ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ, Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου Ομιλιών Μικρή Φιλοκαλία - Στέφανου Π. Παρασκευαΐδη

ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ*

Αθανάσιος Κοτταδάκης

Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου

Ομιλιών Μικρή Φιλοκαλία,

(εισαγωγικά – νεοελληνική απόδοση),

εκδ. Ταώς, Πάτρα 2017

Του κ. Στέφανου Π. Παρασκευαΐδη

Τον Ιωάννη τον Χρυσόστομο τον γνωρίζουμε όλοι. Ξέρουμε ότι υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους Πατέρες της εκκλησίας, διάσημος για το ξεχωριστό χάρισμά του στην ομιλία. Πόσοι από εμάς όμως τον γνωρίζουμε πραγματικά; Πόσοι έχουμε έλθει σε επαφή με τη δύναμη του λόγου του, με την καθαρότητα της διδασκαλίας του; Την ευκαιρία αυτή μας δίνει το νέο βιβλίο του Αθανάσιου Κοτταδάκη, μια «μικρή φιλοκαλία», όπως την αποκαλεί ο ίδιος, μια μικρή συλλογή ομιλιών του Μεγάλου Πατέρα σε νεοελληνική απόδοση εμπλουτισμένη με σύντομα εισαγωγικά σημειώματα.

Η επιλογή των ομιλιών είναι πολύ ενδιαφέρουσα, έργο όχι εύκολο, αν σκεφτεί κανείς τον πλούτο του συγγραφικού έργου του Ιωάννη, ενός από τους πολυγραφότερους Πατέρες. Τα εισαγωγικά σημειώματα είναι κατατοπιστικά και βοηθητικά για την κατανόηση του περιεχομένου, συχνά μάλιστα γίνονται προκλητικά, καθώς ο κ. Κοτταδάκης αποπειράται να συνδέει τα λόγια του Χρυσόστομου με τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, καταδεικνύοντας έτσι τον επίκαιρο χαρακτήρα τους.

Η απόδοση στη νεοελληνική είναι υποδειγματική. Σε μια εργασία σαν αυτή δεν έχει τόση σημασία η κατά λέξη μετάφραση, η απόδοση του νοήματος λέξη προς λέξη. Πολύ σημαντικότερο είναι το κατά πόσο αποδίδεται η δύναμη και η ζωντάνια του λόγου, το κατά πόσο ο σημερινός αναγνώστης διαβάζοντας τις ομιλίες έχει μια εμπειρία αντίστοιχη με εκείνη των ακροατών του Αγίου. Και αυτό το πετυχαίνει σε μεγάλο βαθμό ο κ. Κοτταδάκης. Μας ανοίγει ένα παράθυρο για να ακούσουμε τον λόγο του Αγίου ζωντανό και ισχυρό όπως ακουγόταν άλλοτε.

Για τον προσεκτικό αναγνώστη η δεινότητα και η τόλμη του ομιλητή διαφαίνεται από τις πρώτες κιόλας γραμμές. Το να μιλήσει σήμερα κανείς, και μάλιστα από άμβωνος, για την ανθρώπινη αδυναμία του Ιησού, όπως φαίνεται στα ευαγγέλια, δεν είναι κάτι το συνηθισμένο. Ο Άγιος θέτει αυτό το θέμα προβάλλοντας με έμφαση όλη την παραδοξότητά του. Αναφερόμενος στην περίφημη προσευχή του Χριστού στον κήπο της Γεσθημανή «Πατέρα, αν είναι δυνατό, ας μην πιω αυτό το ποτήρι», διερωτάται: «Τι να σημαίνει αυτό που ακούσαμε από το Ευαγγέλιο πριν λίγο;… Τι ακριβώς θέλεις να πεις Κύριε; Ότι αγνοείς αν είναι δυνατό ή αδύνατο αυτό;… Πώς αυτός που λέει ότι είναι Καλός Ποιμένας παρακαλεί να μη θυσιαστεί;… Πώς από τη μία παραιτείται και από την άλλη επείγεται (να σταυρωθεί);». Τα ερωτήματα που θέτει ο Ιωάννης είναι καίρια, απανωτά, επαναλαμβάνονται πολλές φορές. Με τον τρόπο αυτό θέτει στους ακροατές του ένα πρόβλημα, εκ πρώτης όψεως εύλογο, που μπορεί να αγγίζει ενδόμυχες σκέψεις τους, σίγουρα πάντως κεντρίζει στο έπακρο το ενδιαφέρον τους. Η τελική απάντηση συνήθως αργεί να έλθει, έρχεται μόνο όταν είναι σίγουρος ότι έχει κερδίσει απόλυτα το ακροατήριό του: «Επιμένω να σας βάζω σε μεγάλη απορία… γι’ αυτό, επειδή βλέπω ότι με ακούτε με νεανική προθυμία, σπεύδω να την ικανοποιήσω».

Οι ομιλίες του Ιωάννη είναι καθαρά προφορικές και η βασική του μέριμνα ήταν να προσελκύσει και να διατηρήσει την προσοχή των ακροατών του. Για τον λόγο αυτό οι ρητορικές ερωτήσεις που απευθύνονται στο κοινό του είναι συνεχείς. Για τον ίδιο λόγο χρησιμοποιεί συχνά σκόπιμα αινιγματικές διατυπώσεις, παραδοξολογίες που προβληματίζουν τον ακροατή. Άλλες φορές πάλι απευθύνει τις ερωτήσεις του στα πρόσωπα για τα οποία μιλά με τρόπο που τα ζωντανεύει και δίνει την εντύπωση ότι διαλέγεται μαζί τους. Αναλύοντας το θέμα της προδοσίας του Ιούδα απευθύνεται στον ίδιο τον Ιούδα για να του θέσει σκληρά, αναπάντητα ερωτήματα: «Για ποιο λόγο, πες μου; Για ποιο μικρό ή μεγάλο πράγμα έχεις να τον κατηγορήσεις, και φτάνεις να παραδίδεις τον Διδάσκαλο; Μήπως γιατί σου έδωσε τη δύναμη να εξουσιάζεις τους δαίμονες;… Ποιον παραδίδεις, πες μου, τον παντοκράτορα, τον Κύριο του κόσμου και των όλων;». Αλλού απευθύνει το ερώτημα στον ίδιο τον Ιησού και βάζει σε ευθύ λόγο την απάντησή του. Όλες αυτές οι επιλογές ζωντανεύουν τα πρόσωπα και δίνουν στον λόγο του έντονο το στοιχείο της θεατρικότητας. Σε τέτοιες στιγμές μπορεί και ο σημερινός αναγνώστης να νιώσει τον παλμό και το πάθος του ομιλητή, την ένταση και τον ρυθμό εκφοράς του λόγου του.

Παρά τον προφορικό τους χαρακτήρα όμως οι λόγοι του Ιωάννη ξεχωρίζουν και για τη βαθυστόχαστη ανάλυση δύσκολων θεολογικών θεμάτων. Παίρνοντας ως αφετηρία ένα βιβλικό χωρίο, συχνά μια σύντομη φράση από τα ευαγγέλια, την ερμηνεύει και την επανερμηνεύει, την επαναλαμβάνει αναπτύσσοντάς την κάθε φορά και από μια διαφορετική οπτική γωνία. Αποτέλεσμα είναι μια πραγματικά εντυπωσιακή ευρύτητα στην πραγμάτευσή της. Από την άλλη μεριά όμως δεν ξεχνά ποτέ ότι απευθύνεται σε ένα πολυσυλλεκτικό ακροατήριο που έχει κάποια όρια κατανόησης και μνήμης. Έτσι βλέπουμε βασικά θέματα και έννοιες να επανέρχονται συχνά στον λόγο του, με τρόπο που, χωρίς να γίνεται κουραστικός, να εντυπώνει τα βασικά νοήματα στον νου των ακροατών του.

Βαθυστόχαστος αλλά και οικείος, ευρυμαθής αλλά και παθιασμένος ομιλητής, ο Ιωάννης μιλά ταυτόχρονα στον νου και την καρδιά των ακροατών του, θέλοντας πάνω απ’ όλα να τους νουθετήσει σαν γνήσιος πατέρας. Η πραγμάτευση ενός δύσκολου θεολογικού προβλήματος οδηγείται συχνότατα σε πρακτικές συμβουλές, στη διδαχή, στην προβολή μιας υποδειγματικής στάσης απέναντι στα δεινά της καθημερινής ζωής. Αυτή η πραγματικότητα αποδεικνύει τη διαχρονική αξία των συγκεκριμένων ομιλιών, στην οποία τόσο επιμένει ο κ. Κοτταδάκης. Το μεταφραστικό του πόνημα μεταφέρει στο σημερινό αναγνώστη ακέραια την πολυσύνθετη εμπειρία της επαφής με τον λόγο του Αγίου Ιωάννη.

Στέφανος Π. Παρασκευαΐδης

Δρ Ιστορίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

 Για παραγγελία:

κ. Αναστάσιο Κωστόπουλο

Φιλοποίμενος 52, 262 21 ΠΑΤΡΑ

Ηλεκτρονική Διεύθυνση: anastasios2009@yahoo.gr

*Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Αντίλαλος Σπετσιώτικος", φύλλο 259 Ιουλίου Αυγούστου, όργανο του "Πολιτιστικού Συλλόγου Σπετσών".