ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΘΡΗΝΩΔΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΦΥΓΗ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

 

ΒΑΣΙΛΙΚΗ  ΘΡΗΝΩΔΙΑ  ΚΑΙ  ΚΑΤΑΦΥΓΗ  ΣΤΗΝ  ΠΑΝΑΓΙΑ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

     Είναι καημός, είναι λυγμός, είναι δάκρυ καυτό, είναι θρήνος γοερός στη Μεγάλη Μάνα, ο «Μεγάλος Παρακλητικός Κανόνας στη Θεοτόκο», που τελούμε εναλλάξ με το γνωστό και κοσμαγάπητο «Μικρό Παρακλητικό Κανόνα» το Δεκαπενταύγουστο. Είναι μια εκ βαθέων θρηνωδία συνάμα και καταφυγή στην Παναγία του Αυτοκράτορα των Ρωμαίων Θεόδωρου Β’ Λάσκαρη, που βασίλεψε στη Νίκαια της Βιθυνίας 1254-1258. Μια θαυμάσια όσο και ευλαβική ποιητική σύνθεση του Έλληνα βασιλιά, στον οποίο είχε κληρωθεί να σταθεί και να κρατήσει σ’ αυτό «το λείμμα», ζωντανή την ελπίδα απελευθέρωσης και συνέχειας της Βασιλεύουσας. Που, είχε παραδοθεί πενήντα χρόνια πριν -1204- στην έκπαλαι Δυτική επιβουλή, δυστυχώς όμως «κρίμασιν ανατολικοίς»!

     Ήταν μια ευγενική ψυχή, ένας ευαίσθητος άνθρωπος, εξαίρετος πριν μαθητής κορυφαίων λογίων εποχής -Γεώργιος Ακροπολίτης, Νικηφόρος Βλεμμύδης- μετά, θεολόγος και φιλόσοφος εγκρατής. Έλληνας Ηγέτης, Άρχοντας με άνω αναφορά, δυνατή πίστη κι ελπίδα ζωντανή, προσθέτω, το αντίθετο από ό,τι πολλοί σημερινοί. Είχε να αντιμετωπίσει κι άλλους επίβουλους, Βούλγαρους σε Ήπειρο-Μακεδονία, Οθωμανούς απειλητικούς στη Μικρά Ασία, και, όχι λίγους δικούς μας … υποχθονίους! Το πιο δύσκολο, το πιο πικρό πως ήταν θαρρώ, να στέκει στη Νίκαια ορθός, κατάντικρυ της υπόδουλης Βασιλεύουσας στους Δυτικούς, αδύναμος να κάνει κάτι τι για το ποθητό, και πώς να το αντέχει αυτό! Κι όλα αυτά «τα λυπηρά, τα μαύρα σύννεφα των συμφορών», να τον βαραίνουν, να τον ματώνουν κατάβαθα, αλλά και να τον κάνουν ευτυχώς ν’ αποζητάει «καταφυγή, στη Θεονύμφευτη γεννήτρα του θείου και προαιώνιου φωτός»!

Κι εκεί ν’ αποθέτει, «νοσώντας στο σώμα και στην ψυχή», τις «αμέτρητες ανάγκες και θλίψεις, και από δυσμενείς εχθρούς, και από προσωπικές του βίου συμφορές», απλός Δούκας πια, μοναχός Θεοδόσιος, καταβεβλημένος ολοτελώς και να φεύγει για τα αιώνια στην ακμή των 36 ενιαυτών! 

******   ***   ******

     Ο «Μεγάλος Παρακλητικός Κανόνας στη Θεοτόκο» είναι ένας αλλεπάλληλος παφλασμός κυμάτων θρηνωδίας και στεναγμών -«θρηνώ και στενάζω»- και συνάμα πολύ ταπεινής προσωπικής καταφυγής στην Παναγία -«μη παρίδης τον άθλιον»! Και ύμνησης, και υπέρ ύμνησης, και δοξολογίας του σωτήριου έργου Χριστού του Θεού, της Χάρης και Δωρεάς Του στον κόσμο και τον άνθρωπο, που η Αγάπη του Θεού Πατέρα και η Κοινωνία του Αγίου Πνεύματος έφερε με επίκεντρο το πρόσωπο της Παναγίας Θεοτόκου και Αειπαρθένου Μαρίας. «Ου σιωπήσω βοών τρανότατα τα μεγαλεία τα σα ... Κόρη». Μάλιστα τώρα που. «Καταιγίς με χειμάζει των συμφορών, Δέσποινα, και των λυπηρών τρικυμίαι καταποντίζουσιν. Αλλά! Πρόφθάσασα χείρα δος μοι βοηθείας -Εσύ- η θερμή αντίληψις και προστασία μου»! Τώρα που. «Απορήσας εκ πάντων οδυνηρώς κράζω σοι, πρόφθασον…». Κι αμέσως μετά, το θαύμα της γαλήνης. «Εθαυμάστωσας όντως νυν επ’ εμοί Δέσποινα ... όθεν δοξάζω σε, και ανυμνώ και γεραίρω, την πολλήν και άμετρον κηδεμονίαν σου». Με άλλα λόγια, τι θαύμα ήταν κι αυτό, είχα φτάσει στο μη περαιτέρω, στα έσχατα, σαν να μην περίμενα τίποτα πια. «Όθεν δοξάζω σε …».

      Κι αμέσως μετά. «Αληθή Θεοτόκον ομολογώ Δέσποινα». Ήγουν, μια όντως ευλογημένη με ευλογία έκπληξη, εντελώς απροσδόκητη, αυτή της Γεννήτρας του Θεού ως ανθρώπου, πραγματική Κυρία, κεφαλαίο «Κ». Μία, που έγινε όργανο εκμηδένισης της δύναμης του θανάτου-«σε την του θανάτου το κράτος εξαφανίσασαν». Και όχι μόνο, αλλά και σαν άλλη «φυσίζωος -φυσική χορηγός ζωής- εκ των δεσμών των του Άδου προς ζωήν ανήγαγες εις γην με ρεύσαντα» -ξανάφερες στη ζωή εμένα που είχα καταρρεύσει, είχα φτάσει του τάφου εγγύς.

     Νέος τώρα παφλασμός αγωνίας, εγγύς της απελπισίας. «Και που λοιπόν άλλην ευρήσω αντίληψιν, που προσφύγω, που δε και σωθήσομαι; Τίνα θερμήν έξω βοηθόν», μέσα στις τόσες θλίψεις του βίου, και τις ζάλες -«οίμοι κλονούμενος»- που αλίμονο, μου έχουν προκαλέσει λίαν επικίνδυνο κλονισμό. Και παρευθύς από την καταφυγή, η ανάταξη, η γαλήνη. «Εις σε μόνην ελπίζω, και θαρρώ, και καυχώμαι, και προστρέχω τη σκέπη σου, σώσον με». Κι ακόμα πιο τρυφερά. Εσένα. «Τον ποταμόν, τον γλυκερόν του ελέους σου-το γλυκό ποτάμι του ελέους, της μακρόθυμης συγχώρεσης, με τις μητρικές πρεσβείες σου, βέβαια, από τον Υιό σου- τον -αυτόν που με- πλουσίαις δωρεαίς δροσίσαντα -ανακούφισε- την παναθλίαν και ταπεινή, Πάναγνε, ψυχήν μου». 

      Τώρα και πιο παραστατικά με κείνο το υπέροχο ρεαλιστικό, όσο και δραματικό. «Εκύκλωσαν αι του βίου με ζάλαι, ώσπερ μέλισσαι κηρίον Παρθένε»! Και πιο πολύ. «Και την εμήν κατασχούσαι καρδίαν κατατιτρώσκουσι-καταπληγώνουν-βέλη θλίψεων». Όμως δε χάνομαι, ούτε θα χαθώ, πότε; «Αλλ’ εύροιμι -ευχή κι ελπίδα, μακάρι- Σε βοηθόν, και διώκτην -όλων αυτών- και ρύστην -σωτήρα, ελευθερωτή- Πανάχραντε»! Και πάλι και πάλι, και επαναφορά, κατά το «κρούετε» -Ενεστώς, συνεχώς, ασταμάτητα -και ανοιγήσεται υμίν» -Λκ.11,9. «Μη καταπιστεύσης με -μη μ’ εμπιστευθείς, μη με παραδώσεις σε κάποια- ανθρωπίνη προστασία, Παναγία Δέσποινα, αλλά δέξαι δέησιν του ικέτου σου»! Γιατί. «Θλίψις γαρ έχει με -με κατέχει- φέρειν ου δύναμαι -αδυνατώ να υποφέρω- των δαιμόνων τα τοξεύματα. Σκέπη ου κέκτημαι, ουδέ που προσφύγω ο άθλιος». Καθώς είμαι. «Πάντοθεν - από παντού-πολεμούμενος -σε πόλεμο- και παραμυθίαν -ανακούφιση- ουκ έχω, πλην Σου. Δέσποινα του κόσμου … μη μου παρίδης-παραβλέψεις, προσπεράσεις, αδιαφορήσεις -την δέησιν».

     Και η άμεση απάντηση-βεβαιότητα. Τι κάθομαι και λέω, αφού ξέρω καλά ότι. «Ουδείς προστρέχων επί σοι κατησχημένος -ντροπιασμένος- από σου εκπορεύεται -δεν αποχωρεί με άδεια χέρια- αγνή Παρθένε Θεοτόκε. Αλλ’ αιτείται την χάριν -καθώς παρακαλεί να του γίνει η χάρη- και λαμβάνει το δώρημα, προς το -πνευματικό- συμφέρον της αιτήσεως». Κι από τούτο η διαπίστωση, βεβαιότητα, θριαμβική ομολογία, δοξολογία. Είσαι παντού και πάντα η : «Μεταβολή των θλιβομένων -σε χαρά- απαλλαγή των ασθενούντων -σε υγεία- υπάρχουσα, Θεοτόκε Παρθένε». Οπότε τώρα πια, όχι μόνο εμένα, αλλά. «Σώζε πόλιν -αυτή την καταληφθείσα- και λαόν-αυτόν που υποδουλώθηκε. Εσύ που είσαι. «Των πολεμουμένων η ειρήνη, των χειμαζομένων η γαλήνη, η μόνη -μοναδική- προστασία των πιστών».

      Πάμε τώρα σε ανανεωμένη θρηνωδία, καταφυγή δοξολογία, 7^η Ωδή. «Φως η τεκούσα Θεοτόκε, σκοτισθέντα με νυκτί αμαρτημάτων -εμένα που βυθίστηκα στα σκότη των αμαρτημάτων- φωταγώγησον Συ, φωτός ούσα δοχείον», εκπληκτικό! Και τι δοχείον; «Το καθαρόν και άμωμον, ίνα πόθω σε δοξάζω»! «Βλέψον ελέω όμματί σου», υπέροχο, ρίξε μου το γεμάτο έλεος και χάρη βλέμμα σου, «και επίσκεψαι την κάκωσιν ην έχω». Και άλλη επιμονή καθώς είμαστε στην 8^η Ωδή και πάμε για την έξοδο. «Δια σπλάχνα ελέους σου -Εσύ που είσαι ως μέσα βαθιά ένα έλεος- Παρθένε, μη παρίδης σεμνή ποντούμενόν με -εμένα που πνίγομαι- σάλω -τρικυμία- βιωτικών κυμάτων». Κι ακόμα. «Περιστάσεις και θλίψεις και ανάγκαι εύροσαν με Αγνή»! Αλλά ευτυχώς. «Εν ζάλαις, εφεύρον σε λιμένα, εν λύπαις χαράν και ευφροσύνην …». Οπότε τι άλλο να θέλω, και τι οφείλω να πω κι ομολογήσω, παρά. «Χαίρε θρόνε πυρίμορφε Κυρίου, χαίρε θεία και μαναδόχε στάμνε. Χαίρε χρυσή λυχνία, λαμπάς άσβεστε, χαίρε παρθένων δόξα, και μητέρων ωράισμα και κλέος-δόξα».

    Και τέλος από την 9^η Ωδή, όλη μια ακατάπαυτη δοξολογία και ποιητική θεολογία. Όπως. «Εξέστη επί τούτο ο ουρανός, και γης κατεπλάγη τα πέρατα». Για ποιο πράγμα; «Ότι Θεός ώφθη εν ανθρώποις σωματικώς»! Πώς όμως. «Και γαστήρ σου γέγονεν ευρυχωροτέρα των ουρανών! Διό σε Θεοτόκε, Αγγέλων και ανθρώπων ταξιαρχίαι μεγαλύνουσιν». Κι εγώ με τη σειρά μου ομολογώ-δοξολογώ. «Ουκ έστιν αριθμήσασθαι δυνατόν -μου είναι αδύνατο να αριθμήσω- μεγαλεία τα σα, Θεονύμφευτε, και τον βυθόν τον ανεξερεύνητον εξειπείν, των υπέρ νουν θαυμάτων σου, των τετελεσμένων διηνεκώς τοις πόθω σε τιμώσιν …». Κλείνω λοιπόν για όλα με αυτό. «Εν ύμνοις ευχαρίστοις δοξολογώ, και γεραίρω το άμετρον έλεος, και την πολλήν την δύναμίν σου πάσαν ομολογώ! Και τας ευεργεσίας σου, ας υπερεκένωσας εις εμέ, κηρύττω, μεγαλύνω, ψυχή τε και καρδία, και λογισμώ, και γλώσση πάντοτε»!

     Έτσι πρόχειρα κι ενδεικτικά μερικές ερμηνευτικές παρεμβάσεις, για να περνάμε από τη μουσική γλυκύτητα των ύμνων, στην καρδιά τους, στο πνεύμα και νόημά τους. Κι από κει αγαθό τι να σταλάζει και να δροσίζει κάθε φορά το Δεκαπενταύγουστο του καθενός τη ζωή.

Αθανάσιος  Κοτταδάκης