Αυτουργός ανήθικος - Γιάννης Β. Κωβαίος

Ετούτη τη φορά πήρα τα μέτρα μου:

Χάραξα στη ρουκέτα ευανάγνωστα

το όνομά μου, προτού εκτοξευθεί…

Όλα κυλήσαν κατ’ ευχήν και όπως είθισται.

Ουδείς με ενοχοποίησε!

Κάτι αμάχους αδαείς

έπληξαν πάλι για αντίποινα…

 

Γιάννης Β. Κωβαίος

 
Και για όσους υπάρχει λίγη διάθεση και λίγος χρόνος, ας διαβάσουν το άρθρο "Η παθολογία του πολέμου χωρίς εισαγωγικά", στο νέο ΦΡΕΑΡ:

 

 Γιάννης Β. Κωβαίος

Γλώσσα, έθιμο εθίμων:

Η παθολογία του πολέμου χωρίς εισαγωγικά

Μία από τις γλωσσικές ασκήσεις του βιβλίου μου Λέγειν & Γράφειν (Ασκήσεις και παιχνίδια, για να μιλάμε και να γράφουμε σωστά) έχει τίτλο «Ορολογίες». Εκεί δίνονται ενδεικτικά 27 ορολογίες και για καθεμιά, ακόμη πιο ενδεικτικά, 7-8 όροι, με τη μεταφορική σημασία των οποίων καλείται ο χρήστης να συντάξει προτάσεις.

Για παράδειγμα: Από την Εικαστική ορολογία να χρησιμοποιήσει σε πρόταση το «σμιλεύω» ή το «σκιαγραφώ». Από την Οικονομική το «επενδύω» ή το «μονοπώλιο». Από την Οικοδομική το «ακρογωνιαίος λίθος» ή το «επιστέγασμα» κ.ο.κ.

Καθώς συγκέντρωνα υλικό, για να στήσω την άσκηση, βρέθηκα εμπρός και στην Ιατρική και στη Στρατιωτική ορολογία. Ωστόσο, και στις δύο αυτές περιπτώσεις, το «ενδεικτικά» είχε χάσει το νόημά του, αφού όχι μόνο στους 7-8 όρους δεν μπορούσα να σταματήσω, αλλά ούτε στους 50, ούτε στους 100! Έτσι, αποφάσισα για αυτές τις δύο ορολογίες να στύψω το μυαλό μου και να βρω όσο περισσότερους όρους μπορούσα, που να τους μεταχειριζόμαστε στον λόγο μας μεταφορικά. Αισίως έφτασα στους 150 για την Ιατρική και στους 150 για τη Στρατιωτική! Και βέβαια, έκτοτε έρχονται κι άλλοι στον νου μου, κάνοντάς με να… εκνευρίζομαι που δεν τους θυμήθηκα τότε.

Η ερμηνεία που έχω δώσει στο γλωσσικό αυτό φαινόμενο είναι ότι οι εν λόγω δύο δεξαμενές όρων αντιστοιχούν στη ΖΩΗ και στον ΘΑΝΑΤΟ. Δηλαδή στις υπέρτατες έγνοιες μας, στις πιο καίριες και κρίσιμες, και όχι μόνο με υπαρξιακό αλλά και με εντελώς καθημερινό πρόσημο. Διαμαρτυρόμενοι, φερ’ ειπείν, οι κάτοικοι για την «αναλγησία» των αρμοδίων, καθώς ο οικισμός τους παραμένει «ανοχύρωτος» απέναντι στις πυρκαγιές και τις πλημμύρες, δεν μεταχειρίζονται προφανώς με… φιλοσοφικό οίστρο έναν ιατρικό και έναν στρατιωτικό όρο, αλλά εντελώς πρακτικά, αφού κινδυνεύουν ανά πάσα στιγμή οι ζωές και οι περιουσίες τους. Αυτό σημαίνει ότι η περίφημη «Παθολογία του Πολέμου», όπως συνηθίσαμε εμείς οι φιλόλογοι να αποκαλούμε το απόσπασμα 3.69.1 – 3.81.5 από την Ιστορία του Θουκυδίδη, δεν έχει χρείαν εισαγωγικών, όταν πρόκειται για την καθημερινότητά μας –είτε σε καιρό αληθινής σύρραξης, όπως τώρα με την ισοπέδωση της Ουκρανίας από τη Ρωσία, είτε σε συνθήκες που θυμίζουν, έστω και καθ’ υπερβολήν, πόλεμο. Διότι, απλούστατα, την ορολογία μας για τη ζωή –μοιραία όμως και για τη στέρησή της, δηλαδή τον θάνατο, όπου συνεισφέρει γενναιόδωρα η στρατιωτική ορολογία– τη δανειζόμαστε ευθέως από τον κλάδο της Παθολογίας και ευρύτερα από την Ιατρική επιστήμη.

Ας το δούμε στην πράξη: Ο παλμός της επικαιρότητας τους τελευταίους μήνες –και μέχρι να επιτευχθεί στη διεθνή κοινή γνώμη η ανοσία της αγέλης μετατρέποντας σε ρουτίνα και αυτόν τον όλεθρο– χτυπά στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσικής «Αυτοκρατορίας». Η καθημερινή ειδησεογραφία από την καρδιά των γεγονότων, το Κίεβο, που μέχρι πρότινος έσφυζε από ζωή, και άλλα νευραλγικά σημεία της αιμάσσουσας Ουκρανίας, καθώς και των συνόρων της με χώρες όπου καταφεύγουν κατά εκατομμύρια οι πρόσφυγες, προκαλεί τρόμο και ρίγη συγκίνησης σε όλους τους υγιώς σκεπτόμενους ανθρώπους, αλλά και πονοκέφαλο στις δυτικές κυβερνήσεις και έμφραγμα στις αγορές από τις ιλιγγιώδεις τιμές των καυσίμων και πολλών ζωτικής σημασίας προϊόντων. Με κομμένη την ανάσα παρακολουθούμε τους λυσσαλέους βομβαρδισμούς αμάχων και την αποκοπή οδικών αρτηριών, που θα αφήνονταν δήθεν σαν ανθρωπιστικοί διάδρομοι. Ταυτόχρονα, και όσο το θερμόμετρο ανεβαίνει, οι εμετικές δηλώσεις από τους εισβολείς και τα δεκανίκια τους, η λογοδιάρροια που απλώς καυτηριάζει ή και οι σπασμωδικές ενίοτε κινήσεις από τους υποστηρικτές της Ουκρανίας και, βέβαια, η αχρωματοψία και η αναισθησία όσων –στο πλαίσιο μιας μυωπικής «ουδετερότητας»– εθελοτυφλούν ή κωφεύουν στήνοντας και θνησιγενείς «διαπραγματεύσεις» οδηγούν τον βαθιά πληγωμένο λαό σε ασφυξία και σχιζοφρένεια, παρά την ισχυρή κράση που έχει επιδείξει στις ανείπωτες κακουχίες και τον μαζικό θάνατο! Έτσι κι αλλιώς, ο ακρωτηριασμός της χώρας και η γάγγραινα από τις χαίνουσες πληγές θα μείνουν για πάντα, έστω κι αν έρθει μετά από 2 ή 3 γενιές η ανάρρωση, η οποία ποτέ στην Ιστορία δεν αποτελεί πανάκεια ούτε για «νικητές» ούτε για «ηττημένους» και εγκυμονεί ποικίλους κινδύνους ἐς ἀεί. Άλλωστε, ακολουθούν μοιραία σαν ενέσεις αισιοδοξίας ή και φιλί της ζωής οι εργασίες ανοικοδόμησης των ερειπίων, δηλαδή η εφιαλτική αφαίμαξη των λαών και της δημόσιας περιουσίας τους από πλείστους επιτήδειους.

Πρέπει να μετρήσατε 44 ιατρικούς όρους στην πιο πάνω παράγραφο. Αν όχι, προχωράμε και στη στρατιωτική ορολογία, οπότε κάνετε στο τέλος μια συνολική καταμέτρηση: Για τον πραγματικό πόλεμο χρησιμοποιήσαμε, λοιπόν, ένα πλούσιο δείγμα ιατρικής ορολογίας. Αντιστρόφως, ας παρατηρήσουμε πώς αξιοποιούμε τους στρατιωτικούς όρους για την πανδημία του covid-19, αφού από το 2020 που σήμανε ο πρώτος συναγερμός και άρχισε να πολιορκεί την ανθρωπότητα τη χαρακτηρίζουμε ακήρυχτο πόλεμο και μαχόμαστε εναντίον της με κάθε πρόσφορο όπλο που έχουμε στη φαρέτρα μας –είτε από τα παλαιότερα είτε από όσα συνεχώς εφευρίσκουμε. Ομολογουμένως, η κόπωση και ενίοτε η απόγνωση όσων θητεύουν στην πρώτη γραμμή, δηλαδή του υγειονομικού προσωπικού, που αποτελεί την αιχμή του δόρατος, αλλά και των επιτελείων που από τα μετόπισθεν χαράζουν τη στρατηγική ή έχουν την ευθύνη για την τήρηση των μέτρων, είναι πρωτοφανείς και αυτό καθιστά ενίοτε ιδιαίτερα ευάλωτη την αμυντική μας θωράκιση. Όση δε υπεροπλία κι αν νομίζουμε ότι διαθέτουμε στις πιο προηγμένες χώρες, συχνά νιώθουμε παντελώς άοπλοι μπροστά στον εχθρό ή και αιχμάλωτοι τερατωδών συμφερόντων, τα οποία μας τρομοκρατούν με ομοβροντίες πολεμικών ανακοινωθέντων, ενώ βέβαια έχουμε και την πολυτέλεια να αντιπαρατάσσονται μόνιμα πια σε μάχες χαρακωμάτων τα στρατόπεδα των υποστηρικτών και των αρνητών, άλλοτε ανταλλάσσοντας μύδρους με το βαρύ πυροβολικό τους και άλλοτε με άσφαιρα πυρά. Ωστόσο, από όποια σκοπιά κι αν το βλέπει ο καθένας, αυτή η κατάσταση γυρίζει μπούμερανγκ σε όλους μας, βάζοντας στο στόχαστρο κάποιους που οφείλουν να παίρνουν αποφάσεις, αναγκαστικά και δυσάρεστες, ενώ αφήνουν στο απυρόβλητο κάποιους αλεξιπτωτιστές σε τόσο σοβαρά επιστημονικά θέματα, που απλώς είναι δημοφιλείς ή άκρως επιθετικοί και χειριστικοί για τις μάζες, ναρκοθετώντας την κοινή λογική και τορπιλίζοντας την κοινωνική συνοχή. Η επίμαχη επί εβδομάδες περίπτωση του –ταμπουρωμένου πίσω από την παγκόσμιου βεληνεκούς φήμη του– τεννίστα, καθώς και η επιρροή πολιτικών ή θρησκευτικών ταγών, που καμουφλάρονται πίσω από ιδεοληψίες νιώθοντας ότι παίζουν με στρατιωτάκια και όχι με ανθρώπινες ζωές, αποτελούν κραυγαλέα παραδείγματα για το ότι αρεσκόμαστε να ανοίγουμε μέτωπα, αντί να αναζητούμε ασπίδες προστασίας που θα περιφρουρούν τη Δημόσια Υγεία.

Σε αυτήν την παράγραφο πρέπει να εντοπίσατε αντίστοιχα 44 στρατιωτικούς όρους. Και, για να επανέλθουμε στον Θουκυδίδη κλείνοντας, κατανοούμε απόλυτα, νομίζω, μετά από τα πιο πάνω παραδείγματα της σύγχρονής μας πραγματικότητας, τα οποία μάλιστα χρησιμοποίησα με προσεκτική μετριοπάθεια, πόσο επιρρεπής είναι ανέκαθεν στις αντίξοες συνθήκες η φύση του ανθρώπου να αρματώνεται (οι 44 όροι έγιναν 45) με λεκτική εξάρτυση (46), ώστε να αισθάνεται πιο δυνατός από το εκάστοτε «κακό» ή από τον «κακό» που τον απειλεί. Οπότε οι τόσο διευρυμένες σε σχέση με τον 5ο π.Χ. αιώνα ορολογίες που μελετήσαμε στις δύο παραπάνω παραγράφους παρέχουν άφθονη –έστω και αμάσητη συχνά– τροφή στον καθέναν μας για αξιοπρεπή θωράκιση (47).

Ένα μικρό και εύγλωττο απόσπασμα: «Και κατήντησαν να μεταβάλουν αυθαιρέτως την καθιερωμένην σημασίαν των λέξεων, διά των οποίων δηλούνται τα πράγματα. Τωόντι, η μεν παράλογος τόλμη εθεωρήθη ως ανδρεία, ετοίμη εις θυσίαν χάριν των πολιτικών ομοφρόνων, η προνοητική διστακτικότης ως εύσχημος δειλία, η σωφροσύνη ως πρόσχημα ανανδρίας, η διά κάθε τι σύνεσις ως βραδυκινησία. Η τυφλή παραφορά εκρίθη ως ανδρική αρετή, ενώ η χάριν ασφαλείας περαιτέρω σκέψις ως εύσχημος πρόφασις υπεκφυγής. Ο τα πάντα επικρίνων και τους πάντας κακολογών εθεωρείτο άξιος εμπιστοσύνης εις κάθε περίστασιν, ενώ ο αντιτιθέμενος προς αυτόν, ύποπτος.». Μεταξύ μας, παρόμοιες διαστρεβλώσεις εννοιών και ενοχών δεν ακολουθούν και για την τωρινή εισβολή στην Ουκρανία (καταγράφεται και δημοσκοπικά) ουκ ολίγοι συμπατριώτες μας, που με τις κομματικές ή εκκλησιαστικές αγκυλώσεις τους (45 οι ιατρικοί όροι) όχι μόνο εξισώνουν θύτη και θύμα, αλλά με εκκωφαντική αφωνία (47) δικαιολογούν τον εισβολέα;

Παρεμπιπτόντως, να μη μας διαφύγει ότι η πιο πάνω μετάφραση ανήκει στον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος εντρύφησε επίμονα και επίπονα στην Ιστορία του Θουκυδίδη μεταφράζοντάς την, όντας αυτοεξόριστος στο Παρίσι μετά την περιβόητη Συνθήκη των Σεβρών, που εκείνος συνήψε, αλλά και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή… Δύο εμβληματικές λέξεις, οι οποίες μάλιστα δεν ανήκουν καν στις δύο σεσημασμένες ορολογίες μας, είχαν φέρει τον Ελληνισμό και τον ίδιο στο τραγικό αποτέλεσμα: Μ ε γ ά λ η  Ι δ έ α.