᾿Αναδρομή στίς μέρες τοῦ πόνου καί τοῦ ἡρωϊσμοῦ Τό «ὄχι» τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου

Τό κείμενο πού ἀκολουθεῖ εἶναι μιά ἐπιστολή τοῦ τότε ᾿Αρχιμανδρίτη ῾Ιερώνυμου Κοτσώνη (μετέπειτα ᾿Αρχιεπισκόπου ᾿Αθηνῶν), πού τήν ἔστειλε στίς 17 ᾿Απριλίου του 1950 στήν ἐφημερίδα «᾿Εθνικός Κήρυξ». Καταθέτει τήν δική του προσωπική μαρτυρία γιά τήν ἄρνηση τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου ᾿Αθηνῶν Χρυσάνθου νά ὁρκίσει τήν κατοχική Κυβέρνηση Τσολάκογλου, πού τή διόρισαν, ἀμέσως μετά τήν πτώση τοῦ μετώπου, οἱ Γερμανοί κατακτητές. 

  ᾿Εντύπωση προκαλεῖ ἡ σταθερότητα, ἡρεμία καί ἀποφασιστικότητα τοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου Χρυσάνθου, κατά τήν κρίσιμη στιγμή. Αὐτό πού τόν συνέχει, εἶναι τό χρέος ἐμμονῆς στήν παράδοση τῆς ᾿Εκκλησίας καί στό συμφέρον τοῦ ῎Εθνους. ῾Ως ἐκκλησιαστικός ἡγέτης, θεωρεῖ ἐμπαιγμό καί προδοσία, νά ὁρκίζει, γιά πίστη στήν πατρίδα, κυβέρνηση πού ἐκπροσωπεῖ τόν κατακτητή. 

  Τό ὑπεροχικό καί συγκλονιστικό, στή συμπεριφορά τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ᾿Αρχιεπισκόπου, ἦταν ὅτι ἀρνήθηκε τήν ὁρκωμοσία γνωρίζοντας τίς συνέπειες αὐτῆς τῆς δυναμικῆς στάσεώς του. ῏Ηταν ἕτοιμος ἀκόμα καί νά ἀποθάνει. Τελικά ἡ γενναία του πράξη τοῦ στοίχισε τήν ἀπώλεια τοῦ ᾿Αρχιεπισκοπικοῦ θρόνου. 

  Σήμερα ἔχουμε μεγάλη ἀνάγκη ἀπό τέτοιες ἐκκλησιαστικές προσωπικότητες. ᾿Από ἡγέτες πού, μέ αὐτοθυσία, θά βάζουν, μπροστά ἀπό τά προσωπικά τους συμφέροντα καί τίς θέσεις ἐξουσίας, τήν πιστότητα στίς θεμελιακές ἀρχές τῆς ἡγετικῆς ἀξιοπρέπειας καί στό χρέος ἐναρμόνισης τῶν κινήσεών τους μέ τίς ἐπιταγές τῆς ᾿Ορθοδόξου συνειδήσεώς τους. 

᾿Εν ᾿Αθήναις τῇ 17ῃ ᾿Απριλίου 1950 

᾿Αξιότιμον Διεύθυνσιν 

«᾿Εθνικοῦ Κήρυκος» 

᾿Ενταῦθα 

   ᾿Αξιότιμε Κύριε Διευθυντά, 

  Μή παρακολουθήσας ἐξ ἀρχῆς τήν ἐξιστόρησιν τῶν κατά τήν Κατοχήν τοῦ κ. Λούβαρι, εἶδον ἐκ τῆς χθεσινῆς πρός ὑμᾶς ἐπιστολῆς τοῦ καθηγητοῦ κ. Π. Μπρατσιώτη, ὅτι ὁ κ. Λούβαρις, ἀναφερόμενος εἰς τούς λόγους διά τούς ὁποίους ὁ ἀείμνηστος ᾿Αρχιεπίσκοπος ᾿Αθηνῶν Χρύσανθος ἠρνήθη νά ὁρκίσῃ τήν Κυβέρνησιν Τσολάκογλου, ἔγραψεν ὅτι τό ἔπραξε, διότι ἐθεώρει «ἀνάξιον ἑαυτοῦ νά ἐπισημοποιήσῃ Κυβέρνησιν ἀντλοῦσαν τό κῦρος της ἀπό τήν θέλησιν τοῦ κατακτητοῦ». ᾿Επειδή τοῦτο δύναται νά ἐκληφθῇ ὡς ὑπονοοῦν ὅτι ὁ ἀείμνηστος, εἰς τήν περίπτωσιν αὐτήν ὑπεράνω τοῦ ἐθνικοῦ συμφέροντος ἔθετε τό προσωπικόν του κῦρος, παρακαλῶ νά μοῦ ἐπιτρέψητε νά σᾶς πληροφορήσω τά κάτωθι.
῎Εχων τότε ὡς Γραμματεύς τῆς ῾Ι. Συνόδου εὐκαιρίαν καθημερινῆς μετά τοῦ ἀοιδήμου ἀνδρός ἐπαφῆς, καί παρακολουθήσας ἐκ τοῦ σύνεγγυς τό ζήτημα, εἶμαι εἰς θέσιν νά γνωρίζω πῶς ἀκριβῶς ἐξειλίχθη. Πράττω τοῦτο μετά πολλῆς δυσκολίας, διότι ὁ μεταστάς ἀπεστρέφετο πᾶσαν δημοσιότητα περί τήν δρᾶσιν του καί τό ἔργον του, ἐφ᾿ ὅσον ὅμως ἤρχισαν νά κυκλοφοροῦν γραπτῶς ἐντυπώσεις μή ἀποδίδουσαι καλῶς ὅ,τι πραγματικῶς ἔγινε, φρονῶ ὅτι εἶναι χρέος καί πρός τήν ἱστορικήν ἀλήθειαν, ἀλλά καί πρός αὐτό τό ῎Εθνος, ἵνα ἡ ὑψηλά ἠθικῶς ἱσταμένη προσωπικότης τοῦ ἐκλιπόντος, ἡ ὁποία καί διά τούς ἐπιγενεστέρους θά ἀποτελῇ πηγήν ἐμπνεύσεως καί φρονηματισμοῦ, μή σκιασθῇ ἀπό τοιαύτας πληροφορίας. 

  Τό ἀπόγευμα τῆς προτεραίας τῆς ὁρκωμοσίας τῆς Κυβερνήσεως Τσολάκογλου, μοῦ εἶχεν εἴπει ὅτι θά τόν ἐπεσκέπτετο ὁ οἰκογενειακῶς μετ᾿ αὐτοῦ συνδεόμενος καί μέλλων νά μετάσχῃ τῆς ὁρκισθησομένης Κυβερνήσεως, κ. Πλ. Χατζημιχάλης, διά νά τόν παρακαλέσῃ νά μή ἐπιμείνῃ εἰς τήν ἄρνησίν του, ὅπως ὁρκίσῃ τήν Κυβέρνησιν Τσολάκογλου. ῞Οταν τόν ἠρώτησα, ἐάν θά συνέχιζεν ἐπιμένων νά μή ὁρκίσῃ τήν Κυβέρνησιν, μοῦ εἶπεν ἁπλῶς ὅτι καί πάλιν θά ἠρνεῖτο. Τήν ἑπομένην τό πρωΐ, ὅταν ἐνωρίς εἰσῆλθον διά τήν συνήθη συνεργασίαν εἰς τό γραφεῖον του, τόν εἶδον νά φέρει τά σημεῖα κοπώσεως περισσότερα ἤ κατά τάς προηγουμένας ἀγωνιώδεις ἐκείνας ἡμέρας. Μαντεύων τήν αἰτίαν, τόν ἠρώτησα ἐάν δέν ὑπῆρχε περιθώριον ἐπανεξετάσεως τοῦ ζητήματος τῆς ὁρκωμοσίας τῆς Κυβερνήσεως. Τότε ἐκεῖνος, μέ τόν συνήθη ἤρεμον τόνον του, ἀλλά καί ἔχων πλήρη τήν συναίσθησιν ὅτι, κατά τάς τραγικάς ἐκείνας στιγμάς ὁλοκλήρου τοῦ ῎Εθνους τά βλέμματα ἦταν ἐστραμμένα πρός αὐτόν, μοῦ εἶπε· «Δέν ἠθέλησα νά κάμω κάτι τό ὁποῖο νά εἶναι ἀντίθετο πρός τήν παράδοσιν τῆς ᾿Εκκλησίας καί πρός τά συμφέροντα τοῦ ῎Εθνους. Χθές βράδυ μέ ἐπεσκέφθη ὁ κ. Χατζημιχάλης καί ἐπί δύο καί ἡμίσειαν ὥρας συνεζήτησα τό θέμα μαζί του. Τοῦ ἠρνήθην. ᾿Απόψε δέ, εἰς ὁλονύκτιον προσευχήν, ἐπανεξήτασα τό ζήτημα, ἐάν θά πρέπει νά ὁρκίσω τήν Κυβέρνησιν Τσολάκογλου, ἀλλά πάλιν εἶδον ὅτι πρέπει νά ἀρνηθῶ. ῾Ο ὅρκος δι᾿ ἐμέ εἶναι ἱερός καί δέν νομίζω ὅτι πρέπει νά συνεργήσω εἰς ὁρκωμοσίαν, ἡ ὁποία ἐκ προτέρου γνωρίζω ὅτι δέν εἶναι ἀληθής, καί ἑπομένως ἀποτελεῖ ἐμπαιγμόν τῆς ὁρκωμοσίας. Διότι οἱ ὁρκιζόμενοι εἰς ποῖον θά ὁμόσουν πίστιν, ἀφοῦ τήν προέλευσίν των καί τήν ὑπόστασίν των τήν ἀντλοῦν ἐκ τοῦ κατακτητοῦ; Κυβέρνησις ἑλληνική ἐξακολουθεῖ νά ὑπάρχῃ. ᾿Εδῶ πρέπει νά κυβερνήσουν ἤ οἱ κατακτηταί ἀπ᾿ εὐθείας, ἤ ῞Ελληνες ἀνώτεροι ὑπάλληλοι». ῞Οταν δέ τοῦ ὑπεδήλωσα τάς συνεπείας, τάς ὁποίας θά εἶχεν ἡ ἐπιμονή του εἰς τήν ἄρνησιν, τότε ἐκεῖνος μοῦ ἀπήντησε, καί πάλιν ἠρέμως, ἀλλά σαφῶς· «᾿Ανεμέτρησα ὅλας τάς συνεπείας. Τό περισσότερον τό ὁποῖον μποροῦν νά μοῦ κάμουν, εἶναι νά μοῦ ἀφαιρέσουν τήν ζωήν. Εἶμαι ἕτοιμος πρός τό συμφέρον τοῦ ῎Εθνους καί ἐν τῇ ἐκτελέσει τοῦ καθήκοντός μου νά ἀποθάνω». 

  Πόσον αὐτήν τήν ὑπέροχον στάσιν τήν ὑπαγόρευσεν ἀνωτέρα ἐκκλησιαστική καί ἐθνική συνείδησις καί ὄχι ὁ φόβος μήπως θιγῇ τό προσωπικόν του κῦρος, ἀποδεικνύεται ἐκ τοῦ ὅτι αὐτό τό ὁποῖο δέν ἤθελε νά γίνῃ ὑπό τοῦ ἰδίου ὡς τοῦ ἀνωτάτου ἐκκλησιαστικοῦ λειτουργοῦ, δέν ἐπεθύμει νά γίνῃ καί ὑπ᾿ οὐδενός ἄλλου κληρικοῦ. Δι᾿ αὐτό, ἐπειδή κατ᾿ ἐκείνην τήν πρωΐαν ἔπρεπε νά μεταβῇ εἰς τήν κηδείαν τοῦ συζύγου τῆς κ. Σοφίας Σπανουδάκη, καί φοβούμενος μήπως κατά τήν διάρκειαν τῆς ἀπουσίας του ὑποκλαπῇ ἡ ἐντολή πρός ἐφημέριον τινά τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς ἵνα ἐκεῖνος τελέσῃ τήν ὁρκωμοσίαν, ἐπειδή δέ καί ὁ πρωτοσύγγελός του ἠσθένει, ἐπεφόρτισε τόν ὑποφαινόμενον νά μή ἀπομακρυνθῇ ἀπό τῆς ᾿Αρχιεπισκοπῆς καί νά ἐπιστατήσῃ, ἵνα μή, καθ᾿ οἱονδήποτε τρόπον, ἐκφύγῃ τυχόν ἐκ τοῦ ᾿Αρχιεπισκοπικοῦ Γραφείου, ἐντολή πρός τέλεσιν τῆς ὁρκωμοσίας ὑπό οἱουδήποτε κληρικοῦ. Ταῦτα διά τήν ἀκρίβειαν. 

            Μετά πάσης τιμῆς 

           ᾿Αρχιμ. ῾Ιερώνυμος Κοτσώνης 

            ῾Ιερά Μονή ᾿Ασωμάτων Πετράκη 

            ῾Οδός ᾿Ιωάν. Γενναδίου, ᾿Αθῆναι 

Πηγή: ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ