Ο π. Πορφύριος και ο "ζηλωτισμός" - Θανάσης Παπαθανασίου

Ο γέροντας Πορφύριος διαφωνούσε εντελώς με την επιδίωξη μετωπικής σύγκρουσης με τον διάβολο. Πίστευε ότι αυτό στο οποίο θα στρέψεις το νου σου, αυτό στο οποίο θα επικεντρώσεις τις δυνάμεις σου, αυτό θα καθορίσει την ύπαρξή σου, είτε πρόκειται για κάτι που αγαπάς, είτε πρόκειται για κάτι που μισείς. Ο γέροντας σαφώς και πίστευε ότι η ζωή του χριστιανού τελεί σε αντιδικία προς τα έργα του σατανά, επέμενε όμως κατηγορηματικά ότι η λύση είναι το να στραφεί ο άνθρωπος στο Χριστό, στην αγάπη του και στο φως του. Αυτό το φως και η μεταλαμπάδευσή του διώχνει τα σκοτάδια- όχι η πάλη κατά του σκοταδιού καθεαυτού. Μια άμεση πάλη κατά του σκοταδιού καθιστά κέντρο της ζωής του σταυροφόρου το σκοτάδι, το οποίο κατά τα άλλα ο σταυροφόρος αντιμάχεται! Ο γέροντας Πορφύριος, δηλ. πραγματοποίησε κι αυτός είσοδο στην κοινωνία αλλά με τη μέθοδο του ενοφθαλμισμού: για να μπολιάσει τον κόσμο αγάπη.

 Εξαιρετικά χαρακτηριστική είναι η στάση του σε ένα συναφές ζήτημα, το οποίο έχει καταταλαιπωρήσει πλήθη ψυχών στην Ελλάδα: το ζήτημα του 666 και του Αντιχρίστου. Επέμενε ότι δεν επέρχεται "σφράγισμα" με τη χρήση αριθμών και συμβόλων, αλλά αντιθέτως, σημασία έχει ποιόν δέχεται η καρδιά του ανθρώπου ως αφέντη της. (Αξιοπρόσεκτος σ' αυτή τη μαρτυρία είναι  ο τρόπος με τον οποίο ο Πορφύριος κατανοούσε τους Πατέρες και τους "υπέτασσε" στα μείζονα κριτήρια της θεολογίας και της Εκκλησίας. Στην εν λόγω μαρτυρία, δηλ. ο γέροντας επεσήμαινε ότι οι Πατέρες θεωρούν την ημισέληνο σύμβολο του Αντιχρίστου, ωστόσο ο ίδιος αρνιόταν να συμπεράνει εξ αυτού ότι ο Οικουμενικός Πατριάρχης "σφραγίζεται" επειδή το Τουρκικό διαβατήριό του φέρει το Τουρκικό εθνόσημο με την ημισέληνο). Η πεποίθησή του αυτή διαφοροποιεί εκκωφαντικά τον γέροντα Πορφύριο από πλήθος πνευματικών των ημερών μας.

  Ο γέροντας Πορφύριος, προφανώς, δεν ήταν θεολόγος του δημοσίου χώρου. Ήταν, όπως είπαμε, ενοφθαλμιστής και δίνει καίρια κριτήρια ως τέτοιος. Η νηφάλια πραότητά του διαφέρει απίστευτα από την μέχρι υβριστικού παραληρήματος ζηλωτική επιθετικότητα, η οποία ευδοκιμεί στις ημέρες μας εν ονόματι της προάσπισης της πίστης.  "Στην ιεραποστολική μας προσπάθεια-έλεγε- να υπάρχει λεπτός τρόπος...Λίγα λόγια...Η καλύτερη ιεραποστολή γίνεται με το καλό μας παράδειγμα, την αγάπη μας την πραότητά μας". Ο ίδιος έκανε κάποτε την αυτοκριτική του για την πρώιμη περίοδό του, οπότε, όντας ζηλωτής της πίστης, έσχισε στο πατρικό του σπίτι "ένα ερμηνευμένο ευαγγέλιο" που διάβαζε ο πατέρας του. Οι μαρτυρίες δείχνουν ότι ο γέροντας Πορφύριος, άνθρωπος που πρόθυμα συζητούσε με τους πρόθυμους ανθρώπους επί ατελείωτες ώρες, δεν εισέβαλε στο χώρο του άλλου. Δεν μιλούσε ΑΠΡΟΚΛΗΤΑ για τον Θεό, όπως, παρόμοια, δεν έσπευδε να ραντίσει με τον αγιασμό όλους τους παρισταμένους, αφού δεν ήταν βέβαιος ότι οι ίδιοι το ήθελαν.

 Στο ζήτημα αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία η μαρτυρία του Σέρβου ορθοδόξου επισκόπου Ειρηναίου Μπούλοβιτς. Ο π. Ειρηναίος  υπήρξε μαθητής του π. Ιουστίνου Πόποβιτς, ο οποίος πρόσφατα ανακηρύχθηκε άγιος από το Σερβικό Πατριαρχείο. Ο Πορφύριος γνώριζε ότι ο π. Ιουστίνος ερχόταν συχνά σε οξεία αντιπαράθεση με τους κομμουνιστές κυβερνώντες της Τιτοϊκής Γιουγκοσλαβίας. Τί πιο φυσικό, να τον μιμούνται οι μαθητές του; Και τί θα έλεγαν, άραγε, οι μαθητές του σε κάποιον που θα ερμήνευε διαφορετικά τον δάσκαλό τους, παρ' όλο που ο ίδιος δεν τον είχε ζήσει; Εδώ, κοντολογίς έχουμε να κάνουμε με ένα φαινόμενο που θα το ονόμαζα "φετιχισμό του βιώματος": η προσωπική γνωριμία ή βίωση προσώπων και πραγμάτων απολυτοποιείται, σε βαθμό που η προσωπική εμπειρία να τίθεται πάνω από τα θεολογικά κριτήρια (και να εκτρέφει, συν τοις άλλοις, τη νόσο του γεροντισμού). Ο γέροντας Πορφύριος, λοιπόν, αναγνώριζε μεν ότι ο ίδιος ο Πόποβιτς ηδύνατο να έρχεται σε άμεση αντιπαράθεση, διαφωνούσε όμως με το συμπέρασμα ότι η στάση του αυτή θεμελιώνει γενικό υπόδειγμα. Ζηλωτικές φράσεις, μάλιστα του τύπου "Εγώ θα μείνω εδραίος στην πίστη, κι ας μου κόψουν το κεφάλι", ο Πορφύριος τις σχολίασε ως εξής: "Καλό είναι και αυτό, αλλά έτσι δεν γίνεται το έργο του Χριστού.. Σε συμβουλεύω, π. Ειρηναίε, να πορεύεσαι κάπως διαφορετικά. Για να γίνεται το έργο Του Χριστού, για να ωφελούνται και να σώζωνται ακόμη και οι άθεοι, οι κομμουνισταί και άλλοι, να μην τους αντιπαρατίθεσαι' να μην τα βάζεις μαζί τους και να μην τους προκαλείς. Ακόμη κι αν κάποιος μπροστά σου πτύσει την εικόνα του Χριστού, εσύ να σιωπήσεις. Μην υπερασπίζεσαι τον Χριστό. Δεν έχει ανάγκη ο Χριστός να τον υπερασπισθείς εσύ. Τί λες εσύ γι' αυτά; Θέλει ο Χριστός να σωθούν και οι άθεοι και οι κομμουνισταί ή όχι;".
  Τα λόγια αυτά (καλλίτερα: αυτή η στάση ζωής) τα βρίσκω συγκλονιστικά και , ταυτοχρόνως, δυσβάστακτα. Η διαφοροποίηση της Εκκλησίας από ανελεύθερα καθεστώτα είναι σημαντικό χρέος της, όμως,  τα λόγια του Πορφυρίου προφανώς δεν υπονοούν σύμπλευση με την πολιτική εξουσία, αλλά άλλου είδους αντίσταση. Θα έλεγα ότι την εποχή της Τουρκοκρατίας ο Πορφύριος θα ήταν με το μέρος του αγίου Κοσμά του Αιτωλού, κι όχι των αρματωλών. (Είναι χαρακτηριστικό  ότι ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός ζητούσε από τους υποδούλους να παραδώσουν τα όπλα τους στους Οθωμανούς χωροφύλακες!!!!!). Τα συγκεκριμένα, λοιπόν, λόγια του Πορφυρίου, σχετικά με την Τιτοϊκή Γιουγκοσλαβία, έχουν, νομίζω, ένα ιδιαίτερο νεύρο: κλείνουν την πόρτα σε έναν από τους μεγαλύτερους πειρασμούς της Εκκλησιαστικής ζωής: το σταυροφορικό πνεύμα. Και μετακινούν το κέντρο βάρους, από την υπεράσπιση του Χριστού, στη διακονία των ανθρώπων-όλων των ανθρώπων.

Θανάσης Παπαθανασίου

 (περιοδικό "Σύναξη", τχ.117,σελ.53-56)
 Υάκινθος,