Τὰ καθημερινὰ ἀναγνώσματα τῆς λειτουργίας μέχρι τὴν ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου - Διονυσίου Ἀνατολικιώτου

 Τὰ καθημερινὰ ἀναγνώσματα τῆς λειτουργίας μέχρι τὴν ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου

 Διονυσίου Ἀνατολικιώτου

δρος φιλοσοφικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν,

πτυχιούχου κοινωνικῆς θεολογίας

symbole@mail.com

1. ῾Ο κύκλος τῶν λειτουργικῶν ἀναγνωσμάτων

Στὴν λειτουργικὴ τάξι τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας ἡ περίοδος (ἢ τὸ «ἔτος» ἢ ὁ «κύκλος») τῶν ἀναγνωσμάτων τῆς λειτουργίας ξεκινᾷ ἀπὸ τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα κάθε ἔτους καὶ λήγει στὸ μέγα Σάββατον τοῦ ἑπομένου ἔτους (πρακτικῶς λήγει στὸ Σάββατο τὸ πρὸ τῆς Κυριακῆς τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου).  ῾Επομένως ἂν θέλουμε νὰ βροῦμε φέρ᾿ εἰπεῖν τὰ παραλειφθέντα ἀναγνώσματα ἢ ποιοί ἀπόστολοι ἀνεγνώσθησαν δύο ἢ τρεῖς φορὲς μέσα στὴν ἴδια περίοδο, ξεκινοῦμε ἀπὸ τὸ Πάσχα καὶ μετά, διότι τὰ πρὸ τοῦ Πάσχα ἀναγνώσματα ἀνήκουν στὸν προηγούμενο κύκλο ἀναγνωσμάτων.  ῎Αρα γιὰ τὰ καθημερινὰ ἀναγνώσματα τῆς λειτουργίας στοὺς μῆνες ἰανουάριο καὶ φεβρουάριο μέχρι τὴν ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου ἑνὸς ἔτους ἐξετάζουμε τὰ ἀναγνώσματα ἀπὸ τὸ Πάσχα τοῦ προηγουμένου ἔτους, διότι ἀνήκουν στὸν ἴδιο κύκλο ἀναγνωσμάτων· ἤ τοι τὰ ἀναγνώσματα τῶν μηνῶν ἰανουαρίου, φεβρουαρίου, μαρτίου καὶ μέχρι 23 ἀπριλίου 2022 ἀνήκουν στὰ ἀναγνώσματα τοῦ ἔτους 2021 (ἀπὸ τὸ Πάσχα δηλαδὴ τοῦ 2021).

2. ᾿Απὸ τὸ δωδεκαήμερο μέχρι τὸ Τριῴδιο

Γιὰ τὸ διάστημα ἀπὸ τὴν Κυριακὴ πρὸ τῶν Χριστουγέννων μέχρι τὴν Κυριακὴ μετὰ τὰ Φῶτα ὁ μακαριστὸς ἱερεὺς Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης γράφει· «κατὰ τὰς καθημερινὰς τῆς περιόδου ταύτης συνεχίζεται ἡ κατὰ σειρὰν ἀνάγνωσις τῶν ἐπιστολῶν καὶ τοῦ κατὰ Λουκᾶν εὐαγγελίου» («Σύστημα Τυπικοῦ», §123, δ΄). 

 ῾Ο Γεώργιος ῾Ρήγας διευκρινίζει συμπληρωματικῶς· «ὅταν δὲ συμπληρωθῶσι τὰ καθημερινὰ εὐαγγέλια τοῦ Λουκᾶ καὶ οὐκέτι ἔφθασε τὸ τριῴδιον, ἀνάγνωθι τὰ μεθέορτα εὐαγγέλια τῶν φώτων» («Τυπικόν», σελ. 124, §γ).  ῾Επομένως ἀπὸ τὰ τυπικὰ προβλέπεται νὰ διαβάζωνται μόνον τὰ μεθέορτα εὐαγγέλια τῶν Φώτων, ὄχι προεόρτια εὐαγγέλια, οὔτε προεόρτια ἢ μεθέορτα ἀποστολικὰ ἀναγνώσματα.  Μάλιστα αὐτὴ ἡ ἀνάγνωσι τῶν μεθεόρτων εὐαγγελίων τῶν Φώτων δὲν ἐπιβάλλεται ὑποχρεωτικῶς, ἀλλὰ μόνον γιὰ τὴν περίπτωσι κατὰ τὴν ὁποία «οὐκέτι ἔφθασε τὸ Τριῴδιον». 

Παρὰ ταῦτα στὸ Κανονάριον (= ἐτήσιο τυπικὸ) τῆς ἐκκλησίας τῆς ῾Ελλάδος σχεδὸν πάντοτε προκρίνονταν τὰ μεθέορτα εὐαγγέλια τῶν Φώτων.  Τὸ ἔθος αὐτὸ ἐπιβεβαιώθηκε καὶ τὸ 2006, ὅταν κάποια ἐπιτροπὴ ἐπανεξέτασε τὸ θέμα καὶ ἔκρινε σκόπιμο γιὰ τὶς καθημερινὲς μέχρι τὴν ἀπόδοσι τῶν Θεοφανείων τὰ μεθέορτα εὐαγγέλια νὰ προτιμῶνται ἀπὸ τὰ εὐαγγέλια τῆς σειρᾶς.  Κάτι ἀνάλογο ἄλλωστε συμβαίνει καὶ μὲ τὰ προεόρτια εὐαγγέλια τῆς ὑψώσεως τοῦ τιμίου σταυροῦ, τὰ ὁποῖα προτιμῶνται ἀντὶ τῶν εὐαγγελίων τῆς σειρᾶς στὶς 10, 11 καὶ 12 σεπτεμβρίου, ἂν εἶναι καθημερινή.

Τέλος γιὰ τὸ διάστημα ἀπὸ τὰ μεθέορτα τῶν Χριστουγέννων μέχρι τὴν ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου τὸ Τυπικὸν τῆς μονῆς Διονυσίου σημειώνει (σελ. 556)· «ἐὰν οὐκ ἐξαρκῶσιν οἱ κατὰ σειρὰν ἀπόστολοι ἕως τῆς κυριακῆς <τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου> (ἐπειδὴ συμβαίνει νὰ εἶναι τὸ ἅγιον πάσχα ὄψιμον), στρεφόμεθα εἰς τὰ ὄπισθεν καὶ ἐπαναλαμβάνομεν μερικοὺς ἐξ αὐτῶν καὶ οὕτω πάλιν ἐξισάζει ἡ τάξις».  Παρόμοια ἐπανάληψι ὁρίζεται σὲ ὡρισμένα παλαιὰ ἢ μοναστηριακὰ τυπικὰ καὶ γιὰ τὰ εὐαγγέλια τοῦ Ματθαίου.  Αὐτὸ σημειώνεται, διότι κάποιες χρονιὲς τὰ ἀποστολικὰ καὶ εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα γιὰ τὶς καθημερινὲς ἔχουν συμπληρωθῆ, δηλαδὴ ἔχουν ἀναγνωσθῆ, ἀλλὰ ἡ ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου μπορεῖ νὰ χρειάζεται ἀκόμη λίγες ἡμέρες ἢ καὶ 2-3 ἑβδομάδες.

 

3. Μία διευκρινιστικὴ ἐπιστολή

 

῾Ο μακαριστὸς ἱερεὺς Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης εἶχε ἀσχοληθῆ ἐνδελεχῶς μὲ τὰ δημιουργούμενα κενὰ στὰ ἀναγνώσματα τῶν καθημερινῶν μέχρι τὴν ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου.  Γι᾿ αὐτὸ μὲ ἐπιστολή του, ποὺ συνέταξε στὴν Θεσσαλονίκη στὶς 16 φεβρουαρίου 2006 καὶ ἀπέστειλε στὸν ὑποφαινόμενο, διευκρινίζει ἀκόμη περισσότερο τὸ θέμα καὶ δίνει πολύτιμες ὁδηγίες, τὶς ὁποῖες καὶ παραθέτω. 

«1. Οἱ ἑβδομάδες τοῦ Λουκᾶ ἐξαντλοῦνται τὸ ἀργότερο μέχρι τὶς 3 ἰανουαρίου (ἐξαιρουμένης τῆς 16ης, γιὰ τὴν ὁποία γίνεται λόγος πιὸ κάτω), δεδομένου ὅτι τὸ ὀψιμότερο ὅριο, κατὰ τὸ ὁποῖο ἀρχίζουν, εἶναι ἡ 22α σεπτεμβρίου.  ῾Επομένως στὶς περισσότερες περιπτώσεις ὑπάρχει κενὸ τὸν ἰανουάριο, τὸ ὁποῖο μπορεῖ νὰ καλυφθῇ ἐν μέρει μὲ τὰ προεόρτια καὶ μεθέορτα τῶν Φώτων εὐαγγέλια.

»2. ᾿Αποστολικὰ ἀναγνώσματα προεόρτια καὶ μεθέορτα τῶν Φώτων δὲν ὑπάρχουν.  ῾Επομένως κατὰ τὶς ἡμέρες αὐτὲς πρέπει νὰ συνεχισθῇ ἡ ἀνάγνωσις τῶν ἐπιστολῶν μέχρι καὶ τῆς 32ας ἑβδομάδος.  ᾿Εὰν τὸ προηγηθὲν Πάσχα ἦταν πρώιμο, ὁπωσδήποτε θὰ προκύψῃ κενό, τὸ ὁποῖο θὰ πρέπει νὰ καλυφθῇ μὲ παραλειφθέντα ἀναγνώσματα, ἐν ἀνάγκῃ δὲ καὶ μὲ ἐπανάληψι κάποιων ἑβδομάδων ἀντιστοίχων μὲ ἐκεῖνες τοῦ Ματθαίου ποὺ θὰ παρεμβληθοῦν, ἂν τὸ ἐρχόμενο Πάσχα εἶναι ὄψιμο.

»3. ῾Η κάθε ἑβδομάδα τῶν ἀποστόλων καὶ τῶν εὐαγγελίων ἀρχίζει ἀπὸ τὴν Δευτέρα καὶ τελειώνει τὴν Κυριακή.  ῎Ετσι τὸ κατὰ Ματθαῖον καὶ οἱ ᾿Επιστολὲς ἀρχίζουν τὴν Δευτέρα τοῦ ἁγίου Πνεύματος, καὶ τὸ κατὰ Λουκᾶν ἀρχίζει τὴν Δευτέρα μετὰ τὴν Κυριακὴ μετὰ τὴν ὕψωσιν. ῾Η 33η λοιπὸν ἑβδομὰς τῶν ἐπιστολῶν πρέπει νὰ προηγῆται ἀμέσως τῆς 33ης Κυριακῆς (τελώνου καὶ φαρισαίου) καὶ ἡ 16η ἑβδομὰς τοῦ Λουκᾶ νὰ προηγῆται ἐπίσης τῆς 16ης Κυριακῆς (τελώνου καὶ φαρισαίου)».

῞Ολες οἱ παραπάνω ἐπισημάνσεις τοῦ μακαριστοῦ κληρικοῦ εἶναι ἰδιαιτέρως εὔστοχες καὶ ὀξυδερκεῖς, ἀλλὰ εἰδικὰ ἡ τελευταία ἔβαλε τὰ πράγματα στὴν θέσι τους, διότι μέχρι τότε συχνὰ ὡρίζονταν μὲ ἄλλον τρόπο τὰ ἀναγνώσματα τῆς 33ης ἑβδομάδος ἐπιστολῶν καὶ τῆς 16ης ἑβδομάδος Λουκᾶ.  ῾Ως ἀποτέλεσμα κάποιες χρονιὲς οἱ περικοπὲς αὐτὲς μπορεῖ νὰ ἀπεῖχαν μία ἢ καὶ δύο ἑβδομάδες πρὶν ἀπὸ τὴν ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου, ἐνῷ κανονικὰ πρέπει νὰ λέγωνται τὴν ἑβομάδα ἀκριβῶς πρὶν ἀπὸ τὴν Κυριακὴ τοῦ τελώνου καὶ τοῦ φαρισαίου.  Χάρις στὴν ἐπιστολὴ τοῦ ἀοιδίμου ἱερέως τὸ σημεῖο αὐτὸ διωρθώθηκε ἀπὸ τὸ 2007 καὶ ἐντεῦθεν.

 

4. Προεόρτια καὶ μεθέορτα ἀποστολικὰ ἀναγνώσματα

 

῞Οπως εἴδαμε, στὸν Πραξαπόστολο καὶ στὸ Εὐαγγελιάριο ὑπάρχουν μόνον μεθέορτα εὐαγγέλια τῶν Φώτων, δηλαδὴ δὲν ὑπάρχουν προεόρτια εὐαγγέλια οὔτε προεόρτια ἢ μεθέορτα ἀποστολικὰ ἀναγνώσματα.  Καθόσον γνωρίζω, πρῶτος ὁ Γ. Μπεκατῶρος σημείωσε προεόρτιες καὶ μεθέορτες τῶν Φώτων ἀποστολικὲς περικοπές, βάσει τῆς ἐμπειρίας του καὶ στηριζόμενος σὲ ἐλάχιστες ἐνδείξεις παλαιῶν τυπικῶν καὶ χειρογράφων.  ῞Ομως κάποιες ἀπὸ τὶς περικοπές του δὲν ἦσαν κατάλληλες, καὶ μᾶλλον αὐθαιρέτως τὶς θεωροῦσε εἰδικὲς γιὰ τὰ προεόρτια καὶ μεθέορτα τῶν Φώτων.

᾿Απὸ τὴν ἄλλη εἶναι ἀληθὲς ὅτι μὲ τὸ νέο ἡμερολόγιο ἔχουμε σὲ κάποιες χρονιὲς πολλὰ κενὰ ἀναγνωσμάτων μέχρι τὴν ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου, ὁπότε ὑπάρχει ἀνάγκη γιὰ τέτοια προεόρτια καὶ μεθέορτα ἀποστολικὰ καὶ εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα.  ῾Η ἔλλειψί τους στὰ ἐν χρήσει βιβλικὰ ἐκλογάδια εἶναι αἰσθητή.  Γι᾿ αὐτὸν τὸν λόγο ὁρίζονται, ὅποτε εἶναι ἀναγκαῖο, προεόρτια καὶ μεθέορτα ἀναγνώσματα τῶν Φώτων ὄχι μόνον εὐαγγελικὰ ἀλλὰ καὶ ἀποστολικὰ βάσει εἰδικῆς μελέτης, ἐκπονηθείσης ὑπ᾿ ἐμοῦ καὶ δημοσιευθείσης τὸν δεκέμβριο τοῦ 2013. Στὴν ἐργασία ἐκείνη ἐλήφθησαν ὑπόψιν οἱ λεπτομερεῖς σχετικὲς ὁδηγίες τοῦ τυπικοῦ τῆς μονῆς ἁγίου Παύλου Ἄθω, καθὼς καὶ ἄλλων λειτουργικῶν δέλτων, ὁπότε πλέον ἔχει καλυφθῆ αὐτὸ τὸ κενό.

 

5. Παραλειφθέντα ἀναγνώσματα Κυριακῶν

 

᾿Επειδὴ στὰ προηγούμενα ἔγινε λόγος γιὰ παραλειφθέντα ἀναγνώσματα, σημειώνονται ἐδῶ οἱ ἀντιλήψεις ποὺ ἐπικρατοῦν γι᾿ αὐτά. 

Ἔχει καθιερωθῆ ἀπὸ δεκαετίες (βάσει σχετικῶν ἐργασιῶν καὶ ἀναφορῶν τοῦ Γεωργίου Μπεκατώρου –στηριχθέντος σὲ σχετικὲς σημειώσεις τῶν παλαιῶν κανονίων (κυριακοδρομίων)–, τοῦ ᾿Αποστόλου Βαλληνδρᾶ, καὶ ἄλλων), ἂν ὑπάρχουν ἀποστολικὰ καὶ εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα κυριακῶν, τὰ ὁποῖα δὲν διαβάστηκαν στὴν σειρά τους (διότι ἀντικαταστάθηκαν, σύμφωνα μὲ κάποιες διατάξεις τοῦ τυπικοῦ) καὶ δὲν διαβάστηκαν σὲ ἄλλη ἡμέρα (εἴτε ὡς ἑόρτια ἀναγνώσματα εἴτε ὡς εἰδικὰ ἀναγνώσματα σὲ μνῆμες ἁγίων εἴτε ὡς ἀναγνώσματα προεορτίων καὶ μεθεόρτων περιόδων), τότε αὐτὰ νὰ ὁρίζωνται στὶς καθημερινὲς στὰ κενὰ ἀναγνωσμάτων ποὺ θὰ προκύψουν κατὰ τὴν περίοδο μετὰ τὰ Φῶτα καὶ πρὸ τῆς ἐνάρξεως τοῦ Τριῳδίου.

Ἂν δὲν ὑπάρχουν τέτοια κενά, ὁρίζονται νὰ ἀντικαθιστοῦν τὰ ἀναγνώσματα τῶν ἁπλῶν καθημερινῶν (δηλαδὴ ἐκτὸς ἑορτῆς, μνήμης ἁγίου καὶ μεθεόρτου περιόδου)· ὅταν συμπληρωθοῦν τὰ παραλειφθέντα ἀναγνώσματα, συνεχίζεται ἡ ἀνάγνωσι τῶν καθ᾿ ἡμέραν ἀναγνωσμάτων τῆς σειρᾶς.

Ὅπου ἐπίσης εἶναι δυνατόν, τηρεῖται ἡ ἀρχαία τάξι τῆς συναναγνώσεως, κατὰ τὴν ὁποία «οἱ ἀπόστολοι ὀφείλουσιν ἕπεσθαι τοῖς εὐαγγελίοις».  Σημειωτέον ὅτι αὐτὴ εἶναι ἡ πραγματικὴ ἔννοια τοῦ ὅρου «συνανάγνωσις».  Τὸ παλαιὸν ἔθος τῶν διπλῶν ἀναγνωσμάτων δὲν ὀνομάζεται συνανάγνωσις, ὅπως ἐσφαλμένως νομίζουν ὡρισμένοι σύγχρονοι.

 

6. Παραλειφθέντα ἀναγνώσματα καθημερινῶν

 

Σὲ περιπτώσεις ἐτῶν μὲ ὄψιμο Πάσχα (ὁσάκις προηγεῖται αὐτῶν ἔτος μὲ πολὺ πρώιμο Πάσχα) εἶναι δυνατὸν νὰ συμβῇ νὰ ἐπαναληφθοῦν κάποιες ἑβδομάδες εὐαγγελίων τοῦ Ματθαίου (13η, 14η, 15η, καὶ 16η) μὲ ἀντίστοιχες ἑβδομάδες ἀποστόλων ἀπὸ τὶς ἐπιστολές, νὰ ἐξαντληθοῦν, καὶ νὰ ἀπαιτῆται ἄλλη μία ἑβδομάδα ἀναγνωσμάτων, πρὶν ἀπὸ τὴν Κυριακὴ τῆς Χαναναίας (17η Κυριακὴ Ματθαίου).  Γιὰ τὴν τελευταία αὐτὴ ἑβδομάδα θὰ ὑπάρχουν μὲν ἀπόστολοι 17ης ἑβδομάδος ἐπιστολῶν, δὲν θὰ ὑπάρχουν ὅμως εὐαγγέλια, διότι τὰ εὐαγγέλια τοῦ Ματθαίου ἐξαντλοῦνται στὴν 16η ἑβδομάδα· μετὰ ὑπάρχουν περικοπὲς μόνον γιὰ τὸ Σάββατο καὶ τὴν Κυριακὴ τῆς 17ης ἑβδομάδος, καὶ ὄχι γιὰ τὶς ἐνδιάμεσες καθημερινές. 

Σύμφωνα μὲ μία ἄποψι, τὰ ἐλλείποντα εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα θὰ ἀναπληρωθοῦν ἀπὸ παραλειφθέντα εὐαγγέλια καθημερινῶν, ἐφόσον ἔχουν ἐξαντληθῆ τὰ παραλειφθέντα εὐαγγέλια Κυριακῶν.  Τέτοια ἀναγνώσματα ἐχρησιμοποίησε πρῶτος ὁ μακαριστὸς ᾿Απόστολος Παπαχρῆστος, συντάκτης τοῦ τυπικοῦ τῶν Διπτύχων γιὰ τὰ ἔτη 2002-2006.  ᾿Επίσης εἰδικὴ ἐπιτροπὴ ἐξέτασε τὸ θέμα κατὰ τὰ ἔτη 2006 καὶ 2007 καὶ ἔκρινε ἐπίσης σκόπιμο νὰ γίνεται κατ᾿ ἐξαίρεσιν, κατ᾿ ἀνάγκην καὶ κατ᾿ οἰκονομίαν χρῆσι παραλειφθέντων ἀναγνωσμάτων καθημερινῶν, μόνον σὲ περιπτώσεις ποὺ ἔχουν ἀναλωθῆ τὰ παραλειφθέντα ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν καὶ ὑπάρχουν ἀκόμη κενά, τὰ ὁποῖα δὲν καλύπτονται ἀπὸ καθ᾿ ἡμέραν ἀναγνώσματα τῆς σειρᾶς.

 

7. ῾Η σωστὴ θεώρησι τοῦ ζητήματος

 

Μὲ τὶς ἀνωτέρω κρίσεις καὶ ἐπιλογὲς καὶ μέσῳ μιᾶς σειρᾶς παρανοήσεων καὶ ἐπὶ δεκαετίες ἐσφαλμένων ὑπολογισμῶν καὶ πρακτικῶν ἔλαβε τὴν πιὸ περίπλοκη λύσι ἕνα θέμα τυπικοῦ κατ᾿ οὐσίαν ἀνύπαρκτο! 

Οἱ ὁδηγίες τῶν «κανονίων» τοῦ Γλυζωνίου καὶ παλαιῶν τυπικῶν, στὶς ὁποῖες στηρίχθηκαν ὁ Γ. Μπεκατῶρος καὶ οἱ ἄλλοι ποὺ ἐδημιούργησαν τὸ πρόβλημα τῶν «παραλειφθέντων ἀναγνωσμάτων», εἶχαν συνταχθῆ μὲ βάσι τὸ παλαιὸ ἔθος τῶν διπλῶν ἀναγνωσμάτων καὶ εἶχαν νόημα διάφορο ἐκείνου ποὺ τοὺς προσέδωσαν οἱ νεώτεροι.  Δηλαδὴ στὴν λειτουργία μέχρι τὰ τέλη τοῦ 18ου αἰῶνος περίπου διαβάζονταν δύο ζεύγη ἀναγνωσμάτων, ἤ τοι δύο ἀπόστολοι καὶ δύο εὐαγγέλια· αὐτὸ εἶναι τὸ ἔθος τῶν «διπλῶν ἀναγνωσμάτων».  Τοῦτο συνέβαινε ἐπὶ παραδείγματι ὅταν ἐν Κυριακῇ τύγχανε καὶ μνήμη ἁγίου, φέρ᾿ εἰπεῖν τοῦ ἀποστόλου ᾿Ανδρέου· τότε ἀνεγινώσκοντο στὴν λειτουργία καὶ τὸ ἀποστολευαγγέλιο τῆς σειρᾶς τῆς Κυριακῆς καὶ τὸ ἀποστολευαγγέλιο τοῦ ἁγίου. 

Σὲ ἐλάχιστες καὶ σπάνιες περιπτώσεις, ἂν τύχαινε σὲ Κυριακὴ καὶ μεγάλη ἑορτή (δεσποτικὴ ἢ θεομητορική), τότε λέγονταν μόνον τὰ ἀναγνώσματα τῆς ἑορτῆς, τῆς δὲ Κυριακῆς παρελείποντο.  Τὰ παραλειφθέντα ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς διαβάζονταν τὴν ἀμέσως ἑπόμενη ἡμέρα, δηλαδὴ τὴν Δευτέρα, μαζὶ μὲ τὰ καθ᾿ ἡμέραν ἀναγνώσματα τῆς σειρᾶς.  [Ἂν τυχὸν καὶ ἡ Δευτέρα ἦτο ἑορτὴ (ἢ ἴσως καὶ μνήμη ἁγίου), τὰ παραλειφθέντα ἀναγνώσματα τῆς Κυριακῆς λέγονταν τὴν Τρίτη ἢ τὴν Τετάρτη].  Αὐτὴ ἡ διάταξι βεβαίως ἐτηρεῖτο μόνον στὶς μονὲς καὶ στοὺς ναοὺς ποὺ τελοῦν καθημερινὴ ἀκολουθία, ὁπότε καθημερινῶς ἀναγινώσκονται οἱ ὡρισμένες περικοπὲς εἴτε στὴν λειτουργία εἴτε στὸ τέλος τοῦ ὄρθρου (ἂν δὲν τελῆται καθημερινὴ λειτουργία).

᾿Επίσης οἱ ἑβδομάδες τῶν εὐαγγελικῶν περικοπῶν τῶν καθημερινῶν ἔχουν ὁρισθῆ μὲ βάσι τὸ ἰουλιανὸ (παλαιὸ) ἡμερολόγιο, κατὰ τὸ ὁποῖο τὸ Πάσχα συμβαίνει νωρίτερα, καὶ ἄρα δὲν ὑπάρχουν καθόλου κενὰ ἀναγνωσμάτων μέχρι τῆς ἐνάρξεως τοῦ Τριῳδίου, ἢ ὑπάρχουν λίγα, ποὺ καλύπτονται συνήθως μὲ ἐπανάληψι μιᾶς ἢ δύο ἢ τριῶν τὸ πολὺ ἑβδομάδων τοῦ Ματθαίου καὶ ἀντιστοίχων ἐπιστολῶν. 

῾Επομένως οἱ προϋποθέσεις γιὰ τὴν τήρησι τῶν ἀρχαίων ὁδηγιῶν τῶν «κανονίων», στὶς ὁποῖες στηρίχτηκαν οἱ νεώτεροι, προϋποθέτουν α) ἰουλιανὸ ἡμερολόγιο, β) διπλᾶ ζεύγη ἀναγνωσμάτων στὴν λειτουργία, καὶ γ) καθημερινὴ τέλεσι ἀκολουθίας στὸν ναό. 

᾿Εὰν δὲν ὑπάρχουν αὐτὲς οἱ προϋποθέσεις, οὔτε οἱ ὑπόλοιπες ὁδηγίες εἶναι δυνατὸν νὰ ἰσχύουν!  Καὶ ὄχι νὰ θεωροῦμε παραλειφθέντα τὰ ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν (ἐνῷ γιὰ τὴν διαδοχὴ τῆς σειρᾶς τῶν Κυριακῶν δὲν θεωροῦνται παραλειφθέντα ἀλλὰ ἀναλωθέντα!), καὶ νὰ παραλείπουμε ἀναγνώσματα καθημερινῶν, γιὰ νὰ ἀναγνωσθοῦν περικοπὲς Κυριακῶν!  Δὲν εἶναι αὐτὴ ἡ ἔννοια τῶν ἀρχαίων διατάξεων.

Τὸ ὅλο θέμα γιὰ τὰ δῆθεν «παραλειφθέντα ἀναγνώσματα τῶν Κυριακῶν» ὀφείλεται σὲ σειρὰ παρεξηγήσεων καὶ δὲν θὰ ἔπρεπε κὰν νὰ δημιουργηθῇ.  Δὲν θὰ ἔπρεπε νὰ λαμβάνωνται ὑπόψιν παραλειφθέντα ἀναγνώσματα Κυριακῶν πολλῷ δὲ μᾶλλον καθημερινῶν! 

Μὲ τὶς νεώτερες ἑρμηνεῖες καὶ πρακτικὲς στὸ 2ο μισὸ τοῦ 20οῦ αἰῶνος δημιουργήθηκε μία παράξενη, πολύπλοκη καὶ ἐν πολλοῖς παράλογη τυπικὴ διάταξι, ἀνύπαρκτη στὰ ἀρχαῖα τυπικά, γι᾿ αὐτὸ καὶ τὰ Τυπικὰ τῆς Μεγάλης ᾿Εκκλησίας (Κωνσταντίνου Βυζαντίου καὶ Γεωργίου Βιολάκη) δὲν ἀναφέρουν ἀπολύτως τίποτε γιὰ τέτοιους ὑπολογισμούς.  Καὶ φυσικὰ σὲ κανένα παλαιὸ τυπικὸ ἢ λειτουργικὸ κείμενο δὲν γίνεται λόγος γιὰ «παραλειφθέντα ἀναγνώσματα καθημερινῶν»!

Τὸ μόνον ὑπαρκτὸ θέμα εἶναι τὰ κατὰ δύο ἑβδομάδες περισσότερα κενὰ ἀναγνωσμάτων ποὺ δημιουργοῦνται μὲ τὸ νέο ἡμερολόγιο.  Αὐτὰ καλύπτονται μὲ τὴν ἐπανάληψι τῶν ἑβδομάδων τοῦ Ματθαίου (τοῦτο ἄλλωστε εἶναι διάταξι τῶν παλαιῶν τυπικῶν), ἐνῷ σὲ περιπτώσεις ποὺ ἔχει ἐξαντληθῆ διὰ τῆς ἐπαναλήψεως καὶ ἡ 16η ἑβδομάδα τοῦ Ματθαίου καὶ ἀπαιτοῦνται καθημερινὰ εὐαγγέλια γιὰ 17η ἑβδομάδα ἀπὸ Δευτέρα μέχρι Παρασκευὴ εἶναι ἐνδεχομένως δυνατὸν νὰ ἐπαναλαμβάνωνται τὰ εὐαγγέλια τῆς 1ης ἑβδομάδος τοῦ Λουκᾶ. 

Καὶ ἔτσι μὲ τὸν ἁπλούστατο ἀρχαῖο κανόνα τῆς ἐπαναλήψεως καλύπτεται κάθε κενὸ μέχρι τὴν ἔναρξι τοῦ Τριῳδίου, χωρὶς νὰ ἀπαιτῆται νὰ προσφεύγουμε σὲ πολύπλοκες, ἀντιπαραδοσιακὲς καὶ ἐν τέλει ἀνύπαρκτες λύσεις.

 

«᾿Εκκλησιολόγος», φ. 749, Πάτραι 22/1/2022

Σεμινάρια Τυπικού