Τρίτη 17 Μαΐου 2022

ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ Γιατί μία γιορτή με δύο εικονογραφικές εκδοχές; - Υπό π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου

 ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ
Γιατί μία γιορτή με δύο εικονογραφικές εκδοχές;

Υπό π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου

Με την Μεσοπεντηκοστή  γιορτάζεται   ἡ παρουσία του Χριστού στην  ιουδαϊκή γιορτή της Σκηνοπηγίας. Όλοι οι σχετικοί ύμνοι και το Ευαγγέλιο της γιορτής (Ιω. 7:14-30), κάνουν λόγο για την παρουσία του Χριστού  στη  γιορτή αυτή.   Η Σκηνοπηγία ήταν η τρίτη μεγάλη γιορτή των Ιουδαίων [1]. Γιορταζόταν τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου  (Λευ.23:33-36). Διαρκούσε οχτώ μέρες. Με κλάδους δένδρων έφτιαχναν σκηνές στις στέγες των σπιτιών τους, στις αυλές, στους δρόμους, στα χωράφια, στις πλατείες κ.α.. Έμεναν σε αυτές (όσο διαρκούσε ἡ γιορτή) για να θυμούνται τούς πατέρες τους, πού επί σαράντα χρόνια έμεναν σε  σκηνές στην έρημο. Κάθε πρωί πήγαιναν στο Ναό, κρατώντας στα χέρια τους κλάδους φοινίκων, ιτιάς ή μυρτιάς και πρόσφεραν θυσίες. Και ο Χριστός ως Ιουδαίος έμενε σε σκηνή και πήγαινε στο Ναό κρατώντας στα χέρια του κλάδους από φοίνικες ή ιτιάς ή μυρτιάς.

Βρισκόμαστε λοιπόν στο τρίτο και τελευταίο έτος του δημοσίου βίου του Κυρίου. Οι εχθροί Του, αρχιερείς, γραμματείς, φαρισαίοι τροχούσαν τα μαχαίρια τους. Πλησίαζε ἡ γιορτή. (Ιω.7:2). Και ο Χριστός έπρεπε να ανεβεί στο Ναό, δηλαδή στα Ιεροσόλυμα για τη γιορτή της Σκηνοπηγίας. Πήγε στον  Ναό στη μέση της γιορτής, τετάρτη μέρα, (γι’αυτό και ἡ  Μεσοπεντηκοστή γιορτάζεται  Τετάρτη μέρα). «Ἤδη δέ τῆς ἑορτῆς μεσούσης ἀνέβη ὁ Ἰησοῦς εἰς τό ἱερόν καί ἐδίδασκε» (Ιω.7:14).

Οι άρχοντες των Ιουδαίων και οι υπάλληλοι του Ναού, Τον άκουγαν και έμεναν κατάπληκτοι. Και έλεγαν μεταξύ τους: «πῶς οὗτος γράμματα οἶδε μὴ μεμαθηκώς;» δηλ. «Πώς συμβαίνει και ξέρει τόσο  καλά τα ιερά γράμματα, αφού δεν τα εσπούδασε» (Ιω.7:15). «Οὐδέποτε οὕτως ἐλάλησεν ἄνθρωπος, ὡς οὗτος ὁ ἄνθρωπος» δηλ.  «Ποτέ μέχρι τώρα δεν μίλησε άνθρωπος, όπως μιλάει αυτός ο άνθρωπος», (Ιω.7:47). Επειδή λοιπόν την ημέρα αυτή ο Χριστός, με τη διδασκαλία Του απέδειξε τη Σοφία Του στον κόσμο, γι’αυτό και ανήμερα της γιορτής αυτής (της Μεσοπεντηκοστής)  πανηγύριζε και ο  Ναός της Αγίας Σοφίας της Κων/πόλεως, που ήταν αφιερωμένος στην ενυπόστατη Σοφία του Χριστού.

  Ὁ  Χριστός πήγε  και  στο «ἐξόδιον» της γιορτής (Αρ.29:35), την ογδόη και τελευταία ημέρα (Ιω.7:37).    Ήταν η πιο επίσημη. Γινόταν ἡ «τελετή του νερού»  Ιερατείο και λαός ξεκινούσαν το πρωί εν πομπή από το Ναό για την κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Ο αρχαιότερος ιερέας έπαιρνε νερό από την κολυμβήθρα και ξαναγύριζαν στο Ναό, όπου τους υποδέχονταν η μουσική του Ναού. «Στάθηκε -τότε- ο Ιησούς» (Ιω.7:37), δείγμα ότι και Αυτός ακολουθούσε την πομπή, και «φώναξε δυνατά: Όποιος διψάει, να έλθει σε Μένα, να πιεί» (Ἰω.7:37).

Επίτηδες φώναξε δυνατά· για να δείξει πόσο σημαντικό ήταν αυτό που θα τους έλεγε: «Όποιος διψάει, να έλθει σε Μένα, να πιεί» (Ἰω.7:37). Σαν να τούς έλεγε:  «Όπως ο διψασμένος μέσα στον καύσωνα ψάχνει για νερό, και μόλις το βρει, το ρουφάει απνευστί, έτσι θέλω να έρχεστε  σε Μένα!» Και πρόσθεσε: «Όποιος πιστεύει σε Μένα, από την κοιλιά  του (καρδιά  του) θα ρέουν ποταμοί ύδατος ζώντος» (Ιω.7:38). «Αυτό το είπε για το Άγιο Πνεύμα,  πού όσοι έχουν πιστέψει σ΄Αυτόν θα το έπαιρναν αργότερα» (Ιω. 7:39), σημειώνει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης.

Επειδή μίλησε για το Άγιο Πνεύμα, γι’αυτό και η Εκκλησία μας γιορτάζει το γεγονός αυτό, λίγο πριν την Πεντηκοστή. Για την ακρίβεια: Είκοσι πέντε μέρες μετά από το Πάσχα, συν άλλες εικοσιπέντε μέρες πριν (την Πεντηκοστή). Και γιορτάζεται οχτώ μέρες· την ογδόη μέρα γίνεται η «απόδοση», (όσες γιορταζόταν και η γιορτή της Σκηνοπηγίας).

‘’Το μέσον λοιπόν των δύο αυτών μεγάλων Δεσποτικών Εορτών έφερνε στο νου μας και το εβραϊκό επίθετο του Κυρίου «Μεσσίας», που στα ελληνικά μεταφράζεται Χριστός. Ηχητικά δε θυμίζει το μέσον. Στα τροπάρια και το συναξάρι της ημέρας η παρετυμολογία αυτή γίνεται αφορμή να παρουσιασθεί ο Χριστός ως Μεσσίας – μεσίτης Θεού και ανθρώπων,  «μεσίτης καί διαλλάκτης ἡμῶν καί τοῦ αἰωνίου αὐτοῦ Πατρός». «Διά ταύτην τήν αἰτίαν τήν παροῦσαν ἑορτήν  ἑορτάζοντες καί Μεσοπεντηκοστήν  ὀνομάζοντες τόν Μεσσίαν τε ἀνυμνούμεν Χριστόν».

Στο διψασμένο ανθρώπινο γένος η διδασκαλία του Κυρίου ήλθε σαν ύδωρ ζων, σαν ποταμός χάριτος που δρόσισε το πρόσωπο της γης.  Ο Χριστός είναι η πηγή της χάριτος, του ύδατος του αλλομένου εις ζωήν αιώνιον, που ξεδιψά και αρδεύει τις συνεχόμενες από βασανιστική δίψα ψυχές των ανθρώπων. Που μεταβάλλει τους πίνοντας σε πηγές… «Καί γενήσεται αὐτῷ πηγή ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωήν αἰώνιον», είπε στην Σαμαρείτιδα (Ιω.4:14). Που μετέτρεψε την έρημο του κόσμου σε θεοφύτευτο παράδεισο αειθαλών δένδρων φυτεμένων παρά τας διεξόδους των υδάτων του Αγ. Πνεύματος.’’[2]      

Πιθανόν για το λόγο αυτό θεσπίστηκε μετά την εορτή αυτή, η Κυριακή που έπεται να είναι αφιερωμένη στη Σαμαρείτιδα (Αγ. Φωτεινή) και στον αποκαλυπτικό διάλογό της με τον Χριστό, διότι και εκεί γίνεται λόγος για το Μεσσία Χριστό και περί «ύδατος» (την δρόσο του Πνεύματος) και «δίψας» (πνευματικής), όπως και κατά την εορτή της Μεσοπεντηκοστής. (βλ. Ιω.4:10-15).

***


Υπάρχει όμως μία ανακολουθία στην αγιογράφηση της συγκεκριμένης εορτής, με την αντίστοιχη εικόνα που την εξιστορεί.

Ο Χριστός σε κάποιες εικόνες δεν εικονίζεται ώριμος άνδρας υπέρ των τριάκοντα ετών ως όφειλε [3], (σύμφωνα με τα ιστορηθέντα στην Αγ. Γραφή), αλλά ως παιδί μέσα στο ναό, να συζητά μετά των πρεσβυτέρων. Ασφαλώς όλοι κατανοούμε, ότι αυτό το συμβάν έχει σχέση με άλλο περιστατικό που περιγράφεται στο: Λουκ.2:41-52. Εκεί κατά την ημέρα του Πάσχα, ο Χριστός χάνεται και οι γονείς του (ο μνήστωρ Ιωσήφ με τη μητέρα Του -Παναγία) τον αναζητούν. Τελικά «μεθ᾿ ἡμέρας τρεῖς εὗρον αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ» (Λουκ.2:46), μεταξύ των ιεροδιδασκάλων του Ναού να συζητά, θέτοντας ερωτήσεις και δίδοντας απαντήσεις σε θρησκευτικά θέματα ώστε «ἐξίσταντο πάντες οἱ ἀκούοντες αὐτοῦ ἐπὶ τῇ συνέσει καὶ ταῖς ἀποκρίσεσιν αὐτοῦ» (Λουκ.2:47).

Ασφαλώς και εκεί αποκαλύπτεται η Σοφία Του, παρά το νεαρό της ηλικίας Του, αλλά το περιστατικό αυτό δεν έχει καμία σχέση με το γεγονός της Μεσοπεντηκοστής όπως το εξιστορήσαμε εν συντομία…

Σφάλουν λοιπόν οι αγιογράφοι όταν αποδίδουν τη μορφή του Χριστού ως νέου εν μέσω των διδασκάλων στην εικόνα της Μεσοπεντηκοστής. Αυτό επισημαίνει και ο όσιος πατήρ της εκκλησίας μας Άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης σημειώνοντας επί λέξη τα εξής: «Εκείνο όπου η Γραφή και το Ευαγγέλιον φανερώνει δια των ρημάτων, τούτο ο ζωγράφος παριστάνει δια των εικόνων∙ δια ταύτην την αφορμήν οι ζωγράφοι πρέπει να προσέχουν καλά και να ηξεύρουν πρώτον τι λέγει η Γραφή και το Ευαγγέλιον, και ούτω να ζωγραφίζουν κατά το Ευαγγέλιον και την Γραφήν τας εικόνας των… και όχι να ζωγραφίζουν άλλα αντ΄άλλων και αυτά πολλάκις τα ενάντια του Ευαγγελίου και ατοπώτατα. Καθώς είναι το να ζωγραφίζουν τον  Κύριον νέον παίδα αγένειον εν τη Μεσοπεντηκοστή διδάσκοντα, εις καιρόν όπου ο Κύριος τότε ήτον ανήρ τέλειος μετά το βάπτισμα.» [4].


ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΩΝ

[1]. Τρεις είναι οι μεγάλες ετήσιες εορτές των Ισραηλιτών, που τις τιμούσαν με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια: Η 1η είναι η γιορτή του Πάσχα (ή των Αζύμων). Γιόρταζαν την θαυμαστή απελευθέρωσή τους από την δουλεία στους Αιγυπτίους, και την έξοδό τους, προς την γη της επαγγελίας. Η 2η  είναι η γιορτή του Θερισμού (των πρωτογεννημάτων ή γιορτή των εβδομάδων), η αντίστοιχη ιουδαϊκή Πεντηκοστή, την Άνοιξη και η 3η  είναι η γιορτή της Συγκομιδής (γιορτή της Σκηνοπηγίας), τέλη Σεπτέμβρη.

[2].  Ενοριακό Φυλλάδιο 19 Μαϊου 2019, https://kimisitheotokouilioup.gr/2019/05/18/ τι-εορταζουμε-στην-εορτη-τησ-μεσοπεν/

[3]. Σύμφωνα με την παράδοση και νομοθεσία των Ιουδαίων, οι άνδρες είχαν δικαίωμα να λάβουν δημόσια τον λόγο, μετά την ηλικία των 30 ετών. Ο Χριστός ήδη ήταν πάνω από τριάντα ετών όταν άρχισε την δημόσια δραστηριότητά Του.

[4]. Πηδάλιον: ’’ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΕΒΔΟΜΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ, ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ’’. Εκδόσεις: «Αστήρ», Αθήναι 1982.  Υποσημ. (2), σελ. 321.

11 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Τα γράφεις τόσο απλά και κατανοητά τα μεγάλα αυτά γεγονότα π. Δημήτριε γιατί τα γνωρίζεις. Οι άλλοι λένε τα συνηθισμένα γιατί ποτέ δεν θα έψαξαν να βρουν στοιχεία. Μπήκα στο νόημα της γιορτής και ωφελήθηκα.

Ανώνυμος είπε...

Πολύ καλό το άρθρο. Είναι δεσποτική εορτή και νομίζω ότι γίνεται κατάλυση στα πάντα.

π. Δημήτριος Σαββόπουλος είπε...

Προς 6:02 μ.μ.
Ακριβώς γίνεται κατάλυση εις πάντα αφ΄ενος γιατί είναι Δεσποτική εορτή και εορτάζεται σε Αναστάσιμη περίοδο και όχι μέσα σε σαρακοστή όπως η Μεταμόρφωση του Σωτήρος, αφ ετέρου γιατί δεν μπορεί να έχει την ισοτιμία με εορτές αγίων όπου καταλύεται ψάρι, αν πέσουν σε ημέρα νηστείας, όπως λ,χ. του Αγ. απ. Φιλίππου, Αγίων απ. Πέτρου & Παύλου, Γενέθλιο του Τιμίου Προδρόμου, Σύναξη Τιμ. Προδρόμου και εορτές Παναγίας μας.
π. Δημήτριος Χ. Σαββόπουλος

Ανώνυμος είπε...

Με συγχωρείτε, αλλά νομίζω πως σήμερα καταλύεται μόνο ψάρι.
θ.

π. Δημήτριος Σαββόπουλος είπε...

Προς τον αγαπητό αδελφό 4:12 μ.μ. θ.
Να μας το αιτιολογήσετε γιατί τρώμε μόνο ψάρι;
Γιατί στις άλλες Δεσποτικές εορτές είναι κατάλυση εις πάντα ό,τι μέρα και να πέσουν;
π. Δημήτριος Σαββόπουλος

Ανώνυμος είπε...

π.Δημήτριε την ευχή σας.
Συγγνώμη για την παρέμβαση, αλλά αυτό αναφέρεται στο βιβλίο Η ΝΗΣΤΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ, Αρχ. Συμεών Κούτσα, έκδοση της Αποστολικής Διακονίας.
Συγκεκριμένα στην σελίδα 127 αναγράφεται:
Κατάλυση και ψαριού έχουμε μόνο την Τετάρτη της Μεσοπεντηκοστής και την Τετάρτη της Αποδόσεως του Πάσχα.
Επίσης και στη σελ. 130.
Ευχαριστώ.
θ.

Ανώνυμος είπε...


ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΔΕΣΠΟΤΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΕΙΣ ΠΑΝΤΑ, ΕΚΤΟΣ ΑΝ ΣΥΜΠΙΠΤΟΥΝ ΣΕ ΠΕΡΙΟΔΟΥΣ ΝΗΣΤΕΙΩΝ, ΟΠΩΣ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΜΕ ΤΗΝ ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΩΣ.
ΟΤΑΝ ΓΙΟΡΤΑΖΟΤΑΝ ΕΚΤΟΣ ΝΗΣΤΕΙΑΣ, ΕΙΧΕ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΕΙΣ ΠΑΝΤΑ.
Ο ΟΣΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ Ο ΣΤΟΥΔΙΤΗΣ ΑΝΑΦΕΡΕΙ ΟΤΙ ΣΤΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗΣ ΥΠΗΡΧΕ ΚΑΤΑΛΥΣΗ ΕΙΣ ΠΑΝΤΑ.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ είπε...

Καλέ μου φίλε θ. 7:55 μ.μ. η τάξη στην εκκλησίας σε θέματα Χρηστοήθειας πρέπει να έχει και κάποια λογική συνέπεια... εγώ απλά αναρωτιέμαι με ποιά λογική ισχύει αυτό το τυπικό στη συγκεκριμένη ημέρα; Αν είναι λάθος το σκεπτικό μου, δεν έχω θέμα να το διορθώσω. Αν δεν είναι λάθος τότε γιατί να είναι απορριπτέο;
π. Δημήτριος Σαββόπουλος

Ανώνυμος είπε...

Πάλι τα ίδια και τα ίδια! Μια τοπική ή ευρύτερου χαρακτήρα παράδοση, όπως η κατάλυση εις πάντα ή μή την εορτή της Μεσοπεντηκοστής, αποκτά χαρακτήρα "θεολογικής" διαμάχης με "δογματική" χροιά, στην οποία στρατολογούνται, κατά το σύνηθες, μεμονωμένοι Πατέρες, αλλά και τώρα, επιπλέον, η σε άλλες περιπτώσεις καταδικαστέα "λογική συνέπεια" του πολυσεβάστου π. Δημητρίου. Σχήμα, τουλάχιστον, οξύμωρο! Διότι στο ζήτημα της ανάγνωσης των ευχών εις επήκοον στη Θ. Λειτουργία κινδύνευε κάποιος με το να εκλογικευθεί η πίστη του, αντίθετα στο παρόν θέμα της νηστείας ισχύουν οι "λογικές συνέπειες". Δηλαδή, ανάλογα με το τι εξυπηρετεί κάθε φορά το σκοπό μας. Να υποστηρίξουμε με κάθε μέσον την προσωπική μας θέση! Υπάρχει ή δεν υπάρχει σκοπιμότητα ("λήψη του ζητουμένου") πάλι εδώ;
Η Εκκλησία αδελφοί ζει την ενότητα μέσα από την ποικιλία των μορφών στα πρακτικά, με τη θεολογική έννοια και προς αποφυγή παρεξηγήσεως, ζητήματα, όπως η νηστεία! Δεν υπήρξε ποτέ οδοστρωτήρας, ούτε συμμερίζεται βέβαια τα αποκυήματα του εμφιλοχωρούντος στα σπλάχνα της επικίνδυνου και θεολογικώς "κακόδοξου" Γεροντισμού, μιας από τις σύγχρονες παθογένειες και μάστιγες του Εκκλησιαστικού Γεγονότος!
Στη νηστεία, λοιπόν, υπήρχε και υπάρχει ποικιλομορφία, οφειλόμενη κυρίως σε λόγους ποιμαντικής ευθύνης και διάκρισης των κατά τόπους Εκκλησιών. Γι' αυτό και, για όσους κατέχουν τα πράγματα, ένα από τα θέματα της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας (για όσους βέβαια από τους πιστούς (κληρικούς και λαικούς) - που από υπακοή προς τη Μητέρα μας Αγία Ορθόδοξο Εκκλησία του Χριστού και επειδή δεν επιδιώκουν να ορθοτομήσουν αφ' εαυτών τον "λόγον της αληθείας" ως αυθέντες, ωστόσο με νόθα εκκλησιαστικότητα - την αναγνωρίζουν, ήταν και η προσπάθεια διευθέτησης του ζητήματος της νηστείας!
Για όσους μάλιστα από τους καλοπροαίρετους αναγνώστες έχουν ενδιαφέρουν ας διαβάσουν στον παρακάτω σύνδεσμο την σχετική, μάλιστα δια παμψηφίας, απόφαση της Συνόδου : https://www.oac.gr/articlefiles/SYNODOS/%CE%97%20%CF%83%CF%80%CE%BF%CF%85%CE%B4%CE%B1%CE%B9%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%BD%CE%B7%CF%83%CF%84%CE%B5%CE%AF%CE%B1%CF%82%20%CE%BA%CE%B1%CE%B9%20%CE%B7%20%CF%84%CE%AE%CF%81%CE%B7%CF%83%CE%B7%20%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%AE%CF%82%20%CF%83%CE%AE%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%B1.pdf
Λοιπόν, "Στώμεν καλώς" αδελφοί και Πατέρες! "Καθαρθώμεν τα αισθήσεις και οψώμεθα τω απροσίτω φωτί της Αναστάσεως"! Χριστός Ανέστη !

Ανώνυμος είπε...

π. Δημήτριε,
νομίζω ότι δεν επιτρέπεται κατάλυση σε κρέας διότι η Μεσοπεντηκοστή δεν είναι δεσποτική εορτή με την έννοια που είναι οι άλλες δεσποτικές εορτές.
Δεν εορτάζεται κάποιο ιδιαίτερο περιστατικό της ζωής του Κυρίου.
Παρουσία και κήρυγμα του Κυρίου στο Ναό του Σολομώντος έχουμε και άλλες. Όμως δεν τιμώνται ως ιδιαίτερες εορτές. Ούτε καν εορτάζονται ως απλές εορτές (πχ 12ετής στο Ναό)
Η καθιέρωση της Μεσοπεντηκοστής ως "δεσποτικής" εορτής οφείλετε στο ότι ήταν η επίσημη ανακτορική εορτή στη Βασιλεύουσα.

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΑΒΒΟΠΟΥΛΟΣ είπε...

Ο Θεολόγος κ. Χρήστος Ενισλείδης στο βιβλίο του: Ο θεσμός της νηστείας, εκδ. Β. Ρηγόπουλου β΄σελ. 138-139, μας λέγει ότι αρχικά την περίοδο του Πεντηκοσταρίου μέχρι την Κυριακή των Αγίων Πάντων δεν ετηρείτο η νηστεία Τετάρτης και Παρασκευής και παραπέμπει στον Αγ. Επιφάνιο, στον Τερτυλλιανό και στον όσιο Νικόλαο πατριάρχη Κωνστ/πόλεως. Μεταγενέστερα -λέγει- οι μεγάλοι του μοναχικού και ασκητικού βίου θιασώται κατήργησαν την κρεοφαγίαν της Πεντηκοστής και εισήγαγον την ιχθυοφαγίαν. Σεβαστό.
π.Δ.Σ.