‘’…Σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι!’’ - Σοφίας Καυκοπούλου

‘’…Σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι!’’

τής Σοφίας Καυκοπούλου

          Μία απίστευτη πρόκληση από μέρους των γειτόνων μας, Τούρκων, είναι η μετατροπή τού Ναού τής Αγίας Σοφίας, σε …τζαμί, για την περίοδο τής μουσουλμανικής εορτής τού ραμαζανιού. Η ιστορική εκκλησία – σύμβολο τού Χριστιανισμού, ήδη από την Δευτέρα 6 Ιουνίου, λειτουργεί ως μουσουλμανικό τέμενος, από το οποίο εκφωνείται καθημερινώς η προσευχή, την οποία μεταδίδει ζωντανά η κρατική τουρκική τηλεόραση.

          Οι προκλήσεις δεν έχουν τέλος, καθώς πριν λίγες μέρες, είχαμε από πλευράς Ερντογάν, τον εορτασμό τής θλιβερής επετείου τής Άλωσης τής Πόλεως, με συμμετοχή μάλιστα πλήθους κόσμου. Τελευταία, φανατικοί θρησκευτικοί κύκλοι, είχαν ζητήσει την μετατροπή τού μνημείου, σε τζαμί. Και όλα αυτά μία μέρα μετά την αναγνώριση από την γερμανική βουλή, τής γενοκτονίας των Αρμενίων.

Η light αντίδραση των Αθηνών, η οποία έκανε λόγο για «αναχρονιστικές και ακατανόητες ενέργειες που φανερώνουν έλλειψη σεβασμού για τα θρησκευτικά μνημεία», ίσως κρύβει την μεγαλύτερη ειρωνεία. Ειρωνεία για το παρελθόν, την ένδοξη αλλά και την πονεμένη ιστορία τού Γένους. Ειρωνεία απέναντι στους Ποντίους, τούς Μικρασιάτες, όσους εκδιώχθηκαν από τις προγονικές τους εστίες. Ειρωνεία απέναντι σε εκείνους που πολέμησαν, που αντιστάθηκαν όλα τα χρόνια τής Οθωμανικής κατάκτησης, εκείνους που επαναστάτησαν και οραματίστηκαν ένα νέο ελληνικό κράτος.

          Στο σημείο αυτό, να σταθούμε σε κάποια ιστορικά στοιχεία σχετικά με την Μεγάλη Εκκλησία, όπως λεγόταν ο περικαλλής ναός. Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας θεμελιώθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 μ. Χ. και ολοκληρώθηκε από τον γιο του, Κωνστάντιο. Τα εγκαίνια έγιναν στις 15 Φεβρουαρίου του 360. Στα 404, η Αγιά Σοφιά πυρπολείται και θα κτισθεί εκ νέου από τον Θεοδόσιο Β'. Τα εγκαίνια θα γίνουν στις 10 Οκτωβρίου του 415, όμως ο ναός θα πυρποληθεί και πάλι το 532, κατά τη Στάση του Νίκα. Έτσι, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α' αποφασίζει να κατασκευάσει την εκκλησία από την αρχή, στον ίδιο χώρο, αλλά πολύ πιο επιβλητική, για να δεσπόζει στη Βασιλεύουσα.

Το σχέδιο τού Ναού, εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες Ανθέμιος από τις Τράλλεις (Αϊδίνιο) και Ισίδωρος από την Μίλητο. Για την ολοκλήρωση τού κολοσσιαίου έργου, δούλεψαν αδιάκοπα επί έξι χρόνια 10.000 τεχνίτες, ενώ ξοδεύτηκαν 320.000 λίρες (περίπου 120.000.000 ευρώ). Τα εγκαίνια έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου τού 537 από τον Ιουστινιανό, ο οποίος όπως λέει η παράδοση, ανεφώνησε «Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντί με τοιούτον έργον επιτελέσαι. Νενίκηκά σε Σολομών». Ανήκει στις κορυφαίες δημιουργίες της βυζαντινής ναοδομίας, πρωτοποριακού σχεδιασμού, και υπήρξε σύμβολο της Πόλεως, τόσο κατά τη ρωμαϊκή όσο και κατά την οθωμανική περίοδο. Είναι κτίσμα που ανήκει στον αρχιτεκτονικό ρυθμό τής τρουλλαίας βασιλικής.

          Όλες οι σπουδαίες τελετές, γίνονταν στην Μεγάλη Εκκλησία. Ήταν Ναός τού Οικουμενικού Πατριαρχείου, ως εκ τούτου, ό, τι ελάμβανε χώρα εκεί, αντιγραφόταν έπειτα σε όλο τον ορθόδοξο κόσμο. Για πάνω από χίλια χρόνια, η Αγία Σοφία απετέλεσε το κέντρο τής ορθοδοξίας και τού ελληνισμού. Ωστόσο, κατά τα έτη 1204-1261 έγινε ρωμαιοκαθολικός ναός. Εκεί, ο λαός εόρταζε τους θριάμβους, θρηνούσε τις συμφορές και αποθέωνε τους νέους αυτοκράτορες. Η τελευταία λειτουργία ετελέσθη στις 29 Μαΐου τού 1453. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ΙΑ', αφού προσευχήθηκε μαζύ με τον λαό και ζήτησε συγχώρηση, έφυγε για τα τείχη, όπου εν συνεχεία έπεσε. Μετά την άλωση της Κωνσταντινουπόλεως, η Αγία Σοφία έγινε τζαμί για 482 συναπτά έτη, ενώ με την ίδρυση τού νέου τουρκικού κράτους τού Κεμάλ Ατατούρκ, ανακηρύχθηκε μουσείο, το 1934.

Δίχως άλλο, πρόκειται για ένα μνημείο που κράτησε όρθιο το φρόνημα τού υπόδουλου Γένους και συνδέθηκε με πολλούς θρύλους, μιας και ο λαός ποτέ δεν μπόρεσε να πιστέψει στην οριστική του απώλεια. Τοιουτοτρόπως, το γνωστό τραγούδι για την Αγία Σοφία, καταλήγει: «Σώπασε Κυρά Δέσποινα και μην πολύ δακρύζεις, πάλι με χρόνους, με καιρούς, πάλι δικά μας θα ‘ναι».