ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ - Χρήστος Κ. Τσούβαλης

ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

( Εις την Κωνσταντίνου Πόλιν = Εις την Πόλιν Κωνσταντίνου = Εις την Πόλιν =

(Ε)ις τ(η)αν μπόλ(η) = Ιστανμπόλ = Ιστανμπούλ – İ s t a n b u l )

Η προσκυνηματική αυτή επίσκεψη, για να μη γίνει απλή περιήγηση, πρέπει οι διοργανωτές (Μητροπόλεις, Ενορίες, Σύλλογοι, Ταξιδιωτικά Γραφεία κ.α.) να βοηθήσουμε τους «προσκυνητές» να συνειδητοποιήσουν την ιερότητα του χώρου, που θέλουν να επισκεφθούν, είτε αυτός είναι Ναός, είτε ερειπωμένο χριστιανικό μνημείο ή ακόμη μουσείο. Δεν πρέπει να επισκέπτονται την Πόλη μόνο για να θαυμάσουν τα ξακουστά αρχιτεκτονικά ή αγιογραφικά αριστουργήματα, αλλά για να αφουγκραστούν τη μυστική φωνή της ιστορίας. Γι’ αυτό δεν πρέπει να κάνουν φευγαλέες επισκέψεις στα προσκυνήματα, προκειμένου να επισκεφθούν την περιώνυμη Κλειστή Αγορά (Kapalı Çarşı) ή κάποια ψαροταβέρνα του Βοσπόρου ή ακόμη και κάποια καταστήματα της εμπορικής αγοράς της Πόλης. Αυτός είναι ο λόγος που με οδήγησε να γράψω τις παρακάτω γραμμές :

1.- Ο Ναός της Αγίας του Θεού Σοφίας. ( Aya Sofya Müzesi ).

Το πρώτο κτήριο του Ναού θεμελιώθηκε το 325 από τον Μ. Κωνσταντίνο, εγκαινιάστηκε από τον Κωνστάντιο το 360 και κάηκε το 404. Ανοικοδομήθηκε ο Ναός το 415 από τον Θεοδόσιο Β΄ και πυρπολήθηκε στη Στάση του Νίκα το 532. Τότε ο Ιουστινιανός ανάθεσε την ανοικοδόμηση του Ναού, που σώζεται μέχρι σήμερα, στους αρχιτέκτονες Ανθέμιο και Ισίδωρο. Τα εγκαίνιά του έγιναν το 537. Ο πρώτος τρούλος του Ναού, χαμηλότερος από τον σημερινό, κατέρρευσε το 557 και ανοικοδομήθηκε το 562. Ο Ναός έχει μήκος 77 μ., πλάτος 71,70 μ., (εμβαδόν 5.521 τ. μ.), η διάμετρος του τρούλου 32 μ. και το ύψος της κορυφής του από το δάπεδο 56 μ.

Το αρχιτεκτονικό σχέδιο του ναού της του Θεού Σοφίας είναι μία τρουλαία βασιλική, όπου η δρομική διάταξη είναι φανερή, επειδή το κεντρικό τετράγωνο που καλύπτει ο τρούλος επιμηκύνεται, ανατολικά και δυτικά, με δύο ημιτρούλια για να σχηματιστεί κλίτος, με τον κατά μήκος άξονα σαφώς καθορισμένο. Αν μάλιστα προχωρίσει κανείς ως το κέντρο του ναού, αντιλαμβάνεται και την ύπαρξη του εγκάρσιου άξονα που απαιτεί η περίκεντρη διάταξη. Ο άξονας αυτός όμως δεν είναι αμέσως φανερός γι’ αυτό και η ανακάλυψή του κεντρίζει τη φαντασία. Ο πελώριος τρούλος, που αιωρείται 56 μ. πάνω από το κεφάλι μας, αγγίζει τις κορυφές τεσσάρων άϋλων τόξων με δύο μεγάλα ημιτρούλλια υποταγμένα σ’ αυτόν και φαντάζει στα μάτια μας χωρίς βάρος γιατί έχει διατρηθεί η βάση του με τα 40 παράθυρα και δεσπόζει σαν ουρανός σ' όλο τον εσωτερικό χώρο. Ο διάκοσμος του Ναού αποτελείται από ορθομαρμάρωση στις επίπεδες επιφάνειες, δηλαδή στιλπνές μαρμάρινες πλάκες σε διάφορους χρωματισμούς και με φλέβες που σχηματίζουν φανταστικά αχειροποίητα σχέδια και από απαστράπτοντα χρυσά ψηφιδωτά, που καλύπτουν τις καμπύλες επιφάνειες. Αυτό το θαύμα κατόρθωσε η βαθειά πίστη των Χριστιανών της εποχής του Ιουστινιανού. Κατόρθωσε «να χωρέσει τον αχώρητον» μέσα στα όρια του Ναού, κατόρθωσε να εξαϋλώσει την ύλη, ώστε το χριστιανικό ιδεώδες, το τόσο πνευματικό, να εκφραστεί με υλικά μέσα.

«Για να έχουμε πλήρη εντύπωση της επίδρασης του ναού στην ψυχή του επισκέπτη, έγραψε ο αείμνηστος Καθηγητής της Χριστιανικής Τέχνης και Αισθητικής της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης Αριστείδης Πασαδαίος, («Η Πόλη του Βοσπόρου». Έκδοση Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών, Αθήναι 1981), πρέπει να μπούμε από τον πολύ στενό εξωνάρθηκα και να περάσουμε στον πλατύτερο και υψηλότερο εσωνάρθηκα που φωτίζεται από μια σειρά παράθυρα, που είναι πάνω από τη στέγη του εξωνάρθηκα, κινούμενοι κατά τον μικρό άξονά τους και μετά δια της κεντρικής βασιλικής πύλης, που βρίσκεται στο μέσο άλλων οκτώ πυλών, να εισέλθουμε στο κεντρικό κλίτος περπατώντας σιγά-σιγά τον κατά μήκος άξονα του Ναού. Το βλέμμα του πιστού, ελκόμενο από τον κατά μήκος άξονα του τεράστιου χώρου του κεντρικού κλίτους οδηγείται προς μια πελώρια αγκαλιά, τη μεγάλη κόγχη, που δημιουργεί το ανατολικό ημιτρούλιο με την Πλατυτέρα των ουρανών». Είναι το αρχαιότερο ψηφιδωτό που σώζεται στο ναό και αντικατέστησε τον σταυρό των εικονομάχων. Υπολογίζεται ότι κατασκευάστηκε στο β΄ μισό του 9ου αιώνα. Στην περίοδο της Εικονομαχίας (726-787, 813-843) είχε καταστραφεί όλο το μέχρι τότε εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού.

2.-Το Καθολικό και το νεκρικό παρεκκλήσι της Μονής του Χριστού της Χώρας. (Kariye Camii Müzesi).

Η ίδρυση της Μονής ανάγεται στην εποχή του Ιουστινιανού. Επιδιόρθωσαν τον Ναό τον 7ο αιώνα ο Ηράκλειος και ο Στρατηγός Κρίσπος ή Πρίσκος, που εγκλείστηκε ως μοναχός στη Μονή και ίσως τον 11ο αιώνα η Μαρία σύζυγος του Ανδρόνικου Δούκα, το δε παρεκκλήσιο μεταξύ των ετών 1303-1326 ο Μ. Λογοθέτης Θεόδωρος ο Μετοχίτης.

Η μονή της Χώρας είναι το σημαντικότερο μνημείο της εποχής των Παλαιολόγων και λόγω του μοναδικού του εικονογραφικού προγράμματος ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά δημιουργήματα της βυζαντινής τέχνης, αλλά και της παγκόσμιας ιστορίας της αισθητικής. Στο Καθολικό της Μονής υπάρχει κεραμοπλαστικός διάκοσμος στις όψεις. Στο εσωτερικό υπάρχει ορθομαρμάρωση, γλυπτός διάκοσμος και αριστουργηματικά ψηφιδωτά. Στον εξωνάρθηκα υπάρχουν 4 ορθογώνιες εσοχές στις 3 από τις οποίες υπήρχαν άλλοτε σαρκοφάγοι. Επίσης και μία στον εσωνάρθηκα. Στο νεκρικό παρεκκλήσι υπάρχουν αξιόλογος γλυπτός διάκοσμος, ιδιόμορφα κιονόκρανα και αξιοθαύμαστες νωπογραφίες. Και εδώ υπάρχουν 4 ορθογώνιες εσοχές όπου υπήρχαν σαρκοφάγοι, ανάμεσα στις οποίες και του κυριότερου ανακαινιστή Θεόδωρου του Μετοχίτη.

Το κτήριο είναι ακανόνιστο. Ανατολικά καταλήγει σε μια κεντρική αψίδα και δύο μικρότερες στα πλάγια. Οι δύο αψίδες διαμορφώνονται σε μικρά παρεκκλήσια. Στο κέντρο του κύριου ναού υψώνεται ευρύς τρούλος, που στηρίζεται σε 4 πεσσούς. Ο εσωνάρθηκας εκτείνεται σε όλο το πλάτος του ναού, ενώ ο εξωνάρθηκας συνεχίζεται και πέρα από τη νότια πλευρά, όπου ενώνεται με το παρεκκλήσιο της Ανάστασης, που προσκολλάται κατά μήκος της νότιας πλευράς καταλήγοντας ανατολικά σε ημικυκλική αψίδα.

Η αισθητική σημασία του Ναού έγκειται πρωτίστως στα περίφημα μωσαϊκά του και στις νωπογραφίες του παρεκκλησίου. Τα έργα ανήκουν στην λεγομένην «Αναγέννηση των Παλαιολόγων», τα έργα της οποίας διακρίνονται ισχυρώς από τα έργα των προγενεστέρων εποχών. Η σύνθεση ελεύθερη και ποικίλη. Οι στάσεις και οι τύποι, η αναζήτηση των κινήσεων, της φυσικότητας, της συγκίνησης, η οξεία παρατήρηση της ζωής είναι τα χαρακτηριστικά των έργων. Επίσης στα έργα παρατηρείται λαμπρός χρωματισμός πλήρης αρμονίας. Η μεγάλη σύνθεση της Δέησης (λείπει ο Αγ. Ιωάννης), που βρίσκεται στο Νάρθηκα, φαίνεται να ανήκει στον 11ο αιώνα, ενώ όλες οι άλλες εικόνες ανήκουν μάλλον στην εποχή των Παλαιολόγων (1261-1453). Το παρεκκλήσι έχει την περίφημη νωπογραφία "της εις άδου καθόδου του αναστάντος Κυρίου". 

Η μονή της Χώρας, μια από τις ωραιότερες πινακοθήκες στον κόσμο, στα τέλη του 15^ου αιώνα μετατράπηκε σε τζαμί, το Καχριέ-τζαμί.

  3.- Ο Ναός της Αγίας του Θεού Ειρήνης. ( Αya Irini Müzesi ).

Ο Ναός, πριν από το Μ. Κωνσταντίνο, ήταν επισκοπικός Ναός του Βυζαντίου. Μετά την ίδρυση της Νέας Ρώμης έγινε Πατριαρχικός Ναός μαζί με τον Ναό της του Θεού Σοφίας. Οι δύο Ναοί μαζί ,σε κοινό περίβολο, αποτελούσαν την "Μεγάλη Εκκλησία". Ο Ναός ανακαινίστηκε τον 4ο αιώνα από τον Μ. Κωνσταντίνο, τον 6ο αιώνα από τον Ιουστινιανό και τον 8ο αιώνα από τον Κωνσταντίνο τον Ε΄. Μετά και από αυτήν την ανακαίνιση διατηρήθηκε η μορφή της βασιλικής στο ισόγειο, ενώ οι πλευρικές αψίδες, που στήριζαν τον τρούλο, διαμέτρου 16 μ, επεκτάθηκαν σε βαθιές καμάρες,οι οποίες έφταναν στο εξωτερικό περίγραμμα του κτιρίου, διαμορφώνοντας σταυρό, με δύο κλίτη εκατέρωθεν του κυρίως ναού και υπερώα πάνω από τα κλίτη και το νάρθηκα. Το σχήμα του ναού είναι ορθογώνιο, με 42,2 μ. μήκος και 36,7 μ., πλάτος. Διασώζονται στο τετρατοσφαίριο της αψίδας μαύρος ψηφιδωτός σταυρός σε φόντο χρυσό, από την εποχή της Εικονομαχίας και δύο επιγραφές με στίχους από ψαλμούς του Δαβίδ. Περιμετρικά της κόγχης του ιερού βήματος διασώζεται το σύνθρονο με πέντε σειρές κτιστών κερκίδων όπου κάθονταν οι κληρικοί, με τον επισκοπικό θρόνο στο κέντρο. Διασώζονται επίσης και ίχνη γραπτού διακόσμου σε διάφορα μέρη του Ναού. Κάτω από το σύνθρονο υπάρχει ένας καμαροσκεπής, ημικυκλικός διάδρομος, που χρησιμοποιείτο για τις λιτανείες των κληρικών. Τα κιονόκρανα του ναού φέρουν ακόμη τα μονογράμματα του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας. Το αίθριο άλλαξε δραστικά κατά περιόδους, αλλά το βασικό σχέδιό του παρέμεινε ίδιο με εκείνο του 8^ου αιώνα. Στο πίσω μέρος του Ναού υπάρχει το περιστύλιο, όπου κείτονταν οι σοροί των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου σε πορφυρές σαρκοφάγους. Ο ναός δεν έγινε τέμενος, αλλά χρησιμοποιήθηκε ως οπλαποθήκη. Το 1846 μετατράπηκε σε αρχαιολογικό μουσείο και το 1874 σε στρατιωτικό μουσείο. Σήμερα, λόγω εξαιρετικής ακουστικής, χρησιμοποιείται ως χώρος συναυλιών στο Φεστιβάλ Μουσικής της Κωνσταντινούπολης.

4.- Τα τείχη.

Το αρχαίο Βυζάντιο με το τείχος του Σεπτιμίου Σεβήρου είχε εμβαδό δύο περίπου τετραγωνικών χιλιομέτρων. Όταν ο Μέγας Κωνσταντίνος έχτισε το νέο του τείχος η Δευτέρα Ρώμη ή η Νέα Ρώμη τριπλασιάστηκε, ενώ η Κωνσταντινούπολη με το τείχος του Θεοδοσίου Β΄ εξαπλασιάστηκε σε μήκος 21 χιλιόμετρα με 50 πύλες και 302 πύργους από τους οποίους οι 192 ήταν προς την ξηρά και 110 προς τη θάλασσα. Απ’ αυτά τα τελευταία τείχη αρκετά υπολείμματά τους σώζονται μέχρι σήμερα.

Τα προς τη θάλασσα τείχη αποτελούνται από α) το τείχος του Κερατίου, που αποτελείται από μία μόνη σειρά τειχών με 110 πύργους με 14 πύλες και β) το τείχος της Προποντίδας, της ίδιας κατασκευής που έχει 118 πύργους με 13 πύλες. Τα χερσαία τείχη χτίστηκαν από τον Θεοδόσιο τον Β. και έχουν 10 πύλες, η πρώτη από τις οποίες άρχιζε από την Προποντίδα, ήταν η επίσημη και ονομάζονταν Χρυσέα Πύλη. Τα Θεοδοσιανά τείχη, που ήταν απόρθητο αμυντικό σύστημα ως την εφεύρεση της πυρίτιδας, αποτελούνταν από τριπλή αμυντική γραμμή και τελείωναν στο Παλάτι του Πορφυρογέννητου (Τεκφούρ Σαράι), και είχαν α) Μια πλατιά τάφρο 15-20 μ και βάθους 5-7 μ., β) Ένα εξωτερικό περίβολο (εξωπαρατείχιο ή έξω τείχος ή προτείχισμα) για τα στρατεύματα που υπεράσπιζαν την τάφρο, γ) Το εξωτερικό τείχος ή προτείχισμα με 92 πύργους μισοστρόγγυλους και πολυγωνικούς, δ) Ένα εσωτερικό περίβολο και τέλος ε) Το εσωτερικό τείχος με 96 πύργους τετραγωνικούς και πολυγωνικούς. Επίσης υπήρχαν τα τείχη των Βλαχερνών, που αποτελούνται από 3 τμήματα. Το πρώτο ανήκει στο Μανουήλ Κομνηνό και διαθέτει 9 πυκνοτοποθετημένους πύργους μισοστρόγγυλους, πολυγωνικούς και τετραγωνικούς και μια δημόσια πύλη των Καλιγαρίων. Το δεύτερο τμήμα παρουσιάζει τοιχοδομία που υπολείπεται σε επιμέλεια κατασκευής και έχει 4 πύργους τετραγωνικούς. Το τελευταίο τμήμα, που συνδέεται με τα τείχη του Κερατίου είναι διπλό και σχηματίζει είδος κάστρου Το μέσα τείχος κτίστηκε από τον Ηράκλειο και διαθέτει 3 πύργους με μία μόνη πύλη των Βλαχερνών ενώ το εξωτερικό, που κτίστηκε από τον Λέοντα διαθέτει 4 μικρούς πύργους χωρίς να διασώζεται η πύλη του.

5.- Ο Ιππόδρομος. ( At meydanı ).

Χτισμένος από τον Σεπτίμιο Σεβήρο και συμπληρωμένος από τον Μ. Κωνσταντίνο εγκαινιάστηκε μαζί με την Πόλη το 330. Είχε μήκος 480 μ., πλάτος 117,5 μ. και χωρητικότητα 100.000 περίπου θεατών. Στη μέση και πάνω σε μία βάση του 4ου αιώνα μ. Χ. υπάρχει ο αιγυπτιακός γρανίτινος μονολιθικός Οβελίσκος, πού έφερε ο Θεοδόσιος Α΄ ο Μέγας από το Λούξορ της Αιγύπτου το 390 μ. Χ. και χρονολογείται από το 1500 π. Χ. περίπου. Νότια του οβελίσκου υπάρχει η παράξενη Στήλη των Όφεων, που είχαν αφιερώσει οι ελληνικές πόλεις στο Μαντείο των Δελφών μετά τη νίκη της μάχης των Πλαταιών, που ήταν κάποτε πολύ ψηλότερη και είχε στην κορυφή της τρεις κεφαλές ερπετών. Μία εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο. Τη μετέφερε ο Μ. Κωνσταντίνος στη νέα πρωτεύουσα από το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς το 330 μ. Χ.. Κανείς δε φαίνεται να γνωρίζει με βεβαιότητα ποιος έφτιαξε το μεγάλο πέτρινο ή κτιστό Οβελίσκο που λέγεται και Κολοσσός ή Χάλκινη Στήλη, ύψους 32 μ., στο νοτιοδυτικό άκρο του Ιπποδρόμου. Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι επισκευάστηκε επί Κωνσταντίνου Ζ΄ του Πορφυρογέννητου (913-959) και ότι οι χάλκινες πλάκες που τον κάλυπταν λεηλατήθηκαν όπως και τα τέσσερα χάλκινα άλογα κατά την Τέταρτη Σταυροφορία. Στο τέρμα του Ιπποδρόμου στρίψτε αριστερά και ύστερα δεξιά, στο Aksakal sokak. Γρήγορα θα δείτε στα δεξιά σας τις αψίδες της Σφενδόνης, που υποστήριζαν τη νότια πλευρά του Ιπποδρόμου, ένα λαμπρό δείγμα βυζαντινής μηχανικής. Στον Ιππόδρομο το 532 μ. Χ. με τη σφαγή 30 χιλιάδων ανθρώπων από το Στρατηγό Βελισάριο κατεστάλη η εξέγερση αντίπαλων ομάδων αρματοδρόμων, που εξελίχθηκε ως Στάση του Νίκα.

6.- Κινστέρνες.

Υπήρχαν στην Πόλη πολλές κλειστές κινστέρνες ή στέρνες ( S a r n ı ç ) για την προμήθεια νερού στις πολιορκίες, που συχνά συνέβαιναν αλλά και 3 μεγάλες ανοιχτές σκαμμένες σε κορυφές λόφων, όπως ήταν του Αετίου, του Άσπαρος και του Μωκίου με σκοπό την καθίζηση κάθε ξένου σώματος που περιείχε το νερό που έρχονταν από τις πηγές πριν διοχετευτεί στις κλειστές κινστέρνες. Από τις σπουδαιότερες ήταν 1) η Βασιλική, που έχει μήκος 139 μ. και πλάτος 64,6 μ. με 336 κολόνες σε 12 σειρές των 28, σε απόσταση 4 μέτρων και σήμερα σώζεται με τη ρομαντική επωνυμία το βυθισμένο στη γη ανάκτορο ( Yere batan sarayı ) που χωρούσε 80.000 κυβικά νερού και που κατασκευάσθηκε με διαταγή του Ιουστινιανού με την εκσκαφή των χωμάτων της μεγάλης αυλής της “χρυσώροφου βασιλικής”, του “Πανεπιστημίου” όπου διδάσκονταν η επιστήμη του Δικαίου και 2) η του συγκλητικού Φιλόξενου ( Binbirdirek = χίλιες και μία στήλες ), που έπαυσε να χρησιμοποιείται πριν από την Άλωση.

7.- Ο Ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου των Βλαχερνών.

( Η λέξη Βλαχέρναι ίσως προέρχεται από παραφθορά της λέξης λ α κ έ ρ ν α ι = πα-λαμύδες, ή από τη λέξη τα β λ ά χ ν α = φτέρες ).

Ο χώρος των Βλαχερνών χωρίζεται σε δύο μεγάλα τμήματα. Στον άνω και κάτω χώρο. Ο άνω χώρος είναι ισοϋψής με τα τείχη, που είναι ύψους 12-17 μ. Στον κάτω χώρο, που είναι ισοϋψής με την επιφάνεια της θάλασσας και έχει εμβαδόν 25.000 τ. μ. κατά το πρώτο ήμισυ του 5ου μ. Χ. αιώνος κτίζονται έξω από τα τείχη δύο Ναοί. Από τον Μάγιστρο Παυλίνο ο Ναός των Αγίων Αναργύρων και από τη Βασίλισσα Αγία Πουλχερία ο Ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου (435) (ένας από τους 133 Ναούς της Πόλης, που ήταν αφιερωμένος στην Παναγία). Δίπλα στο Ναό της Παναγίας έκτισε ο βασιλέας Λέων ο Μακέλλης (457-474) τον μικρό σφαιροειδή Ναό της Αγίας Σορού, μέσα στον οποίο φυλάσσονταν το Μαφόριο δηλαδή το πέπλο της Θεοτόκου και τέλος το συγκρότημα του Αγιάσματος ή Λούμα ή λούσμα ή λοετρόν. Μετά τη νίκη κατά των Αβάρων (7.8.626) ο Αυτοκράτορας Ηράκλειος διέταξε να κατασκευαστεί νέο τείχος και να συμπεριληφθεί ο Ναός της Υπερμάχου Στρατηγού Παναγίας μέσα στην Πόλη.

Επί Ηρακλείου στο Ναό υπηρετούσαν 74 πρόσωπα : 12 Πρεσβύτεροι, 18 Διάκονοι, 6 Διακόνισσες, 8 Υποδιάκονοι, 20 Αναγνώστες, 4 Ψάλτες και 6 Πυλωροί. Ο Ναός πανηγύριζε στις 2 Φεβρουαρίου, 2 Ιουλίου, 31 Ιουλίου και 15 Αυγούστου. Καταστράφηκε δε από φωτιά τρεις φορές. Η τελευταία πυρπόληση του Ναού έγινε το 1434. Μετά την Άλωση ο Ναός έμεινε ερειπωμένος και το μόνο που διασώθηκε ήταν η βυζαντινή υπόγεια στοά με το Αγίασμα, που υπάρχει μέχρι σήμερα.

8.- Η Μονή της Ζωοδόχου Πηγής.

Το Βαλουκλή.( Balık ή Baluk = ψάρι + σύνδεσμος ile = με = Baluk lı = Balıklı = Με ψάρι ή με ψάρια ).

Βρίσκεται έξω από τα τείχη της Πόλεως κοντά στο Επταπύργιο και απέναντι στη λεγόμενη Χρυσή Πύλη, ή Πύλη της Σηλυβρίας, ή του Ρηγίου, ή της Πηγής. Είναι ένα από τα παλαιότερα χριστιανικά καθιδρύματα. Κατά τον ιστορικό Προκόπιο η Μονή κτίστηκε από τον Ιουστινιανό. Τον 8ο αιώνα ερειπώθηκε από σεισμούς και ξανακτίστηκε από την αυτοκράτειρα Ειρήνη την Αθηναία για να πληγεί και πάλι από το μεγάλο σεισμό του 869 και να ξανακτιστεί από τον Βασίλειο τον Α. τον Μακεδόνα, πού έκτισε κοντά στη Μονή και θερινά ανάκτορα. Το 924 η Μονή κάηκε από τον Βούλγαρο τσάρο Συμεών. Μετά την Φραγκοκρατία άρχισε η παρακμή της Μονής και καταστράφηκε κατά την Άλωση. Μόλις το 1727 κτίστηκε πάνω στα ερείπια ένας μικρός ναός, που καταστράφηκε και αυτός από τάγματα γενίτσαρων στις 24 Μαρτίου του 1821. Ο σημερινός Ναός κτίστηκε το 1833 με δαπάνες των ρωμηών της Πόλης, για δε την αγιογράφηση του συνεισέφερε 30 χρυσές λίρες και ο Σουλτάνος Μαχμούτ ο Β.

9.- Ο Πατριαρχικός Ναός.

Ως επισκοπικός και αργότερα πατριαρχικός Ναός χρησιμοποιήθηκαν στη μακραίωνη ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου ή της Σκηνίτιδος Εκκλησίας, οι ναοί: 1) των Αγίων Αποστόλων στην Αργυρούπολη (Fındıklı) (38-144), 2) των Αγίων Επτά παίδων και του Αγίου Ελεαζάρου στον Ελαιώνα (Salıpazar) (148-166), 3) από 166 μέχρι 272 στις Συκές (Γαλατάς), 4) της του Θεού Ειρήνης “το παλαιόν Πατριαρχείον” (169-307), 5) της Αγίας Ευφημίας στο Πέτριο (307-552), 6) της του Θεού Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως (552-1205), 7) της του Θεού Σοφίας στη Νίκαια της Βιθυνίας κατά τη Φραγκοκρατία (1204-1261), 8) της του Θεού Σοφίας Κωνσταντινουπόλεως (1261-1453), 9) των Αγίων Αποστόλων (1453-1456), 10) της Παναγίας Παμμακάριστου (1456-1587), 11) της Θεοτόκου η Παραμυθία στο Βλάχ-Σαραγί, (1587-1597) 12) του Αγίου Δημητρίου Κανάβη στην Ξυλόπορτα (1597-1599) και 13) του Αγίου Γεωργίου στο Φανάρι (1601 μέχρι σήμερα). Ο Ναός αυτός μέχρι το 1599 ήταν ένας μικρός Ναός Γυναικείου Μοναστηρίου.

10.- Ο Οικουμενικός Πατριάρχης.

Ο Επίσκοπος ΚΠόλεως ονομάζεται Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης από το δεύτερο ήμισυ του 5ου αιώνος.

Σήμερα Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως είναι ο από Μητροπολίτης Γέρων Χαλκηδόνος 327ος Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος (Αρχοντώνης), που φέρει επισήμως τον τίτλο : ελέω Θεού Αρχιεπίσκοπος ΚΠόλεως Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης. Είναι ο πρώτος μεταξύ ίσων (primum inter pares) ανάμεσα στους αρχηγούς των Ορθοδόξων Εκκλησιών. (Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων, Ρωσίας, Σερβίας, Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Ιβηρίας, Κύπρου, Ελλάδος, Πολωνίας, Αλβανίας, Τσεχίας-Σλοβακίας, Φιλλανδίας και Εσθονίας.). Προσφωνείται δε ως   Π α ν α γ ι ώ τ α τ ο ς και απευθύνεται κανείς γραπτώς προς Αυτόν ως εξής : Προς την Αυτού Θειοτάτην Παναγιότητα τον Οικουμενικόν Πατριάρχην κ. κ. Βαρθολομαίον, Εις Φανάριον.       (Ταχ. Διεύθυνση : Rum  Patrikhanesi, 34 220, Fener – Haliç İstanbul - Türkiye.   Tel.: 0090 212 531 96 70-6. Fax: 0090 212 534 90 37.).

Στην Τουρκία υπάρχουν σήμερα, η Αρχιεπισκοπή   Κωνσταντινουπόλεως  με 5 Εκκλησιαστικές Περιφέρειες και 37 Ναούς, από τους οποίους οι 5 Κοιμητηριακοί , 28 Εφημέριοι και 2 Διάκονοι, 10 Μονές, 4 Μετόχια (3 του Παναγίου Τάφου και 1 της Ι. Μ. του Σινά), 94 Αγιάσματα - Προσκυνήματα, 6 Ιδρύματα, 4  Γυμνάσια-Λύκεια και 12 Δημοτικά Σχολεία, 10 Συσσίτια, 8 Φιλόπτωχοι Αδελφότητες και 11 Σύνδεσμοι-Σύλλογοι και οι Μητροπόλεις :   α) Χαλκηδόνος με 12 Κοινότητες με 11 Ναούς και 1 Κοιμητηριακό, 7  Εφημέριους, 2 Διάκονοι, 6 Αγιάσματα, 1 Δημοτικό Σχολείο, 1 Φιλόπτωχο Αδελφότητα και 1 Μορφωτικό Σύνδεσμο,  β) Δέρκων  με 5 Κοινότητες με 8 Ναούς από τους οποίους οι 3 Κοιμητηριακοί, 3 Εφημέριοι, 1 Διάκονος και 8 Αγιάσματα. Στις Κοινότητες λειτουργούν συσσίτια ως και Φιλόπτωχοι Αδελφότητες με μέριμνα των Εφοροεπιτροπων   γ) Ίμβρου  και Τενέδου  με 8 Κοινότητες, 14 Ναούς και 6 Κοιμητηριακούς, 7 Εφημέριους και 1 Διάκονο, 2 Αγιάσματα και 130 Παρεκκλήσια-Εξωκκλήσια  και δ) Πριγκηποννήσων  με 4 Κοινότητες με 5 Κοινοτικούς Ναούς και 4 Κοιμητηριακούς, 4 Εφημέριους, 1 Διάκονο, 4 Αγιάσματα, 1 Δημοτικό Σχολείο και 1 Φιλόπτωχο Αδελφότητα, 1 Κατηχητικό Σχολείο και 1 Συσσίτιο.

11.- Η Θεολογική Σχολή της Χάλκης.

Η Σχολή ιδρύθηκε και λειτούργησε το 1844, επί της πατριαρχίας Γερμανού του Δ΄, μέσα στις εγκαταστάσεις της Μονής της Αγίας Τριάδος της νήσου Χάλκης, που είναι ένα από τα 9 νησιά των Πριγκηποννήσων. Η Μονή, κατά την παράδοση, έχει ως ιδρυτή της τον Ιερό Φώτιο (800/820-891/898).Το σημερινό κτήριο της Σχολής, εγκαινιάστηκε στις 6 Οκτωβρίου του 1896, ύστερα από το σεισμό του 1894, που κατάστρεψε τα πρώτα κτήρια της Μονής. Η Μονή διαθέτει μέχρι σήμερα πλούσια και σημαντική βιβλιοθήκη, που ήταν στη διάθεση της Σχολής.

Οι μαθητές που φοιτούσαν στη Σχολή προέρχονταν απ' όλες τις ηπείρους του κόσμου και όχι μόνο από Επαρχίες του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Έτσι φοίτησαν στη Σχολή μαθητές από τις Ορθόδοξες Εκκλησίες Αλεξανδρείας, Αντιοχείας, Ιεροσολύμων, Σερβίας, Βουλγαρίας, Κύπρου, Ελλάδος, Αλβανίας και Φινλανδίας. Επίσης φοίτησαν στη Σχολή μαθητές πού προέρχονταν και από τις ετερόδοξους χριστιανούς της Αιθιοπίας, Συρίας, Ευρώπης και Αμερικής.

Σήμερα η Σχολή διέρχεται την περίοδο της σιωπής της, επειδή τον Ιούλιο του 1971 εξαναγκάστηκε να αναστείλει τη λειτουργία της.

12.- Το τέμενος Σουλεϊμανιγιέ. ( Süleymaniye Camii ).

Το πιο σημαντικό τέμενος της Πόλης. Χτίστηκε μεταξύ των ετών 1550-1557. Είναι το δεύτερο μεγαλύτερο αυτοκρατορικό συγκρότημα τεμένους της πόλης, μετά το κιουλιέ του τεμένους Φατίχ, το οποίο μπορεί να το ξεπερνά σε μέγεθος, αλλά όχι και σε μεγαλείο. Το ύψος του τρούλου είναι ακριβώς διπλάσιο της διαμέτρου του. Στο εσωτερικό του είναι εντυπωσιακά μεγάλο και ευχάριστα λιτό. Έχει λίγα διακοσμητικά στοιχεία, μεταξύ των οποίων πλακάκια από τη Νίκαια στο «μιχράπ» (σημείο προς το οποίο επιβάλλεται να στραφεί ο πιστός όταν προσεύχεται) και τέσσερις επιβλητικές κολώνες, μία από την αρχαία Ηλιούπολη, μία από την Αλεξάνδρεια και δύο από βυζαντινά μέγαρα της Κωνσταντινούπολης. Επίσης έχει το μαυσωλείο του Σουλεϊμάν Α΄ του Μεγαλοπρεπούς και τον τάφο της συζύγου του Ρωξελάνης. Στο τέμενος υπήρχαν σχολές γενικής και θεολογικής εκπαίδευσης (medrese), βιβλιοθήκη με 110.000 χειρόγραφα, κουζίνες (darrűziyafe), νοσοκομείο (darrűşifa), λουτρά και «καραβάνσαραϊ», που παρείχε στέγη και φαγητό στους ταξιδιώτες και τα ζώα τους. Το συγκρότημα δεν ήταν απλώς τόπος λατρείας αλλά και φιλανθρωπικό ίδρυμα που φρόντιζε για τη σίτιση χιλίων και πλέον απόρων της πόλης-μουσουλμάνων, χριστιανών και εβραίων. Είναι έργο του μεγάλου αρχιτέκτονα Σινάν (1491-1588), που κατάγεται από προικισμένους χριστιανούς της Μικράς Ασίας και τον έφεραν στην Πόλη με το ετήσιο παιδομάζωμα. Εκπαιδεύτηκε σ' ένα από τα σχολεία του παλατιού και έγινε μηχανικός του στρατού και το 1538 ορίστηκε αυτοκρατορικός αρχιτέκτονας από τον Σουλεϊμάν Α΄ τον Μεγαλοπρεπή. Έχτισε 131 τεμένη και 200 άλλα δημόσια κτήρια.

13.- Το παλάτι του Τοπ-καπού. ( Top kapı Sarayı ).

Μεταξύ των ετών 1459 και 1465 ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής, έκτισε ως κύρια κατοικία του στην Πύλη της Αγίας Βαρβάρας το παλάτι του, που για τέσσερις περίπου αιώνες, μέχρι το 1856, ήταν η κατοικία των Σουλτάνων. Αποτελείται από μια σειρά από πτέρυγες, κουζίνες, αίθουσες ακρόασης, περίπτερα και από 4 μεγάλες αυλές. Η πρώτη ήταν ανοιχτή σε όλους, η δεύτερη μόνο σ’ όποιους είχαν σχέση με ζητήματα της Αυτοκρατορίας, η τρίτη αυλή ήταν ανοιχτή μόνο στην αυτοκρατορική οικογένεια, τις πολύ σημαντικές προσωπικότητες και το προσωπικό του ανακτόρου και η τέταρτη ήταν μόνο για τα οικογενειακά διαμερίσματα. Επίσης μέσα στο παλάτι συνεδρίαζε η κυβέρνηση και υπήρχε σχολή, που εκπαιδεύονταν οι στρατιωτικοί και οι δημόσιοι υπάλληλοι. Τον 16ο αιώνα η κυβέρνηση μεταφέρθηκε σε άλλο κτήριο, που λέγονταν Υψηλή Πύλη και που υπήρχαν τα γραφεία και το παλάτι του Μεγάλου Βεζίρη. Το 1856 ο Αμπτούλ Μετζίτ Α΄ έφυγε από το παλάτι του Τοπ-καπού και εγκαταστάθηκε στο νέο ανάκτορο του Ντολμά-μπαχτσέ. Το 1924 το παλάτι του Τοπ-καπού άνοιξε για το κοινό ως μουσείο. Παρουσιάζονται κεραμικά, γυαλικά και ασημικά, όπλα και πανοπλίες, αυτοκρατορικές φορεσιές, μινιατούρες και χειρόγραφα, ρολόγια και κειμήλια του Ισλάμ. Πάνω απ' όλα αξίζει να δούμε το Χαρέμι και το Θησαυροφυλάκιο.

14.- Το παλάτι του Ντολμά-μπαχτσέ.( Dolma bahçe Sarayı ).

Το παλάτι αυτό το έχτισε ο Σουλτάνος Αβντούλ Μετζίτ Α΄ το 1856 σε μια περίοδο παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είχε 285 δωμάτια, 43 μεγάλα σαλόνια και 6 χαμάμ. Το διαμέρισμα της βαλιντέ σουλτάν βρίσκεται σε χωριστή πτέρυγα, που επικοινωνεί με το χαρέμι του σουλτάνου μέσα από το διαμέρισμα του διαδόχου. Το χαρέμι καταλαμβάνει τα δύο τρίτα του παλατιού. Η πρόσοψή του παλατιού από τη μεριά της θάλασσας είναι από λευκό μάρμαρο και φτάνει τα 248 μ., ενώ οι κήποι του και τα βοηθητικά κτίσματα εκτείνονται σε μια προκυμαία μήκους 600 περίπου μέτρων. Αξίζει να δούμε το Σελαμλίκ, δηλαδή το αντρικό τμήμα του παλατιού, που περιλαμβάνει τις αίθουσες συνεδριάσεων και την τεράστια αίθουσα τελετών καθώς και το χαρέμι μαζί με τα διαμερίσματα του σουλτάνου και της συνοδείας του. Επίσης αξίζει να δούμε το μαβί σαλόνι, το πεμπέ σαλόνι, την αίθουσα του σχολείου και το διαμέρισμα του Αμπντούλ Αζίζ, Μετά τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, το παλάτι χρησίμευε ως προεδρική κατοικία του Ατατούρκ.

15.- Το αρχαιολογικό μουσείο. ( Arkeoloji Müzesi ).

Το Μουσείο, άρχισε να κατασκευάζεται το 1881, άνοιξε στο κοινό το 1891 και απέκτησε τη σημερινή του μορφή το 1908. Θεωρείται από τα πλέον σημαντικά αρχαιολογικά μουσεία του κόσμου και φιλοξενεί πάνω από 1.000.000 αντικείμενα, που ανήκουν σε διαφόρους πολιτισμούς, από την Ελλάδα και τη Μικρά Ασία μέχρι την Αφρική, τη Μεσοποταμία, την Αραβική Χερσόνησο και το Αφγανιστάν. Το συγκρότημα αποτελείται από δύο ανεξάρτητα κτήρια. Το κυρίως κτίριο στεγάζει μία εξαιρετική συλλογή αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών αγαλμάτων, καθώς και τις θαυμάσιες σαρκοφάγους από τη βασιλική νεκρόπολη της Σιδώνας της Φοινίκης του Λιβάνου, απ’ όπου και η Σαρκοφάγος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, που αξίζει να τη δούμε.

16.- Επίσης αξίζει να επισκεφθούμε:

α) Το καθολικό της γυναικείας Μονής Θεοτόκου Παναγιωτίσσης των Μογγολίων ή Αγία Μαρία των Μογγόλων ή Μουγκούλς και συχνότερα ως Παναγία του Μουχλιού ή  Μουχλιώτισσα, του Φαναρίου.

Κτίστηκε γύρω στο 1282 από την πριγκίπισσα Μαρία Παλαιολογίνα, εξώγαμη κόρη του Μιχαήλ Η΄ του Παλαιολόγου,  που παντρεύτηκε Χάνην Μογγόλον. Ελάχιστα ίχνη από νωπογραφίες. Στον περίβολο εντειχισμένο ανάγλυφο του Χριστού-Εμμανουήλ. Δεν έπαυσε να ιερουργείται μέχρι σήμερα.

β) Το καθολικό της Μονής του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου "εν τοις Στουδίου" ( Από τον 16ο αιώνα İmrahor İlyas bey camii ή Mirahor camii ).

Το μεγάλο μοναστήρι των Ακοιμήτων, δηλαδή η περίφημη μονή του Στουδίου, είναι η πιο παλαιά μονή της προϊουστινιάνειας εποχής. Ιδρύθηκε πιθανόν το 463 από κάποιον πατρίκιο ονόματι Στούδιο, ο οποίος την αφιέρωσε στον άγιο Ιωάννη το Βαπτιστή και επέβαλε στους μοναχούς να είναι ακοίμητοι, δηλαδή να προσεύχονται, να ψάλλουν όλο το εικοσιτετράωρο και να εκτελούν ημέρα και νύκτα τις θείες ακολουθίες. Αξιόλογο πνευματικό κέντρο. Η ακμή της μονής συμπίπτει με τις αρχές του 9^ου αιώνα. Η εκκλησία της μονής, που βρίσκεται στο κέντρο του μεγάλου μοναστηριακού συγκροτήματος είναι η μοναδική στην Κωνσταντινού-πολη που ανήκει στον παλαιό αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής. Ο ναός ακόμη είναι «πλαστικός» εις τα μορφολογικά του στοιχεία, διότι ανήκει μάλλον στον τύπο παλαιοχρι-στιανικού ναού. Παρά ταύτα αποτελεί μεταβατικό τύπο προς την βυζαντινή καλλιτεχνική αντίληψη. Διασώζονται υπολείμματα αξιόλογου ψηφιδωτού δαπέδου, «Θεοδοσιανά» κιονό-κρανα, διάζωμα με αξιόλογο γλυπτό διάκοσμο, κρύπτη στο ιερό βήμα καθώς και μεγάλη κιονοστήρικτη στέρνα στα νότια του ναού.

γ) Το καθολικό της Μονής των Αγίων Σεργίου και Βάκχου, ( Aπό το 1510 Kűçűk Ayasofya camii ).

Μνημείο της εποχής του Ιουστινιανού. Ο κεντρικός τρούλος στηρίζεται σε 8 πεσσούς και 16 κίονες. Βρίσκεται πίσω από τον αρχαίο Ιππόδρομο. Εσωτερικά ο ναός είναι περίκεντρος. Το οκτάγωνο δημιουργείται με την εναλλαγή πεσών και διπλών κιόνων. Ο ναός διαθέτει περίτεχνο γλυπτό διάκοσμο, καθώς και καλοδουλεμένα δαντελωτά κιονόκρανα, όπου διατηρείται ανάγλυφο το μονόγραμμα του Ιουστινιανού και της Θεοδώρας Είχε κοινό νάρθηκα και αίθριο με τη βασιλική των Αγίων Πέτρου και Παύλου (ανύπαρκτη σήμερα) που είχε κτιστεί λίγο νωρίτερα.

δ) Το καθολικό της Μονής της Κυριώτισσας Θεοτόκου (τέλη 11ου αιώνα) ( Kalenderhane camii ).

Στις έρευνες που διεξήχθησαν το 1966 σε δύο τοιχογραφίες ανακαλύφθηκαν επιγραφές, στις οποίες η εκκλησία αναφέρεται με την ονομασία «Παναγία Κυριώτισσα» (Μητέρα του Κυρίου). Ωστόσο, το μοναστήρι προσδιορίζεται με βεβαιότητα ως μονή του Χριστού Ακατάληπτου. Ο ναός είναι τρίκλιτη τρουλαία βασιλική, που κατά τη μεσοβυζαντινή περίοδο μετεξελίχθηκε σε εγγεγραμμένο σταυροειδή με τρούλο. Τέσσερις ογκώδεις πεσσοί και κυλινδρικοί θόλοι στηρίζουν το μεγάλο τρούλο, το τύμπανο του οποίου διατρυπούν αψιδωτά παράθυρα. Οι δύο νάρθηκες έχουν οικοδομηθεί σε διαφορετικές χρονικές περιόδους. Διασώζονται ορθομαρμάρωση, ψηφιδωτά και επιγραφές σε δύο νωπογραφίες.

ε) Το Ναό του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος (Vefa Kilise camii ή Molla Gürani Camii).

Πιθανώς κτίστηκε τον 10^ο ή 11^ο αιώνα. Ανακαινίσθηκε πιθανώς κατά τον 14^ο αιώνα και προστέθηκε ο εξωνάρθηκας. Είναι χαρακτηριστικός τύπος ναού «εγγεγραμμένου σταυρού». Από το ναό διατηρείται εξωτερικά το σχέδιο του ελεύθερου σταυρού με αετώματα στις τέσσερις άκρες. Στο σημείο όπου τέμνονται οι βραχίονες του σταυρού, επάνω σε τέσσερις πεσσούς, στηρίζεται ένας τρούλος με 12 θολωτές εσοχές. Ανάμεσα στις κολόνες της δυτικής όψης του εξωνάρθηκα υπάρχουν θωράκια παλαιότερης εποχής, με αξιόλογο ανάγλυφο διάκοσμο. Το κύριο χαρακτηριστικό της εκκλησίας είναι ο μεγάλος εξωνάρθηκας με τους τρεις μικρούς, κομψούς τρούλους του. Υπήρχαν δύο παρεκκλήσια ένα στο βορρά και ένα στο νότο που επικοινωνούσαν με τον εξωνάρθηκα. Οι πετυχημένες αναλογίες και ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος προσδίδουν στο κτίριο όψη καλλιτεχνική. Τα λιγοστά υπολείμματα ψηφιδωτά χρονολογούνται από την παλαιολόγεια εποχή και είναι σύγχρονα με της Μονής της Χώρας.

ς) Το καθολικό και το παρεκκλήσι της Μονής Θεοτόκου της Παμμακάριστου, (Από το 1591 Fethiye camii).

Στέγαζε το Πατριαρχείο κατά την περίοδο 1456-1587. Η ιστορία της Μονής ξεκινά τον 11^ο αιώνα, όταν ο Μέγας Δομέστικος και Κουροπαλάτης Ιωάννης Κομνηνός έχτισε πάνω στον πέμπτο λόφο ένα ανδρικό Μοναστήρι αφιερωμένο στην Παναγία. Το 1294 προστέθηκε στο Καθολικό της Μονής ένα βόρειο κλίτος μαζί με τον Νάρθηκα. Το 1315 κτίστηκε ένα Παρεκκλήσιο δίπλα στο Ναό. Πλούσιος μεικτός κεραμοπλαστικός διάκοσμος στις όψεις του παρεκκλησίου.  Στο εσωτερικό του υπήρχαν αξιόλογα ψηφιδωτά και κάποιες νωπογραφίες. Τέλος επί Αυτοκράτορος Ανδρονίκου του Γ΄ κτίστικε ένας ακόμη Νάρθηκας. Ο πρώτος Πατριάρχης μετά την πτώση της πόλης ο Γεννάδιος Σχολάριος, αφού έμεινε ένα χρόνο στο ναό των Αγ. Αποστόλων μετέφερε την έδρα του στην Παμμακάριστο, όπου το Πατριαρχείο έμεινε 130 χρόνια (1455-1587).

ζ) Το καθολικό, το βόρειο και το νότιο Ναό και το μεσαίο νεκρικό παρεκκλήσι της Μονής του Παντοκράτορος Σωτήρος (12ος αιώνας) ( Mola Zeyrek camii ).

Ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα οργανωμένα μοναστήρια, στο οποίο έζησε και ο Γεννάδιος Β΄ Σχολάριος ως μοναχός. Στην εποχή της ακμής του συντηρούσε διάφορα άλλα ιδρύματα και αριθμούσε 700 μοναχούς. Το συγκρότημα της μονής περιλάμβανε δύο εκκλησίες και ένα νεκρικό παρεκκλήσι, λουτρά, γηροκομείο, νοσοκομείο, σχολή Ιατρικής, πανδοχείο και βιβλιοθήκη. Το καθολικό της μονής η βόρεια εκκλησία είναι αφιερωμένη στον Χριστό Παντοκράτορα, απ’ όπου και η ονομασία της μονής, ενώ η νότια τιμάται στην Παναγία την Ελεούσα. Ανάμεσά τους οικοδομήθηκε το κοιμητηριακό παρεκκλήσι της οικογένειας των Κομνηνών, ένας μονόχωρος, τρουλαίος ναός αφιερωμένος στον αρχάγγελο Μιχαήλ. Η εκκλησία του Χριστού Παντοκράτορα ανήκει στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδή με τρούλο. Σώζονται μέρος ορθομαρμάρωσης, κιονόκρανα, γείσα με γλυπτό διάκοσμο καθώς και αξιόλογο ψηφιδωτό δάπεδο. Η μεγαλύτερη και πιο ψηλή εκκλησία της Ελεούσας ανήκει επίσης στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδή, αλλά έχει δύο τρούλους. Διασώζονται υπόλειμμα ψηφιδωτού, φυτομορφικού διακόσμου σε παράθυρο του βόρειου τοίχου καθώς και γείσα με γλυπτό διάκοσμο. Δύο τρούλους έχει και το ενδιάμεσο, μονόχωρο παρεκκλήσι του αρχάγγελου Μιχαήλ. Διασώζεται κεραμοπλαστικός διάκοσμος στις κόγχες της αψίδας. Και οι τρεις ναοί συνδέονται μ’ έναν κοινό εσωνάρθηκα και εξωνάρθηκα.

η) Το καθολικό της Μονής Παντεπόπτου Σωτήρος Χριστού. (11ος αιώνας) ( Eski İmaret camii ).

 Το καθολικό της μονής ανήκει στον τύπο του σταυροειδή εγγεγραμμένου ναού με τρούλο, ο οποίος υποστηρίζεται με τέσσερις κίονες. Η εκκλησία έχει τρία κλίτη και δύο νάρθηκες. Ο ναός, ένας από τους χαρακτηριστικότερους του τύπου του, είναι χτισμένος πάνω σε υψηλό υπόγειο, που έχει την ίδια σχεδόν κάτοψη. Εξωτερικά διασώζεται κεραμοπλαστικός διάκοσμος και εσωτερικά μαρμάρινα γείσα με γλυπτό διάκοσμο.

θ) Το καθολικό της γυναικείας Μονής του Μυρέλαιον ή Μυρόδυνον. (Bodrum camii ).

 Ανεγέρθηκε από τον Ρωμανό τον Α΄ Λεκαπηνό. (10ος αιώνας). Ο ναός ανήκει στον τύπο σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο, που στηρίζεται σε τέσσαρις παραστάδες. Οι όψεις κοσμούνται με τυφλά τόξα, κόγχες και μισοστρογγυλές προεξέρχουσες παραστάδες. Οι τρείς πολυγωνικές αψίδες του ιερού, από τις οποίες η μεσαία είναι η μεγαλύτερη, προεξέχουν στην ανατολική πλευρά, ενώ ο εγκάρσιος νάρθηκας εκτείνεται κατά μήκος της δυτικής. Η αρχιτεκτονική της εκκλησίας θεωρείται αριστουργηματική με τα ημικυλινδρικά τούβλινα εξωτερικά αντερείσματα, τα αψιδωτά ανοίγματα, τις συμμετρικές θολωτές οροφές πάνω από τους βραχίονες του σταυρού και τον κομψό θόλο. Η εκκλησία περιλαμβάνει υπόγεια κρύπτη

ι) Το βόρειο Ναό της Πανάχραντου Θεοτόκου και το νότιο Ναό Ιωάννου του Προδρόμου και νεκρικό παρεκκλήσι της Μονής Κωνσταντίνου του Λιβός (10ος αιώνας) ( Από 1496 Fenarî İsa camii ).

Το μοναστικό συγκρότημα του Κωνσταντίνου Λιψ ήταν αυτοκρατορική γυναικεία μονή. Ο παλαιότερος ναός της Θεοτόκου είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Γλυπτός διάκοσμος στη βάση του τρούλου. Οι τρεις αψίδες του ιερού στην ανατολική πλευρά είναι πολυγωνικές. Αξιοπρόσεκτο είναι ότι ενώ ο ναός είναι τρίκλιτος και έχει προς τα ανατολικά πέντε αψίδες. Οι δύο ακραίες φαίνεται ότι ανήκαν σε πλάγιες στοές. Η νεότερη εκκλησία του Προδρόμου έχει έναν ελαφρύ τρούλο, που στηρίζεται σε τέσσερις ογκώδεις πεσσούς. Αξιόλογος κεραμοπλαστικός διάκοσμος συγκεντρωμένος κατά κύριο λόγο στην ανατολική όψη του ναού. Δύο κίονες μεταξύ των πεσσών στο Βορρά, τη Δύση και το Νότο υποστηρίζουν μία χαμηλότερη κυλινδρική, σταυροειδή, θολωτή στέγη. Έχει δύο νάρθηκες. Και στις δύο εκκλησίες, και ιδιαίτερα σε αυτή του Προδρόμου, οι τυφλές κόγχες του ιερού είναι ένα αληθινό έργο τέχνης. Η νοτιότερη εκκλησία ανήκει στο νεκρικό παρεκκλήσι των Παλαιολόγων.

ια) Το καθολικό της Μονής Αγίου Ανδρέου του εν τη Κρίσει ( Από 1489 Koca Mustafa Paşa camii ή Sunbul Efendi camii ).

Τα πρώτα ιστορικά στοιχεία για τη μονή χρονολογούνται από τον 6^ο αιώνα. Είναι βέβαιο ότι οι μοναχοί της κατά την περίοδο της Εικονομαχίας είχαν συνταχθεί με τους εικονολάτρες. Έτσι, το κτίριο της μονής  υπέστη μεγάλες ζημιές, καθώς η εκκλησία ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Ανδρέα, που μαρτύρησε για την πίστη του στις εικόνες και σε αυτήν βρισκόταν και το λείψανό του. Διασώζονται κιονόκρανα Ιωνικά με επίθημα στον νάρθηκα και λεβητοειδή στις σωζόμενες κολόνες του κυρίως ναού.

ιβ) Το καθολικό της Μονής Αγ. Θεοδοσίας, που κτίστηκε από τον Βασίλειο Α΄ (12ος αιώνας)  ( Gül camii ).

Ο ναός υψώνεται πάνω σε υπόβαθρο με ογκώδεις πεσσούς και θόλους. Είναι ένα μεγάλο, ψηλό και επιβλητικό οικοδόμημα με κεραμοπλαστικό διάκοσμο στην ανατολική πλευρά, όπου βρίσκονται και οι τρεις ημικυκλικές αψίδες του ιερού. Ο ναός ανήκει  στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς μ’ έναν κεντρικό τρούλο, που συγκρατούν τέσσερις μικρότερους τρούλους που στεφανώνουν τις εσοχές των γωνιών του τετραγώνου, αντιπροσωπεύοντας προφανώς μία φάση στην οποία συντελείται βαθμιαία η μετάβαση από την τρουλαία βασιλική στον εγγεγραμμένο σταυροειδή τύπο με τρούλο.

ιγ) Το καθολικό της Μονής Τιμίου Προδρόμου εν Τρούλλω ( Από το 1520 Ahmet Paşa camii ).

Ο ναός ανήκει στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδούς. Έχει τρείς ημικυκλικές αψίδες στην Ανατολή και ένα νάρθηκα στη Δύση. Τέσσερις στήλες και τέσσερις καμάρες υποστηρίζουν τον ελαφρύ  τρούλο και τον οκτάγωνο τύμπανό του. Εξωτερικά, ο βόρειος και νότιος βραχίονας του σταυρού στεγάζονται από δίρριχτη στέγη, ενώ δύο κλιμακωτές αψίδες σχηματίζουν το θόλο του ιερού στην Ανατολή. Η κόγχη του ιερού βήματος και η βόρεια πρόσοψη της εκκλησίας έχουν παράθυρα που αποτελούνται από τρία τμήματα. Διασώζονται κιονόκρανα ιδιάζουσας μορφής στους κιονίσκους του τρίλοβου παραθύρου της αψίδας και του βόρειου τυμπάνου.

         

ιδ) Κάποια ίχνη της Μονής της Θεοτόκου Περιβλέπτου( Sulu Manastır ). Το χώρο της σήμερα καταλαμβάνει ο αρμενικός Ναός του Αγ. Γεωργίου,

ιε) Το Ναό της Θεοτόκου των Χαλκοπρατείων (Από το 1484 Asem ağa ή Hayrettın ağa mesçidi ).

Μία από τις σπουδαιότερες εκκλησίες. Είχε κρύπτη στο ιερό βήμα. Οκταγωνικό παρεκκλήσι του Αγίου Ιακώβου στο βόρειο τοίχο του ανύπαρκτου σήμερα αίθριου του ναού.

ις) Τη βουλγαρική Εκκλησία του Αγίου Στεφάνου, που βρίσκεται μεταξύ Φαναρίου και Βαλατά ( Balat ).

Πρόκειται για ένα από τα πιο ενδιαφέροντα αρχιτεκτονικά αξιοπερίεργα της Πόλης. Είναι φτιαγμένη από χυτοσίδερο και κατασκευάστηκε στη Βιέννη, μεταφέρθηκε δε μέσω του Δούναβη και συναρμολογήθηκε στην Πόλη το 1871,

ιζ). Τη Στήλη του Μ. Κωνσταντίνου ή Φόρος του Κωνσταντίνου ή Φόρος Κωνσταντινικός, ή επώνυμος Αγορά του Βασιλέως, ( Çemberli taş ).

Δέσποζε στο κέντρο του Φόρουμ, ύψους 50 μ. περίπου, πάνω στο οποίο στεκόταν το άγαλμα του θεού Ήλιου με τη μορφή του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου. Ο Μανουήλ Α΄ Κομνηνός τοποθέτησε στη θέση του αγάλματος ένα σταυρό.

ιη) Τη Στήλη των Γότθων ( Saray burnu Sütünü ), (Fortunae reduci ob devictos Gothos = Η τύχη μας ξαναγύρισε χάρη στη νίκη επί των Γότθων).

Γρανιτένιος μονόλιθος ύψους 15 μ., που στην κορυφή του έχει ένα κορινθιακού ρυθμού κιονόκρανο.

ιθ) Τη Στήλη των όφεων ( Burnalı sütün ).

Η οφιοειδής μπρούντζινη στήλη, που μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη το 326 ο Μ. Κωνσταντίνος από το ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς, ήταν αφιέρωμα των 31 ελληνικών πόλεων που νίκησαν τους Πέρσες στις Πλαταιές το  479 π. Χ. . Αρχικά, η στήλη είχε ύψος 8 μ. και σχηματιζόταν από τα σώματα τριών φιδιών, που στήριζαν με τα κεφάλια τους ένα μεγάλο χρυσό τρίποδα, ο οποίος συγκρατούσε ένα χρυσό αμφορέα. Τρίποδας και αμφορέας λεηλατήθηκαν το 1204 από τους Σταυροφόρους.

κ) Τον Οβελίσκο Κολοσσό ( Őrme direk ).

Κτιστός οβελίσκος της εποχής του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου του Ζ΄ (913-959).. Έχει ύψος  32 μ. . Η κατάστασή του σχετικά καλή. Είχε επένδυση από ορειχάλκινες πλάκες, πιθανόν με ανάγλυφα, οι οποίες αφαιρέθηκαν από τους Λατίνους

κα) Τον Οβελίσκο του Θεοδοσίου ( Dikili taş ).

Το 390 ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος Α΄ ο Μέγας μετέφερε από την Αίγυπτο στην Κωνσταντινούπολη έναν οβελίσκο, τον οποίο έστησε μέσα στον Ιππόδρομο ως σύμβολο της ισχύος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Ο οβελίσκος χρονολογείται από την εποχή του Νέου Βασιλείου της Αιγύπτου και συγκεκριμένα από το 1504-1450 π. Χ. Κατασκευασμένος από πορφυρό μονόλιθο γρανίτη, Έχει ύψος 17 μ.. Αρχικά είχε ύψος 27 μ. και ζύγιζε 800 τόνους. Ο οβελίσκος στηρίζεται πάνω σε 4 χάλκινα πόδια, σ’ ένα μαρμάρινο βάθρο (6 μ.), που στις τέσσερις πλευρές του κοσμείται με ανάγλυφες παραστάσεις της οικογένειας του Θεοδοσίου, ο οποίος εν μέσω του Αρκαδίου και Ονωρίου, και περιτριγυρισμένος από τους αυλικούς του, παρακολουθεί αρματοδρομίες.

κβ) Το Παλάτι των Βλαχερνών ( Anemas Zındanları ) (ερείπια).

Ήταν η προσφιλεστέρα διαμονή του αυτοκράτορα Μανουήλ του Κομνηνού

κγ) Το Παλάτι του Πορφυρογέννητου ( Tekfur Sarayı ) (ερείπια).

 Το κτίριο είναι τετράπλευρο και έχει δύο ορόφους. Το ισόγειο αποτελείται από μία μεγάλη αίθουσα μήκους 17 μ. και ο άνω όροφος έχει μία ακόμη μεγαλύτερη αίθουσα, μήκους 23 μ. και πλάτος 10 μ., που φωτιζόταν από πολλά αψιδωτά παράθυρα.

κδ) Το Ανάκτορο του Βουκολέοντος ( Bukoleon Sarayı ) (ερείπια),

Η ονομασία Βουκολέων προέρχεται από ένα γλυπτό σύμπλεγμα. Που ανέγειρε κοντά στο λιμάνι ο Κωνσταντίνος Ζ΄ Πορφυρογέννητος (913-959), όταν ανακαίνισε τα ανάκτορα και παρίστανε ένα λιοντάρι να δαμάζει έναν ταύρο. Το ανάκτορο ήταν πολυτελέστατο και διέθετε μία μεγαλοπρεπή και θαυμάσια προκυμαία, από την οποία μαρμάρινες σκάλες οδηγούσαν στις στοές και τις μεγάλες αἰθουσές του. Αυτό που έχει απομείνει σήμερα από το λαμπρό κτίσμα.

κε) Το Μίλιον του Αυγουσταίου (Miliarium Aureum).

Μίλιο ονομάζονταν το μέγα τετράγωνο κτίριο, που ανοικοδόμησε ο Μ. Κωνσταντίνος και που βρίσκονταν στην πλατεία του Αυγουσταίου. Ήταν αντίγραφο του χρυσού μιλιοδείκτη της Ρώμης, και εικόνιζε την αφετηρία της μεγάλης λεωφόρου των θριάμβων.  Σήμαινε δε ότι η Κωνσταντινούπολη, όπως και η Ρώμη, προοριζόταν να γίνει το κέντρο του κόσμου. Κατά τον Κωδινό, το Μίλιο είχε τις στήλες του Μ. Κωνσταντίνου, της Αγίας Ελένης, τα αγάλματα του Τραϊανού και του Θεοδοσίου Α΄ και ηλιακό ωρολόγιο, δώρο του Ιουστινιανού. (ερείπια).

κς) Τον «Μέγα Αγωγό» ή το Υδραγωγείο του Ουάλεντος (Bozdoğan kemeri ).

 Κατασκευάστηκε από τον αυτοκράτορα Ουάλη γύρω στο 375. Επιβλητική κατασκευή από λαξευτούς λίθους. Αποτελεί μια από τις χαρακτηριστικές μορφές της πόλης. Το υδραγωγείο μετέφερε το νερό από τον 4^ο στον 3^ο λόφο, όπου μαζευόταν στο φόρο του Ταύρου και τροφοδοτούσε το Παλάτι. Το υδραγωγείο, που στηρίζεται σε δύο σειρές αψίδες, είχε μήκος 1000 μ., από τα οποία διασώζονται τα 625 μ.

κζ) Τα διασωθέντα ορθόδοξα χριστιανικά προσκυνήματα και τους ορθόδοξους ναούς, που έχουν σχέση με την Ιστορία της Ρωμηοσύνης και του Γένους μας καθώς και τα Κοιμητήρια, που φυλάσσονται τα οστά των προγόνων του Γένους μας  και

κη) Τον 32 χλμ. μήκους Βόσπορο, που αξίζει να τον απολαύσουμε με κάποιο καραβάκι της γραμμής.

Χρήστος Κ. Τσούβαλης  *

Ἄρχων Οστιάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου

 

*  (Το παρόν επιμελήθηκε ο καταγόμενος από την Κοινότητα των Ταταούλων (Κουρτουλούς) της Πόλης, Ἄρχων Οστιάριος του Οικουμενικού Πατριαρχείου κ. Χρήστος Κ. Τσούβαλης και έλαβε υπ’ όψη του, για το σκοπό αυτό : α) Το βιβλίο του Αριστείδη Πασαδαίου, «Η Πόλη του Βοσπόρου». Έκδοση Αρχαιολογικής Εταιρείας Αθηνών, Αθήναι 1981, β) Λήμμα στον 37 τόμο της Πάπυρος, Λαρούς, Μπριτάννικα Εγκυκλοπαιδείας, του Αθανάσιου Παλιούρα, Βυζαντινή τέχνη, γ) Το βιβλίο του John Freely, Istanbul, The Imperial City, 1996, δ) Το Ημερολόγιο του Οικουμενικού Πατριαρχείου έτους 2015 και ε) Τους ταξιδιωτικούς οδηγούς των εφημερίδων «Η Καθημερινή» και «Έθνος» )