ΑΝΑΦΟΡΑ ΣΤΟ ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ ΚΑΙ ΔΙΑ ΧΕΙΡΟΣ ΡΩΣΙΚΗΣ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΑΝΑΦΟΡΑ  ΣΤΟ  ΟΥΚΡΑΝΙΚΟ  ΚΑΙ  ΔΙΑ  ΧΕΙΡΟΣ  ΡΩΣΙΚΗΣ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ   ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

          Στην ανάρτηση 02.09.19 παρατέθηκαν κρίσιμα στοιχεία δια χειρός Αγγλικής- από το βιβλίο, του γνωστού Άγγλου Ορθόδοξου Επισκόπου Διοκλείας Κάλλιστου Γουέαρ, «Η Ορθόδοξη Εκκλησία»-τα οποία εξηγούν επαρκώς στο συνετό και απροκατάληπτο αναγνώστη την … α-κατανόητη επίθεση της ρωσικής Εκκλησίας κατά του Οικουμενικού Πατριαρχείου για τη χορήγηση του αυτοκέφαλου στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Στην παρούσα παραθέτονται αντίστοιχα κρίσιμα στοιχεία δια χειρός ακραιφνώς ρωσικής-από το βιβλίο, «Η Ορθοδοξία», σελ. 43 κε, του διαπρεπούς ρώσου θεολόγου και φιλόσοφου αείμνηστου Παύλου Ευδοκίμωφ, Καθηγητή του ονομαστού Θεολογικού Ινστιτούτου του «Αγίου Σεργίου», Παρίσι-που απομυθοποιούν καταλυτικά, και μάλιστα σε ανύποπτο χρόνο, το σημερινό ρωσικό εκκλησιαστικό «ξεσηκωμό» στο θέμα αυτό.  

******   ***   ******

      «Στην Ανατολή-σε αντίθεση από τη Δύση-οι Πατέρες ζουν την Εκκλησία χωρίς να δοκιμάσουν την ανάγκη να την ορίσουν ως καθίδρυμα ή εξουσία. Στο ζήτημα των σχέσεων Εκκλησίας και Κράτους η «Επαναγωγή»-9^ος αιώνας, Βασίλειος Α΄ Μακεδών-δείχνει καθαρά ότι η περίφημη  «Συμφωνία» των δυο εξουσιών δεν είναι μια νομική αρχή, αλλά ένα αίτημα πίστεως, η άμεση συνέπεια του δόγματος της Σαρκώσεως και του πληρώματός της.

Πλάι στους αγίους, στους μάρτυρες, στους ασκητές, και στους Πατέρες της Εκκλησίας βλέπουμε την εντελώς ιδιαίτερη κατηγορία των αγίων αυτοκρατόρων και ηγεμόνων. Η αγιότητά των είναι διαφορετική από τη μοναστική αγιότητα. Πηγάζει από τη θρησκευτική αποστολή της αυτοκρατορίας και των ηγεμόνων της, την υπεράσπιση, δηλαδή, της πίστεως και τη διάδοσή της. Πόσο χαρακτηριστικός είναι ο Κώδιξ του Ιουστινιανού, που αρχίζει με το Σύμβολο της Νικαίας. Το δόγμα βρίσκει κατάλληλη θέση ακριβώς στην καρδιά αυτού, που τόσο λανθασμένα και τόσο επιπόλαια ονομάζουν «βυζαντινό καισαροπαπισμό». Η υπερβολική κάποτε ακαμψία και απολυτότητα των μοναχών εύρισκαν την επίλυσή των στη «Συμφωνία» των Πατριαρχών και των Ηγεμόνων, οποιαδήποτε όμως απόπειρα να θιγεί η καθαρότητα της πίστεως θραυόταν αργά ή γρήγορα πάνω στον ακλόνητο βράχο της Εκκλησίας.

     Ο χαρισματικός χαρακτήρας που έχει η ιεροτελεστία στης στέψεως του αυτοκράτορα αποτελεί είσοδο της αυτοκρατορίας της ιερή περιοχή της Εκκλησίας. Η Εκκλησία είναι παγκόσμιος κανόνας ζωής. Έτσι π.χ. ο βυζαντινός στρατός παίρνει το όνομα «φιλόχριστος». Όταν αυτό έγινε συνείδηση, ο βασιλεύς παριστάνεται πάντοτε στην αγιογραφία γονατισμένος ή προσκυνώντας μπροστά στο Χριστό. Βέβαια η ισορροπία είναι πάντα δύσκολη και περνά επί ξυρού ακμής. Μολονότι η Εκκλησία δεν ηττήθηκε ποτέ από το Κράτος, ήταν όμως φορές που αισθάνθηκε ισχυρούς πειρασμούς προερχόμενους από την ιστορία.

******   ***   *******

    Τον 9^ο αιώνα οι αδελφοί άγιος Κύριλλος και Άγιος Μεθόδιος από τη Θεσσαλονίκη μεταφυτεύουν στο έδαφος των σλαβικών χωρών, όχι μόνο το Χριστιανισμό, αλλά και τη θεοκρατική ιδέα κατά το υπόδειγμα του Βυζαντίου, διαμορφώνοντας τον σλαβικό βυζαντινισμό. Κι ευθύς πόσο χαρακτηριστική είναι αυτή η  ανάγκη της αυτονομίας, που τόσο δυνατά αισθάνονται η Βουλγαρία και η Σερβία, και που διερμηνεύει τον κοινό πόθο των για τιμή θεοκρατική, ίση προς εκείνη της Κωνσταντινουπόλεως !

    Τον 15^ο αιώνα το Βυζάντιο χάνεται. Η πτώση της Κωνσταντινουπόλεως δεν είναι μήπως η τιμωρία για την εκτρωματική προδοσία της Φλωρεντίας; Το βασιλικό στέμμα που περνά στον ηγεμόνα των ρωσικών χωρών, δεν είναι η εξ ουρανού ευλογία του νόμιμου κληρονόμου της ορθόδοξης βασιλείας, του τσάρου όλων των Χριστιανών; Ιβάν ο 3^ος νυμφεύεται την ανεψιά του τελευταίου βασιλέως  και προικίζει τη Μόσχα με τα σύμβολα της αγίας Ρωσίας: Ο δικέφαλος αετός αφήνει τις ακτές του Βοσπόρου και απλώνει τα φτερά του πάνω από τις στέπες της απέραντης Ρωσίας. Η καρδιά της εθνικής ζωής έπαλλε μέσα στην Εκκλησία, η οποία αποκτώντας συνείδηση του νέου αξιώματός της, την εμπνέει στο λαό, και αυτός με μια υπέρτατη ανάταση αποτινάσσει την ειδωλολατρική επιρροή και διώχνει τις Ταταρικές ορδές. Με το στόμα του μοναχού Φιλοθέου η λαϊκή συνείδηση μεταφέρει το πνευματικό κέντρο του κόσμου στη Μόσχα: Αν οι δυο Ρώμες -η Ρώμη και η Κωνσταντινούπολη- έπεσαν, η Τρίτη, η Μόσχα μένει, και τέταρτη δεν θα υπάρξει ποτέ. Η άρνηση αυτή «της τέταρτης Ρώμης» φανερώνει καθαρά στο Φιλόθεο την εσχατολογική προοπτική. Η Μόσχα σημαδεύει την έλευση των έσχατων καιρών. Ενώ στην Κωνσταντινούπολη ο σταυρός γκρεμίζεται από το ναό της αγίας Σοφίας, η Μητρόπολη της Μόσχας κληρονομεί τώρα τον τίτλο «καθολική». Από την ίδια πνευματική αρχή πηγάζει και η αληθινή σημασία που έχει ο παγκόσμιος τίτλος του τσάρου, με τον οποίο στέφθηκε στα 1577 από την Ανατολή ο Ιβάν ο Τρομερός. Στα 1589 ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμίας προχειρίζει το μητροπολίτη Ιώβ στον τίτλο του πατριάρχη πασών των Εκκλησιών της Ρωσίας.

    Αλλά ο έντονος μοσχοβίτικος συγκεντρωτισμός, το γοργό μεγάλωμα της αυτοκρατορίας και της πολιτικής δυνάμεως αυτής αφήνει πίσω τον πνευματικό ρυθμό. Η συνείδηση των ανθρώπων της Εκκλησίας βραδυπορεί, αναζητώντας καταφύγιο στην απλοϊκή προσκόλληση στο παρελθόν. Ο συντηρητισμός εκφυλίζεται μοιραία σε μορφολατρεία. Το επίσημο πρόσωπο της ρωσικής Ορθοδοξίας διαμορφώνεται ξεκομμένο πια από την εσωτερική πνευματική βυζαντινή παράδοση. Οι επίσκοποι του Νοβγκορόντ, καταπολεμώντας του αιρετικούς, προσφεύγουν στην κρατική αστυνομία και θαυμάζουν, μολονότι όχι φανερά, ωστόσο όχι λιγότερο ανησυχαστικά, τη δυτική ιερά εξέταση. Η σύνοδος των Επτά Κεφαλαίων-Στογκλάβ, 1551-κηρύσσει την πίστη προς το παρελθόν πολύ περισσότερο και από την πίστη προς την Αλήθεια, προετοιμάζοντας με τη στενή τυπολατρία της το σχίσμα των παλαιοπίστων. Το κράτος που γίνεται όλο και περισσότερο αυταρχικό διασφαλίζει τα δικαιώματά του, χωρίς να θυμάται τις υποχρεώσεις του προς την Εκκλησία. Εξουδετερώνει όλο και περισσότερο την Εκκλησία, παραλύοντας τον κοινωνικό της ρόλο, την άσκηση έργων φιλανθρωπίας. Το δράμα της τρίτης Ρώμης με την ουτοπία του έγκειται στον εθνικό μεσσιανισμό, που διαδέχτηκε τον οικουμενικό μεσσιανισμό του Βυζαντίου, έχοντας έτσι μέσα του τις τοξίνες της εγκοσμιοποιήσεως.

    Τον 17^ο αιώνα σημαδεύει μια κρίση βαθιά. Οι θεολόγοι του Κιέβου με το Στέφανο Γιαβόρσκυ εισάγουν τη λατινική θεολογία. Ο Θεοφάνης Προκόποβιτς την αντισταθμίζει με μια τάση λουθηρανίζουσα. Με το Μεγάλο Πέτρο ο δυτικός απολυταρχισμός εγκατασταίνεται κι αποτελειώνει το έργο της εγκοσμιοποιήσεως. Ο Πέτρος απορρίπτει το ρόλο της Εκκλησίας ως συνειδήσεως του Κράτους περιορίζοντάς την στις άμεσες ανάγκες των πιστών, που θα φροντίσει να τις καθορίσει ο ίδιος. Το Κράτος από τότε αναθέτει στην εκκλησία ορισμένα λειτουργήματα, ανάλογα με την κρατική των χρησιμότητα. Τον αρχαίο θεσμό του πατριάρχη αναπληρώνει ένα συνοδικό όργανο, που έχει προέλευση και χαρακτήρα προτεσταντικό, ονομαζόμενο «τμήμα ορθόδοξης ομολογίας» …

     Από Ευδοκίμωφ αρκετά αυτά, κρυστάλλινα και πεντακάθαρα. Μπορούν να συμπληρωθούν ερμηνευτικά με επαναφορά του αναρτημένου αποσπάσματος του Καθηγητή Χ. Γιανναρά. «Η θρησκευτική μεταρρύθμιση του Μεγάλου Πέτρου απέβλεψε στο συστηματικό εκδυτικισμό της Ρωσικής Εκκλησίας-τόσο των δομών, όσο και του πνευματικού βίου. Με την επίδραση του Φεοφάν Προκόποβιτς πολλές πτυχές του εκκλησιαστικού και πνευματικού βίου της Ρωσίας διαμορφώθηκαν ακριβώς σύμφωνα με το πνεύμα και τα κριτήρια του προτεσταντικού πιετισμού». Και να λάβουν τη χαριστική βολή στην τελική φράση-συμπέρασμα: «Ενώ ταυτόχρονα το θεολογικό του «σύστημα» και η συγγραφική παραγωγή επέβαλαν στην ακαδημαϊκή σπουδή της θεολογίας στη Ρωσία», αυτό που συμπυκνώνει εκπληκτικά η λακωνική έκφραση-διατύπωση του κορυφαίου π. Γ. Φλορόφσκυ «την κυριαρχία ενός λατινο-προτεσταντικού σχολαστικισμού». «Η Ελευθερία του Ήθους», σελ.155.

******  ***   ******

    Αυτά βέβαια τα διαβάζουν και τα κατανοούν όσοι έχουν κάποια γνώση, σύνεση και απροκατάληπτη κρίση. Όχι οι «κεκράχτες» της στεγανής μοναξιάς του «ζήλον Θεού έχουσιν, αλλ’ ου κατ’ επίγνωσιν», οι εν Ελλάδι στρατευμένοι ανώνυμοι-απρόσωποι οπαδοί των τάχα μου πολεμίων του ψευτοείδωλου ή δονικιχωτικού σκιάχτρου της διαβόητης … «παν αίρεσης του οικουμενισμού». Που δεν καταλαβαίνουν ότι άλλο το ένα, άλλο το άλλο, άλλο «ρωσικός εθνικός μεσσιανισμός», εντελώς άλλο «οικουμενικός μεσσιανισμός του Βυζαντίου» Το πρώτο είναι το λιγότερο «πουκάμισο αδειανό», άθροισμα «εκγόνου» ποσοτικό, το δεύτερο, «Καινή Διαθήκη» στα Ελληνικά, ευλογία ουράνια, προσφορά «υπέρ την χρηματικήν-πολιτικήν φορολογίαν ορθοδόξου πλουτισμόν θεολογίας», με εργαλείο τη μοναδικής τελειότητας ελληνική γλώσσα, και της εκπληκτικής αρτιότητας ελληνική φιλοσοφία στην Πατερική διατύπωση της Χριστιανικής Αλήθειας-δόγμα, εκλογή που πρέπει ποιοτική. Και ο πιο κουτός καταλαβαίνει σε ποια πλευρά είναι ο «εθνοφυλετισμός» και σε ποια ό,τι το πηγαίο, αληθινό και ανώτερο. Εκτός από τον ανώνυμο-απρόσωπο της στεγανής μοναξιάς που από Ορθοδοξία, ξέρει μόνο και εξ ακοής γυμνή τη λέξη.  

Αντιγραφή, με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …»

Αθανάσιος Κοτταδάκης