Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: ο τελευταίος των Πατέρων της Εκκλησίας; - Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

 Ο Άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός: 

ο τελευταίος των Πατέρων της Εκκλησίας;

Μητροπολίτης Χονγκ Κονγκ Νεκτάριος

Στις 4 Δεκεμβρίου η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη μνήμη του Αγίου Ιωάννη του Δαμασκηνού, ενός από τους επιφανείς Πατέρες και Διδασκάλους της Εκκλησίας. Ο Δαμασκηνός υπήρξε υπερασπιστής της Ορθοδοξίας, ιδίως εναντίον της εικονομαχίας, και με το συγγραφικό και υμνογραφικό του έργο άφησε ανεξίτηλο αποτύπωμα στη θεολογία της Εκκλησίας. Ορισμένοι ωστόσο θεωρούν ότι με εκείνον ολοκληρώνεται η εποχή των Πατέρων της Εκκλησίας, ως αν η θεοπνευστία των θεολόγων να σταμάτησε τον 8ο αιώνα. Μια τέτοια άποψη, όμως, δεν συμβαδίζει με την πίστη και την αυτοσυνειδησία της Ορθοδοξίας.

Η Εκκλησία δεν αποτελεί ένα ιστορικό απολίθωμα, αλλά Σώμα ζωντανό, που αναπνέει μέσα από την παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Όπως είπε ο ίδιος ο Χριστός: «ὁ Παράκλητος... διδάξει ὑμᾶς πάντα» (Ιωάν. 14,26). Το Άγιο Πνεύμα είναι εκείνο που ζωοποιεί την Εκκλησία, καθοδηγεί τους πιστούς και αναδεικνύει νέα πρόσωπα τα οποία με τον λόγο και τη ζωή τους συνεχίζουν τη μαρτυρία των Πατέρων. Έτσι, η λεγόμενη «Πατερική εποχή» δεν τελείωσε ποτέ· συνεχίζεται μέσα στους αιώνες.

Ο Άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς επισημαίνει χαρακτηριστικά: «Οι Άγιοι είναι οι ζώντες φορείς της θεολογίας της Εκκλησίας· κάθε εποχή έχει τους Πατέρες της». Παρόμοια, ο Άγιος Σωφρόνιος του Έσσεξ αναφέρει ότι «η αυθεντική θεολογία γεννιέται μέσα από την εμπειρία του Αγίου Πνεύματος». Όπου υπάρχει αληθινή θεοπτία και κάθαρση της καρδιάς, εκεί αναδεικνύονται νέοι Πατέρες, ανεξαρτήτως εποχής ή κοινωνικών συνθηκών.

Η ιστορία της Εκκλησίας άλλωστε το αποδεικνύει. Μετά τον Δαμασκηνό, το Πανάγιο Πνεύμα μας έδωσε μεγάλους θεολόγους όπως ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος (10ος αιώνας), ο οποίος με τον ποιητικό λόγο του περί θείας εμπειρίας και μετανοίας ανανέωσε τη μυστική θεολογία. Ακολούθησε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς (14ος αιώνας), που κατέστη φωτεινός οδοδείκτης για όλη τη μεταγενέστερη Ορθοδοξία, διδάσκοντας ότι ο άνθρωπος μπορεί να μετέχει στις άκτιστες ενέργειες του Θεού.

Στους επόμενους αιώνες έχουμε και άλλους Πατέρες και Διδασκάλους όπως: ο Άγιος Μάξιμος ο Γραικός, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης και ο Άγιος Μακάριος ο Κορίνθου.

Αλλά και στη σύγχρονη εποχή, η παρουσία του Αγίου Παϊσίου του Αγιορείτου, του Αγίου Πορφυρίου του Καυσοκαλυβίτου, του Αγίου Ιουστίνου Πόποβιτς και του Αγίου Σωφρονίου του Έσσεξ, φανερώνει πως η φλόγα της Πατερικής παραδόσεως παραμένει αναμμένη. Μέσα από τη διδασκαλία, την προσευχή και την Αγιοπνευματική εμπειρία τους, έδωσαν νέα ζωή στη θεολογία, αποδεικνύοντας ότι το Άγιο Πνεύμα συνεχίζει να εμπνέει και να ανακαινίζει το εκκλησιαστικό σώμα.

Ο π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ μιλούσε για τη «νέα Πατερική σύνθεση», υπογραμμίζοντας ότι κάθε εποχή καλείται να ζήσει το ίδιο Πνεύμα των Πατέρων, όχι ως αντιγραφή παλαιών μορφών, αλλά ως ανανέωση της ίδιας εμπειρίας. Ο Χρήστος Γιανναράς, από την πλευρά του, τόνιζε πως η Πατερική παράδοση δεν είναι παρελθόν, αλλά τρόπος ζωής και ύπαρξης της Εκκλησίας. Επομένως, η Πατερική θεολογία δεν αποτελεί μια ολοκληρωμένη εποχή που ανήκει στην ιστορία, αλλά συνεχές βίωμα μέσα στην ιστορική και πνευματική πορεία της Εκκλησίας.

Η Εκκλησία δεν χρειάζεται νέους Πατέρες με την έννοια της αντικατάστασης των παλαιών. Χρειάζεται ανθρώπους με το ίδιο Πνεύμα, που θα ερμηνεύουν εκ νέου την Αλήθεια μέσα στο πλαίσιο της εποχής τους. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η Πατερική παράδοση παραμένει πάντοτε παρούσα: δεν είναι ζήτημα ιστορίας, αλλά μετοχής στο Άγιο Πνεύμα.

Η τιμή του Αγίου Ιωάννου του Δαμασκηνού, λοιπόν, δεν σημαίνει ότι μνημονεύουμε το τέλος μιας εποχής. Αντιθέτως, εορτάζουμε τη συνέχιση της ίδιας πνοής που εμπνέει τους Πατέρες όλων των αιώνων — από τους Αποστόλους μέχρι τους σημερινούς αγίους της Εκκλησίας. Ο Άγιος Ιωάννης Δαμασκηνός δεν είναι ο τελευταίος Πατέρας και Διδάσκαλος. Είναι ένας χρυσός κρίκος στην αδιάκοπη αλυσίδα της Πατερικής θεολογίας και εμπειρίας, που συνδέει τη γη με τον Ουρανό και το παρελθόν με το παρόν της Εκκλησίας.

***

Saint John of Damascus: The Last of the Fathers of the Church?

On December 4, the Orthodox Church commemorates Saint John of Damascus, one of the eminent Fathers and Teachers of the Church. Saint John was a defender of Orthodoxy, especially against iconoclasm, and through his theological and hymnographic works he left an indelible mark on the theology of the Church. Some, however, consider that with him the era of the Fathers came to an end, as if the divine inspiration of theologians had ceased in the eighth century. Such a view, however, does not accord with the faith and self-understanding of Orthodoxy.

The Church is not a historical fossil but a living Body that breathes through the presence of the Holy Spirit. As Christ Himself said: “The Counselor... will teach you all things” (John 14:26). It is the Holy Spirit that gives life to the Church, guides the faithful, and raises up new persons who, through their words and way of life, continue the witness of the Fathers. Thus, the so‑called “Patristic era” never truly ended; it continues throughout the centuries.

Saint Justin Popović aptly notes: “The saints are the living bearers of the Church’s theology; every age has its own Fathers.” Similarly, Saint Sophrony of Essex states that “authentic theology springs from the experience of the Holy Spirit.” Wherever there is genuine vision of God and purification of the heart, there new Fathers arise—regardless of time or social circumstances.

History itself bears witness to this truth. After Saint John of Damascus, the All‑Holy Spirit gave rise to great theologians such as Saint Symeon the New Theologian (10th century), who, through his poetic expression on divine experience and repentance, renewed mystical theology. He was followed by Saint Gregory Palamas (14th century), who became a luminous guide for later Orthodoxy, teaching that humanity can share in the uncreated energies of God.

In the following centuries, other Fathers and Teachers emerged, such as Saint Maximus the Greek, Saint Nikodemos the Hagiorite, and Saint Makarios of Corinth.

Even in modern times, the presence of Saint Paisios of Mount Athos, Saint Porphyrios of Kavsokalyvia, Saint Justin Popović, and Saint Sophrony of Essex shows that the flame of the Patristic tradition remains alive. Through their teaching, prayer, and experience of the Holy Spirit, they gave new life to theology, proving that the Holy Spirit continues to inspire and renew the Body of the Church.

Father Georges Florovsky spoke of a “new Patristic synthesis,” emphasizing that every generation is called to live in the same Spirit of the Fathers—not by copying ancient forms but by renewing the same living experience. Christos Yannaras likewise stressed that the Patristic tradition is not the past but a way of life and existence of the Church. Therefore, Patristic theology is not a completed historical period, but a continuous experience within the Church’s spiritual pilgrimage through time.

The Church does not need “new Fathers” in the sense of replacing the old ones. It needs people who share the same Spirit, capable of expressing the Truth anew in the context of their own age. This is why the Patristic tradition remains ever present: it is not a matter of history, but of participation in the Holy Spirit.

The commemoration of Saint John of Damascus, therefore, does not signify the end of an era. On the contrary, it celebrates the ongoing breath of the same Spirit that inspires the Fathers of every age—from the Apostles to the saints of our own time. Saint John of Damascus is not the last Father and Teacher of the Church; he is a golden link in the unbroken chain of Patristic theology and experience, connecting earth with heaven, and the past with the living present of the Church.