Η Αστική Κοινωνία ανάμεσα στον Μύθο και την Πραγματικότητα - Γεώργιος Κουρκούτας

Η ΑΠΟΜΥΘΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΣΤΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΞΕΧΑΣΜΕΝΟ ΔΙΑΝΟΟΥΜΕΝΟ

Η Αστική Κοινωνία ανάμεσα στον Μύθο και την Πραγματικότητα

Μία από τις συχνές αναφορές στους τομείς των Πολιτικών Επιστημών και της Κοινωνιολογίας αποτελεί η προσέγγιση και η ανάλυση της θέσεως και της συμπεριφοράς των καλουμένων Αστών, εντός του χώρου της σημερινής Κοινωνίας. Η υπερβολική αστικοποίηση των σύγχρονων Δυτικών Κρατών και ο παραμερισμός της Αγροτικής Παραγωγής , που έχει και αυτή αφεθεί στην βιομηχανικού τύπου αξιοποίηση της, έχουν μετατρέψει την σημερινή Κοινωνία σε ένα μεγάλο σύνολο με ομάδες αστικού πληθυσμού, που συχνά προσεγγίζονται, κρίνονται ή χαρακτηρίζονται ανάλογα με την καταναλωτική τους δυνατότητα.

Έτσι, ακόμη και επιστήμονες Πανεπιστημιακοί αρκούνται να προσεγγίζουν με αποκλειστικώς οικονομικά κριτήρια τους σύγχρονους πληθυσμούς της βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής Κοινωνίας . Αλλά (και εδώ είναι μια αντίφαση των χωλών ή επιπόλαιων αυτών προσεγγίσεων) , όταν προκύπτουν οικονομικές κρίσεις , οι περισσότεροι ανατρέχουν σε ερμηνείες ηθικής ή φιλοσοφικής διάστασης και απομακρύνονται από τα καθαρά οικονομικά αίτια .

«Τα αίτια της κρίσης είναι προ πάντων ηθικά », ακούγεται .Τουτέστιν , αν γίνεται σωστή και σε ηθικά πλαίσια διαχείριση μιας οικονομικής καταστάσεως ,τότε μπορούμε να μιλάμε για θετικά αποτελέσματα. Μάλιστα σε μία βιομηχανική και μεταβιομηχανική (εν μέρει ) κοινωνία με κυρίαρχο τον ρόλο των Αστών ( για να μπορούμε να μιλάμε για Αστική Κοινωνία ) έχουμε την ανάγκη να προσεγγίζουμε την οικονομική και την κοινωνική θέση των Αστών ,για να εξαγάγουμε τα κατάλληλα συμπεράσματα για το μέλλον του συνόλου της Κοινωνίας .Αυτά τα συμπεράσματα μπορούν να μας τα προσφέρουν πλήθος μελετών και αριθμός ειλικρινών συγγραφέων .

Ανάμεσα στους τελευταίους είναι ένας από τους σπουδαίους Έλληνες διανοουμένους του 20^ου αιώνος ,που το έργο του δεν έχει προσεχθεί δεόντως ή έχει αποσιωπηθεί λόγω ιδιοτελών σκοπιμοτήτων. Πρόκειται για τον Ευάγγελο Λεμπέση ,που κατείχε την έδρα της Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο ήδη από την εποχή του Μεσοπολέμου και έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό από το σπουδαίο και πρωτοποριακό του έργο για τον ρόλο των βλακών στην σύγχρονη Κοινωνία .

Σε ένα άλλο έργο του (με πρώτη έκδοση το 1963 και ανατύπωση από τις Εκδόσεις των φίλων το 2001) , με τίτλο «Μύθος και πραγματικότητα της Αστικής Κοινωνίας» ο Ευάγγελος Λεμπέσης περιγράφει την ιστορική πορεία ανάδειξης της Αστικής Κοινωνίας ,την ψυχοσύνθεση των Αστών και την συμμετοχή τους στην σύγχρονη ζωή των κοινωνικών και οικονομικών ομάδων .Από την μελέτη αυτή αντλούμε μερικά από τα σημαντικά πορίσματα της σκέψης και της έρευνας του συγγραφέως και τα παραθέτουμε εδώ. Αναγκαστικά θα προβούμε (υποχωρώντας στην γλωσσική ισοπέδωση της εποχής μας που θέλει …δυσνόητα τα κείμενα της Καθαρευούσης )στην γλωσσική εξομάλυνση του κειμένου του .

«Η προβληματική φυσιογνωμία του Αστού καταλαμβάνει διαφορετική θέση στην πορεία της εξέλιξης της σύγχρονης Κοινωνίας : επαναστατική στα χρόνια της φεουδαρχίας ,κυριαρχική στην αστική κοινωνία και δραματική στην συνδικαλιστική κοινωνία . Στην φεουδαρχική κοινωνία ο αστός συσσώρευσε τις αρετές του .Στην επαναστατική του περίοδο επωφελήθηκε από αυτές . Στην αστική κοινωνία τις λησμόνησε και στην συνδικαλιστική κοινωνία λησμονήθηκε».

Μάλιστα ο βαθμός της σημασίας του Αστού στην ιστορία είναι ακραίος , κατά τον Λεμπέση : «Καμία άλλη κοινωνική τάξη της Ιστορίας δεν υπήρξε τόσο ενεργητική ,τόσο πολυάσχολη , τόσο αποδοτική –σε υλικά αγαθά-τόσο εφευρετική , αλλά και τόσο ολίγον σεβαστή ,τόσο ρευστή και τόσο αμφίβολη όσο η αστική τάξη ».

Στον χώρο των Αστών , ήδη από τα χρόνια της φεουδαρχικής Κοινωνίας , κυριαρχεί η σκοπιμότητα ,ο χαμαιλεοντισμός που βοηθά να επιζήσει κάποιος σε ένα περιβάλλον που δεν κατανοεί . Αξίζει να γίνει αντιπαράθεση με την θέση τους στην φεουδαρχική κοινωνία : «Αν οι φεουδάρχες δεν ήσαν μία κυρίαρχη τάξη ,δεν θα αισθάνονται οι αστοί τον εαυτό τους ως ανελεύθερους . Αν οι φεουδάρχες δεν ήσαν αυταρχικοί ,οι αστοί δεν θα ήσαν δημοκράτες . Αν οι φεουδάρχες δεν εκπροσωπούσαν ταξική κοινωνία ,δεν θα διακήρυτταν οι Αστοί την αταξική κοινωνία (Ελευθερία, Αδελφότης ,Ισότης ) άσχετα να δεν την εφάρμοσαν . »

Οι Αστοί υιοθέτησαν τον υλικό πλούτο ως αξία ,επειδή πιστεύουν ότι αυτός είναι το κριτήριο κοινωνικής ανόδου στην κοινωνία όπου αυτοί ζουν : «Η ιδεολογία του υλισμού και το καπιταλιστικό σύστημα ήταν όπλο στα χέρια του Αστού εναντίον του φεουδάρχη για την ανατροπή των αξιών του ». Ο αστός βλέποντας ότι δεν μπορεί να υπερνικήσει τον φεουδάρχη αλλιώς , παρά μόνο αν τον εξοβελίσει από την πρωτοκαθεδρία της οικονομικής ζωής (κάτι που επετεύχθη με την υποτίμηση των οικονομικών δυνάμεων των φεουδαρχών ) , κατέφυγε στην κατάκτηση πλούτου που θα οδηγούσε στην κοινωνική άνοδο .

Ωστόσο αυτή η , κατά τα άλλα θεμιτή , νοοτροπία μιας κοινωνικής ομάδος μετέφερε στην κορυφή του κοινωνικού ενδιαφέροντος σαν αρρώστια τις «αρετές »που συνόδευαν την κοινωνική της ζωή ,όπως η αίσθηση μειονεκτικότητας έναντι της κυρίαρχης ομάδος των φεουδαρχών . Στην μεσαιωνική φεουδαρχική κοινωνία (όπου κάτω από τον Βασιλέα ήσαν οι μικροί και οι μεγάλοι φεουδάρχες που τηρούσαν για αιώνες μία κοινωνική και ταξική ισορροπία ) οι Αριστοκράτες της φεουδαρχίας προσπαθούσαν να προσεγγίσουν και να «φέρουν πιο κοντά τους»τους Αστούς με διαφόρους τρόπους , χωρίς αυτοί οι τρόποι να τους ικανοποιούν : «Ούτε το εμπόριο της πληθωρικής απονομής τίτλων ευγενείας σε κοινούς αστούς από τον Γάλλο Βασιλιά Λουδοβίκο 14^ο  , ούτε η άνευ εμπορίου ομοία απονομή τίτλων στην «μικρή αριστοκρατία» ή «αριστοκρατία υπηρεσιών» της απολυταρχικής πρωσσικής γραφειοκρατίας και του στρατού υπό του Μεγάλου Φρειδερίκου και άλλων μικρότερων ηγεμόνων εδέησε να ικανοποιήσει την αστική τάξη ως τάξη και αυτοί οι ίδιοι οι αποδέκτες των τίτλων αστοί συναπεκόμιζαν μαζί με τον τίτλο ευγενείας νέο σύμπλεγμα : λόγω της νέας υποτιμήσεως και της ειρωνείας των γνησίων ευγενών αλλά και των αστών από την ίδια την τάξη τους» .

Ουσιαστικά η απόκτηση πλούτου βοηθούσε τον Αστό στα χρόνια του 18^ου αιώνος ,όταν από την φεουδαρχική κοινωνία με την είσοδο στην βιομηχανική εποχή (τότε που το Κεφάλαιο των βιομηχανικών επενδύσεων αυξάνεται και πλέον αποτελεί μία νέα οικονομική δύναμη που εκτοπίζει την οικονομική δύναμη της έγγειας ιδιοκτησίας που ήταν το οικονομικό στήριγμα της Φεουδαρχίας ) να ανέλθει κοινωνικά . Αυτό όμως απαιτούσε και μία ανάλογη πρόσληψη από τον Αστό κάποιων κοινωνικών αρετών όπως αυτές που είχαν ( κατά πλειοψηφίαν πάντα ) παλαιότερα οι φεουδάρχες , όπως κάποιοι (γραφικοί σήμερα ) κώδικες τιμής και ανάλογοι τρόποι συμπεριφοράς .

Κλείνοντας αυτήν την μικρή παρουσίαση της σχέσεως της τάξεως των φεουδαρχών και των αστών παραθέτουμε μερικά στοιχεία που δείχνουν την διαφορά τους ,πάντα από το βιβλίο του Ευαγγέλου Λεμπέση :

«Η ιδιοκτησία των φεουδαρχών ήταν πρωτότυπη και βασιζόταν στην ακίνητη περιουσία . Αντιθέτως ,η κοινωνική προέλευση της αστικής τάξεως και η ιδιοκτησία της είναι παράγωγη και η ιδιοκτησία της βασίζεται στην κινητή περιουσία .Οι δύο αυτές βασικές διαφορές έχουν σημαντικές κοινωνικές ,ψυχολογικές και αξιολογικές επιπτώσεις επί των δύο τάξεων ,που εκφράζονται σε αντιθετικά ζεύγη εννοιών :

Σταθερότητα και διάρκεια – Αστάθεια και προσωρινότητα ,Τιμή των όπλων και επαγγελματική τιμή –Τιμές των εμπορευμάτων, Συγκεντρωτισμός –Αποκεντρωτισμός , Ιεραρχία –Ατομικισμός , Παράδοση-Ρευστότητα ,Συντήρηση ή βραδεία μεταβολή των θεσμών –Διαρκής μεταρρύθμιση , Ηρωισμός –Υπολογισμός και ωφελιμισμός ,Πειθαρχία –Ελευθερία , Ανισότητα –Ισότητα , Αυθορμητισμός – Σκοπιμότητα , Διαφορισμός –Ισοπέδωση , Μεταφυσικές αξίες (ηρωισμός ,φιλοδοξία ,ιπποτισμός ,ρομαντισμός ) –Υλικές αξίες (οικονομική επιχείρηση ,τεχνική πρόοδος ,οικονομική πρόοδος ,υλική ευημερία ). Με λίγα λόγια : Η μία τάξη στηρίζεται στο «Πλούτος δια της δυνάμεως» και η άλλη στο «Δύναμις δια του πλούτου». Και αυτή η αντίθεση παρουσιάζει πολλά για την κοινωνική ταυτότητα και την πορεία των Αστών ως σήμερα .

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΙΟΝ. ΚΟΥΡΚΟΥΤΑΣ