«Το φως είναι για σένα» - π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

 

«Το φως είναι για σένα»

π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Κείμενο παρουσίαση του βιβλίου "το φως που ελευθερώνει" των εκδόσεων ΕΝ ΠΛΩ που έγινε σε διαδικτυακή (zoom) συνάντηση κληρικών την 21 Ιουνίου 2021.

Ευχαριστώ τις εκδ. Εν Πλω και τον π. Β. Θερμό για την τιμητική για μένα πρόσκληση συμμετοχικής ομιλίας στην παρουσίαση του βιβλίου – τόμου συλλογικού – εγχειριδίου τελικά, για παπάδες και λαϊκούς με τίτλο «Το φως ελευθερώνει».

Όταν το είδα στις διαφημίσεις των εκδ. Εν Πλω, και μετά μου το έστειλε ο π. Β. Θερμός, θυμήθηκα κάτι που είχα διαβάσει. Το 2007 στην Ουάσιγκτων ένας παπάς οδηγώντας έτυχε σε μια μεγάλη κυκλοφοριακή συμφόρηση και εξ ανάγκης χαζεύοντας στα πέριξ είδε ένα διαφημιστικό spot που έγραφε: «Το φως είναι για σένα». Τον γοήτευσε! Χρησιμοποίησε αυτό το κλισέ και για δύο χρόνια αυτό έγινε σ’ όλες τις ενορίες της Ουάσιγκτων προτροπή εξομολογητικής παρότρυνσης, μιας και στους καθολικούς ήταν υπονοούμενο της συνήθειας να υπάρχει στα εξομολογητήρια αναμμένο φως όταν βρισκόταν μέσα παπάς!

Το δικό μας βιβλίο έχει παρεμφερή τίτλο «Το φως που ελευθερώνει» και η παρουσίασή του την επομένη της Πεντηκοστής ξαναφέρνει στο νου μας την κατάληξη του Ευαγγελίου της Λειτουργίας της Πεντηκοστής «Εγώ είμαι το φως του κόσμου, αυτός που με ακολουθεί δεν θα περπατήσει στο σκοτάδι, αλλά θα έχει στο φως της ζωής».

Το βιβλίο φιλοδοξεί θεμιτά να συνεργήσει σ’ αυτή την ελευθερία των χριστιανών βοηθώντας τους ιερείς να ποιμάνουν σωστά το εμπιστευθέν σ’ αυτούς ποίμνιο. Αν η ποιμαντική είναι η σύνολη στάση – φροντίδα του ποιμένα για τα λογικά του πρόβατα, η εξομολόγηση και η συγχώρηση των αμαρτιών είναι διήκουσα αρχή αυτής της φροντίδας.

Φυσικά ο Χριστός δεν έγινε άνθρωπος για να κάνουμε εμείς συνέδρια και να συζητάμε αναλύοντας το δέον και το κενά της ποιμαντικής μας στάσεως! Απλά, αφού η κοινωνία μετεξελίχθη από αγροτική σε… αορίστου και ασαφούς περιεχομένου συγκατοίκηση, είναι ανάγκη αδήριτη η συμφωνία των υπευθύνων, στους ποιμαντικούς προσανατολισμούς, γιατί αλλοιώς θα καταντήσουμε κι εμείς στον αυτοσχεδιασμό που μοιραία δημιουργούν οι παράλληλες μοναξιές.

Το βιβλίο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Δεκαέξη (16) πατέρες και αδελφοί καταθέτουν τον κόπο των σκέψεων και της εξειδίκευσής τους στην διάθεση όλων μας. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι το βιβλίο είναι ένα επιστημονικό σύγγραμμα, και με τα θετικά και με τα αρνητικά που έχει κάτι τέτοιο. Θετικά, για την αναλυτική και διεισδυτική θέαση και προοπτική των θεμάτων της εξομολόγησης, και αρνητικά, από τον κίνδυνο να «στήσει» «ιδανικό κόσμο» ανύπαρκτο στην πραγματικότητα, όπως πολλές φορές τα επιστημονικά θεολογικά συγγράμματα και οι ημερίδες γίνονται απασχόληση κύκλου τινός ειδικών, και ψιλά γράμματα για την σκληρή καθημερινότητα των υπολοίπων. Τι θέλω να πω;

Θα το πω παρακάτω αφού επισημάνω ότι το βιβλίο θα είναι ταμείο αναδρομής για τους ενδιαφερομένους. Έχει ουσιαστικώς χρήσιμα στοιχεία και για το θέμα (Κεφ. Μια θεολογία της εξομολόγησης), και για τον φορέα υλοποίησης του θέματος (Κεφ. Το πρόσωπο του πνευματικού), και για τον συγχρονισμό στην επικρατούσα ατμόσφαιρα του ψυχολογισμού (Κεφ. Ψυχολογία και εξομολόγηση), αλλά και για τον βηματισμό μας στους σύγχρονους δρόμους της ζωής (Κεφ. Εξομολόγηση και σύγχρονη κουλτούρα).

Είναι προφανές ότι η αρχική διδακτική πράξη της Εκκλησίας (Κήρυγμα στην Θ. Λειτουργία – που είναι το μισό της κατηχήσεως, προετοιμασίας για το Βάπτισμα, αλλά και με εορταστικές αφορμές) που προσδιόριζε και την σχέση, αλλά και την αποκοπή από το Σώμα της Εκκλησίας, σταδιακά μετεξελίχθηκε σε ένα πλαίσιο κανόνων, που προσδιόριζαν μεν τον θριγκό που συμπεριλάμβανε εντός του τους χριστιανούς, αλλά φανέρωναν οι κανόνες και το πότε κάποιος είναι «αφορισμένος» από των ορίων του θριγκού (με την απαγόρευση της Μεταλήψεως) και άρα πρέπει να μετανοήσει επιστρέφοντας στο σπίτι του Πατέρα του. Πράγμα που υλοποιόταν με κοινή δράση, του ποιμένα, που τον αναζητούσε και του απολωλότος, που επέστρεφε.

Οι χριστιανοί με την διαδρομή της Κατήχησης και του Βαπτίσματος (πράγματα ελεύθερης απόφασης) γνώριζαν εξ εμπειρίας τι σημαίνει να είσαι μέλος της οικογένειας του Θεού, της Εκκλησίας. Τι σημαίνει να αποκόπτεσαι απ’ Αυτήν και βέβαια τι (σημαίνει και) απαιτεί η επιστροφή!

Η δημιουργία του σώματος των κανόνων είχε επιδίωξη να λειτουργήσει ως εργαλείο βοήθειας (χειρουργικής) στην θεραπεία των αμαρτανόντων. Η εισήγηση του π. Γρηγορίου Παπαθωμά κάνει θεμελιακή συνεισφορά στην αποσαφήνιση, του να μη γίνονται οι κανόνες… κανόνια! Βεβαίως αν στα Ευαγγελικά κείμενα παρεισέδυσαν ψευδεπίγραφα και απόκρυφα, δεν ήταν δυνατόν να γλυτώσουν οι κανόνες!! Η συμφορά μας εν προκειμένω είναι η ατολμία να το πούμε και ακόμα χειρότερα να ελευθερωθούμε από των αρκύων (από τα δίχτυα) τέτοιου ψαρέματος! Τα χειρουργικά εργαλεία, απαραίτητα και χρήσιμα καταφανώς, γίνονται, αναποτελεσματικά ή θαυματουργά, από τα χέρια των ιατρών! Και οι κανόνες, από τον τρόπο χρήσεως εκ μέρους του ιερέως γίνονται, παιδαγωγία στην πίστη ή σκοινί κρεμάλας…!

Όπως είναι απαραίτητη η εκπαίδευση για τους γιατρούς, για την χρήση των χειρουργικών εργαλείων, έτσι επίσης είναι απαραίτητη η εκπαίδευση των ιερέων για την εξομολόγηση. Η εκπαίδευση είναι βάθεμα στην προσωπική αυτογνωσία και συνεπαγωγικά και στην ανθρωπογνωσία, αφού γνωρίζουμε και κατανοούμε τους άλλους κατ’ αναλογίαν και στο μέτρο, που γνωρίζουμε τον εαυτό μας. Η ανάγκη εξατομικευμένης ποιμαντικής είναι απολύτως απαραίτητη αφού όλοι μεν είμαστε άνθρωποι ΟΜΩΣ καθ’ ένας έχει το δικό του όνομα πάνω στην κοινή μας ανθρώπινη φύση! Η εξομολόγηση πρέπει συνδυαστικά και εν ταυτώ κατά την διαδρομή της, να βοηθά στην συγκρότηση εαυτού, αφού αφ’ ενός χρειάζονται καινούργια ασκιά για τον νέο κρασί, αλλά και αφ’ ετέρου πρέπει να ’χεις έναν εαυτό για να μπορείς να τον προσφέρεις… είτε στο Θεό είτε στους ανθρώπους.

Ανέφερα πριν, και είπα ότι θα επεξηγήσω παρακάτω, την σκληρή πραγματικότητα που σοβεί στην Εκκλησία και είναι πέρα και έξω από συνέδρια και βιβλία (χρήσιμα και απαραίτητα και τα δύο).

Όταν ένας παπάς κάθεται να ακούσει τους ανθρώπους που έρχονται να εξομολογηθούν, πολύ γρήγορα αντιλαμβάνεται ότι με την πλειονότητα των προσερχομένων δεν βρίσκεται στην ίδια βάση! Κατ’ αρχάς, πολλοί τού είναι άγνωστοι και απευθύνονται σ’ αυτόν όπως απευθύνεται κάποιος στον ψυχολόγο ή ψυχοθεραπευτή του, ουσιαστικά γυρεύοντας ανακούφιση εκ των συνεχόντων οδυνηρών. Πόρρω απέχει κάτι τέτοιο από το να επιστρέφει στο σπίτι του Πατέρα του, πράγμα βεβαίως λογικό, αφού πρέπει να γνωρίζει κάτι τέτοιο (ότι η Εκκλησία είναι το σπίτι του Πατέρα μας και το Σώμα στο οποίο είμαι μέλος) και ο χωρισμός να τον απασχολεί, τουλάχιστον κατ’ αρχάς έστω και στη σκέψη. Υπάρχει ψηλαφητή άγνοια του προσώπου του Χριστού και του Ευαγγελίου. Οι άνθρωποι «πιστεύουν» αορίστως, χωρίς να ανήκουν πουθενά, και χωρίς να θέλουν να δεσμεύονται από ο,τιδήποτε. Ζητούν από την Εκκλησία ανακούφιση και θεωρούν ότι τα δικαιούνται όλα, αφού είναι χριστιανοί, γεγονός που προκύπτει από το σκεπτικό τους: Θέλω, άρα είμαι, και από επιλεκτικώς τηρούμενα τοπικά θρησκευτικά έθιμα.

Μια εξομολόγηση που δεν προκύπτει από μετάνοια αλλά από ψυχικές πιέσεις θεμάτων απίθανης προελεύσεως, πώς μπορεί να στοιχηθεί στον τρόπο ζωής που προτείνει η Εκκλησία;

Διδάσκεται άραγε η μετάνοια;

Ένα τέτοιο ερώτημα έχει μάλλον τρία σκέλη:

α. Η μετάνοια, αν επιτευχθεί και έχουμε «αλλαγή του νου», δεν γίνεται να είναι μόνον ατομική προσπάθεια, έστω και με την προπονητική βοήθεια του ιερέα, γιατί ο Χριστός λέει: Χωρίς εμού… Είναι λοιπόν Μυστήριο Δωρεάς.

β. Η προσωπική προσπάθεια και η σωστή προπονητική βοήθεια του ιερέα προϋποτίθενται και είναι όροι απαράβατοι.

γ. Αλλά πρέπει πάντοτε να συνυπολογίζουμε και το «πονηρό πνεύμα» σαν αυτονομημένο επιθυμητικό ενέργημα «κρείσσον τῶν ἐμῶν βουλευμάτων» (Ευρυπίδης) που δεν εξέρχεται «εἰ μὴ ἐν προσευχῇ καὶ νηστείᾳ».

Πώς θα μάθει (με την υπαρξιακή έννοια) όλα αυτά ο άνθρωπος που απλώς γυρεύει ανακουφιστική εκτόνωση και μάλιστα… βιάζεται; Ο άνθρωπος που νομίζει ότι η συγχώρηση έρχεται δικαιωματικά από την ομολογία του, και όχι από τον ιερέα, τον οποίον δεν τον θεωρεί πατέρα του σπιτιού της Εκκλησίας, αλλά μηχανισμό θρησκευτικής διεκπεραίωσης;

Σε έρευνα με θέμα: Ποιον θα αφήνατε ανεπιφύλακτα, να σας κρίνει; Οι απαντήσεις είναι ενδεικτικές. Οι περισσότεροι: ΚΑΝΕΝΑΝ. Ακολουθεί δεύτερη, η απάντηση: Τους γονείς. Έπονται: Οι φίλοι. Προτελευταίος: Ο Θεός. Με τελευταίο: Τον ή την σύζυγο.

«Παιδιά μου, αυτά σας τα γράφω για να σας προτρέψω να μην αμαρτάνετε. Αν κάποιος όμως αμαρτήσει, έχουμε συνήγορο κοντά στον Πατέρα τον δίκαιο Ιησού Χριστό. Αυτός θυσιάστηκε για να μας ελευθερώσει από τις αμαρτίες μας, και μάλιστα θυσιάστηκε όχι μόνο για τις δικές μας αμαρτίες, αλλά και όλου του κόσμου. Το βέβαιο κριτήριο πως Τον έχουμε γνωρίσει είναι ότι τηρούμε τις εντολές Του. Όποιος λέει "τον γνώρισα", δεν τηρεί όμως τις εντολές Του, είναι ψεύτης· δε λέει την αλήθεια. Όποιος όμως υπακούει στο λόγο Του, ασφαλώς αυτός αγαπάει το Θεό με όλη του την καρδιά. Μόνο έτσι έχουμε τη βεβαιότητα πως είμαστε ενωμένοι μαζί Του. Όποιος λέει πως μένει σταθερά ενωμένος μαζί Του οφείλει να ζει όπως ακριβώς έζησε εκείνος».

Α’ Καθ. Επιστ. Ιωάννη, κεφ. 2, 1-6

Η επανάληψη, η υπερβολή και το χρόνιο άκουσμα, φθείρουν πολλές φορές τη συνειδητοποίηση ενός θέματος, γιατί το... καταντούν μια απλώς γκρινιάρικη επανάληψη. Κάτι σαν τις υπαγορεύσεις και απαγορεύσεις στα μικρά παιδιά. Έτσι και το θέμα της μετανοίας και εξομολογήσεως στον χώρο τον εκκλησιαστικό γίνεται πολλές φορές (ιδίως στις περιόδους των νηστειών) μια ρουτινιάρικη γκρίνια των παπάδων, που αν δεν αποτρέπει, πάντως δεν ζωογονεί την μετάνοια, εκ της οποίας γεννιέται η εξομολόγηση. Οφείλουμε με ειλικρίνεια να αναγνωρίσουμε και να διδάξουμε, ότι δεν έχει νόημα, αξία και σημασία μια ομολογία αμαρτιών, αν κάτι τέτοιο δεν προϋποθέτει ότι έχουμε αξιολογήσει τις ενέργειές μας, ως αμαρτίες-αποτυχίες στη σχέση μας με τον Χριστό, και ότι έχουμε παραβεί το θέλημά Του το ζωοποιό για μας, και έχουμε ψυχικά πεθάνει.

Μετάνοια είναι η διαρκής-συνεχής αξιολόγηση της ποιότητας των ενεργειών μας. Η αλλαγή των λανθασμένων κριτηρίων μας. Και ο Χριστός (έχουν προηγηθεί οι προφήτες και ο άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος) μας προτρέπει σε κάτι τέτοιο, χρησιμοποιώντας το ρήμα στον ενεστώτα: Μετανοείτε. Κάντε το δηλαδή διαρκώς, με μια συνέχεια και συνέπεια, που μόνον οι ζωντανοί οργανισμοί έχουν! Όχι σαν εποχιακό καθήκον... ασπρίσματος εορταστικού, ή επιθεώρησης επαγγελματικο-στρατιωτικής! Τον Χριστό δεν τον απασχολεί το... φαίνεσθαι, το «ἔξωθεν τοῦ ποτηρίου καί τῆς παροψίδος» (Ματθ. 23, 25). Τον νοιάζει να αποχτήσουμε δηλαδή "ιστοσυμβατότητα" με το όλο Σώμα της Εκκλησίας, ώστε να μην είμαστε... ξένο σώμα αποβαλλόμενο!

Αυτή η πνευματική "ιστοσυμβατότητα" έχει απαραίτητες δύο προϋποθέσεις:

Πρώτον, πρέπει να ξέρει ο ενδιαφερόμενος το σώμα στο οποίο θέλει να ενταχθεί-συσσωματωθεί, να αγαπά δηλαδή την Βασιλεία του Θεού και να την έχει πατρίδα του, στην οποία να θέλει διακαώς να φθάσει.

Και δεύτερον, ξέροντας όλα τα προηγούμενα, με ειλικρίνεια να προσπαθεί για την μεταμόρφωσή του σε... ζώντα ιστό, με τις προϋποθέσεις και τα δεδομένα του οργανισμού στον οποίον γίνεται μέλος.

Ο άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος, του οποίου παραθέσαμε από την πρώτη του καθολική επιστολή, ένα ουσιώδες τμήμα, επισημαίνει σε εμάς τους αμαρτωλούς, τον τρόπο πραγματικής "ιστοσυμβατότητας". Μας λέει ότι: «Βέβαιο κριτήριο πως Τον έχουμε γνωρίσει είναι ότι τηρούμε τις εντολές Του» (του Χριστού)! Η δυσκολία στο θέμα είναι ότι το κακό και η αμαρτία «Έρχονται πάντοτε σφυρίζοντας γλυκά» κι εμείς, αφελείς και γυμνοί, υποκύπτουμε στον συριγμό. Και παρ’ ότι λέμε ότι Τον γνωρίσαμε, δεν τηρούμε τις εντολές Του (αφού υλοποιούμε άλλου προτροπές) και συνεπώς ψευδόμαστε.

Η Βασιλεία του Θεού, μας λέει ο Χριστός, είναι η πατρίδα μας, το σπίτι του Πατέρα μας, το ουσιαστικό λιμάνι της ζωής μας, η ευκταία και ποθητή πραγματικότητα και κατάληξη. Είμαστε δηλαδή σ’ αυτόν τον κόσμο ταξιδιώτες. Ταξιδιώτες που βρίσκονται σε διαδρομή πορείας και κατεύθυνση προς τη Βασιλεία του Θεού. Ο ταξιδιώτης δεν είναι χωρίς πατρίδα...! Αν όμως ξεχάσει την πατρίδα του, τότε δεν είναι ταξιδιώτης, αλλά περιπλανώμενος!!

Πάρα πολλές φορές είμαστε απλώς περιπλανώμενοι! Σε ιδέες, σε απόψεις, σε πάθη. Όποιο από τα τρία μας συναρπάζει, μας είναι αγαπητό και αποδεκτό. Το μυαλό μας είναι (ατυχώς) έρμαιο κάθε διανοητικής αγυρτείας. Ο απόστολος μας συμβουλεύει να εξετάζουμε τα πνεύματα «εἰ ἐκ τοῦ Θεοῦ ἐστίν». Εμείς δεν έχουμε καν κριτήρια· πώς να εξετάσουμε;

Δυστυχώς αιωρούμεθα μεταξύ ιδεών και παθών. Οι λανθασμένες ιδέες δεν μας αφήνουν να αφήσουμε τα πάθη μας. Και τα πάθη μας γεννάνε στραβές ιδέες για αυτοδικαίωση. Και μεις οι δύστυχοι τυραννιόμαστε μεταξύ Σκύλας και Χάρυβδης, κατά κυριολεξίαν. Αν κουραστούμε από τα πάθη μας οι ιδέες δεν μας επιτρέπουν αλλαγή ζωής. Και όταν κατανοήσουμε το φαύλο και το λανθασμένο και αμαρτωλό των ιδεών, τα πάθη μάς κρατάνε δέσμιους στον… Καύκασο της σωματοψυχικής μας υπερηφάνειας. Τίς με ῥύσεται ἀπὸ τοῦ θανάτου τούτου; Μόνος δυνάμενος, ὁ πατήσας τόν θάνατον, θανάτω.

Μετάνοια δεν είναι τόσο η έλλειψη και η απαλλαγή από αμαρτίες, όσο ο σωστός προσανατολισμός προς την Πατρίδα, η ύπαρξη κριτηρίων και κόπου για αυτοέλεγχο των προσωπικών δεδομένων, και κατ’ επέκταση και σε συνέχεια, η ελευθερία και η απαλλαγή (με την χάρη και το έλεος του Θεού) από τις κατ’ ενέργειαν αμαρτίες. Σ’ αυτή την... ταξιδιωτική διαδρομή μας προς την Βασιλεία του Θεού, τα χρόνια περνούν φέρνοντας την ωριμότητα της προσοικείωσης και "ιστοσυμβατότητας" των δεδομένων των θεϊκών εντολών, τη σύνεση της σταθερότητας στον αγώνα, την ευρύτητα της "θέας" και οδηγούν στον λόγο του ποιητή: «Όσο περνούν τα χρόνια, λιγοστεύει η γη κάτω απ’ τα πόδια μας, μεγαλώνει ο ορίζοντας μπροστά μας».