ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ Γιατί μία γιορτή με δύο εικονογραφικές εκδοχές; - Υπό π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου

 ΜΕΣΟΠΕΝΤΗΚΟΣΤΗ
Γιατί μία γιορτή με δύο εικονογραφικές εκδοχές;

Υπό π. Δημητρίου Χ. Σαββόπουλου

Με την Μεσοπεντηκοστή  γιορτάζεται   ἡ παρουσία του Χριστού στην  ιουδαϊκή γιορτή της Σκηνοπηγίας. Όλοι οι σχετικοί ύμνοι και το Ευαγγέλιο της γιορτής (Ιω. 7:14-30), κάνουν λόγο για την παρουσία του Χριστού  στη  γιορτή αυτή.   Η Σκηνοπηγία ήταν η τρίτη μεγάλη γιορτή των Ιουδαίων [1]. Γιορταζόταν τέλη Σεπτεμβρίου με αρχές Οκτωβρίου  (Λευ.23:33-36). Διαρκούσε οχτώ μέρες. Με κλάδους δένδρων έφτιαχναν σκηνές στις στέγες των σπιτιών τους, στις αυλές, στους δρόμους, στα χωράφια, στις πλατείες κ.α.. Έμεναν σε αυτές (όσο διαρκούσε ἡ γιορτή) για να θυμούνται τούς πατέρες τους, πού επί σαράντα χρόνια έμεναν σε  σκηνές στην έρημο. Κάθε πρωί πήγαιναν στο Ναό, κρατώντας στα χέρια τους κλάδους φοινίκων, ιτιάς ή μυρτιάς και πρόσφεραν θυσίες. Και ο Χριστός ως Ιουδαίος έμενε σε σκηνή και πήγαινε στο Ναό κρατώντας στα χέρια του κλάδους από φοίνικες ή ιτιάς ή μυρτιάς.

Βρισκόμαστε λοιπόν στο τρίτο και τελευταίο έτος του δημοσίου βίου του Κυρίου. Οι εχθροί Του, αρχιερείς, γραμματείς, φαρισαίοι τροχούσαν τα μαχαίρια τους. Πλησίαζε ἡ γιορτή. (Ιω.7:2). Και ο Χριστός έπρεπε να ανεβεί στο Ναό, δηλαδή στα Ιεροσόλυμα για τη γιορτή της Σκηνοπηγίας. Πήγε στον  Ναό στη μέση της γιορτής, τετάρτη μέρα, (γι’αυτό και ἡ  Μεσοπεντηκοστή γιορτάζεται  Τετάρτη μέρα). «Ἤδη δέ τῆς ἑορτῆς μεσούσης ἀνέβη ὁ Ἰησοῦς εἰς τό ἱερόν καί ἐδίδασκε» (Ιω.7:14).

Οι άρχοντες των Ιουδαίων και οι υπάλληλοι του Ναού, Τον άκουγαν και έμεναν κατάπληκτοι. Και έλεγαν μεταξύ τους: «πῶς οὗτος γράμματα οἶδε μὴ μεμαθηκώς;» δηλ. «Πώς συμβαίνει και ξέρει τόσο  καλά τα ιερά γράμματα, αφού δεν τα εσπούδασε» (Ιω.7:15). «Οὐδέποτε οὕτως ἐλάλησεν ἄνθρωπος, ὡς οὗτος ὁ ἄνθρωπος» δηλ.  «Ποτέ μέχρι τώρα δεν μίλησε άνθρωπος, όπως μιλάει αυτός ο άνθρωπος», (Ιω.7:47). Επειδή λοιπόν την ημέρα αυτή ο Χριστός, με τη διδασκαλία Του απέδειξε τη Σοφία Του στον κόσμο, γι’αυτό και ανήμερα της γιορτής αυτής (της Μεσοπεντηκοστής)  πανηγύριζε και ο  Ναός της Αγίας Σοφίας της Κων/πόλεως, που ήταν αφιερωμένος στην ενυπόστατη Σοφία του Χριστού.

  Ὁ  Χριστός πήγε  και  στο «ἐξόδιον» της γιορτής (Αρ.29:35), την ογδόη και τελευταία ημέρα (Ιω.7:37).    Ήταν η πιο επίσημη. Γινόταν ἡ «τελετή του νερού»  Ιερατείο και λαός ξεκινούσαν το πρωί εν πομπή από το Ναό για την κολυμβήθρα του Σιλωάμ. Ο αρχαιότερος ιερέας έπαιρνε νερό από την κολυμβήθρα και ξαναγύριζαν στο Ναό, όπου τους υποδέχονταν η μουσική του Ναού. «Στάθηκε -τότε- ο Ιησούς» (Ιω.7:37), δείγμα ότι και Αυτός ακολουθούσε την πομπή, και «φώναξε δυνατά: Όποιος διψάει, να έλθει σε Μένα, να πιεί» (Ἰω.7:37).

Επίτηδες φώναξε δυνατά· για να δείξει πόσο σημαντικό ήταν αυτό που θα τους έλεγε: «Όποιος διψάει, να έλθει σε Μένα, να πιεί» (Ἰω.7:37). Σαν να τούς έλεγε:  «Όπως ο διψασμένος μέσα στον καύσωνα ψάχνει για νερό, και μόλις το βρει, το ρουφάει απνευστί, έτσι θέλω να έρχεστε  σε Μένα!» Και πρόσθεσε: «Όποιος πιστεύει σε Μένα, από την κοιλιά  του (καρδιά  του) θα ρέουν ποταμοί ύδατος ζώντος» (Ιω.7:38). «Αυτό το είπε για το Άγιο Πνεύμα,  πού όσοι έχουν πιστέψει σ΄Αυτόν θα το έπαιρναν αργότερα» (Ιω. 7:39), σημειώνει ο Ευαγγελιστής Ιωάννης.

Επειδή μίλησε για το Άγιο Πνεύμα, γι’αυτό και η Εκκλησία μας γιορτάζει το γεγονός αυτό, λίγο πριν την Πεντηκοστή. Για την ακρίβεια: Είκοσι πέντε μέρες μετά από το Πάσχα, συν άλλες εικοσιπέντε μέρες πριν (την Πεντηκοστή). Και γιορτάζεται οχτώ μέρες· την ογδόη μέρα γίνεται η «απόδοση», (όσες γιορταζόταν και η γιορτή της Σκηνοπηγίας).

‘’Το μέσον λοιπόν των δύο αυτών μεγάλων Δεσποτικών Εορτών έφερνε στο νου μας και το εβραϊκό επίθετο του Κυρίου «Μεσσίας», που στα ελληνικά μεταφράζεται Χριστός. Ηχητικά δε θυμίζει το μέσον. Στα τροπάρια και το συναξάρι της ημέρας η παρετυμολογία αυτή γίνεται αφορμή να παρουσιασθεί ο Χριστός ως Μεσσίας – μεσίτης Θεού και ανθρώπων,  «μεσίτης καί διαλλάκτης ἡμῶν καί τοῦ αἰωνίου αὐτοῦ Πατρός». «Διά ταύτην τήν αἰτίαν τήν παροῦσαν ἑορτήν  ἑορτάζοντες καί Μεσοπεντηκοστήν  ὀνομάζοντες τόν Μεσσίαν τε ἀνυμνούμεν Χριστόν».

Στο διψασμένο ανθρώπινο γένος η διδασκαλία του Κυρίου ήλθε σαν ύδωρ ζων, σαν ποταμός χάριτος που δρόσισε το πρόσωπο της γης.  Ο Χριστός είναι η πηγή της χάριτος, του ύδατος του αλλομένου εις ζωήν αιώνιον, που ξεδιψά και αρδεύει τις συνεχόμενες από βασανιστική δίψα ψυχές των ανθρώπων. Που μεταβάλλει τους πίνοντας σε πηγές… «Καί γενήσεται αὐτῷ πηγή ὕδατος ἁλλομένου εἰς ζωήν αἰώνιον», είπε στην Σαμαρείτιδα (Ιω.4:14). Που μετέτρεψε την έρημο του κόσμου σε θεοφύτευτο παράδεισο αειθαλών δένδρων φυτεμένων παρά τας διεξόδους των υδάτων του Αγ. Πνεύματος.’’[2]      

Πιθανόν για το λόγο αυτό θεσπίστηκε μετά την εορτή αυτή, η Κυριακή που έπεται να είναι αφιερωμένη στη Σαμαρείτιδα (Αγ. Φωτεινή) και στον αποκαλυπτικό διάλογό της με τον Χριστό, διότι και εκεί γίνεται λόγος για το Μεσσία Χριστό και περί «ύδατος» (την δρόσο του Πνεύματος) και «δίψας» (πνευματικής), όπως και κατά την εορτή της Μεσοπεντηκοστής. (βλ. Ιω.4:10-15).

***

Υπάρχει όμως μία ανακολουθία στην αγιογράφηση της συγκεκριμένης εορτής, με την αντίστοιχη εικόνα που την εξιστορεί.

Ο Χριστός σε κάποιες εικόνες δεν εικονίζεται ώριμος άνδρας υπέρ των τριάκοντα ετών ως όφειλε [3], (σύμφωνα με τα ιστορηθέντα στην Αγ. Γραφή), αλλά ως παιδί μέσα στο ναό, να συζητά μετά των πρεσβυτέρων. Ασφαλώς όλοι κατανοούμε, ότι αυτό το συμβάν έχει σχέση με άλλο περιστατικό που περιγράφεται στο: Λουκ.2:41-52. Εκεί κατά την ημέρα του Πάσχα, ο Χριστός χάνεται και οι γονείς του (ο μνήστωρ Ιωσήφ με τη μητέρα Του -Παναγία) τον αναζητούν. Τελικά «μεθ᾿ ἡμέρας τρεῖς εὗρον αὐτὸν ἐν τῷ ἱερῷ» (Λουκ.2:46), μεταξύ των ιεροδιδασκάλων του Ναού να συζητά, θέτοντας ερωτήσεις και δίδοντας απαντήσεις σε θρησκευτικά θέματα ώστε «ἐξίσταντο πάντες οἱ ἀκούοντες αὐτοῦ ἐπὶ τῇ συνέσει καὶ ταῖς ἀποκρίσεσιν αὐτοῦ» (Λουκ.2:47).

Ασφαλώς και εκεί αποκαλύπτεται η Σοφία Του, παρά το νεαρό της ηλικίας Του, αλλά το περιστατικό αυτό δεν έχει καμία σχέση με το γεγονός της Μεσοπεντηκοστής όπως το εξιστορήσαμε εν συντομία…

Σφάλουν λοιπόν οι αγιογράφοι όταν αποδίδουν τη μορφή του Χριστού ως νέου εν μέσω των διδασκάλων στην εικόνα της Μεσοπεντηκοστής. Αυτό επισημαίνει και ο όσιος πατήρ της εκκλησίας μας Άγιος Νικόδημος ο αγιορείτης σημειώνοντας επί λέξη τα εξής: «Εκείνο όπου η Γραφή και το Ευαγγέλιον φανερώνει δια των ρημάτων, τούτο ο ζωγράφος παριστάνει δια των εικόνων∙ δια ταύτην την αφορμήν οι ζωγράφοι πρέπει να προσέχουν καλά και να ηξεύρουν πρώτον τι λέγει η Γραφή και το Ευαγγέλιον, και ούτω να ζωγραφίζουν κατά το Ευαγγέλιον και την Γραφήν τας εικόνας των… και όχι να ζωγραφίζουν άλλα αντ΄άλλων και αυτά πολλάκις τα ενάντια του Ευαγγελίου και ατοπώτατα. Καθώς είναι το να ζωγραφίζουν τον  Κύριον νέον παίδα αγένειον εν τη Μεσοπεντηκοστή διδάσκοντα, εις καιρόν όπου ο Κύριος τότε ήτον ανήρ τέλειος μετά το βάπτισμα.» [4].

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΩΝ

[1]. Τρεις είναι οι μεγάλες ετήσιες εορτές των Ισραηλιτών, που τις τιμούσαν με ιδιαίτερη μεγαλοπρέπεια: Η 1^η είναι η γιορτή του Πάσχα (ή των Αζύμων). Γιόρταζαν την θαυμαστή απελευθέρωσή τους από την δουλεία στους Αιγυπτίους, και την έξοδό τους, προς την γη της επαγγελίας. Η 2^η  είναι η γιορτή του Θερισμού (των πρωτογεννημάτων ή γιορτή των εβδομάδων), η αντίστοιχη ιουδαϊκή Πεντηκοστή, την Άνοιξη και η 3^η  είναι η γιορτή της Συγκομιδής (γιορτή της Σκηνοπηγίας), τέλη Σεπτέμβρη.

[2].  Ενοριακό Φυλλάδιο 19 Μαϊου 2019, https://kimisitheotokouilioup.gr/2019/05/18/ τι-εορταζουμε-στην-εορτη-τησ-μεσοπεν/

[3]. Σύμφωνα με την παράδοση και νομοθεσία των Ιουδαίων, οι άνδρες είχαν δικαίωμα να λάβουν δημόσια τον λόγο, μετά την ηλικία των 30 ετών. Ο Χριστός ήδη ήταν πάνω από τριάντα ετών όταν άρχισε την δημόσια δραστηριότητά Του.

[4]. Πηδάλιον: ’’ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΗΣ ΕΒΔΟΜΗΣ ΣΥΝΟΔΟΥ, ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ’’. Εκδόσεις: «Αστήρ», Αθήναι 1982.  Υποσημ. (2), σελ. 321.