ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ ΕΓΚΩΜΙΟ ΣΤΟ ΜΕΓΑ ΑΘΑΝΑΣΙΟ - ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

ΑΓΙΟΥ  ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ  ΤΟΥ  ΘΕΟΛΟΓΟΥ

ΕΓΚΩΜΙΟ  ΣΤΟ  ΜΕΓΑ  ΑΘΑΝΑΣΙΟ*

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

     Ήταν εκεί, στην Αλεξάνδρεια, νεαρός σπουδαστής Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός, ο κατόπιν Μεγάλος Πατέρας της Εκκλησίας Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος, όταν το 346 επέστρεφε από τη δεύτερη εξαετή εξορία του ο Μέγας Αθανάσιος. Και ευτύχησε να ζήσει το πανηγύρι της χαράς, τις υπέρ ενθουσιώδεις εκδηλώσεις αφοσίωσης και αγάπης ενός απέραντου «σαν το πέλαγος» πλήθους πιστών, που υποδεχόταν τον πρωτοστάτη των αποφάσεων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου-Νίκαια 325-επανερχόμενο στη θέση του. Είχε αντισταθεί σθεναρά, «άχρι θανάτου», στη νόθευση της ορθής πίστης, που επέβαλε δια πυρός και σιδήρου ο φιλοαρειανός αυτοκράτορας Κωνστάντιος, γιος και διάδοχος του Μ. Κωνσταντίνου, με την Επισκοπική καμαρίλα του.

      Το εκπληκτικό αυτό γεγονός, συν οι κατοπινές συναντήσεις του με το «Στύλο της Ορθοδοξίας», και τον «Πατέρα και Καθηγητή της Ασκητικής βιωτής και πολιτείας» Μ. Αντώνιο, σφράγισε για πάντα τη ζωή του. Έτσι τριάντα τρία χρόνια μετά-379- ευρισκόμενος στην Κωνσταντινούπολη για αντίστοιχο υπερασπιστικό της ορθόδοξης Αλήθειας σκοπό, θεώρησε κατάλληλη τη στιγμή να πλέξει το Εγκώμιο του Μεγάλου Αθανασίου, του κορυφαίου πρόμαχου της Ορθοδοξίας, «του ηρωικότερου των αγίων, και αγιότερου των ηρώων» !

     Πρόκειται για το Εγκώμιο που αρχίζει με τη γνωστή υπέροχη και έκτακτα ταιριαστή γι αυτή τη μοναδική μορφή κατάθεση ψυχής : «Αθανασιον επαινών αρετήν επαινέσομαι, ταυτόν γαρ εκείνον τε ειπείν και αρετήν επαινέσαι» ! Και, επί του προκειμένου, κλείνει με τις ακόλουθες τρεις παραγράφους 35-37, που, διαμηνύουν πολλά τε και πολύ καίρια και για τα σήμερον εκκλησιαστικά δεδομένα και δρώμενα, κατανοητά ιδιαίτερα από όσους μπορούν να διαβάζουν ήρεμα και στοχαστικά, και να εκτιμούν ποιος τα γράφει, και πιο πολύ, ποιος τα ενεργεί !!

35-37.     ΟΡΙΑΚΟ  ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ  ΕΠΙΣΚΟΠΟΥ

35.   Η γραπτή έκθεση πίστης που κατέθεσε-ο Αθανάσιος**-δεν είναι το πιο σπουδαίο που μπορούμε να θαυμάσουμε σ’ αυτόν τον άγιο άνδρα. Αυτός που ομολογούσε την ορθή πίστη έμπρακτα, αψηφώντας μύριους κινδύνους .., τι το αξιοθαύμαστο που το έκανε και με τη γραπτή έκθεσή της ! Εκείνο που αξίζει να θαυμάσουμε ιδιαίτερα σ’ αυτόν-και θα ήταν λάθος να το αποσιωπήσουμε, μάλιστα σ’ αυτά τα κρίσιμα χρόνια με τις τόσες διαφορές και διασπάσεις-είναι ότι … η ζωή του μπορεί να αποτελέσει τον καλύτερο πνευματικό οδηγό για μας τους τωρινούς, αν βέβαια προσβλέπουμε σ’ εκείνον. Γιατί όπως, όταν πιάνει κανείς νερό με τα χέρια του, δεν αποκόβει μόνο όσο χωράει μέσα στη χούφτα του, αλλά και κείνο που διαφεύγει ανάμεσα από τα δάχτυλά του, έτσι τώρα με μας τους χριστιανούς, δεν αποκόβονται μόνο οι αιρετικοί, αλλά και πολλοί ευσεβείς πιστοί, όχι μόνο για Αλήθειες μικρές κι ασήμαντες, πράγμα που θα μπορούσε ακόμα και να παραβλεφτεί-το κακό θα ήταν πιο μικρό-αλλά και για λέξεις που ουσιαστικά εκφράζουν το ίδιο νόημα- ««Ου περί δογμάτων μόνον μικρών, και παροράσθαι αξίων-ήττον γαρ αν ην τούτο δεινόν-αλλ’ ήδη και περί ρημάτων εις την αυτήν φερόντων διάνοιαν».».

     Αναφέρομαι εδώ στην Αλήθεια-δόγμα-για την Αγία Τριάδα, για τη μία Ουσία και τις Τρεις Υποστάσεις της-το πρώτο φανερώνει τη Φύση της Θεότητας, το δεύτερο τις ιδιότητες των Τριώνπου οι Ιταλοί-γράφε, οι Δυτικοί, οι Λατίνοι-δέχονται όπως εμείς*. Τι συμβαίνει όμως; Επειδή η γλώσσα τους είναι ανεπαρκής, φτωχή σε κατάλληλες λέξεις, λέξεις που να διακρίνουν την Ουσία από την Υπόσταση, αντικατέστησαν τη δεύτερη με τη λέξη Πρόσωπο, για να μην κατηγορηθούν ότι δέχονται τρεις Ουσίες ! Θα ήταν πολύ γελοίο και ελεεινό να θεωρήσουμε ως διαφορά στην πίστη μια τέτοια γύρω από τις λέξεις μικρολογία-«Ως λίαν γελοίον ή ελεινόν πίστεως έδοξε διαφορά ή περί τον ήχον σμικρολογία». Από κάτι τέτοια προήλθε ο Σαβελλιανισμός, που ουσιαστικά καταργεί τα Τρία Θεία Πρόσωπα, και ο Αρειανισμός που ακρωτηριάζει τις Τρεις Υποστάσεις, αυτά τα αναμασήματα και τις μεταλλάξεις της διαφωνίας μας. Και το ερώτημα είναι ως πού θα πάει αυτό; Αν συνεχίσουμε έτσι, και κάθε τόσο προσθέτουμε κάτι μικρό κι ασήμαντο έστω, που βέβαια θα λυπεί κάποιους-και η λύπη αυτή θα οδηγεί σε φιλονικία-χωρισμό, στο τέλος γι αυτό το κάτι μικρό κι ασήμαντο-«ταις συλλαβαίς»-θα διαλυθούμε !-«Κινδυνεύει συναπορραγήναι ταις συλλαβαίς τα πέρατα». 

      Αυτά είδε και πρόσεξε ο μακάριος εκείνος άνδρας-Μ. Αθανάσιος- ο αληθινός άνθρωπος του Θεού, ο μεγάλος οικονόμος των ψυχών μας, και έκρινε ότι, όχι μόνο δεν πρέπει να αδιαφορήσει γι αυτό το παράλογο και απαράδεκτο κομμάτιασμα του Λόγου, αλλά ότι έχει χρέος να βάλει το δικό του κατάλληλο φάρμακο στο άρρωστο σημείο. Ιδού πως : Προσκάλεσε με τρόπο ήρεμο και φιλάνθρωπο τα δυο μέρη, εξέτασε πολύ προσεκτικά το νόημα και το πνεύμα των λεγομένων τους, και όταν διαπίστωσε ότι συμφωνούν, και δεν έχουν διαφορά ανάμεσα σε αυτό που λένε και σ’ εκείνο που εννοούν, δέχτηκε τις αμφοτέρωθεν ονομασίες-λέξεις-ορολογίες, και τους ένωσε ως συμπίπτοντες στο ίδιο νόημα και πνεύμα-«Προσκαλεσάμενος αμφότερα τα μέρη ουτωσί πράως και φιλανθρώπως, και τον νουν των λεγομένων ακριβ.ως εξετάσας, επειδή συμφρονούντας εύρε και ουδέν διεστώτας κατά τον λόγον, τα ονόματα συγχωρήσας, συνδεί τοις πράγμασιν»,

     (Προσέχουμε ιδιαίτερα ότι, ο ειρηνοποιός-«Μακάριοι οι ειρηνοποιοί ότι αυτοί υιοί Θεού κληθήσονται»,Ματθ.5,9-είναι ο ίδιος ο αδιαμφισβήτητα κορυφαίος-«αχρι θανάτου», αλλεπάλληλες εξορίες συνολικά 16 χρόνων-προασπιστής της ορθής πίστης της Εκκλησίας !!)  

36.     Αυτό ήταν πιο αποτελεσματικό από τους ατέλειωτους κόπους και τους λόγους που όλοι γράφουν τώρα, όχι, μάλιστα, με μικρή δόση φιλοδοξίας, πράγμα που αποτελεί και την αιτία για τις όποιες λεκτικές καινοτομίες. Και αυτό το θεωρώ προτιμότερο από τις πολλές αγρυπνίες και τον ύπνο πάνω στο χώμα, που ωφελούν μόνο όσους επιδίδονται στα τοιαύτα. Ήταν ένα επίτευγμα αντάξιο με τις αλησμόνητες εξορίες και τις φυγαδεύσεις του αγίου άνδρα γι αυτά που προς χάρη τους προτιμούσε να παθαίνει όλα τα δεινά. Αυτά φρόντισε μετά να ρυθμίσει με πολλή προσοχή και ανάλογα να τους αντιμετωπίσει όλους. Έτσι, άλλους επαινούσε διακριτικά, άλλους επιτιμούσε συνετά και μετρημένα ! Άλλων πάσχιζε να ταρακουνήσει την αδράνεια και τη νωθρότητα, άλλων να συγκρατήσει την ορμή και τον υπερβάλλοντα ζήλο ! Άλλων φρόντιζε να προλάβει την πτώση, και άλλους που έπεφταν, εύρισκε τον τρόπο να τους ανορθώσει ! –«Τους μεν επαινών, τους δε πληττών μετριώς, και των μεν το νωθρόν διεγείρων, των δε το θερμόν κατείργων, και των μεν όπως μη πταίσωσι προμηθούμενος, τους δε όπως διορθείεν πταίσαντες  μηχανώμενος».

     Απλός πάντα στη ζωή, πολύτροπος στις ποιμαντικές μεθόδους ! Σοφός στο λόγο, πιο σοφός, στο πνεύμα ! Συγκαταβατικός με τους απλοϊκούς και τους ταπεινούς, ανώτερος πνευματικά με τους καλλιεργημένους ! Φιλόξενος, παρηγορητικός, διώκτης του κακού, μοναδικός πάντα σε κάθε χάρισμα που οι Έλληνες επευφημούν στους θεούς τους, και φιλοφρονούν στα παιδιά τους. Προσθέτω και επαναλαμβάνω, υπερασπιστής του έγγαμου βίου και του μοναχικού, συμφιλιωτής, πρωτοπόρος για όσους βιάζονταν να περάσουν στην αντίπερα όχθη ! Αλήθεια, και για πόσα άλλα χαρίσματα και χάρες δε με καλεί, δε μου φωνάζει από παντού και με μύριους τρόπους, να θελήσω να σας μιλήσω η αρετή αυτού του αγίου άνδρα !

37.     Έτσι έζησε ο Αθανάσιος, έτσι καλλιέργησε πνευματικά τον εαυτό του και τους άλλους με τον πιο τέλειο τρόπο. Η ζωή του αποτελεί οριακό υπόδειγμα Επισκόπου, και η διδαχή του Κανόνα και Μέτρο Ορθοδοξίας ! Και το ερώτημα είναι, ποια υπήρξε η ανταμοιβή αυτής του της ευσέβειας;  Δε θα παραλείψω να το εξετάσω κι αυτό.

   Λοιπόν, τέλειωσε την εδώ ζωή του σε βαθιά γεράματα, και κατέλαβε τη θέση που του άξιζε ανάμεσα στους Πατέρες, τους Πατριάρχες, τους Προφήτες, τους Αποστόλους, τους Μάρτυρες που αγωνίστηκαν για την Αλήθεια της Εκκλησίας ! Αυτά θα ήθελα να τα πω με το ακόλουθο μικρό επιτάφιο Επίγραμμα: «Έφυγες απ’ αυτή τη ζωή πιο λαμπρά, από ό, τι ήρθες ! Η κοίμησή σου έφερε δάκρυα πολλά ! Μα η δόξα σου στις ψυχές, όλων μας, όλα τα ανθρώπινα ξεπερνά» !

    Αλλά ! Αγαπημένε και σεβάσμιε άγιε Πατέρα-«Αλλ’ ω φίλη και ιερά κεφαλή»-εσύ που κοντά στα άλλα τίμησες και το χάρισμα του μέτρου στο λόγο και τη σιωπή, ευλόγησε τώρα αυτός ο λόγος να ολοκληρωθεί. Είναι ένας λόγος από την αλήθεια πιο φτωχός, όχι όμως από τη δύναμή μου κατώτερος !

   Σπλαχνίσου όλους εμάς από εκεί ψηλά, και πρέσβευε αυτός ο λαός, τέλειος της τέλειας Αγίας Τριάδας προσκυνητής να αναδειχτεί ! Αυτής που αποκαλύφτηκε και δοξάζεται «εις το Όνομα του Πατρός, και του Υιού, και του Αγίου Πνεύματος» ! Και, όλους εμάς, αν είμαστε ειρηνικοί-ειρηνοποιοί, να προστατεύεις, και να καθοδηγείς ! Κι αν πέφτουμε σε διχοστασία, να συνεφέρνεις, να συγχωρείς, και κοντά σε σένα, και στη δική σου πίστη-όσο μεγάλο κι αν είναι αυτό που σου ζητάμε-να κρατείς !! Κοντά στον Ίδιο Αυτόν τον Κύριό μας Ιησού Χριστό, στον οποίο ανήκει κάθε δόξα, τιμή και δύναμη στους αιώνες των αιώνων. Αμήν!»-«Και ημάς, ει μεν ειρηνικώς, κατέχεις και συμποιμαίνοις, ει δε πολεμικώς, επανάγοις ή προσλαμβάνοις, και στήσαις μετά σεαυτού και των οίος συ, καν μέγα η το αιτούμενον, εν αυτώ Χριστώ τω Κυρίω ημών, ω πάσα δόξα, τιμή και κράτος εις τους αιώνας. Αμήν».

   

Με «την αγάπην την πρώτην, ην ουκ αφήκα …

Αθανάσιος Κοτταδάκης

·        Δες : Γρηγορίου Ναζιανζηνού : «Μεγαλυνάρια στο Μέγα Αθανάσιο και Μέγα Βασίλειο»-Εισαγωγικά, νεοελληνική απόδοση Αθανάσιος Κοτταδάκης, Εκδόσεις Αρμός, Αθήνα 2004.

**        Πιθανώς αναφέρεται σε αυτήν προς τον αυτοκράτορα Ιοβιανό

***   Ο ιερός Αυγουστίνος βαπτίστηκε το 387, και η περί εκπορεύσεως του Αγίου    Πνεύματος «και εκ του Υιού» διδαχή του ήρθε πιο αργά.