιαιτέρως ερευνά τα ψυχικά φαινόμενα, και στην Ψυχιατρική, η οποία ασχολείται με τις ψυχικές διαταραχές και τη θεραπεία τους, αλλά και σ’ όλες τις ιατρικές ειδικότητες, όπως την Παθολογία, τη Χειρουργική, τη Ρευματολογία, την Καρδιολογία κ.λ.π. λαμβάνεται υπόψη ο ψυχικός παράγοντας,  και εκτιμάται ως ουσιώδης και πρωταρχικός ο ρόλος αυτού.

Η θεώρηση του ανθρώπου ως ψυχοσωματικής ενότητας και η αντίληψη ότι ο όλος άνθρωπος, και η ψυχή και το σώμα πάσχει σε κάθε νόσο είναι βεβαίως παλαιά και αποτελεί αρχή της Ιπποκράτειας Ιατρικής. Παρά ταύτα, θεωρείται πρόοδος και νέα κατάκτηση της σύγχρονης Ιατρικής, η επικρατήσασα ορολογία «Ψυχοσωματική Ιατρική»,  «…το αντικείμενο της οποίας είναι να μελετήσει συσχετικά τις ψυχολογικές και φυσιολογικές απόψεις όλων των ομαλών και παθολογικών σωματικών λειτουργιών και με

τον τρόπο αυτό να ολοκληρώσει σωματική θεραπεία και ψυχοθεραπεία»¹

Αποτελεί, όντως, κατάκτηση η ψυχοσωματική ιατρική, διότι σημαίνει την απελευθέρωση της ιατρικής από την υλιστική και μηχανοκρατική αντίληψη του περασμένου αιώνα, κατά την οποία οι ασθένειες, όχι μόνο οι οργανικές αλλά και οι ψυχικές, αποδίδονταν αποκλειστικά σε αίτια φυσικοχημικά και βιολογικά. Χρειάστηκαν δε μακροί αγώνες για να απαλλαγεί η Ιατρική από τη μονομερή αυτή αντίληψη. Ο Ελβετός ψυχίατρος Carl. G. Jung μας δίδει χαρακτηριστική εικόνα αυτής της θλιβερής κατάστασης.

«Η Ιατρική, λέγει, κυρίως κατά τον 19ο αιώνα, πειθάρχησε ως προς τις μεθόδους και τις θεωρίες στις φυσικές Επιστήμες και ακολούθησε την αιτιοκρατία και τον υλισμό. Γι’ αυτήν η ψυχή δεν υπάρχει ως πνευματική ουσία, μια θεωρία που ασπαζόταν και η πειραματική ψυχολογία, η οποία είναι ψυχολογία χωρίς ψυχή. Η έρευνα όμως των ψυχονευρώσεων έδωσε το αναμφισβήτητο αποτέλεσμα ότι ο ψυχικός  παράγοντας  ήταν η νοσογόνα αιτία, δηλαδή το πραγματικό αίτιο της νόσου… Μ’ αυτό τον τρόπο η Ιατρική ανακάλυψε την ψυχή. Η Ιατρική δεν μπορεί πλέον να αρνηθεί την υπόσταση του ψυχικού παράγοντα, χωρίς να ξεφύγει από τα όρια της εντιμότητας».

Πράγματι, οι περιπτώσεις των ψυχογενών νευρώσεων, κατά τις οποίες δεν ανευρίσκεται καμία οργανική βλάβη, που να δικαιολογεί την προέλευσή τους, και στις οποίες διαπιστώθηκαν αίτια ψυχικά, συντέλεσαν, ώστε να απελευθερωθεί η Ιατρική από τον υλιστικό κλοιό και να βρει τον ορθό προσανατολισμό της.

Επισήμως, υποστηρίζεται πλέον και εμπεδώνεται ολοένα και περισσότερο η ολοκληρωμένη θεώρηση του ανθρώπου. Πρόσφατη ένδειξη αυτής της θεώρησης μάς παρέχει ο πρυτανικός λόγος του Γεωργίου Αναστασόπουλου, καθηγητή της Ψυχιατρικής και Νευρολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. «Η Ψυχιατρική, είπε, είναι η Επιστήμη εκείνη η οποία κατ’ εξοχήν πρέπει να ερευνήσει τον άνθρωπο ως μία ψυχοσωματική και ψυχοβιολογική ενότητα. Μόνο κάτω από τη συνθετική αυτή άποψη θα είναι δυνατή η κατανόηση και η επιτυχής θεραπεία των ψυχικώς πασχόντων. Η μονόπλευρη εξέταση από οποιαδήποτε οπτική γωνία και αν αναλαμβάνεται δεν μπορεί να λύσει τα προβλήματα και οδηγεί, όπως απέδειξε η μέχρι τώρα αποκτηθείσα πείρα, σε αδιέξοδα».

Βρισκόμαστε, σήμερα, στην ευχάριστη θέση να ερευνώνται τα διάφορα παθολογικά φαινόμενα από ψυχοσωματικής απόψεως και να είναι γενικά παραδεκτή η επίδραση του ψυχικού παράγοντα πάνω στις ποικίλες σωματικές λειτουργίες καθώς και η επίδραση διαφόρων οργανικών νοσημάτων επί της ψυχικής καταστάσεως.

Ας έλθουμε τώρα να δούμε σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, τις αλληλεπιδράσεις αυτές και τα ευεργετικά ή παθογενετικά αποτελέσματα τους στα διάφορα συστήματα του οργανισμού.

Περισπούδαστη μελέτη, εξόχως διαφωτιστική και με αυστηρό επιστη- μονικό πνεύμα γραμμένη, αποτελεί το βιβλίο τού αείμνηστου Καθηγητή της Ιατρικής και Ακαδημαϊκού Μαρίνου Γερουλάνου.   

«ΨΥΧΙΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΩΣ ΝΟΣΟΓΟΝΟΣ ΠΑΡΑΓΩΝ».

Σ’ αυτό, αναλύεται πλήθος περιπτώσεων και κλινικών παρατηρήσεων δια των οποίων επιβεβαιώνεται ότι «όλες οι οργανικές λειτουργίες μέχρι και αυτών των μάλλον αδήλων βιολογικών εκδηλώσεων, διατελούν κάτω από τις ψυχικές επιδράσεις που συνεχώς επενεργούν. Εξ ίσου, όμως, (επιβεβαιώνεται)  ότι η ψυχική κατάσταση του ατόμου, η ψυχική αυτού ζωή, βρίσκεται σε άμεση συνάφεια και εξάρτηση από την εύρυθμη λειτουργία των οργάνων»².

Έχοντας αυτά υπόψη αντιλαμβανόμαστε ορθά και υπό την πλήρη έννοια το θέμα της υγείας και προσλαμβάνουν ιδιαίτερη σημασία οι όροι της ψυχικής Υγιεινής για τη διασφάλισή της.

Σύμφωνα με τη διακήρυξη του 2ου Διεθνούς Ιατρικού Συνεδρίου του Bossey τον Αύγουστο του 1948 «Η υγεία σημαίνει κάτι περισσότερο  από την απουσία της ασθένειας και συνίσταται σε μια αρμονία μεταξύ σώματος, ψυχής και πνεύματος. Απαιτεί μία στάση ανωτερότητας, ιδιαίτερα δε τιμιότητας και την απαλλαγή από το  Εγώ μας. Απαιτεί ακόμη την εσωτερική μας ελευθερία  και την αγάπη. Με μία φράση απαιτεί την πλήρη αποδοχή της τάξεως, η οποία καθιδρύθηκε από τον Θεό»³.

Είναι γνωστό ποιος είναι ο αντίκτυπος που έχει επί της υγείας η έλλειψη της ηρεμίας, ο συνεχής εκνευρισμός και πολύ περισσότερο οι εκρήξεις του θυμού και της οργής. Τα ευερέθιστα άτομα υποφέρουν συνεχώς. Συχνά, καταλαμβάνονται από δυσθυμία και για ασήμαντες αφορμές, χάνουν την αυτοκυριαρχία τους, έχουν κακή κοινωνική προσαρμογή ή και προβαίνουν σε αντικοινωνικές εκδηλώσεις. Το αποτέλεσμα της ψυχικής αυτής διάθεσης είναι να καθίσταται ασταθές το νευροφυτικό τους σύστημα και να προκαλείται δυσλειτουργία των νευρουμένων οργάνων του, όπως ταχυκαρδία, αγγειοκινητικές διαταραχές, εξάψεις, δυσπεψία, εντερικές ανωμαλίες κ.λ.π.

Βεβαίως, ευερέθιστο χαρακτήρα δημιουργούν και διάφορα χρόνια νοσήματα, όπως παρασιτικές νόσοι (αμοιβάδωσις κ.λ.π.), χρόνιες δερματοπάθειες ή ασθένειες επώδυνες. Όπως, επίσης, η κόπωση, ιδίως μετά από εντατική πνευματική εργασία, η ανεπαρκής ανάπαυση και οι αγρυπνίες. Αναμφίβολα, όμως, η βασικότερη αιτία του θυμού και της οργής είναι ο εγωισμός και οι ματαιόδοξες απαιτήσεις, όταν δεν ικανοποιούνται, όπως η εκζήτηση τιμητικών διακρίσεων και οι επιδεικτικές διαθέσεις.

Συνεπώς, χρειάζεται αγώνας εναντίον  του εγωισμού μας και της ματαιοδοξίας, καθώς ανεκτικότητα και υπομονή, την οποία εμπνέει η ταπεινοφροσύνη και η αγάπη για να αποκοπούν οι μύριες αφορμές ευθιξίας και εξοργισμού.

Αντίθετα, η πνευματική τακτοποίηση του ατόμου, η ακατάγνωστη συνείδηση, η εσωτερική ειρήνη, το βίωμα της διαρκούς χαράς, αποτελούν το άριστο κλίμα και τους πλέον πρόσφορους όρους ψυχικής και σωματικής υγείας. Κάτω από  αυτές τις προϋποθέσεις εξασφαλίζεται η εύρυθμη λειτουργία του οργανισμού, η καλύτερη λειτουργική απόδοση και το αίσθημα της ευεξίας. Ο χαρούμενος και ειρηνικός άνθρωπος διατηρεί συνήθως και τη σωματική του ζωτικότητα. Επαληθεύεται έμπρακτα ο αγιογραφικός λόγος «καρδίας εὐφραινομένης πρόσωπον θάλλει, ἐν δὲ λύπαις οὔσης σκυθρωπάζει» (Παροιμ. ιε΄- 13).

Πολλάκις, καταστάσεις κοπώσεως και καταβολής των δυνάμεων οφείλονται αποκλειστικώς σε αίτια ψυχικά και ψυχολογικά, όπως είναι ο φόβος δια την αποτυχία επιδιωκόμενου σκοπού, αισθήματα μειονεκτικότητας ή ενοχής, αποθάρρυνση από παραγνωρίσεις κ.λ.π. Τούτο συνάγεται εκ του ότι ένα έκτακτο ευχάριστο συμβάν είναι ικανό να απομακρύνει αμέσως αυτού του είδους την κόπωση.

Η λειτουργία του ύπνου, δια του οποίου αναζωογονείται ο οργανισμός από την καθημερινή σωματική και πνευματική καταπόνηση, επηρεάζεται τόσο από σωματικές όσο και από πνευματικές αιτίες. Οι μέριμνες του βίου, οι τύψεις της συνειδήσεως, διαθέσεις εκδικητικές, φροντίδες βιοτικές και άλλες ψυχικές καταστάσεις είναι τα συνηθισμένα αίτια της αϋπνίας. Πολύ ορθώς έχει λεχθεί ότι το καλύτερο προσκέφαλο είναι η αγαθή συνείδηση. Στην εποχή μας, που χαρακτηρίζεται από το άγχος, την κατάθλιψη και τις ψυχικές συγκρούσεις, η παραγωγή και η κατανάλωση των υπνωτικών φαρμάκων έχει – δυστυχώς -  υπερμέτρως αυξηθεί.  Αλλά, δεν πρέπει να λησμονούμε ότι τα φάρμακα απλώς βοηθούν τον οργανισμό, μειώνουν την ένταση των ερεθισμάτων και καταστέλλουν το νευρικό σύστημα. Τον κύριο ρόλο σε όλες τις περιπτώσεις θα επιτελέσει ο άνθρωπος, ως ψυχοσωματική και πνευματική οντότητα. Οι διαπροσωπικές σχέσεις και τα θέματα της συνειδήσεως δεν ρυθμίζονται με φάρμακα, αλλά με τον σεβασμό προς  τη θεόθεν τεθείσα τάξη. Αυτό αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη ψυχικής ηρεμίας και για να μπορεί το άτομο να απολαμβάνει τον «ὕπνον τοῦ δικαίου».

Τον πλέον έκδηλο αντικατοπτρισμό των ψυχικών συγκινήσεων μας δίδει το καρδιαγγειακό σύστημα. Παλαιόθεν, η καρδία εθεωρείτο ως η έδρα των επιθυμιών και του συναισθήματος. Τα ψυχικά πάθη, οι ενδοψυχικές συγκρούσεις, τα καταθλιπτικά συναισθήματα κ.λ.π. έχουν εμφανή την επίδρασή τους πάνω στην καρδία και τ’ αγγεία. Ο αιφνίδιος φόβος, επικίνδυνη περίσταση, η αναμονή, προ των εξετάσεων, για τους σπουδαστές καθώς και τα γεγονότα μεγάλης χαράς προκαλούν ταχυκαρδία, έντονους καρδιακούς παλμούς ή και αρρυθμία. Προσβολές παροξυντικής ταχυκαρδίας μακράς διαρκείας παρατηρήθηκαν σε αλεξιπτωτιστές που εκδηλώνονταν μόλις ενθυμούνταν τους κινδύνους που διέτρεξαν^.4

Στηθαγχικές κρίσεις και εμφράγματα μυοκαρδίου παρατηρούνται συχνά σε ανθρώπους με αυξημένες ευθύνες, οι οποίοι βρίσκονται διαρκώς σε ψυχική και διανοητική ένταση. Τα νοσήματα αυτά εμφανίζονται και σε κείνους που αντιμετωπίζουν οικονομικές και επαγγελματικές δυσχέρειες.

Σπασμοί των αγγείων με συνέπεια την κακή αιμάτωση των οργάνων παρατηρούνται επί ατόμων νευρωσικών, τα οποία κατατρύχονται από εσωτερικές συγκρούσεις. Παρακολούθησα περίπτωση νεαρού επιστήμονα με πλήρη συμπτωματολογία αποφρακτικής ενδαρτηρίτιδας, με κακή αιμάτωση των κάτω άκρων, η  οποία δεν βελτιωνόταν με τη φαρμακευτική θεραπεία και η οποία υποχώρησε πλήρως μετά την ορθή αντιμετώπιση ενδοψυχικού προβλήματος, το οποίο προφανώς αποτελούσε την γενεσιουργό αιτία της νόσου.

Ακόμη εντονότερες είναι οι επιδράσεις του ψυχικού παράγοντα στη δημιουργία της υπέρτασης. Συνήθως, οι πλείστοι από τους ασθενείς γνωρίζουν την αιτία, η οποία προκαλεί την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Η ιδιοπαθής,  κυρίως, υπέρταση, στην οποία δεν υφίσταται αρτηριοσκλήρυνση ή πάθηση των νεφρών ή άλλη εμφανής οργανική αιτία, οφείλεται συχνά στην επίδραση του ψυχικού παράγοντα. Η λύπη από ένα πρόσφατο πένθος, ή ένα ψυχοτραυματικό γεγονός του παρελθόντος, ή η στενοχωρία από ενδοοικογενειακές διαμάχες∙ οι ανησυχίες για την αντιμετώπιση δυσχερών προβλημάτων∙ η επίπονος διανοητική εργασία, χωρίς την ανάλογη ανάπαυση∙ συναισθήματα ανασφάλειας και άλλοι πολλοί λόγοι είναι παράγοντες,  είναι τα αίτια που κινητοποιούν τον νευροαγγειακό μηχανισμό, ο οποίος δημιουργεί την υπέρταση. Μια μητέρα, η οποία έχασε το παιδί της σε ναυάγιο παρουσίαζε υπερτασικές κρίσεις, κάθε φορά  που το ψυχικό της άλγος αναζωπυρωνόταν. Ένας πολύτεκνος αστυφύλακας απέκτησε υπέρταση κάθε φορά που ελάμβανε μέρος εναντίον των συλλαλητηρίων.

 Η υπέρταση υποχώρησε, χωρίς φάρμακα, μετά την απαγόρευση αυτών. Πολλές φορές, τα αίτια της υπέρτασης είναι άδηλα∙ ανάγονται δε σε παράγοντες που δρουν υποσυνειδήτως. Συνηθέστερον, αναπτύσσουν υπέρταση άτομα ευσυγκίνητα, ανυπόμονα, τα οποία δεν εκδηλώνονται, αλλά καταβάλλουν προσπάθεια να αναστείλουν την επιθετικότητα και τις αντιδράσεις προς το περιβάλλον, για να επιτύχουν συμβατή κοινωνική διαβίωση. Η αναστολή αυτή προκαλεί την υπέρταση. Τούτο συνάγεται και από την παρατήρηση ότι οι μαύροι της Αμερικής πάσχουν συχνά από υπέρταση, ενώ οι μαύροι της Αφρικής σπανιότατα, διότι οι πρώτοι εμποδίζονται να εκφράσουν ελεύθερα την εχθρότητά τους προς την τεχνολογικά προοδευμένη κοινωνία, στην οποία διαβιούν, πράγμα που δεν συμβαίνει με τους μαύρους της Αφρικής. Η υπέρταση αυτή, που προκαλείται από τα ψυχικά αίτια, όταν παρατείνεται επί πολύ, είναι δυνατό να δημιουργήσει μόνιμες ανατομικές αλλοιώσεις στα αγγεία και να καταλήξει σε αρτηριοσκλήρυνση.

Ο τεχνικός πολιτισμός και η μηχανοποιημένη ζωή, η οποία ουδόλως σέβεται την προσωπικότητα του ανθρώπου, έχει δημιουργήσει πολύ πιεστικές συνθήκες, οι οποίες καταθλίβουν τον σημερινό άνθρωπο και ευνοούν την εκδήλωση των ψυχονευρωτικών ανωμαλιών και τη φθορά του οργανισμού. 

Παρομοία επίδραση ασκεί ο ψυχικός παράγοντας και επί του αναπνευστικού συστήματος.  Μια συνήθης εκδήλωση λύπης ή στενοχωρίας στα υγιή άτομα είναι οι αναστεναγμοί. Την πλέον έκδηλη περίπτωση αποτελεί το ψυχογενές άσθμα. Οι συναισθηματικές συγκρούσεις και η ενδοψυχική διαμάχη είναι οι σπουδαιότεροι ψυχολογικοί παράγοντες πρόκλησης ασθματικού παροξυσμού. Και στις περιπτώσεις αλλεργικής ή άλλης αιτιολογίας άσθματος συμμετέχει  ο ψυχικός παράγων και συντελεί είτε στην εκδήλωση παροξυσμού είτε στην καταστολή, ευμενή εξέλιξη και ίαση του άσθματος. 

Ιδιαίτερη σημασία διαδραματίζει ο ψυχικός κόσμος του ανθρώπου για την εκδήλωση, την εξέλιξη και τη θεραπεία της πνευμονικής φυματίωσης. Το χρόνιο και δυσίατο, συχνά, τούτο νόσημα, το οποίο προσβάλλει ευρέα στρώματα λαού, λόγω υποσιτισμού, κακών συνθηκών διαβιώσεως, σωματικής καταπονήσεως, συνεχούς κλονισμού του νευρικού συστήματος, θλίψεων κ.λ.π. απαιτεί πολλή προσπάθεια πνευματικής τονώσεως και ενισχύσεως του ηθικού του ασθενούς, για να μπορέσει με υπομονή και ελπίδα να βαστάσει το βαρύ του φορτίο. Είναι πολύ εμφανές στους φυματικούς ότι η αντίσταση του οργανισμού τους προς τη νόσο εξαρτάται τα μέγιστα από την ψυχική τους ισορροπία. Επιγραμματικά, μάς λέγει ο Stern: «Ο φυματικός πεθαίνει λιγότερο από το νόσημά του και περισσότερο από τον χαρακτήρα του».

Ανάλογες είναι οι επιδράσεις της ψυχικής σφαίρας και στο πεπτικό σύστημα. Οι γαστρικές νευρώσεις είναι μία εκδήλωση τέτοιων επιδράσεων. Συγκινησιακά ερεθίσματα και ψυχικές συγκρούσεις προκαλούν αύξηση της εκκρίσεως του γαστρικού υγρού. Μία ποικιλία ενοχλημάτων μπορεί να παρατηρηθεί, όπως οι ερυγές, βάρος ή ισχυρές γαστραλγίες. Η μη έγκαιρη αντιμετώπιση των καταστάσεων αυτών και η απαλλαγή από τις ψυχικές αυτές συγκρούσεις, οδηγεί σε χρόνια γαστρική υπεροξύτητα και δυνατό να καταλήξει στη δημιουργία γαστροδωδεκαδακτυλικού έλκους.

Όλοι, σήμερα, παραδέχονται τη σημασία των ψυχικών συγκινήσεων, ως αιτιολογία του γαστρικού έλκους. Ο Harman λέγει ότι «το γαστρικό έλκος είναι μία νόσος του πολιτισμένου κόσμου, η οποία προσβάλλει συνήθως τα φιλόδοξα  και δραστήρια άτομα του δυτικού πολιτισμού».

Συχνότερη είναι η εμφάνιση έλκους σε άτομα δραστήρια, επιφορτισμένα με υπερβολικές ευθύνες και κατεχόμενα από το άγχος, όταν μάλιστα συντρέχουν και άλλοι παράγοντες, όπως τα ατάκτως λαμβανόμενα γεύματα, το κάπνισμα, οι παρεκτροπές της δίαιτας κ.λ.π.

Στην κατηγορία των ενδοκρινικών νοσημάτων ο σακχαρώδης διαβήτης παρουσιάζει άμεση συσχέτιση προς τις ψυχικές επιδράσεις. Αύξηση του σακχάρου του αίματος παρατηρείται και στα υγιή άτομα, κατόπιν ψυχικής συγκίνησης ή λόγω τραυματισμού ή και αγωνίας πριν από μία σοβαρή εγχείρηση. Επιδείνωση της κατάστασης των διαβητικών ασθενών συμβαίνει και σε περιπτώσεις εντόνων διαρκών ψυχικών διεγέρσεων ή και σε περιόδους δυσμενών οικονομικών καταστάσεων και ψυχολογικών συναισθηματικών καταπιέσεων. Οι ψυχικές καταπονήσεις και συγκρούσεις αναπτύσσουν υπεργλυκαιμικές αντιδράσεις, οι οποίες - ευτυχώς - βελτιώνονται, όταν απομακρυνθεί το stress που τις προκάλεσε.

Παρόμοιες ψυχικές επιδράσεις διαπιστώνονται και σ’ όλα τα άλλα συστήματα και λειτουργίες του οργανισμού μας, καθώς και σε κάθε νόσο, εφ’ όσον σε κάθε περίπτωση πάσχει ο όλος άνθρωπος. Επομένως στην ψυχοσωματική αυτή θεώρηση θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε ολόκληρη την παθολογία. Αλλά, οι πιο πάνω περιπτώσεις που αναφέραμε είναι αρκετές για να καταδείξουν την επίδραση και τη σημασία του ψυχικού παράγοντα για τη δημιουργία ταραχών της υγείας ή την αποκατάσταση αυτής.

Πέραν της ψυχοσωματικής θεώρησης είναι ανάγκη να δούμε και ΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΩΣ ΠΡΟΣΩΠΟ ΑΠΟ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗΣ ΑΠΟΨΕΩΣ, διότι από την κοσμοθεωριακή του τοποθέτηση εξαρτάται βασικά και το θέμα της υγείας του. Ανάλογη  προς τη συγκρότηση της προσωπικότητάς του είναι η αντίσταση και στις εσωτερικές και εξωτερικές νοσογόνες αιτίες. Ο καταρτισμένος πνευματικά άνθρωπος αντιμετωπίζει ευχερέστερα και επιτυχέστερα τη νόσο, παρουσιάζει ομαλή πορεία και συχνά αισία έκβαση. Άρρωστοι αποθαρρυμένοι, στενόχωροι, δύσθυμοι και μελαγχολικοί δύσκολα αναλαμβάνουν και με βραδύτητα θεραπεύονται.

Η ψυχολογία του βάθους βοήθησε σημαντικά στη μελέτη και ερμηνεία μιας μεγάλης κατηγορίας ψυχικών διαταραχών, των ψυχονευρώσεων.

Οι περισσότερες από τις ψυχονευρώσεις έχουν ως αιτία τις ψυχικές συγκρούσεις. Στις περιπτώσεις αυτές, ιδιαιτέρως υφίσταται η ανάγκη ομαλής και ώριμης προσωπικότητας για την αντιμετώπισή τους. Τις συγκρούσεις συνιστούν τα ψυχικά διλήμματα ενώπιον των οποίων μας θέτουν διάφορες δύσκολες περιστάσεις και γεγονότα. Χαρακτηρίζονται δε από την πάλη η οποία διεξάγεται στο πεδίο της ψυχής για την τήρηση των ηθικών επιταγών  και υποδείξεων της συνειδήσεως αφ’ ενός, και των αντικειμένων προς αυτές ενστικτωδών παρορμήσεων αφ’ ετέρου. Το αποτέλεσμα του αγώνα αυτού εξαρτάται από τη στάση την οποία λαμβάνει εκάστοτε η προσωπικότητα του ανθρώπου. Ο ψυχικά υγιής αποφασίζει ορθά και με ηρωισμό, νικά τις κατώτερες τάσεις, οπότε καταπαύει η σύγκρουση και έχει το αίσθημα της ικανοποιήσεως. Με τις νίκες αυτές προάγεται και ισχυροποιείται η προσωπικότητα. Εάν το άτομο δεν είναι ικανό να δώσει τη λύση αυτή στις συγκρούσεις καθίσταται νευρωτικό με κύριο σύμπτωμα το άγχος. Γι’ αυτό τον λόγο σήμερα έχουν αυξηθεί οι αγχώδεις νευρώσεις σ’ ολόκληρο τον κόσμο και ιδιαιτέρως στις πολιτισμένες χώρες. Αλλά και στις περιπτώσεις που το άτομο αντιπαρέρχεται τη σύγκρουση χωρίς να δίνει λύση  και συγκαλύπτει τα πράγματα, η υφιστάμενη υποσυνειδήτως ψυχική ανωμαλία και τα απωθημένα βιώματα γίνονται αιτία νευρώσεως.

Πολλοί άνθρωποι βασανίζονται από κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη, κωλικούς, εντερικά σύνδρομα κ.λ.π. χωρίς να ανευρίσκεται παθογόνα οργανική αιτία, ή κατέχονται από ακαθόριστη στενοχώρια και άγχος. Από την πείρα μας όλοι οι ιατροί γνωρίζουμε ότι οι πλείστες από αυτές οφείλονται σε ψυχικές και ηθικές συγκρούσεις.

Είναι προφανές ότι απαιτείται βαθύτερη αυτεπίγνωση, αληθινή κοσμοθεωρητική τοποθέτηση και πνευματική κατάρτιση, για να αντιμετωπίζουμε ορθά τις ψυχικές συγκρούσεις και να εξερχόμεθα από αυτές με ακέραιη και πλέον ισχυρή την προσωπικότητά μας. Αλλά, αυτές τις ηθικές πηγές τις ανευρίσκει κανείς μόνο στη συνειδητή βίωση του Χριστιανισμού. Διότι, πράγματι, η χριστιανική πίστη χύνει πλήρες φως στα ουσιώδη προβλήματα της ζωής του ανθρώπου και παρέχει αποτελεσματική δύναμη για την επίλυσή τους.

Είναι σκόπιμο, νομίζω, να αναφερθούμε και στην υπαρξιακή ανησυχία την οποία δημιουργεί η τριπλή απειλή:

Α. Η έλλειψη νοήματος στη ζωή μας.

Β. Η ενοχή και

Γ.  Ο θάνατος.

Α. Η ύπαρξη βασικού σκοπού στη ζωή μας είναι αναγκαία προϋπόθεση για την υγεία μας.

Κατά τον Stern «στο γεγονός ότι σήμερα η ζωή έχει χάσει για πολλούς ανθρώπους το νόημά της, ότι οι άνθρωποι αυτοί φέρονται εδώ και κει χωρίς σκοπό και χωρίς κατεύθυνση, έγκειται μία από τις βαθύτερες αιτίες όχι μόνο της αύξησης των νευρωτικών διαταραχών αλλά και της έλλειψης κάθε ικανότητας αντιστάσεως, σε τόσους πολλούς ανθρώπους απέναντι στις νοσογόνες επιδράσεις»⁵.

Ο άνθρωπος επιβάλλεται να γνωρίζει τον αληθινό προορισμό του και να αγωνίζεται για την πραγματοποίησή του. Όλοι εμείς γνωρίζουμε άριστα ότι αυτάρκης κοσμοθεωρία και πλήρης νοήματος ζωή δεν είναι δυνατό πουθενά αλλού να ευρεθεί παρά μόνο στον Χριστιανισμό. Όλες οι άλλες επί μέρους επιδιώξεις έχουν δευτερεύουσα σημασία. Είτε περί οικονομικών αγαθών πρόκειται είτε περί αξιωμάτων είτε περί επιστημονικών ή οποιωνδήποτε  άλλων επιδόσεων.

Εάν ο άνθρωπος περιοριστεί σ’ αυτά μόνο, θα πειστεί από τα πράγματα ότι η θεμελίωση της ζωής του δεν υπήρξε ασφαλής. Και είναι συγκλονιστικό ν’ αντιλαμβάνεται κανείς ότι η ζωή του στηρίζεται επί θεμελίων σαθρών. Σ’ αυτό οφείλεται η παρατηρούμενη σε πολλούς κρίση του «συνταξιούχου» με συνέπεια την κατάθλιψη και τον μαρασμό.

Αλλά και οι διάφοροι ιδεαλισμοί και τα χωρίς Χριστό ανθρωπιστικά και φιλοσοφικά συστήματα είναι ανεπαρκή και αδύναμα, διότι όχι μόνο δεν χαράσσουν ασφαλή γραμμή πορείας, αλλά επιφέρουν συνήθως σύγχυση με δεινές συνέπειες. Πολλές διαταραχές της προσωπικότητας λέγει ο Shindler προκαλούνται από τη «σύγχυση στο πνευματικό πεδίο».

Η έλλειψη, λοιπόν, ορθού προσανατολισμού στη ζωή καταπονεί το νευρικό σύστημα και οδηγεί τον άνθρωπο σε αδιέξοδα και απελπισία. Ενώ ο Χριστιανισμός οχυρώνει τον άνθρωπο εναντίον της εισβολής  των πειρασμών, της ανησυχίας, της αμφιβολίας και της απελπισίας.

Β΄.  Η ΕΝΟΧΗ

Μια άλλη πηγή ανησυχίας η οποία συγκλονίζει κυριολεκτικά τον άνθρωπο είναι η ενοχή. Όλοι έχουμε δοκιμάσει τα αισθήματα ενοχής. Οι παραβάσεις του ηθικού νόμου εξεγείρουν το έμφυτο όργανο της ηθικής τάξεως, τη συνείδηση, η οποία με τους ελέγχους και τις διαμαρτυρίες της καθιστά αισθητή την ενοχή, η οποία καταθλίβει την ψυχή. Έτσι, χάνεται η εσωτερική γαλήνη και έρχονται τα δυσάρεστα επακόλουθα, η ανησυχία, η φοβία, η νεύρωση, που προετοιμάζουν το έδαφος και για τα οργανικά νοσήματα. «Τα νευρωτικά άτομα υποφέρουν» τονίζει ο Moverer, «διότι πρόδωσαν τους ηθικούς αγώνες τους». Και ο Wilhelm Stekel ομολογεί ότι «οι ψυχονευρώσεις είναι νόσοι της συνειδήσεως». Δεν υπάρχει, ασφαλώς, βαθύτερος πόθος της ανθρώπινης ψυχής από τη λύτρωση και τη γαλήνη της συνειδήσεως.

Πολλοί είναι εκείνοι, οι οποίοι επιζητούν με τα ηρεμιστικά φάρμακα, τα οινοπνευματώδη ποτά και τα ναρκωτικά να αποκοιμήσουν τη φωνή της συνειδήσεως και με τη λήθη να βρουν ανακούφιση. Ματαιοπονούν όμως, διότι καθώς λέγει ο MAY «η καταστολή ενόχων αισθημάτων, έχει συνακόλουθό της την παραγωγή της νευρωτικής ανησυχίας». Αλλά, ούτε με τη λογική του ορθολογισμού διευθετούνται τα θέματα της συνειδήσεως. Στο θέμα αυτό εξόχως είναι διαφωτιστική η γνώμη του Καθηγητή A. Jores: «Η συνείδηση, ως πρωταρχικό βασικό κριτήριο πηγάζει από τα βάθη της ύπαρξης του ανθρώπου και δεν υπόκειται στη νόηση. Η καθοδήγηση του ατόμου από τη συνείδηση δεν μπορεί να παραμεριστεί με την επιβολή της νόησης. Η συνείδηση είναι το υπέρτατο εντός του ανθρώπου δικαστήριο, μεταξύ καλού και κακού. Κάθε τι το οποίο αντιτίθεται στο κριτήριο της συνειδήσεως είναι αμάρτημα, το οποίο εκ του υποσυνειδήτου διαρκώς επιδρά και ψυχικώς καταπονεί»⁶. Ακόμη, ούτε δια των αγαθοεργιών και των πράξεων θυσίας δεν αντισταθμίζεται η εκ των παραβάσεων ενοχή. Τέτοια αντιμετώπιση αποτελεί απλώς συγκάλυψη και ψευδές σχήμα απάτης.

Επίσης, δεν πρέπει να υπερεκτιμάται η ψυχανάλυση ως μέθοδος θεραπευτική. Μέσω αυτής γίνεται προσπάθεια να συνειδητοποιηθούν καταστάσεις και γεγονότα απωθημένα, να διευκρινισθούν ψυχικά συμπλέγματα, τα οποία, δρώντας υποσυνειδήτως, αποτελούν αιτίες ψυχικών ανωμαλιών. Η επίγνωση αυτή μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις να βοηθήσει το άτομο, αλλά δεν μπορεί να προσφέρει τη λύτρωση. Ο  Jung μας λέγει για το θέμα αυτό τα εξής, με την πείρα του.

«Συνάντησα πολλές περιπτώσεις ασθενών που γνώριζαν τις αιτίες του συμπλέγματός τους μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια, χωρίς αυτό να τους προσφέρει την ελάχιστη ανακούφιση»⁷ .

 Η μόνη ορθή λύση του βασικού αυτού θέματος απαιτεί την ηθική διαδικασία της μετανοίας και την, δια του Μυστηρίου τής ιεράς Εξομολογήσεως και της Θείας Χάριτος, παροχή της αφέσεως. Τούτο επιμαρτυρεί και η σύγχρονη ψυχιατρική. Έτσι ο JUNG λέγει: «Η νεότερη Ψυχιατρική κατέληξε στη διαπίστωση ότι το πρόβλημα της ιάσεως της νευρωτικής αντιδράσεως έχει ανάγκη θρησκευτικής λύσεως».

Επίσης ο  J. A. Hadfield ψυχίατρος και ψυχολόγος προβαίνει εις την εξής απροκάλυπτη ομολογία. «Ομιλών, λέγει, ως ερευνητής της ψυχοθεραπευτικής, η οποία αυτή καθ’ εαυτή δεν σχετίζεται αμέσως με τη Θεολογία, πείστηκα απόλυτα ότι η Χριστιανική Θρησκεία είναι μία από τις πολυτιμότερες και ισχυρότερες  επιδράσεις, οι οποίες συντελούν  πάρα πολύ στην τόσο αναγκαία αρμονία και ειρήνη  του πνεύματος, και της εμπιστοσύνης εκείνης  της ψυχής, η οποία είναι απαραίτητη για την παροχή της υγείας και δυνάμεως σε μεγάλο αριθμό πασχόντων ανθρώπων. Σε μερικές περιπτώσεις επιχείρησα να θεραπεύσω νευρασθενείς με το να υποβάλω σ’ αυτούς το αίσθημα της αυτοπεποίθησης και της ησυχίας. Αλλά μάταια, μέχρις ότου συνέδεσα την υποβολή αυτή με την πίστη προς τον Χριστό».

Την ίδια παρατήρηση κάμνει και ο καθηγητής της ψυχιατρικής Κ. Κωνσταντινίδης: «Ενώ τα γεγονότα της ζωής, λέγει, θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε ψυχικές ανωμαλίες και εξαθλίωση, δια της συγγνώμης και της Χάριτος, εξομαλύνονται και η ψυχή ηρεμεί».

Γ. Ο ΦΟΒΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ.

 Ανησυχία δημιουργεί και η απειλή του θανάτου, την οποία καλείται να αντιμετωπίσει κάθε άνθρωπος. Το φάσμα του θανάτου εμφανίζεται σε κάθε ασθένεια, καθώς και κατά τας περιόδους κάμψεως των βιολογικών λειτουργιών του οργανισμού μας (κλιμακτήριος περίοδος, γήρας κ.λ.π) και ιδιαίτερα σε καταστάσεις κινδύνου, πένθους και επιδημιών. Στις περιπτώσεις αυτές, εάν δεν υπάρχει θεώρηση της ζωής υπό το πρίσμα της αιωνιότητας, το άτομο καταλαμβάνεται από φόβο, αγωνία ή και απελπισία. Αυτά τα συναισθήματα αποσαθρώνουν τις δυνάμεις του οργανισμού και βαθμιαίως τον καταβάλλουν. Μόνο όταν η ζωή έχει αντίκρισμα στην αιωνιότητα και μόνο με τα βιώματα της αναστάσεως, ως αποτέλεσμα της Χριστιανικής πίστεως, εξουδετερώνεται η πικρία, που δημιουργεί το κεντρί του θανάτου και η βασανιστική αγωνία και η ταραχή της αβεβαιότητας. Η απειλή του θανάτου αποτελεί τη λυδία λίθο, η οποία δοκιμάζει τους χαρακτήρες και αποκαλύπτει κατά πόσο αντέχουν οι θεμελιώδεις αρχές πάνω στις οποίες θεμελίωσε ο άνθρωπος τη ζωή του. Ενώπιον του θανάτου παρουσιάζεται το μέγα χάσμα, που διαχωρίζει τους ανθρώπους στους μηδενιστές και τους άθεους,  από τους πιστούς, οι οποίοι διακατέχονται από την ελπίδα και την πίστη της αιωνιότητας. Η προσωπικότητα των πρώτων παρουσιάζεται κατακερματισμένη και αποτυχημένη, ενώ οι δεύτεροι παρουσιάζουν αρμονική προσωπικότητα, με κύρια χαρακτηριστικά τον  ηρωισμό και την πληρότητα της ζωής.

*   *   *

Συνοψίζοντας τα όσα είπαμε παρατηρούμε ότι σε κάθε περίπτωση της ζωής μας, το πρωτεύον συστατικό της ανθρώπινης υπάρξεως, η ψυχή μας, όχι μόνο δεν μπορεί να παραγνωριστεί, αλλά ασκεί τη σημαντικότερη επίδραση.

Δέχεται τις επιδράσεις του σώματος όχι παθητικώς αλλά ενεργητικώς, αμβλύνουσα ή επιτείνουσα και μορφοποιούσα αυτές, ως όργανο κυριαρχικό. Στα ποικίλα ψυχοσωματικά νοσήματα διαφαίνεται σαφώς η αλληλεξάρτηση ψυχής και σώματος και τότε μόνο ερμηνεύεται ορθά η παθογένεια, η συμπτωματολογία και η θεραπεία αυτών, όταν ο άνθρωπος θεωρηθεί ως ενιαία ψυχοσωματική ολότητα.

Οι νεότερες πρόοδοι της Ψυχιατρικής, η Ψυχολογία του βάθους και η μελέτη των ψυχονευρώσεων μάς οδηγούν στην παραδοχή και θεώρηση του ανθρώπου ως προσωπικότητας, με καθορισμένη αποστολή και ευθύνες στη ζωή.

Ο άνθρωπος ευρίσκει την πληρότητα της ζωής  στην πνευματική θεώρησή της  και στην εναρμόνισή του προς τη «θεόθεν τεθεῖσαν τάξιν», η οποία αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση, για να υπάρχει η υγεία υπό την πλήρη έννοια της, η οποία περιλαμβάνει απαραίτητα και τη νοηματοδοτούσα έννοια της ζωής, την αγάπη. Διότι, καθώς γράφτηκε σε αμερικανικό περιοδικό ψυχικής υγιεινής «η αγάπη είναι μία από τις μεγαλύτερες ανάγκες του ανθρώπου. Συχνά, εάν δεν ικανοποιείται η ανάγκη αυτή, ο άνθρωπος πάσχει. Η έλλειψη της αγάπης ισοδυναμεί με την έλλειψη της τροφής και η ικανοποίησή της έχει πλείστα όσα ευεργετικά αποτελέσματα επί του οργανισμού. Οι  ζηλοτυπίες και οι άλλες κακίες, που παρατηρούνται σε πολλούς ανθρώπους, είναι αποτελέσματα ελλείψεως της αγάπης. Όταν υπάρχει η αγάπη ο άνθρωπος αισθάνεται ότι είναι ψυχικά ανώτερος και αυτάρκης σε όλα. Εύκολα γεννάται η διάθεση προς εξυπηρέτηση του πλησίον και φιλανθρωπία και αλληλοεξυπηρέτηση».

Αλλά, για την ύπαρξη και διατήρηση της ψυχοσωματικής υγείας απαιτείται από τον άνθρωπο διαρκής αγώνας και συνεχής πνευματική ζωή. «Η υγεία είναι μία άνθηση από πνευματική και σωματική άποψη, λέγει ο ιατρός Tournier,  και η προφύλαξη της σημαίνει αγώνα. Σημαίνει δημιουργία τάξεως στη ζωή, υπερνίκηση του εαυτού μας, κυριαρχία στα πάθη μας, φυσιολογική ζωή. Για να γίνουν όλα αυτά χρειάζεται πνευματική και ηθική δύναμη, καθημερινή ισχυρή ενίσχυση των δυνάμεών μας, με την προσωπική επαφή με τον Θεό. Μόνο έτσι ανεβαίνει το επίπεδο της πνευματικής και σωματικής υγείας».

Και βεβαίως, η δημιουργία των προϋποθέσεων αυτών για πλήρη υγεία δεν αποτελεί έργο μόνο των ιατρών, αλλά όλων των πνευματικών ανθρώπων, οι οποίοι καλούνται να συντελούν και να βοηθούν το περιβάλλον τους να προάγεται, να βελτιώνεται συμμορφούμενο προς τις επιταγές του πνεύματος, που αποτελούν τους άριστους κανόνες ψυχικής υγείας και ψυχοθεραπείας.

Και πέραν τούτων, ο άνθρωπος πρέπει να μάθει να εμπιστεύεται τον εαυτόν του πέρα για πέρα στην αγάπη του Θεού. Να γεμίζει την ψυχή του με τη βεβαιότητα ότι Εκείνος εξουσιάζει τα πάντα και όλους μας και ότι την κάθε στιγμή της ζωής μας την ορίζει η άπειρη Αγάπη της πατρικής  Του καρδιάς. 

Για την ψυχική και σωματική μας υγεία, επιβάλλεται, ακόμη,  να έχουμε πάντα στη συνείδησή μας τη συγκινητικότατη υπόσχεση  τού Θεού, όπως μάς την διακηρύττει  ο απόστολος Παύλος στη Β΄ προς Κορινθίους επιστολή του:«…ὑμεῖς γὰρ ναὸς Θεοῦ ἐστε ζῶντος, καθὼς εἶπεν ὁ Θεὸς ὅτι ἐνοικήσω ἐν αὐτοῖς καὶ ἐμπεριπατήσω, καὶ ἔσομαι αὐτῶν Θεός, καὶ αὐτοὶ ἔσονταί μοι λαός.  Διὸ ἐξέλθετε ἐκ μέσου αὐτῶν καὶ ἀφορίσθητε, λέγει Κύριος, καὶ ἀκαθάρτου μὴ ἅπτεσθε, κἀγὼ εἰσδέξομαι ὑμᾶς,  καὶ ἔσομαι ὑμῖν εἰς πατέρα, καὶ ὑμεῖς ἔσεσθέ μοι εἰς υἱοὺς καὶ θυγατέρας, λέγει Κύριος παντοκράτωρ» (2 Κορ. 6,  16  - 18).

1.  Η Ψυχοσωματική Ιατρική στην Αμερική, άρθρο του Γ. Δαΐκου. «Η αρρώστεια και η ψυχή» έκδοση 1951, σελ. 461

2.  Μαρίνου Γερουλάνου: «Ψυχικαί επιδράσεις ως νοσογόνος παράγων», σελ. 19. Έκδοση 1948

3.  «Η αρρώστεια και η Ψυχή», σελ. 178, εκδόσεις: «Η Δαμασκός» 1951.

4.  Μ. Γερουλάνου: «Ψυχικαί επιδράσεις ως νοσογόνος παράγων» σελ. 32

5.  «Η αρρώστεια και η ψυχή» Εκδόσεις «Η Δαμασκός», σελ. 350

6.  Μ. Γερουλάνου. Η Ιατρική από πνευματικής απόψεως, σελ. 88. Εκδ. «Η Δαμασκός», 1956

7.  C.  Jung: Τα προβλήματα της σύγχρονης ψυχής, σελ. 103. Μετάφραση Ε.  Ανδρουλάκη, έκδοση 1962

Πηγή: Περιοδικό "Απόστολος Βαρνάβας" Μαι-Ιουν 17