Γιατί υπάρχει το κακό; Η ύπαρξή του δεν αναιρεί την ύπαρξη του Θεού της αγάπης. - π. Χριστοφόρου Χρόνη

Γιατί υπάρχει το κακό; Η ύπαρξή του δεν αναιρεί την ύπαρξη του Θεού της αγάπης.

 

Πρωτοπρεσβυτέρου Χριστοφόρου Χρόνη

Κληρικού Ι. Μ. Αιτωλίας κ΄ Ακαρνανίας 

(Δρ. Θεολογίας-Μ.Α Φιλοσοφίας)

Διδάσκοντος στο ΕΚΠΑ/Θεολογική Σχολή-Τμ. Θεολογίας

 
 
        Γιατί ο Θεός δεν σταματάει το κακό; Ερώτημα που σε κολλάει στον τοίχο. Πως μπορεί να συμβιβαστεί η ύπαρξη ενός πανάγαθου, παντογνώστου και παντοδύναμου Θεού, με την ύπαρξη τόσου πόνου και τόσου κακού γύρω μας; Δεν είναι λίγοι αυτοί που ισχυρίζονται ότι αν υπήρχε Θεός, τότε δεν θα έπρεπε να υπάρχει το κακό στον κόσμο. Και τούτο, γιατί, ως παντοδύναμος, ο Θεός θα είχε τη δύναμη να το εξαλείψει, αφού ως παντογνώστης θα ήξερε ότι υπάρχει και ως πανάγαθος δεν θα ήθελε να υπάρχει.[1] Μήπως τελικά ο Θεός δεν υπάρχει ή αν υπάρχει, είναι αδιάφορος και σαδιστής;
       Ο Θεός υπάρχει, είναι παντοδύναμος και πανάγαθος, παρότι υπάρχει τόσο κακό στον κόσμο μας. Αν ο Θεός σταματούσε το κακό θα μας στερούσε το δώρο που μας χάρισε, την ελεύθερη βούληση, το αυτεξούσιο. Αλλά αν μας στερήσει την ελεύθερη βούληση, θα μας στερήσει την ικανότητα να αγαπάμε. Η ελεύθερη βούληση επιτρέπει την πιθανότητα να πράξουμε ή να διαλέξουμε το κακό, αλλά είναι ο μόνος τρόπος που μας επιτρέπει να διαλέξουμε το καλό και την αγάπη.
      Ένας κόσμος χωρίς ελεύθερη βούληση μπορεί να είναι ένας κόσμος χωρίς κακό, αλλά συγχρόνως θα είναι και ένας κόσμος χωρίς καλοσύνη. Σε τι θα διαφέραμε τότε από τα τηλεκατευθυνόμενα παιχνίδια ή από τους υπολογιστές; Η ιδέα να έφτιαχνε ο Θεός τους ανθρώπους να επιλέγουν πάντα το καλό είναι αντιφατική, ανόητη και ασυνάρτητη.[2] Άλλωστε δημιουργός του κακού δεν είναι ο Θεός. Το κακό δεν έχει οντολογική (πραγματική) ύπαρξη. Ο Θεός δε δημιουργεί το κακό, αλλά το ανέχεται και με την άπειρη αγάπη του το μετατρέπει σε ευλογία.[3] Με την πτώση των πρωτοπλάστων εισέρχεται στον κόσμο η αμαρτία, η οποία με τη σειρά της γεννά τον θάνατο.[4] Κακό είναι η απουσία του καλού, όπως σκοτάδι είναι η απουσία του φωτός. Ο Θεός είναι Φως. Μπορεί να έχεις φως χωρίς σκιά αλλά ποτέ σκιά χωρίς φως.
       Για να είμαστε αντικειμενικοί, για το κακό που υπάρχει στον κόσμο υπεύθυνος είναι ο άνθρωπος. Καταστροφή και μόλυνση περιβάλλοντος, κλιματική αλλαγή, ασθένειες, πόλεμοι, φωτιές, λιμοί, λοιμοί, πλημμύρες και τόσα άλλα, προέρχονται αποκλειστικά από ανθρώπινα μυαλά και χέρια.
      Υπάρχει όμως και το φυσικό κακό (σεισμοί, φυσικές αναπηρίες, θύελλες κ.α.) για το οποίο φαίνεται ότι δεν ευθύνεται ο άνθρωπος. Και πάλι όμως η ευθύνη του ανθρώπου είναι παρούσα, αφού η αμαρτία του επιδρά και στον φυσικό κόσμο, εξεγείροντας τον εναντίον του.[5] Αλλά και πάλι, γιατί επιτρέπει ο Θεός το φυσικό κακό; Το επιτρέπει για να μπορούν να αναπτυχθούν αξίες και αρετές όπως η αλληλεγγύη, η καρτερικότητα, το ψυχικό σθένος, η υπομονή, η συμπόνοια. Για να αναπτυχθούν οι αξίες αυτές απαιτούνται οι σχετικές προκλήσεις. Επομένως το φυσικό κακό λειτουργεί ως μοχλός ανάπτυξης αξιών και αρετών, χωρίς τις οποίες ο κόσμος μας θα ήταν ατελέστερος.
      Ο Απόστολος Παύλος γράφει ότι αυτοί που αγαπούν τον Θεό όλα συνεργάζονται για το καλό τους (δεν λέει ότι όλα τα πράγματα είναι καλά).[6] Το ίδιο συνέβαινε με τους αγίους. Ένα «κακό» στη ζωή τους ο Θεός το μετέτρεπε σε καλό. Δεν γνωρίζουμε τι επίδραση μπορεί να έχει μελλοντικά ένα κακό. Είναι σας ένα κύμα. Ξεκινάει εδώ, αλλά δεν γνωρίζουμε που καταλήγει. Και γνωρίζουμε γιατί δεν γνωρίζουμε. Μόνο ο παντογνώστης Θεός μπορεί να γνωρίζει την ωφέλεια ενός «κακού».[7] Αυτή η κυματική επίδραση είναι συνηθισμένη στη ζωή της Εκκλησίας. Βλέπουμε για παράδειγμα, τη ζωή του Ιωσήφ στα χρόνια της Παλαιάς Διαθήκης. Ένα κακό (ο φθόνος των αδερφών του, η πώλησή του στην Αίγυπτο), μετατρέπεται μελλοντικά από τον Θεό σε σωτήριο καλό (ο Ιωσήφ γίνεται αντιβασιλέας, οδηγεί σε μετάνοια τα αδέρφια του και σώζει το λαό του από την πείνα).[8] Αυτή την αλήθεια την ομολογεί ο ίδιος ο ανεξίκακος Ιωσήφ, απευθυνόμενος στα αδέρφια του: «Δεν με στείλατε εσείς εδώ, αλλά ο Θεός...».[9]
       Ο κόσμος είναι δημιουργημένος «καλός λίαν». Γι’ αυτό ένας Γάλλος κληρικός πριν από 150 χρόνια είπε: «Θεέ μου αν μου έδινες την παντοδυναμία σου για 24 ώρες, θα άλλαζα αυτόν τον κόσμο, αλλά αν μου έδινες και τη σοφία σου, θα τον άφηνα όπως είναι».[10]
 
 
Καλοπερνούσαν οι άγιοι;
 
        Πολλοί χριστιανοί πιστεύουν ότι, εκτελώντας κάποια θρησκευτικά «καθήκοντα», θα έχουν στο τσεπάκι τους τον Θεό. Θα δίνουν αυτοί εντολές και ο Θεός θα εκτελεί. Θεωρούν εξωπραγματικό, έναν «ενάρετο» χριστιανό, να τον χτυπούν ασθένειες, θλίψεις, οδύνες, βάσανα και ένα σωρό άλλες επώδυνες καταστάσεις.
       Η ζωή των αγίων όμως μας εκπλήσσει δυσάρεστα. Αυτοί οι τόσο πιστοί άνθρωποι, οι θαυματουργοί, οι μυροβλύτες, θα περίμενε κάποιος να είχαν ή να έχουν (διότι άγιοι ζουν ανάμεσά μας) μια υποδειγματικά ανέφελη και ελκυστική ζωή, αφού ο Θεός τους προστατεύει. Συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο. Ουδείς άγιος και αγία της πίστεώς μας πέρασε κοσμικά καλά. Θλίψεις, μαρτύρια, ασθένειες, ύβρεις, χλευασμοί, εκφοβισμοί, επώδυνος θάνατος. Γιατί;
      Για να ομοιάζουν στον Κύριό τους, τον Ιησού Χριστό. Ο άγιος Ανδρέας Κρήτης επισημαίνει ότι, κατά παραχώρηση Θεού, όλοι οι άγιοι διήλθαν ή θα διέλθουν στη ζωή τους μέσα από κόλαση. Όχι για να χαθούν, αλλά για να εξιχνιάσουν το μυστήριο της οδού του Χριστού, ο Οποίος κατέβηκε και βίωσε τον πόνο του φοβερού Άδη. Μόνο έτσι γνωρίζεται εξ` ολοκλήρου ο Χριστός. Μην ξεχνάμε ότι το σώμα του Χριστού διατηρεί τις πληγές από τα καρφιά και τη λόγχη.[11]
     Ο χριστιανός έχει να αντιμετωπίσει τρεις εχθρούς, τρία κακά. Τον εαυτό του, τον κόσμο και τον διάβολο. Χρειάζεται μεγάλος αγώνας κατά της αμαρτίας και των παθών μας, τα οποία υποδαυλίζουν ο κόσμος και ο διάβολος. Ο Άγιος Μακάριος ο Αιγύπτιος ονομάζει τα πάθη «Αίγυπτο».[12] Όπως οι Αιγύπτιοι κρατούσαν υπόδουλους τους Ισραηλίτες, έτσι και τα πάθη, μας υποδουλώνουν, μας αιχμαλωτίζουν και μας οδηγούν στο χαμό. Είναι εύκολο να λέμε ότι πιστεύουμε στον Θεό, χρειάζεται όμως τεράστιος αγώνας κατά των παθών μας. Ο Θεός έβγαλε τον Ισραήλ σε μία μόνο ημέρα από την Αίγυπτο, έκανε όμως σαράντα χρόνια να βγάλει την Αίγυπτο (τα πάθη) μέσα από τον Ισραήλ. Για να φτάσουμε στη Γη της Επαγγελίας πρέπει πρώτα να βιώσουμε τη σκληρότητα και την αγωνία της ερήμου.
 
Ένα υποθετικό ερώτημα
 
        Τι θα συνέβαινε αν ο Θεός ματαίωνε τον πόνο, την ασθένεια, τα ατυχήματα, τις κακές επιλογές μας; Αν, με λίγα λόγια, σταματούσε το κακό; Αν μας επέτρεπε να είμαστε άφθαρτοι μέχρι την ηλικία των ογδόντα πέντε (85) ετών;
Προσωπικά πιστεύω ότι λίγοι άνθρωποι θα ευχαριστούσαν και θα δοξολογούσαν τον Θεό για το δώρο του. Οι περισσότεροι θα ζούσαμε ριψοκίνδυνα, άσωτα και περισσότερο εγωιστικά, απ' ότι ήδη κάνουμε. Και έξι μήνες πριν τα ογδόντα πέντε μας, θα τρέχαμε να κάνουμε την καλύτερη ασφάλεια ζωής.
      Έτσι την επόμενη φορά που θα ξανασκεφθούμε γιατί ο Θεός δεν σταματάει το κακό, καλό είναι να αναρωτηθούμε: «Αν ο Θεός σταματήσει τώρα το κακό, γιατί να μην ξεκινήσει πρώτα από εμένα;» - όλοι έχουμε τις αμαρτίες, τα πάθη, τις κακίες, τα μίση μας.
 
 
 

---

[1] Θ. Πελεγρίνης, Εισαγωγή στην Φιλοσοφία, εκδ. Πεδίο, Αθήνα 2010, σ. 67.
[2] του ιδίου, Φιλοσοφία και Αμφισβήτηση-Για τον Θεό, την Γνώση και την Ηθική Πράξη, εκδ. Ελληνικά Γράμματα,  Αθήνα 1996³, σ. 43.
[3] Η κεντρική αυτή θέση της πατερικής διδασκαλίας παρουσιάζεται αναλυτικά στο έργο του Μεγάλου Βασιλείου Ὁμιλία ὅτι οὐκ ἔστιν αἴτιος τῶν κακῶν ὁ Θεός, PG 31, 329 A – 353 A.
[4] Θεία Λειτουργία Μ. Βασιλείου, Ευχή προ του καθαγιασμού των τιμίων δώρων «Ἐπειδή γάρ δι ἀνθρώπου ἡ ἁμαρτία εἰσῆλθεν εἰς τόν κόσμον, καί δια τῆς ἁμαρτίας ὁ θάνατος...»
[5] Ρωμ. 8, 22 «οἴδαμεν γὰρ ὅτι πᾶσα ἡ κτίσις συστενάζει καὶ συνωδίνει ἄχρι τοῦ νῦν».
 
[6] Ρωμ. 8, 28.
[7] Frank Turek, Stealing from God-Why Atheists need God to make their case, Navpress, 2014, σ. 127.
[8] Βλ. Γεν. κεφ. 37-47.
[9] Γεν. 45,8.
[10] Frank Turek, ο.π., σ. 129.
[11] Ζαχαρίας (Ζαχάρου), Αρχιμανδρίτης, Πιστοί στη Διαθήκη της Αγάπης, εκδ. Ιερά Μονή Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ, Έσσεξ Αγγλίας 2017, σ. 102.
[12] Μακάριος ο Αιγύπτιος, ‘Ομιλία ΚΕ´, Φιλοκαλία τ. 7^ος, ΕΠΕ, Θεσσαλονίκη 1985, σ. 392.