Κερνίτσης Χρύσανθος: «Τα προπύργια της πίστεως και της ελευθερίας»

Του Επισκόπου Κερνίτσης Χρυσάνθου 

Βοηθού Επισκόπου της Ι.Μ. Πατρών

Εορτάζουμε το ελληνικό «θαύμα» της επανάστασης του 1821. Ένα θαύμα, το οποίο επετεύχθη χάρη στην ευλογία του Τριαδικού Θεού και της Παναγίας και χάρη στην πίστη, την γενναιότητα και την αυτοθυσία των ηρώων μας, οι οποίοι γνώριζαν πως η επιτυχία του αγώνα δεν θα εξασφαλιστεί με υλικά μέσα, αλλά επειδή, όπως έλεγε και ο Κολοκοτρώνης «ο Θεός υπέγραψε την ελευθερία της Ελλάδας και δεν παίρνει πίσω την υπογραφή Tου». Γνώριζαν πως «τὰ ἀδύνατα παρὰ ἀνθρώποις δυνατὰ παρὰ τῷ Θεῷ ἐστιν» και έτσι με πίστη και θάρρος κατόρθωσαν την ανάσταση του ταλανισμένου μας γένους.

Πνευματικοί φάροι, κάστρα και πνεύμονες της Ορθοδοξίας, φορείς παιδείας, καταφύγια και οχυρά των ραγιάδων κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας αλλά και των επαναστατημένων ελλήνων αποτέλεσαν οι Ιερές μας Μονές.

Η προσφορά των μοναστηριών στα 400 χρόνια σκλαβιάς αλλά και κατά την επανάσταση είναι πολυεπίπεδη και πολύ σημαντική.

Αρχικά τα μοναστήρια ήταν οι χώροι που καλλιεργούταν το ελληνορθόδοξο φρόνημα και διατηρούνταν άσβεστος ο πόθος της ελευθερίας στην ελληνική ψυχή. Εκεί έβρισκαν καταφύγιο όχι μόνο οι ακραιφνείς ασκητικές φύσεις αλλά και εκείνοι που εξαιτίας των αφόρητων βιοτικών συνθηκών αναζητούσαν μια όαση ελεύθερης ανάπτυξης των πνευματικών τους κλίσεων. Στους χώρους των μονών θα έβρισκαν πνευματικούς θησαυρούς, όπως σπάνια χειρόγραφα, αλλά και ανθρώπους σπουδαίας παιδείας όπως τον Άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, τον Αναστάσιο Γόρδιο απ' τα Βρανιανά ή τους μοναχούς της μονής Φιλοσόφου στη Δημητσάνα που δημιούργησαν περιώνυμες σχολές. Οι σχολές αυτές όπως και τα «κρυφά σχολειά» που λειτουργούσαν στους κόλπους των Ιερών Μονών όπως του Αγίου Όρους, των Μετεώρων, της Άνω Δίβρης Ηλείας, Φενεού Κορινθίας, Πεντέλης Αθήνας, Προυσού Καρπενησίου αλλά και πολλών άλλων, συνέβαλαν καθοριστικά στην διατήρηση της γλώσσας αλλά και στην διαμόρφωση της παιδείας των ελληνόπουλων και ανέδειξαν σημαντικές προσωπικότητες του Γένους μας. Χαρακτηριστικά στο «κρυφό σχολειό» της Δημητσάνας μαθήτευσαν 70 αρχιερείς και 7 πατριάρχες , εἷς εκ των οποίων και ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε'.

Εκτός όμως από την δράση των μοναστηριών αναφορικά με την παιδεία, διαθέτουμε πλήθος μαρτυριών και για την κοινωνική δράση των μονών. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της ηγουμένης Αγίας Φιλοθέης της Αθηναίας η οποία μέσω της ιεράς μονής αγίου Ανδρέου προσέφερε σημαντικό φιλανθρωπικό έργο με την ίδρυση ξενώνα, νοσοκομείου και εκπαιδευτηρίου για τις άπορες Αθηναίες. Σημαντική ήταν η δράση των μοναχών και στο μείζον ζήτημα του παιδομαζώματος και του βίαιου εξισλαμισμού. Στα μοναστήρια έβρισκαν καταφύγιο και γλίτωναν από την μανία των τούρκων πολλοί Χριστιανοί. Και όχι μόνο έσωζαν την ζωή τους αλλά μέσω της πνευματικής καθοδήγησης και της ενδυνάμωσης της πίστης τους έφταναν στην τελείωση μέσω του μαρτυρίου, ακόμα και άνθρωποι που είχαν προσωρινά αρνηθεί την πίστη τους. Λαμπρό παράδειγμα πνευματικής καθοδήγησης αποτελεί ο άγιος Μακάριος Νοταράς που υπήρξε αλείπτης των νεομαρτύρων Πολυδώρου Κυπρίου, Θεοδώρου Βυζαντίου και Δημητρίου του Πελοποννησίου. Οι μοναχοί βέβαια πολλές φορές έχοντας ορμητήριο ιερές μονές περιόδευαν στην σκλαβωμένη πατρίδα μας για να τονώσουν την πίστη και το πατριωτικό φρόνημα του ραγιά, όπως ακριβώς έκανε και ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Νεκτάριος Τέρπος, οι οποίοι με τα φλογερά κηρύγματά τους έσπειραν τον σπόρο της λευτεριάς.

Και όταν ήρθε η ώρα του μεγάλου ξεσηκωμού τα μοναστήρια πρωτοστάτησαν στον αγώνα. Αρχικά η πρώτη γαλανόλευκη σημαία ευλογήθηκε στο μοναστήρι του Ευαγγελισμού στη Σκιάθο το 1807. Η επανάσταση κηρύχθηκε στο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας από τον Μητροπολίτη Παλαιών Πατρών Γερμανό ενώ ήδη για την προετοιμασία του αγώνα είχαν μυηθεί στην Φιλική Εταιρεία οι περισσότεροι Μητροπολίτες και πολλοί διακεκριμένοι ιερείς και μοναχοί και ιδιαίτερα αγιορείτες. Στις 27 Μαρτίου 1821 ο Ησαΐας Σαλώνων κηρύσσει την επανάσταση και στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά Βοιωτίας. Στα μοναστήρια ευλογούνται τα όπλα του αγώνα και οι ιερές μονές μετατρέπονται σε προπύργια της λευτεριάς.

Το έργο των μονών στον αγώνα ήταν σημαντικό. Πλείστα μοναστήρια είχαν εξελιχθεί σε μεγάλες μονάδες παραγωγής και μπόρεσαν να αποτελέσουν τη βάση του ανεφοδιασμού. Εκτός όμως από την παραγωγή τους οι μονές βοήθησαν υλικά τον αγώνα και συγκεντρώνοντας χρήματα αλλά και εκποιώντας χρυσά και αργυρά σκεύη που τους ανήκαν. Για παράδειγμα η ιερά μονή Αγίου Γεωργίου Φενεού, που χρησιμοποιούταν και ως ορμητήριο του γέρου του Μωριά, προσέφερε από την αρχή στον Αγώνα 9500 γρόσια, 15 οκάδες ασήμι «ιδικό μας και του μοναστηριού, εκτός του Αγίου ποτηρίου», 500 γιδοπρόβατα, 15 βοϊδογέλαδα, κρασί και 950 οκάδες σιτάρι. Σημαντική ήταν και συνεισφορά των μονών και για τον πολεμικό εξοπλισμό των αγωνιστών καθώς πολύ συχνά όχι μόνο αποτελούσαν αποθήκες πολεμοφοδίων αλλά παρασκεύαζαν και τα αναγκαία για τον αγώνα όπως στην περίπτωση της ιεράς μονής Αγίου Δημητρίου Καρακαλά ή Ξηροκαστελλίου όπου βρέθηκε «φόρμα εις την οποίαν έχυναν τα μολυβόβουλα».

Εκτός όμως από την υλική ενίσχυση του αγώνα οι μονές λειτούργησαν συχνά ως κρησφύγετα κλεφτών αρματωλών και αγωνιστών, θεραπευτήρια και εστίες περίθαλψης προσφύγων και γυναικόπαιδων. Καταφύγιο του Γεωργίου Καραϊσκάκη αποτέλεσε και το μοναστήρι της Παναγίας της Προυσιώτισσας. Εκεί ο Καραϊσκάκης έμενε πολύ συχνά καθώς υπέφερε από τη φυματίωση και τις θέρμες και αξιώθηκε να ζήσει το θαύμα της ίασής του από την Παναγία. Μετά την ίασή του εκπλήρωσε το τάμα του, ασήμωσε την εικόνα της και συνέβαλε τα μέγιστα στην απελευθέρωση του έθνους.

Όμως η πιο ουσιαστική προσφορά στον αγώνα υπήρξε η θυσία των ίδιων των μοναχών. Τα παραδείγματα είναι πάρα πολλά. Η συμμετοχή των μοναχών στον ένοπλο αγώνα ήταν αθρόα. Συγκλονιστικές ήταν οι μάχες που διεξήχθησαν ακόμα και μέσα στον ιερό χώρο των μονών. Και τα αντίποινα των Τούρκων εξαιρετικά σκληρά αφού δεν δίστασαν να λεηλατήσουν και να διαλύσουν πολλές από τις μονές αυτές, να καταστρέψουν κειμήλια, να βασανίσουν και να κατασφάξουν τους μοναχούς. Έτσι η ιστορία των μονών γράφτηκε με αίμα και στάχτη όπως στην περίπτωση της ιεράς μονής της Παναγίας του Δοβρά , της μονής Σέλτσου, της μονής των Μουνδών , της μονής Κερνίτσας, της μονής Ομπλού. Αλησμόνητη είναι η μάχη που διεξήχθη στην Ιερά Μονή του Μεγάλου Σπηλαίου, όπου ο Ιμπραήμ επιτέθηκε αλλά αποκρούσθηκε και αποχώρησε κατησχυμένος.

Συνειδητοποιούμε λοιπόν πόσο σημαντική υπήρξε ιστορικά η δράση των μοναστηριών όχι μόνο για την επιβίωση αλλά και για την ανάσταση του γένους. Τα ελληνικά μοναστήρια γαλούχησαν τους έλληνες με όλα εκείνα τα πνευματικά εφόδια που χρειάζονταν σε εκείνα τα δύσκολα χρόνια και ήταν ο χώρος όπου η ελπίδα και η σωτηρία πήραν σχήμα και μορφή, τη μορφή του ίδιου του Χριστού, τον οποίο οι πρόγονοί μας τον έβλεπαν ως ελευθερωτή και της ψυχής και του έθνους. Η ελληνική επανάσταση στηρίχτηκε στην πίστη και στις αξίες και όχι σε φτηνά ιδεολογήματα και αυτό εξασφάλισε την επιτυχία της.