«Εδώ θα πας, Στο στενό μονοπάτι …» ΣΥΝΕΧΕΙΑ 4Η ΤΕΛΙΚΗ : «ΤΟΥ ΜΕΓΑΛΟΥ ΚΑΗΜΟΥ» - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

«Εδώ θα πας,

Στο στενό μονοπάτι …»

ΣΥΝΕΧΕΙΑ  4^Η  ΤΕΛΙΚΗ : «ΤΟΥ  ΜΕΓΑΛΟΥ  ΚΑΗΜΟΥ»

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

Α.     Αναρωτιέμαι αν ή πόσοι κατάλαβαν την : -«Άλλη ανάγνωση» του μακαριστού π. Ηλία Μαστρογιαννόπουλου στα «περί ευσεβισμού της «Ζωής»». Όπως ενδεικτικά : «Προσωπικά δε θυμάμαι, ούτε έχω ακούσει από άλλους να διαπιστώνουν ότι ο π. Ευσέβιος οδήγησε την πορεία της Αδελφότητας προς μια ευσεβιστική ηθική, δεν το έχω ακούσει»-3^η συνέχεια από το εις την κεφαλίδα βιβλίο, σ.78-79. Και ιδιαίτερα, πολλή προσοχή εδώ, τις «προεκτάσεις της» : «Σ’ εκείνο το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα … έπαιξαν καθοριστικό ρόλο ο π. Ευσέβιος και ο π. Σεραφείμ … Αυτές οι πρόδρομες μορφές … έδειξαν ότι το Ευαγγέλιο είναι ζωντανή υπόθεση και αναζωογόνησαν τη σχέση με το Θεό.  … Προηγήθηκαν αυτοί οι πατέρες-και μερικοί άλλοι, ασφαλώς για να μην είμαι απόλυτος-κι έπειτα ακολούθησαν και οι γεροντάδες». Και τέλος, ακόμα πιο πολλή προσοχή, αν ή πόσοι κατάλαβαν τη φράση καρδιά τους. «Τώρα βλέπουμε και κατανοούμε κάπως το σχέδιο του Θεού. Αν άρχιζαν με τα πολύ πνευματικά, ζήτημα είναι, αν θα έπαιρνε είδηση κανείς. Έγινε η προεργασία στον αγρό και μετά ήρθαν οι άλλοι. Όμως τα πνευματικά τα πρώτα είναι βασικά»-σ.114-115

    «Τώρα βλέπουμε και κατανοούμε κάπως το σχέδιο του Θεού». Πρόκειται για ανάγνωση αδελφική, ανάγνωση του Χριστού, «ο Θεός «αγάπη εστί», όχι αντιθετική, «Ανατολή το φως, Δύση το σκότος», που μεσουράνησε από τη δεκαετία του 1960 και εξής. Προσωπικά αυτό το διαβάζω ως ανοιχτή πρόταση καταξίωσης και της εντός του κόσμου ιεραποστολικής αφιέρωσης ! Και κατ’ επέκταση, ως ανοιχτή πρόταση αγιοκατάταξης και αυτών των «προδρόμων» ! Αλλά και δεν παύω να αναρωτιέμαι αν ή πόσοι σήμερα από τους έχοντες άμεση σχέση με αυτή τη μεγάλη αφανή ασκητική μορφή και άμεση εμπειρία των ιστορικών διαδραματισθέντων με επίκεντρο αυτήν και τους βασικούς συνεργάτες της, μπορούν να εκτιμήσουν, «ποιο μεσότοιχο του φραγμού αίρει εκ μέσου»-Εφ.2,14- με την ανωτέρω ανάγνωση και αναφορά !

Β.  Συνέχεια 4^η, τελική.  Ανθολογήματα «της πικρής αγάπης, του μεγάλου καημού».

1.   Κεφ. 8, σελ. 212.  Φαίνεται ότι κατ’ αρχήν ανησύχησε έντονα και τον π. Ηλία το ιστορικό άλμα-άνοιγμα του μακαριστού Οικουμενικού Πατριάρχη Αθηναγόρα στη Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Εμπιστεύεται, λοιπόν, την ανησυχία του στον τότε διευθύνοντα το Πατριαρχικό Οικουμενικό Ινστιτούτο του Μποσέ-Ελβετία-αείμνηστο Νικόλαο Νησιώτη, εξαίρετο άνθρωπο, διακεκριμένο Καθηγητή της Φιλοσοφίας της Θρησκείας στη Θεολογική Αθηνών, υιό του μακαριστού π. Άγγελου Νησιώτη, εκ των πρωτοπόρων των κινήσεων χριστιανικής αφύπνισης. «Μια άλλη φορά του είπα : «Κύριε Νησιώτη, ο Πατριάρχης μας, ο Αθηναγόρας κάνει τα δικά του «ανοίγματα» με το Βατικανό. Αλλά σε μερικά προχωράει πολύ. Μήπως κάτι να του λέγατε;» … Μου απάντησε. «Άκου να δεις, ο Αθηναγόρας έκανε μεγάλη δουλειά, άνοιξε τις σιδερένιες πύλες, πήγε στη Ρώμη, ήρθε ο Πάπας-Παύλος Στ΄, συναντήθηκαν στα Ιεροσόλυμα. Από κει και πέρα μην περιμένεις να διορθώσει τίποτε άλλο. Έχει το όραμά του, τις μεγάλες ιδέες του. Τι να πω εγώ; …», Ουδέν σχόλιον. Ικανοποιητικά αυτά. Ο αδικοχαμένος Ν. Νησιώτης ήταν επιβλητική θεολογική προσωπικότητα.

    Προσθέτω. Ιούλιο 1972 κοιμήθηκε στο όνομα του Χριστού ο μακαριστός Αθηναγόρας, Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς τον αποχαιρετούσα εξόδια με το γραπτό : «Από την ανηφοριά της Αγάπης»-«Ανάπλασις», τ.207. Έλαβα οκτασέλιδη επιστολή σε άψογη νομική γραφή από πρόσωπο πολλαπλώς σεβαστό, και όχι μόνο, στην ακόλουθη γραμμή : «Κι εσύ Αθανάσιε, αυτόν, τον έτσι κι έτσι κι αλλιώς …;» ! Οι μελανίες «του συγκαλυμμένου ζηλωτισμού» είχα καλύψει τη χώρα, είχε φτάσει να μεσουρανεί, το «Πηδάλιο», ήταν στην πρώτη γραμμή, Αλλά ! Ο νυν Όσιος Παϊσιος λέει φωτισμένα κι επισημαίνει απλά, συνετά, σοφά : «Εγώ ξέρω ότι ο καλός ο καπετάνιος το κουμαντάρει το πηδάλιο. Αν το κρατήσει σκληρά … θα πέσει πάνω στα βράχια». Και σε πρόσφατα αναρτημένο του Οσίου σ’ αυτή την έγκριτη Ιστοσελίδα διαβάζω : «Αγαπάτε μωρέ ! Να ανοίξουν οι ουρανοί». Πράγματα που δείχνουν τον Αθηναγόρα σε ανάγνωση Ψαλμική : «Έθηκας επί της κεφαλής αυτού στέφανον εκ λίθου τιμίου, ζωήν ητήσατο και έδωκας αυτώ μακρότητα ημερών»-Ψ. 20,4-5.

2.    Κεφ.16 σελ. 167κε.  «Το 1968 πήγα … στη Γαλλία … με πρόσκληση από κάποιους καλούς Καθολικούς μιας Μονής … αυτοί ήταν οι Τραπιστές … είχαν ωραίο σχέδιο να μας ξεναγήσουν σε κάμποσα άλλα Μοναστήρια. Ήταν ωραία εμπειρία αυτή. Μας δεχόντουσαν παντού με πολύ ενδιαφέρον. Σε ένα γυναικείο Μοναστήρι … με εκατό μοναχές, στο Υνί-Γαλλία-μου είπε η Ηγουμένη : «Πάτερ, θέλετε να μιλήσετε στις αδελφές, στο αμφιθέατρο

μας;». Μίλησα, λοιπόν, στις αδελφές γενικά, πνευματικά. Ακούγανε. Στο τέλος μου λέει η Ηγουμένη: «Θα δεχτείτε ερωτήσεις;». «Ευχαρίστως». Καμία δεν έκανε κάποια «επιθετική» ερώτηση. Ρωτούσαν τι σημαίνει «Πατριάρχης», πώς λειτουργεί αυτός ο θεσμός, πώς γίνεται η βάπτισή μας, η νεολαία μας πώς πάει. Πολύ όμορφα ! Και σε άλλο Μοναστήρι … γινόντουσαν τέτοιες συζητήσεις … Διαπίστωσα ενδιαφέρον για την Ανατολή. Κάπου μάλιστα είχαν και τον Πατριάρχη Αθηναγόρα και παραξενεύτηκα. Αλλά μου είπαν. «Αγαπάει την Πίστη και την Παράδοση» … Που και που μου ζητούσαν μια γνώμη για κάποιο θεολογικό ζήτημα. Διψάνε οι άνθρωποι.  Τώρα έχουμε φτάσει σε ακρότητες, σε σκληρότητες, σαν να είναι σκάρτοι, σαν να είναι όλοι πουλημένοι … είναι κρίμα». Ναι, πάτερ μου, είναι κρίμα, κρίμα βαρύ ! Και δυστυχώς σε όχι λίγους λαιμούς πρώτης ευθύνης εκκλησιαστικής.

3. «Αντί επιλόγου …»  σελ. 261 κε.

α.  Τα Αρχιερατικά άμφια αυτοκρατορικά-κοσμικά. «Επί Ιερωνύμου -Α΄. Κοτσώνη- μου έγιναν κρούσεις για να αναλάβω Μητρόπολη. Ιδίως δια του αειμνήστου Διονυσίου Τρίκκης πρώην Λήμνου, που συνδεόμασταν αρκετά. Ισχυρές παρακινήσεις. Και το απέκλεια. Δεν μου πάει, δεν το ήθελα, δεν μου άρεσε-μιλώ ανθρώπινα, ανεξάρτητα από πνευματικής πλευράς. Δεν μου πήγαινε αυτό το πράγμα, η διοίκηση και η εμφάνιση η αρχιερατική … Όλοι οι σοφοί το λένε, και ο Καθηγητής Φουντούλης και οι μεταγενέστεροι, ότι αυτά είναι κατάλοιπα κοσμικά και αυτοκρατορικά. Ο π. Γεώργιος Μεταλληνός μας έδωσε μια τέτοια γραπτή ομολογία σε ένα συνέδριο. Αυτά τα ενδύματα είναι κοσμικού περιεχομένου, αυτοκρατορικά … Καμία σχέση με τον Ιησού, με τους Αποστόλους, με τους Πατέρες, Όλους τους βλέπω ασκεπείς στην κόγχη κάθε ιερού ναού …».

    Προσθέτω. Ο Καθηγητής Σάββας Αγουρίδης, επεσήμαινε επικριτικά. «Ιδρύσαμε Ορθόδοξες Εκκλησίες στη μαύρη Ήπειρο-Αφρική-και ντύσαμε τους Επισκόπους τους με αυτοκρατορική βυζαντινή στολή» ! Ποιος ευσεβής χριστιανός ορθόδοξος μπορεί να διαφωνήσει εδώ; Άλλωστε ο π. Ηλίας νεοσσός ακόμα στη «Ζωή» είχε τολμήσει να αναφέρει στο μεγάλο ηγέτη της Σεραφείμ Παπακώστα ότι δεν είχε την Ιερωσύνη  κατά νουν όταν ερχόταν στην Αδελφότητα, αλλά την αφανή ασκητική βίωση, τη μελέτη, και το συνακόλουθο θεολογικό στοχασμό, Και δέχτηκε να χειροτονηθεί μόνο χάρη στην εκπληκτικά διακριτική επιχειρηματολογία αυτού.

β. Η παρακαταθήκη της Αδελφότητας. «Εξομολογούμαι ότι, επειδή είχα μια ιδιάζουσα θέση στην Αδελφότητα -δε λέω «σπουδαία»- δε μου επέτρεπε η συνείδηση μου (ειδικά εγώ) να παραβώ αυτές τις αρχές-μη ανάληψη Επισκοπικού Λειτουργήματος-έστω κι αν δεν ήταν επί ποινή θανάτου. Ο π. Ευσέβιος και οι επόμενοι δεν ήταν ανόητοι που κράτησαν με σεμνότητα αυτό το πράγμα … Η Αδελφότητα ήταν τάγμα στρατεύσιμο, τάγμα στρατιωτών, όχι αξιωματικών … Αυτή είναι μια ευρύτατη διακονία και σε ποιότητα και σε ποσότητα. Πνευματικός, κήρυκας, συντονιστής, καθοδηγός …»

     Ασφαλώς ! Και ποιος είμαι που δε θα σεβαστώ αυτό, λίαν αγαπημένε μακαριστέ πάτερ Ηλία, σεβαστέ διαπαντός. Αλλά ! Η σταυρική δοκιμή του Πειραιώς μακαριστού Καλλίνικου Καρούσου και των συν αυτώ, δεν μπορεί να είναι ένα βήμα σχετικό με την ευχή. «Μακάρι να είχαμε επισκοπές αποστολικές»; Δεν ανοίγει οδό ελπίδας για Επισκοπές με Επισκόπους που θα κρατούν «τα προνόμια» νεκρά, και ζωντανό το Σταυρό ;  

γ.   «Και σ’ αυτούς που λένε να γίνουμε μοναστήρι, διότι ως μοναστήρι θα άνθιζε το πνευματικό αυτό έργο, απαντώ ότι, είναι άλλο το μοναστήρι, και άλλο να υπάρχει στις πόλεις μια τέτοια παρουσία. Λοιπόν γι αυτούς τους λόγους δεν απαρνιέμαι την πορεία μου».

      Και αξίζει και επιβάλλεται να πει κανείς εδώ, ιδιαίτερα σήμερα, ένα μεγάλο ναι ! Τέτοιες οάσεις αφιέρωσης σε ιεραποστολική γραμμή και παρουσία μέσα στις μεγάλες πόλεις είναι αυταπόδεικτα μεγάλη ανάγκη, ανανεωνόμενες πνευματικά διαρκώς, να συνεχίσουν να υπάρχουν, παράλληλα με την κλασσική περιοδική μοναστική πνευματική αναψυχή, Επιτελούν πνευματικό έργο που είναι κάθε άλλο παρά μικρός ή αμελητέος Σταυρός !

δ.    «Με ρωτούν κάποιοι αν στενοχωρήθηκα, που τόσοι αξιόλογοι σύντροφοι και αδελφοί διάλεξαν άλλους δρόμους και έφυγαν. Βεβαίως. Αλλά δεν καταλογίζω σ΄ αυτούς την πράξη αυτή. Μερικοί λένε : «Μα γιατί έφυγε;». «Βρε παιδιά έχει τα δικαιολογητικά του και ο ένας και ο άλλος. Είναι φυσικό να κουράστηκαν. Εγώ επειδή ήμουν από πριν εδώ τοποθετημένος, και είχα γνωρίσει καλύτερα και βαθύτερα τα πρόσωπα εκείνων των μεγάλων, που οι νεώτεροι δεν γνώρισαν, θεώρησα ότι είχα καθήκον να συνεχίσω. Δεν είμαι υπερβολικός, δεν είμαι «σκληρός ζωικός». Είχα και μια θέση επίκαιρη με ευθύνες. Αυτό το πίστευα και δεν αφέθηκα να κλονιστώ ό,τι κι αν γινόταν. Εδώ ήταν η θέση μου. Είπα: «Θα μείνω».

       Απλά, λιτά, καθαρά. «Βεβαίως, στενοχωρήθηκα, που έφυγαν ! Αλλά δεν τους το καταλογίζω, είναι φυσικό να κουράστηκαν» ! Οποία ανεξικακία, οποίας μεγάλης αγάπης χριστιανικής καρδιάς !

ε.   Με τα τελευταία όμως επανερχόμαστε στο σημείο αιχμής, την ασήκωτα βαριά ευθύνη της διάσπασης της «Ζωής». Την παραπλήσια σε περιορισμένη κλίμακα, με την απείρως πιο ασήκωτα βαριά ευθύνη αυτού που διέσπασε τη «Μια Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία»-1054-πλήγωσε επώδυνα την καθ’ ημάς Ανατολή-1204-και τέλος προκάλεσε διάσπαση της ενδοδυτική-1517. Και, δεν μπορεί να υπάρχει σοβαρός χριστιανός-ορθόδοξος, ρωμαιοκαθολικός, ευαγγελικός-που να μην πιστεύει ή να μη θεωρεί ότι, «η Μία, Αγία, Καθολική και Αποστολική Εκκλησία» ενωμένη όπως χίλια χρόνια πριν, θα είχε άλλης τάξεως παρουσία και άλλης τάξεως φωνή ιδιαίτερα νυν, στον κόσμο αυτής χαοτικής εποχής ! Αυτό στα καθ’ ημάς έχει να πει ότι, δε χωρεί η παραμικρή αμφιβολία πως αν, ως μη όφειλε, δεν είχε προκύψει η διάσπαση της «Ζωής»-1960-ενωμένη και ανανεωμένη πνευματικά, θα είχε σήμερα, ιδιαίτερα σήμερα, που είναι και η μεγάλη ανάγκη, άλλης τάξεως παρουσία και άλλης τάξεως φωνή στα εν Ελλάδι πράγματα, εκκλησιαστικά, και όχι μόνο !

     Προχωρούμε, λοιπόν, τώρα πολύ διακριτικά, πολύ προσεκτικά. Ο πατήρ Ηλίας ονομάζει τον πρωτεργάτη της διάσπασης της «Ζωής», και εξηγεί το κατά την αντίληψή του, γιατί και πώς αυτής. Ήταν ανήσυχος, λέει, κατά πού θα πάει το πράγμα η νέα σε ηλικία ηγεσία της διαθήκης ή προσημείωσης Σεραφείμ Παπακώστα- -δηλ. ο π. Ηλίας- και η περί αυτόν νέα σε ηλικία ηγετική ομάδα ! Όντας με τον π. Ευσέβιο από τους συνιδρυτές της «Ζωής» -1907- και με εικοσάχρονη παρουσία διακονίας ισχυρή, είχε δεχτεί από σεβασμό στο Γέροντα την από μέρους του επιβολή-1927-στην ηγεσία της τον 35 μόλις ενιαυτών και μετακλητό Σεραφείμ Παπακώστα-«Θα τον κρατήσουμε το Σεραφείμ, αφού το λέει ο Γέροντας όλοι μαζί», είχε δηλώσει. Και τώρα, είκοσι τόσα χρόνια μετά, η διαθήκη ή προσημείωση Σεραφείμ, που σημειωτέον είχε βέβαια κρατηθεί και κάποια χρόνια μυστική, του  ζητούσε να δεχτεί στην ηγεσία της «Ζωής» της ίδιας σχεδόν ηλικίας κληρικό !

      Κανείς δεν ξέρει, και ούτε μπορεί να πει, αν έπαιξε κάποιο ρόλο στις αναφερόμενες από τον π. Ηλία συγκεκριμένες κινήσεις του και αυτό. Και προσωπικά, από σεβασμό στο μεγάλο αγαπημένο και όλων των φοιτητών της Θεολογικής Αθηνών, δεν επαναλαμβάνω το όνομα αυτού. Αλλά ! Δεν μπορώ να μην αναφέρω- ηχεί στα αυτιά μου ως και της συζύγου μου έως νυν-την και αβάσιμη και ανεπίτρεπτη φράση κεραυνό : «Και αυτόν τον Ηλία εμείς τον σπουδάσαμε» ! Τότε που, πληθωρικός, όπως πάντα και δυναμικός, αγόρευε στον Πειραιά υπέρ της νέας εξ αποχωρήσεως υπό σύστασιν Αδελφότητος. Και δεν άκουγε σοβαρή κυρία με υιό νεοσσό στη «Ζωή», που διαμαρτυρόταν και τον ρωτούσε: «Φεύγετε κύριε Καθηγητά, και τα παιδιά μας, που σας εμπιστεύτηκαν, πού τα αφήνετε;». Και δεν προσθέτω λέξη για τα «δακρύων άξια», και ως εγγύς πεζοδρομίου θλιβερά, που είδα να εκτυλίχτηκαν μετά !

      Και αυτά τα αναφέρω μόνο ως από ενδιάμεσο που εξηγεί σαφώς το : «Είναι φυσικό να κουράστηκαν», του μηδενικού καταλογισμού του π. Ηλία για τους αποχωρήσαντες βασικούς συνεργάτες του. Γιατί μαρτυρεί ευκρινώς τον καταιγισμό και την οξύτητα της επίθεσης, που από την αντίπερα όχθη είχαν δεχτεί !

        Αλλά ! Επειδή είναι πρόσωπα από τότε λίαν αγαπημένα και λίαν διαπαντός σεβαστά, επί πλέον πρόσωπα μεγάλης και ευλογημένης πνευματικής παρουσίας και δημιουργίας, όπου στην Εκκλησία τα έταξε ο Θεός μετά ταύτα, θα ήθελα, μα και δεν ξέρω αν είναι επιτρεπτό να τους πω ότι, σήκωσαν με τον π. Ηλία της νέας πνοής το Σταυρό ! Και γνωρίζουν ασφαλώς πολύ καλύτερα από πάρα πολλούς, τι εστί Σταυρός ! Από κοντά μαζί τους ακολουθούσαμε όσοι πολλοί εμείς. Αναρωτήθηκαν, άραγε, έστω μέσα τους κάποια στιγμή, κι ένιωσαν ότι τους επέτρεπε ο Θεός να μας αφήσουν μετέωρους σε μεγάλο αέρα κενό, σε μεγάλο και αγιάτρευτο έως τώρα καημό ! 

στ.  Κατά τα άλλα εξήντα χρόνια τώρα, και στο μέτρο που : «Η ζωή υμών κέκρυπται συν τω Χριστώ εν τω Θεώ»-Κολοσ.3,3-το μόνο Κριτή και μοναδικό, αυτονόητη η οφειλόμενη στις δυο Αδελφότητες-«Ζωή», «Σωτήρ»-τιμή. Βέβαια, ως δυο παράλληλα ρεύματα επιγόνων σε απλή διαχειριστική γραμμή. Που θα πει, σε ανταγωνιστική γραμμή διεκδίκησης της παράδοσης του αγίου ιδρυτή πατρός Ευσεβίου, αλλά, με εξαίρεση τη βραχεία ηγεσία της «Ζωής» από τον πατέρα Ηλία, χωρίς την πνοή και τον αέρα του μεγάλου μεταρρυθμιστή, του πατρός Σεραφείμ !

      Κλείνει, λοιπόν, αυτή η μηδαμινή γραφίδα με επαναφορά του αυταπόδεικτου ότι : «Άλλης τάξεως παρουσία, και άλλης τάξεως φωνή θα είχε σήμερα στα εν Ελλάδι πράγματα μια ενωμένη και ανανεωμένη πνευματικά «Ζωή» ! Αλλά και με το άλλο, που σε νεώτερο της ίδιας «κίνησης» είχε πει. «Είχαμε καβαλήσει όλοι το καλάμι πολύ» ! Που σημαίνει είχαμε παραβιάσει αυτό που και εξ ιδίας μάλιστα πείρας μας επισημαίνει ο Απ. Πέτρος ότι, δε συγχωρεί ο Θεός : «Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάτεσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν»-1Πε.5,5. Έστω αυτό για το μέλλον ημών και ως Ελλήνων, και ως χριστιανών Ορθόδοξων καίρια οδηγητική διδαχή !

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …»

Αθανάσιος  Κοτταδάκης