Περί κουκουλίου ο λόγος

Γράφει ο Ηγούμενος της Ι.Μ. Τιμίου Προδρόμου Βέροιας, Αρχιμ. Πορφύριο

  ROMFEA.GR

 Τελευταία μας απασχολεί ιδιαίτερα το θέμα του Μοναχισμού, και μάλιστα του αδρικού μοναχισμού.

Επίσης το ότι οι περισσότεροι, ανάμεσα στους ρασσοφόρους, μοναχούς και εγγάμους ιερείς, μοναστήρια και ενορίες, δεν βλέπουν σχεδόν καμία διαφορά.

Γιά το πρώτο θέμα, δηλαδή τον ανδρικό μοναχισμό, τί να πει κανείς;

Σε περιπτώσεις κουρών, διαβάζουμε κάτι βαρύγδουπους λόγους, όλο σοφία, θεολογία και άσκηση.

Και στο τέλος, βλέπεις ότι η Μητρόπολη όπου γίνεται η κουρά, σε κάποιον ενοριακό ναό της πόλης, δεν έχει καν ανδρικό μοναστήρι.

Δεν χρειάζεται να αναφέρουμε ονόματα. Μία ματιά στα Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος πείθει αμέσως.

Δεν κρίνουμε το ότι ο νεόκουρος θα συνεχίσει να ζει με τον μπαμπά και την μαμά, και τις κατά σάρκα αδελφές, οι οποίες στο τέλος της κουράς κερνούσαν κουφέτα, πίττες, μπουρεκάκια και άλλα εδέσματα.

Στην δεκαετία του Ογδόντα, ένας αδελφός μας έλεγε ότι την πρώτη βραδυά της κουράς του, ο ηγούενος τον κέρασε και τον ευχήθηκε με ένα ποτήρι ουΐσκι.

Αυτά και γίνονταν και γίνονται, και, φυσικώ τω λόγω, θα συνεχίσουν να γίνονται. Η καλογερική δεν είναι πείραμα.

Αν δεν την έζησες, δεν μπορείς να την εμπνεύσεις.

Και βλέπεις μητρόπολη με δεκάδες «αγάμους κληρικούς» και όμως το μοναστήρι υφίσταται μόνο στα «χαρτιά».

Οι πατέρες ζουν σε διαμερίσματα ή με τους οικείους.

Δεν κρίνουμε κανέναν. Απλά, καταγράφουμε την κατάσταση του ανδρικού μοναχισμού, σήμερα, δίχως καμία απολύτως κρίση.

Υπάρχουν άγιοι που έζησαν στην Ομόνοια, και άλλοι που ζουν σε διαμερίσματα των Αθηνών, που είναι ασκητικότερα και από κελλιά της μοναχικής ερήμου.

Πολύ μεγάλο κεφάλαιο η Καλογερική. Εκείνο που σήμερα γράφουμε, είναι γιά το ιερό κουκούλιον.

Το κουκούλι, γνωστό και ως επιρριπτάριο, επανωκαλύμαυχο, «τσεμπέρι», αλλά και «σάμι», είναι ένα από τα ενδύματα που λαμβάνει ο μοναχός, κατά την κουρά του - δηλαδή το κούρεμά του – «εκ της χειρός του Χριστού», από το άγιο Ευαγγέλιο, διά των χειρών του Γέροντός του. Και ενδύεται την κεφαλήν.

Δεν είναι άμφιο, γιά να φοριέται στις Ακολουθίες. Είναι ένδυμα. Και δίχως αυτό δεν μπορούμε να κυκλοφορούμε.

Μακραίωνη όμως παράδοση, γιά πρακτικούς λόγους, ξεχώρισε το αρχαίο Κουκούλιον σε δύο διαφορετιά μέρη, το καλυμαύχιον ή κούκο ή και σκούφο και σκουφί, και το επιρριπτάριο.

Ο χωρισμός συνέβη μάλλον κατά τον 16ο αιώνα, έναν αιώνα μεγάλης ακμής του ανδρώου μοναχισμού και πολλών οσίων πατέρων.

Οι συμβολισμοί του κουκουλίου πολλοί. Ένδυμα της ακακίας, μίμηση ακάκων βρεφών, «φυλακτήριο» των ματιών, όπως αυτά που φορούν τα άλογα ζώα, το κάλυμμα της κεφαλής του αγίου βαπτίσματος, και άλλοι πολλοί.

Πριν ένα δύο χρόνια, φορούσαν κουκούλι μόνον οι αρχιμανδρίτες και οι αρχιερείς. Αυτό με το λαστιχάκι, που προφανώς είναι πολύ νεότερο.

Κάπου το 1935, δημοσιεύτηκε σε κάποιο Φ.Ε.Κ., ως Νόμος του Ελληνικού Κράτους, η ένδυση των κληρικών. Εκει αναφέρεται και το «λαστιχάκι» στο επανοκαλύμαυχο.

Επαναλαμβάνουμε όμως ότι το κουκούλι είναι μοναχικό ένδυμα, και ήταν ένα με τον κούκο, δεν ξεχώριζε.

Τώρα τελευταία, και οι διάκονοι, κυρίς οι αρχιδιάκονοι, φορούν επρριπτάριο, και μάλιστα σε ώρα Ιερής Ακολουθίας.

Γιά τον λόγο αυτόν, γράφουμε και τα παρόντα. Πρίν λίγα χρόνια, μιλήσαμε διαδυκτιακώς με έναν διάκονο γιά το ίδιο θέμα. Μετά δεν ξαναείδαμε ανακοίνωσή του στο διαδύκτιο.

Όταν αναλάβαμε το Μοναστήρι μας, ένας ευλαβής ιερομόναχος, σε όλη την Ακολουθία ήταν ακάλυπτος την κεφαλή, και, στην ώρα της «Τιμιωτέρας», δηλαδή σε μία από τις ιερότερες στιγμές στα Μοναστήρια, φορούσε το κουκούλι του και θμίαζε.

Στο Άγιο Όρος, ξέρουν πολύ καλά την τάξη του κουκουλίου.

Μας έλεγε ο Γερο Γελάσιος – να έχουμε την αγία του ευχή: Όταν πας σε άλλο Μοναστήρι, δεν θα παίρνεις μαζί σου κουκούλι. Άμα θέλουν να σε τιμήσουν, θα σε δώσουν.

Και αυτό το ζήσαμε πολλές φορές. Και τελευταία, στην Πανήγυρη του κοινοβιάρχη μας, του Οσίου Διονυσίου του εν Ολύμπω. Ο σεβαστός μας Γέροντας έβγαλε το δικό του κουκούλι και μας το έδωσε- εξαιρετική η τιμή.

Στο Άγιο Όρος, εν ώρα διακονίας δεν φοράμε κουκούλι. Σε πιό ιερές στιγμές, είμαστε τελείως ασκεπείς. Και αν το φοράμε, σε λιτές μνημόσυνα κλπ, όταν εκφωνούμε, το βγάζουμε και το στερεώνουμε στον ώμο.

Είδα διακόνους, να θυμιάζουν, όχι σε λιτανεία, αλλά εντός του ναού, να φορούν το κουκούλι και να θυμιάζουν. Ζήλος, ου κατ’ επίγνωσιν.

Τα παλαιότερα χρόνια, οι αγιορείτες, από το κουκούλι καθώς και από άλλα στοιχεία, καταλάβαιναν ακόμα και έναν άγνωστο μοναχό από πού είναι.

Το χρώμα στις άκρες των «φτερών» ενός κουκουλιού επίσης φανέρωνε την μοναχική καταγωγή του καλογήρου.

Λέγεται ότι κάποτε βρέθηκε σε μεγάλο ναό των Αθηνών ο Γερο Γεράσιμος ο Μικραγιαννανίτης, φορεμένος με την καλογερική του ενδυμασία, δηλαδή το σχήμα και το κουκούλι.

Γιά το σχήμα θα ήταν δικαιολογημένη κάποια ένσταση, γιατί και αυτό οι αγιορείτες το φορούν σε συγκεκριμένες περιπτώσεις.

Κάποιος λοιπόν αρχιμανδρίτης τον ήλεγξεπου φορούσε το κουκούλι του, όχι για το ότι ήταν ολομάταξο, αλλά για το ότι το φορούσε. Και ο αγιορείτης ασκητής τον απάντησε καταλληλότατα.

Εκείνο όμως που, δίχως πάσης αμφιβολίας, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί σκάνδαλο, είναι, οπωσδήποτε, τό δίπλωμα του κουκουλίου, στις «τσάκισες», και – δυστυχώς – επάνω στην Αγία Τράπεζα.

Το πιό φρικτό σημείο κάθε ορθόδοξου ναού να γίνεται τραπέζι γιά το δίπλωμα του κουκουλίου... Από την Αγία Τράπεζα μας το έδωσαν, αλλά μέχρι εκεί.

Δεν κακίζουμε τους πατέρες και τους αδελφούς.

Μόνο, τους παρακαλούμε, αφού θέλουν να φορούν το μοναχικό τους ένδυμα της κεφαλής, γιά να φαίνεται ακριβώς ότι είναι μοναχοί – δηλαδή καλόγεροι – και αφού ευλαβούνται τον ιερό Άθωνα και τους οικιστές του, καλό είναι να μαθαίνουν σωστά και τα της καλογερικής μας.

Να με συγχωρέσετε, πατέρες και αδελφοί. Μόνον με σεβασμό και αγάπη έγραψα τα παρόντα.

Η ευχή σας Σάς παρακαλούμε να μας συντροφεύει. Αμήν..