Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και η γνώση του Θεού - π. Γερασιμάγγελος Στανίτσας

 ΚΥΡΙΑΚΗ Β΄ ΝΗΣΤΕΙΩΝ- Αγ. Γρηγορίου Παλαμά

Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς και η γνώση του Θεού

          Η Β΄ Κυριακή των νηστειών είναι αφιερωμένη στην μνήμη του Αγίου Γρηγορίου αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του Παλαμά. Η Εκκλησία μας ετίμησε μ’ αυτό τον τρόπο έναν μεγάλο ιεράρχη, που ολόκληρη τη ζωή του αγωνίστηκε για την αλήθεια και την αγάπη, για την διατήρηση της γνήσιας και ανόθευτη πίστης και για την πνευματική ανάταση των πιστών.

          Αγωνίστηκε σ’ όλη τη ζωή του για την μεταμόρφωση του ανθρώπου σε πραγματική εικόνα του Θεού, θυμίζοντάς του τον προορισμό του πάνω στη γη. Στάθηκε κοντά σε όσους υπέφεραν κι όσους κινδύνευαν να πνιγούν μέσα στις απολαύσεις, τη φιλοδοξία και τα γήινα αγαθά και μας άφησε ιερή παρακαταθήκη, όχι μόνο με το παράδειγμά του, αλλά και με τα έργα του, όπου ομιλεί για τη θέωση του ανθρώπου.

          Ο Άγιος Γρηγόριος έζησε σε μια περίοδο αναμέτρησης της Ορθοδοξίας με τον δυτικό σχολαστικισμό. Υπήρξε ένας αγιορείτης μοναχός, ασκητής της μοναστικής πολιτείας. Πρόκειται για ιεράρχη και διακεκριμένο συγγραφέα στα θεολογικά γράμματα, σε τέτοιο βαθμό ώστε ν’ αναμετριέται με τους μεγάλους πατέρες  της Εκκλησίας. Αναφέρουμε δυο μόνο βασικά θέματα της ορθόδοξης παράδοσης που απασχόλησαν πού τον Άγιο Γρηγόριο.

          Το πρώτο έχει σχέση με την γνώση του Θεού το οποίο κατέχει κεντρική θέση στην σκέψη του. Αλλά πριν αναφερθούμε στο θέμα της χριστιανικής θεολογίας ας προσεγγίσουμε για λίγο το αγωνιώδες ερώτημα σχετικά με την ύπαρξη του Θεού, το οποίο απασχολεί όλη την ιστορία της ανθρώπινης σκέψης.

          Στην αρχαιότητα κάποιοι φιλόσοφοι δεν παραδέχονταν την ύπαρξη του Θεού. Σήμερα το αθεϊστικό κίνημα έχει γίνει πελώριο, όχι μόνο εκ μέρους των φιλοσόφων και των διανοουμένων, αλλά έχει επηρεάσει και μεγάλες λαϊκές μάζες. Πρόκειται για ένα τεράστιο αθεϊστικό κίνημα με τη μορφή του ορθολογισμού, της τεχνοκρατίας, του ευδαιμονισμού, του υλισμού και της αδιαφορίας.

          Κυρίως όμως το αθεϊστικό κίνημα είναι  μια αντίδραση στην εικόνα του Θεού, που παρουσιάζουν κάποιες θρησκείες για να εξυπηρετήσουν ορισμένες ιδεολογίες και ηθικοκοινωνικά συστήματα, δημιουργούν κακέκτυπα του Θεού-είδωλα- τα οποία φυσικά γρήγορα καταρρέουν. Υπάρχει  ακόμα και μια μερίδα σκεπτικιστών, που δεν δίνουν ούτε αρνητική ούτε θετική λύση στο μεγάλο αυτό ερώτημα. Μπορεί να είναι ίσως πιο ειλικρινείς από τους λεγόμενους άθεους, γιατί στέκονται με ανάλογη σοβαρότητα μπροστά στο μεγάλο ερώτημα, έστω κι αν δεν παίρνουν τελικά θέση.

          Χωρίς αμφιβολία είναι αδύνατο να αποδειχθεί η ύπαρξη ή η ανυπαρξία του Θεού με επιστημονική βεβαιότητα, γιατί η επιστήμη ερευνά τον επιστητό κόσμο και ξεκινάει από τις δυνατότητες της. Το θέμα της αποδοχής ή άρνησης του Θεού αφήνεται στην ελεύθερη απόφαση του ανθρώπου, έστω κι αν υπάρχουν πολλές ενδείξεις που ενισχύουν την ύπαρξη του Θεού. Το πρόβλημα είναι: ο άνθρωπος μπορεί να γνωρίσει τον Θεό, του οποίου αποδέχεται  την ύπαρξη;

          Ο Άγιος Γρηγόριος  Παλαμάς συνεχίζοντας την πατερική παράδοση της Εκκλησίας διδάσκει, ότι ο άνθρωπος μπορεί να λάβει γνώση του Θεού, ποτέ όμως δεν μπορεί να γνωρίσει την ουσία Του, αλλά Τον γνωρίζει μέσα από τις άκτιστες ενέργειές Του, την αποκάλυψη του εαυτού του, με την ενανθρώπηση του Υιού και Λόγου του Θεού. Ο Θεός δεν είναι άγνωστος, αλλά αυτοαποκαλύπτεται στον κόσμο στο πρόσωπο του Ιησού Χριστού.

          Η Αγία Γραφή μας αποκαλύπτει, ότι ο Θεός δεν είναι μια απρόσωπη δύναμη ή αρχή, αλλά μια προσωπική ύπαρξη. Είναι  χαρακτηριστικός ο βιβλικούς λόγος που βγαίνει από το στόμα του Θεού: “ εγώ ειμί ο Ων”. Αυτή η ανεπανάληπτη φράση φανερώνει, ότι ο Θεός είναι ζωή, το είναι, είναι  Αυτός που κατ’  εξοχήν υπάρχει. Επίσης σημαντική είναι και η φράση της Καινής Διαθήκης, “ο Θεός αγάπη εστίν” που φανερώνει, ότι δεν είναι μια κλειστή ύπαρξη, αλλά κινείται  από αγάπη, δημιουργεί τον κόσμο και δεν παύει να ενδιαφέρεται για την σωτηρία του.

          Τώρα όσον αφορά την πίστη στον Θεό, κατά τον Άγιο Γρηγόριο Παλαμά, δεν είναι διανοητικό γεγονός που έχει σχέση με την έρευνα, αλλά είναι κυρίως βιωματικό. Η αποδοχή της ύπαρξης του Θεού συνδέεται με την προσωπική μας ζωή. Η διαφορά από ένα πιστό και άθεο φαίνεται από τη ζωή τους. Ο πιστός δεν αποδέχεται απλά, θεωρητικά την ύπαρξη του Θεού, αλλά αυτή η πίστη μεταμορφώνει τη ζωή του. Αυτή η εμπειρία της μεταμόρφωσης στην εποχή του Παλαμά ήταν γνωστή μεταξύ των αγιορειτών πατέρων, των ησυχαστών.

          Αυτοί με την συνεχή άσκηση και προσευχή οι ησυχαστές μοναχοί οδηγούνταν στη θεωρία και μέθεξη της ακτίστου  χάριτος του Θεού. Αυτό σημαίνει, ότι ο Θεός είναι δυνατόν να έρχεται σε επικοινωνία με τον άνθρωπο, παραμένει όμως απρόσιτος στην ουσία Του. Ο άνθρωπος ενώ ζει στην παρούσα ζωή, μετέχει της ζωής του Θεού. Εδώ δεν έχουμε απλή προσέγγιση του Θεού, αλλά προσωπική γνώση του Θεού. Ο άνθρωπος αποκτά εμπειρία της δόξας του Θεού ανάλογα με εκείνη των μαθητών του Χριστού στην μεταμόρφωση. Και η εμπειρία αυτή αρχίζει με την έλλαμψη του θείου φωτός και τη διαρκή θέα της δόξας του Θεού. Σ’ αυτή την πνευματική πανδαισία μετέχει όχι μόνον το πνεύμα, αλλά και το σώμα του ανθρώπου, που γίνεται φωτεινό και αρχίζει όλος  ο άνθρωπος ν’ αποκτά γεύση  του μέλλοντος αιώνος.

          Οπότε τώρα μπορούμε να καταλάβουμε το νόημα της ευλάβειας και προσκύνησης των αγίων λειψάνων των αγίων μας.

          Η Εκκλησία της Θεσσαλονίκης έχει την μεγάλη ευλογία  να φυλάττει το ιερό λείψανο του Αγίου Γρηγορίου ως  μια διαρκή μαρτυρία της  ζωντανής παρουσίας του Αγίου ανάμεσά μας.

Πρωτοπρεσβύτερος Γερασιμάγγελος Στανίτσας