ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ – ΕΤΕΡΟΔΟΞΙΑ – ΑΓΙΟΤΗΤΑ, ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ – ΕΤΕΡΟΔΟΞΙΑ – ΑΓΙΟΤΗΤΑ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

        Επανέρχομαι με τον ανωτέρω τίτλο στο επίκαιρο και καίριο θέμα παρεμβάλλοντας αρχικά κάποιον αντί-σχολιασμό στα σχόλια της ανάρτησης με θέμα : «Μελέτη Κ. Διαθήκης - Χριστιανική Διαίρεση»- 19.07.2019.

Α.  Στο πρώτο μέρος -«Μελέτη Κ. Διαθήκης- ο σχολιασμός είναι μηδενικός, «αιδήμων σιωπή», «ου φροντίς Ιπποκλείδη», τουτέστιν, αδιαφορία παντελής;  Ορθόδοξων ασχετοσύνη για την προσωπική  μελέτη και άντληση νοήματος ζωής από την πρώτη βασική πηγή της πίστης, την Κ. Διαθήκη ιδιαίτερα, και ευρύτερα την Αγία Γραφή; Και αυτό δεν είναι πολύ αρνητικό. και πολύ επικίνδυνο; Δεν αφήνει ορθάνοιχτες πύλες στην εισροή οιουδήποτε «αέρα κοπανιστού» που σήμερα επέρχεται αθρόως από πλείστες και πολύτροπες πλευρές, και βρίσκει έτσι χωρίς πνευματικά αντί-σώματα τις ορθόδοξες ψυχές; Και από τούτο δεν είναι αερολογίες πλείστα όσα λέγονται ή γράφονται ως … «ορθόδοξα» και … «χριστιανικά»;

Β.     Στο δεύτερο μέρος-«Η διαίρεση των χριστιανών»-έχουμε τη συνήθη από το 2014 καταιγιστική επέλαση της ομάδας επιφυλακής των αυτοχειροτόνητων «πιο ίσων από τους άλλους ορθόδοξους» ή «Ηρακλέων της Ορθοδοξίας»! Καταιγιστική επέλαση όμως που όσο κι αν κάνουν πως δεν το νοούν, επιβεβαίωσε περίτρανα την άκρως ενδιαφέρουσα επισήμανση του π. Αλέξανδρου Σμέμαν ότι: «Στην ιστορική Ορθοδοξία υπάρχει μια ολοσχερής απουσία αυτοκριτικής … Το να αναγνωρίζει λάθη της σήμαινε πως καταστρέφει τα θεμέλια της αληθινής πίστης. Η τραγωδία της ορθόδοξης ιστορίας τοποθετείται κυρίως στο θρίαμβο εναντίον του εξωτερικού, αντικειμενικού κακού … και ποτέ του μέσα» !! («Ημερολόγιο», σελ. 86)

      Προσωπικά αμφιβάλλω βάσιμα αν διάβασαν ποσώς το γραπτό! Γιατί σ’ αυτό γινόταν συγκεκριμένη συνοπτική αναφορά σε αμφοτέρωθεν δράσεις εκκλησιαστικών ηγετών, και  παρεμβάσεις αυτοκρατόρων ολοκληρωτικές. Ήγουν, αναφορά σε πολύπλοκες ενέργειες εκκλησιαστικές και πολιτικές! Προτίμησαν να ενεργήσουν ως το συνηθίζουν μαζικά, σαν στρατευμένοι διαδηλωτές, ή σαν ποδοσφαιρικού σωματείου οπαδοί-υποστηρικτές! Να κολυμπήσουν πάλι σε θολά νερά, να αλιεύσουν με τα δίχτυα της αοριστίας … «οι Πατέρες», «η Παράδοση» και τα όμοια. Επιμένουν να μην κατανοούν το χρέος οικουμενικής μαρτυρίας της Ορθοδοξίας στην εποχή μας! Και όχι μόνο, αλλά και να το διαστρέφουν στιγματίζοντάς το … «οικουμενισμό», και θεωρώντας εκ προοιμίου, πλην εν … «ορθοδοξία» αντιφατικά, υπεροπτικά, αλάθητα, και παπικά, σύμπασα τη δυτική χριστιανοσύνη … «αιρετική»! Από τούτο κάθε επαφή ή Διάλογο της Ορθοδοξίας με αυτήν,  ως ύποπτη ή και προδοτική έκπτωση στην … «παν-αίρεση του οικουμενισμού»! Και αυτό, παρότι εσχάτως έχει χαρακτηριστεί «ανοησία» το τελευταίο από σοβαρή «αντί-οικουμενιστική» υπογραφή*.

*****   ***   *****

        Επανέρχομαι, λοιπόν, απανθίζοντας ενδιαφέροντα αποσπάσματα από τις ίδιες δυο βαρυσήμαντες ορθόδοξες θεολογικές υπογραφές. Αποσπάσματα που μπορούν να δώσουν αφορμή για ήρεμο και αδελφικό ανά-στοχασμό σε χριστιανούς ορθόδοξους με φρόνημα ταπεινό! Σε ορθόδοξους πιστούς έχοντες ανοιχτά μάτια, αυτιά και νου στην καλόπιστη κριτική, δυνάμενους να ιδούν αυτά με ιδιαίτερη προσοχή, υπό τον ισχυρό προβολέα της ακόλουθης αποκαλυπτικής ομολογίας του Μεγάλου Βασιλείου και επισήμανσης : «Ο νους μας είναι αδύναμος, η δε γλώσσα μας ακόμα πιο αδύνατη»**-Επιστολή 7. Παρατίθεται στο τέλος σε νεοελληνική απόδοση και στο πρωτότυπο. «Ομολογία και επισήμανση που όποιος αποπειράται να καταθέσει λόγο Θεού-«θεολογία»- πρέπει να την έχει χαράξει στην καρδιά του με γράμματα πύρινα από πριν» ! Πράγμα που θα ευχόταν κανείς να συμβεί και με όσους συνηθίζουν να σχολιάζουν και τέτοια γραπτά, εν … «ορθοδοξία» ιεροεξεταστικά, υπεροπτικά, αλάθητα, παπικά !

Α π α ν θ ι ζ ό μ ε ν α    Απ ο σ π ά σ μ α τ α

Α.   Από το βιβλίο «Η Ορθοδοξία» του Παύλου Ευδοκίμωφ, διαπρεπούς εμιγκρέ Ρώσου θεολόγου και φιλόσοφου, Καθηγητή στο περίφημο Ορθόδοξο Θεολογικό Ινστιτούτο του Αγίου Σεργίου στο Παρίσι κλπ.

1.  «Είμαστε όλοι ενωμένοι γύρω από την ίδια Βίβλο, όσο είναι κλειστή. Μόλις όμως την ανοίγουμε, ακολουθούμε ο καθείς τις παραδόσεις μας, και καταλήγουμε σε αναγνώσεις διαφορετικές»-σ.457. Εμπειρία πικρή !

2.   Ως Ορθόδοξοι. «Γνωρίζουμε πού είναι η Εκκλησία, δεν έχουμε όμως εξουσία να εκφέρουμε κρίση και να ειπούμε, πού δεν είναι η Εκκλησία»-σ.463. Το «γνωρίζουμε πού είναι η Εκκλησία» φαίνεται ευδιάκριτα κάθε φορά στη Λειτουργική απαγγελία του 9^ου άρθρου του Συμβόλου της Πίστεως-«Εις μίαν Αγίαν, Καθολικήν, και Αποστολικήν Εκκλησίαν», την οποία πλείστοι ορθόδοξοι συνοδεύουν σφραγίζοντας το είναι τους με το σημείο του Σταυρού, κοινώς, κάνοντας το Σταυρό τους ! Και το «δεν έχουμε όμως εξουσία να εκφέρουμε κρίση και να ειπούμε, πού δεν είναι η Εκκλησία», πατάει γερά στο Αγιογραφικό «το Πνεύμα όπου θέλει πνει»-Ιωαν.3,8.

3,       Κατά τις Γραφές στους έσχατους καιρούς η ενέργεια του Αγίου Πνεύματος θα φανερωθεί με έναν τρόπο εντελώς ιδιαίτερο. Τούτο προϋποθέτει την έντονη προσευχή και την ειδική εξαίτηση-επίμονη και θερμή ικεσία- προς τον Πατέρα, να αποστείλει το Πνεύμα του στη διασκορπισμένη Χριστιανοσύνη … Ορθόδοξοι, Καθολικοί, Προτεστάντες δεν έχουμε εξουσία να σχετικοποιούμε τις δογματικές αλήθειες. Μόνο το Πνεύμα μπορεί να υπερβεί τα φράγματα, χωρίς τίποτε να σχετικοποιεί, αλλά συμπυκνώνοντας και ολοκληρώνοντας όλες τις όψεις της χριστιανικής πίστεως στην πληρότητά τους και με τις άπειρες αποχρώσεις τους …

       Το βασικό εδώ είναι, πόσο μετράει στη ζωή των χριστιανών ο λόγος της προς Εβραίους Επιστολής. «Διώκετε … τον αγιασμόν, ου χωρίς-χωρίς τον οποίο-ουδείς όψεται τον Κύριον»-12,14,

      Δεν πρέπει να λησμονούμε την τόσο βαθιά ειδοποίηση Αγίου Μαξίμου του Ομολογητή ότι: Είμαστε εκτεθειμένοι στον κολασμό, όχι μόνο για το κακό που διαπράξαμε, αλλά και για το καλό που παραλείψαμε, και για το ότι δεν αγαπήσαμε τον πλησίον μας» !

       Εδώ πρέπει ίσως να παραχωρήσουμε θέση σε μια έκφραση εικονιστική, που μπορεί περισσότερα από τις λέξεις να πει. Ποια είναι αυτή. Στους ορθόδοξους ναούς βλέπουμε το «Εικονοστάσιο» -Τέμπλο- έναν τοίχο που χωρίζει το θυσιαστήριο -Αγία Τράπεζα- από τον κυρίως ναό. Τη Βασιλεία από τον κόσμο. Στην αρχή ήταν ένα ελαφρύ διάφραγμα, που χώριζε το λαό από το θυσιαστήριο για να διαφυλάσσεται η αναγκαία τάξη στις ακολουθίες. Με τον καιρό η λειτουργική ιδιοφυία κόσμησε αυτή τη χωριστική γραμμή με μερικές εικόνες που έχουν ορισμένη τάξη και σκεπάζουν όλο το χώρο του εικονοστασίου. Ο Χριστός της «Δεήσεως» κάθεται στο κέντρο πάνω στο θρόνο του ακτινοβόλος, ενώ ολόγυρα στέκονται ορθοί οι άγιοι στους οποίους ψάλλει και ανταυγάζει το φως του. Το σύνολο μας δείχνει ευθύς τη θαυμαστή μεταμόρφωση: Εκείνο που στην αρχή ήταν τοίχος χωριστικός, γίνεται γέφυρα, ο Χριστός συντελεσμένος από τους αγίους του, πέρασμα -Πάσχα- όλων και καθενός μας προς την Βασιλεία.

    Όλοι μας και ο καθείς χωριστά καλούμαστε να νιώσουμε την αστραποβόλα παρουσία του Χριστού … που είναι ήδη η Βασιλεία-Εκκλησία, και ο χωρισμός μπορεί να μεταβληθεί σε σύνδεσμο, σε ενότητα. Ορθόδοξοι, Καθολικοί και Προτεστάντες, αν πορευτούν το δρόμο της αγιότητας ίσαμε το τέρμα του, που είναι ο Χριστός, μπορούν να ξαναβρούν τον εαυτό τους ως ζώσες εικόνες, συγκεντρωμένες ως εικονοστάσιο του Ναού του Θεού, που η Ωραία Πύλη του ανοίγεται στην άβυσσο του Πατρός»-σελ. 464-466.

Β.  Από το βιβλίο «Η Ορθόδοξη Εκκλησία» του Κάλλιστου Ware, Άγγλου Προτεστάντη- Αγγλικανού- που έγινε Ορθόδοξος 24ρων χρονών-1958- μετά Αρχιμανδρίτης, Επίσκοπος Διοκλείας -Οικουμενικό Πατριαρχείο- Καθηγητής Ορθόδοξης Θεολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και άλλα τινά, και ως μαρτυρούν πλείστα γραπτά του, είναι λίαν εγκρατής στη ανάδειξη της Ορθόδοξης Πνευματικότητος και βιωτής.

    « Μαθαίνοντας ο ένας τον άλλο»

       «Ο Αλέξιος Χομιάκωφ θέλοντας να εξηγήσει την ορθόδοξη στάση στους άλλους χριστιανούς, χρησιμοποίησε σε ένα από τα γράμματά του την εξής παραβολή. Ένας μεγάλος τεχνίτης αναχώρησε, αφήνοντας την τέχνη του στους τρεις μαθητές του. Ο μεγαλύτερος ακολούθησε πιστά ό,τι τον δίδαξε ο διδάσκαλός του, δεν άλλαξε τίποτε. Από τους άλλους δυο, ο ένας έκανε προσθήκες στην παραδοθείσα τέχνη, ενώ ο άλλος αφαίρεσε από αυτήν. Με την επιστροφή του ο διδάσκαλος, χωρίς να θυμώσει με κανέναν, είπε στους δυο μικρότερους. «Ευχαριστείστε το μεγαλύτερο αδελφό σας. Χωρίς αυτόν δεν θα είχατε διατηρήσει την αλήθεια που σας παρέδωσα» !  Κατόπιν, είπε στο μεγαλύτερο αδελφό. «Ευχαρίστησε τους μικρότερους αδελφούς σου. Χωρίς αυτούς δε θα είχες κατανοήσει την αλήθεια, που σου εμπιστεύτηκα» !

     Οι Ορθόδοξοι εν πλήρει ταπεινώσει θεωρούν εαυτούς στη θέση του μεγαλύτερου αδελφού. Πιστεύουν πως με τη χάρη του Θεού μπόρεσαν να διατηρήσουν την αληθινή πίστη αλώβητη, «χωρίς να προσθέσουν ή να αφαιρέσουν κάτι». Ισχυρίζονται πως αποτελούν τη ζωντανή συνέχιση της αρχαίας Εκκλησίας, με την Παράδοση των Αποστόλων και των Πατέρων, και πιστεύουν πως σε μια διαιρεμένη και συγκεχυμένη Χριστιανοσύνη είναι καθήκον τους να γίνουν μάρτυρες αυτής της συνεχούς Παράδοσης, που αν και παραμένει αμετάβλητη, είναι πάντοτε νέα, ζωντανή και καινούργια.

     Σήμερα στη Δύση υπάρχουν πολλοί, από τη Ρωμαιοκαθολική και την Προτεσταντική πλευρά, που προσπαθούν να αποτινάξουν από πάνω τους τις «κρυσταλλώσεις και τις απολιθώσεις του 16^ου αιώνα», και επιθυμούν «να περάσουν πίσω από τη Μεταρρύθμιση και το Μεσαίωνα. Υπάρχουν επίσης πολλοί δυτικοί χριστιανοί, οι οποίοι αντιδρώντας στον ακραίο φιλελευθερισμό, που αμφισβητεί ακόμα και τη βασική διδασκαλία της Βίβλου, επιθυμούν να ανακαλύψουν μια σταθερή εκκλησιαστική θέση, που θα αποφεύγει τόσο τον ακραίο φιλελευθερισμό, όσο και το θρησκευτικό ριζοσπαστισμό. Στο σημείο αυτό μπορούν οι ορθόδοξοι να βοηθήσουν.

     Η Ορθοδοξία βρίσκεται έξω από τον κύκλο των ιδεών στον οποίο εισήλθαν οι δυτικοί χριστιανοί τους τελευταίους οκτώ αιώνες. Δεν πέρασε από τη σχολαστική επανάσταση, ούτε από τη Μεταρρύθμιση και την Αντί-Μεταρρύθμιση, αλλά ζει ακόμη σε εκείνη την παλαιότερη Παράδοση των Πατέρων, την οποία τόσοι πολλοί τώρα στη Δύση επιθυμούν να ανακαλύψουν. Αυτός, λοιπόν, είναι ο οικουμενικός ρόλος της Ορθοδοξίας, να αμφισβητήσει τις δεδομένες φόρμουλες της Λατινικής Δύσης, του Μεσαίωνα και της Μεταρρύθμισης. Ταυτόχρονα, η Ορθοδοξία που βασίζεται, όχι στο εξωτερικό γράμμα της Αγίας Γραφής, αλλά πάνω στον τρόπο με τον οποίο η Εκκλησία έχει βιώσει και ζήσει την Αγία Γραφή δια μέσου των αιώνων, μπορεί να προσφέρει ένα μέσο δρόμο, μεταξύ της φανατικής προσκόλλησης στο γράμμα αφενός, και του αγνωστικισμού των ακραίων φιλελεύθερων αφετέρου-τα έντονα τυπογραφικά στοιχεία δικά μου.

     Όμως, αν εμείς οι ορθόδοξου θέλουμε να εκπληρώσουμε σωστά αυτόν το ρόλο, πρέπει να κατανοήσουμε την παράδοσή μας καλύτερα από ό,τι το είχαμε κάνει στο παρελθόν. Σε αυτό μπορεί με τη σειρά της να μας βοηθήσει η Δύση. Εμείς οι Ορθόδοξοι θα πρέπει να ευχαριστήσουμε τους νεώτερους αδελφούς μας, επειδή μέσα από την επαφή μας με τους χριστιανούς της Δύσης μπορέσαμε να αποκτήσουμε μια καινούργια θέα της Ορθοδοξίας.

     Οι δυο πλευρές μόλις τώρα αρχίζουν να ανακαλύπτουν η μία την άλλη, και η κάθε μια έχει πολλά να μάθει. Όπως στο παρελθόν η διαίρεση Ανατολής και Δύσης αποδείχτηκε μεγάλη τραγωδία, και αιτία μιας θλιβερής εκπτώχευσης και για τα δύο μέρη, έτσι σήμερα η ανανέωση της επαφής μεταξύ Δύσης και Ανατολής; Αποδεικνύεται ήδη ως πηγή αμοιβαίου πλουτισμού. Η Δύση με τα πρότυπα κριτικής, τις Βιβλικές και Πατερικές σπουδές, μπορεί να βοηθήσει τους ορθόδοξους να κατανοήσουν το ιστορικό υπόβαθρο της Αγίας Γραφής με καινούργιους τρόπους, και να μελετήσουν τους Πατέρες με μεγαλύτερη ακρίβεια και διάκριση. Οι Ορθόδοξοι με τη σειρά τους μπορούν να φέρουν στους δυτικούς χριστιανούς μια ανανεωμένη γνώση του εσωτερικού νοήματος της Παράδοσης, βοηθώντας τους να δουν τους Πατέρες ως ζωντανή πραγματικότητα …

      Καθώς οι Ορθόδοξοι αγωνίζονται να ανακαλύψουν τη συχνή θεία Κοινωνία, το παράδειγμα των δυτικών αδελφών τους ενεργεί ως ενθάρρυνση γι αυτούς. Πολλοί δυτικοί χριστιανοί από την άλλη πλευρά ανακάλυψαν πως η προσευχή και η λατρεία τους βάθυνε πολύ, όταν ήρθε σε επαφή με τις ορθόδοξες εικόνες, τη νοερά προσευχή και τη Βυζαντινή Λειτουργία. Τα τελευταία εβδομήντα χρόνια η διωγμένη Ορθόδοξη Εκκλησία της Ρωσίας, αλλά και άλλων χωρών λειτουργεί ως υπόμνηση στη Δύση για τη μεγάλη σημασία του μαρτυρίου, και αποτελεί ζωντανή μαρτυρία για την αξία που έχει ο δημιουργικός πόνος. Τώρα που οι Ορθόδοξες Εκκλησίες στις πρώην κομμουνιστικές χώρες βρίσκονται σε μια κατάσταση πλουραλισμού-τώρα που η Εκκλησία της Ελλάδος έχει να αντιμετωπίσει μια συνεχώς αυξανόμενη εκκοσμίκευση-,η δυτική εμπειρία μπορεί σίγουρα να βοηθήσει τους Ορθόδοξους να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της χριστιανικής ζωής σε μια Μετά-Κωνσταντίνεια βιομηχανική κοινωνία.

     Μπορούμε πολλά να κερδίσουμε, αν εξακολουθήσουμε να συζητάμε μεταξύ μας»-σελ. 512-515.

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …»

Αθανάσιος Κοτταδάκης

·        ΣΆΒΒΑΤΟ, 25 ΜΑΪ́ΟΥ 2019, «Άνθρακες ο θησαυρός», αλλά πυρακτωμένοι…» - π. Αναστάσιος Γκοτσόπουλος. « … Επί παραδείγματι: γράφει ο κ. Κοτ. στην §Α του κειμένου του: «Γι’ αυτούς (σ.σ. σε αυτούς ανήκω και εγώ) η Δυτική Χριστιανοσύνη… είναι αιρετική. Διό κάθε επαφή και διάλογος μαζί τους… αποτελεί έκπτωση στην “παν-αίρεση του οικουμενισμού”». Το ότι ουδέποτε διατύπωσα τέτοια ανοησία είναι προφανώς μικρής σημασίας για τον κ. Κοτταδάκη…

**  7^η  Επιστολή Μ. Βασιλείου «Γρηγορίω εταίρω». Παραθέτω σε ελεύθερη νεοελληνική απόδοση και στο πρωτότυπο ολόκληρη αυτή την άκρως ενδιαφέρουσα Επιστολή του Μ. Βασιλείου, κορυφαίου Πατέρα της Εκκλησίας προς τον πιο κορυφαίο εγκάρδιο φίλο και αδελφό-«Μια ψυχή σε δυο σώματα»-Γρηγόριο το Θεολόγο. Και όπως άλλοτε, προτείνω και παρακαλώ να διαβαστεί σε ήρεμη ώρα και σε αργό στοχαστικό ρυθμό. Πιστεύω ότι έτσι συνετοί και ταπεινοί χριστιανοί ορθόδοξοι θα μπορέσουν να καταλάβουν πολλά. Ίσως, πράγμα, που οφείλει να ευχηθεί κανείς, και όλοι οι άλλοι, 1. Από την αδελφική ειλικρίνεια και το αυταπόδεικτο ταπεινό φρόνημα που απηχεί η επιστολή. 2. Από την ανοιχτή ομολογία της δυσκολίας που ενέχει μια ορθή θεολογική διατύπωση. 3. Τέλος από τον κοινό κλιμακωτό βηματισμό των δυο κορυφαίων να τη φτάσουν στην εκφραστική και νοηματική πληρότητα, παραδίδοντας τα πρωτεία της επιτυχίας ο καθένας στον «εταίρο του» ! Να καταλάβουν τη χαώδη απόσταση του πνευματικού αθλήματος της ορθής θεολογικής διατύπωσης από τη μαζική διαδήλωση !

Α.  Η Νεοελληνική απόδοση.

    «Ούτε όταν έστελνα στη λογιότητά σου την Επιστολή αγνοούσα ότι, κάθε ζωντανός-προφορικός-θεολογικός λόγος είναι κατώτερος από τη σκέψη του ομιλούντος, και κατώτερος από την επιζητούμενη και επιθυμητή απάντηση. Και τούτο γιατί ο ζωντανός-προφορικός-λόγος από τη φύση του έχει ταχτεί να υπηρετεί πιο αδύναμα τα υψηλά πνευματικά θέματα.  Αν λοιπόν είναι αδύνατη η σκέψη μας, και πιο αδύνατη η γλωσσική έκφρασή της, τι καλύτερο θα μπορούσα να προσδοκώ γι αυτά που είπα, από το να εγκληθώ-κατηγορηθώ για πενία εκφραστική; Αυτό όμως δε μου έδινε το δικαίωμα να σιωπήσω και να μην απαντήσω. Γιατί κινδύνευα να κατηγορηθώ για δειλία-προδοσία, ως αποφυγών να δώσω εκείνη τη στιγμή μια πρώτη έστω απάντηση στο θέμα που αφορούσε την πίστη στο Θεό σε χριστιανούς που αγαπούν τον Κύριο.

     Για εκείνα, λοιπόν, ή θα θεωρήσουμε τις απαντήσεις μου επαρκείς, ή θα δεχτούμε ότι χρειάζονται μια ακριβέστερη εξήγηση και διόρθωση σε χρόνο πιο εύθετο. «Το δε νυν έχον»-για την ώρα όμως σου επαναλαμβάνω την παράκληση που σου έχω κάνει ήδη:  Επιστράτευσε όλη την πνευματική σου δύναμη για την υπεράσπιση της Αλήθειας, όλο τον εσωτερικό φωτισμό που παρέχει στη σκέψη σου ο Θεός για την ικανοποιητική έκφραση του θείου αγαθού, αρκέσου σ’ αυτό και μόνο σ’ αυτό ! Και μη ζητάς τίποτε πια από εμένα, ο οποίος όντας πολύ κατώτερος από όσο μπορεί να υπονοήσει κανείς, ακριβώς εξ αιτίας της αδυναμίας μου αυτής, το πιο πιθανό είναι να προκαλέσω ζημιά στο θέμα, παρά να ενισχύσω την Αλήθεια του με την επιχειρηματολογία μου».

Β.  Το Πρωτότυπο κείμενο.

   « Οὐδὲ τότε ἠγνόουν ὅτε ἐπέστελλον τῇ λογιότητί σου ὅτι πᾶσα θεολογικὴ φωνὴ ἐλάττων μέν ἐστι τῆς διανοίας τοῦ λέγοντος, ἐλάττων δὲ τῆς τοῦ ἐπιζητοῦντος ἐπιθυμίας, διότι ὁ λόγος ἀσθενέστερόν πως πέφυκε διακονεῖσθαι τοῖς νοουμένοις. Εἰ οὖν ἀσθενὴς ἡμῶν ἡ διάνοια, ἐλάττων δὲ ταύτης ἡ γλῶσσα, τί ἐχρῆν προσδοκᾶν ἡμᾶς ἐπὶ τοῖς εἰρημένοις καὶ οὐχὶ πενίαν ἐγκληθήσεσθαι λόγων; Οὐ μὴν τούτου γε ἕνεκεν δυνατὸν ἦν σιωπῇ παρελθεῖν τὸ ζητούμενον. Κίνδυνος γὰρ προδοσίας ἐν τῷ μὴ προχείρως ἀποδιδόναι τὰς περὶ Θεοῦ ἀποκρίσεις τοῖς ἀγαπῶσι τὸν Κύριον.

     ᾿Εκεῖνα μὲν οὖν, εἴτε ἀρκούντως ἔχειν δοκεῖ, εἴτε καὶ ἀκριβεστέρας τινὸς προσθήκης δεῖται, καιροῦ ἰδίου πρὸς διόρθωσιν χρῄζει. Τὸ δὲ νῦν ἔχον παρακαλοῦμέν σε ὃ καὶ παρεκαλέσαμεν ἤδη, χρῆσαι σεαυτὸν ὁλοκλήρως τῇ συνηγορίᾳ τῆς ἀληθείας καὶ ταῖς παρὰ Θεοῦ ἐγγινομέναις τῇ διανοίᾳ σου ὁρμαῖς πρὸς τὴν τοῦ ἀγαθοῦ σύστασιν, ταύταις ἀρκούμενον καὶ παρ' ἡμῶν μηδὲν ἐπιζητοῦντα πλέον, οἵ, πολλῷ ἐλάττους ὄντες τῆς ὑπονοίας, βλάπτομεν μᾶλλον τῇ παρ' ἑαυτῶν ἀσθενείᾳ τὸν λόγον ἤ τινα ἰσχὺν διὰ τῆς συνηγορίας τῇ ἀληθείᾳ προστίθεμεν».