Ο άγιος Ειρηναίος και η εποχή μας - Ανδρέας Αλεξόπουλος

Όπως στην εποχή του Ειρηναίου έτσι και στη δική μας ο χριστιανισμός δεν είναι το αυτονόητο πλαίσιο εντός του οποίου διαγράφονται οι πορείες του βίου των ατόμων, η Εκκλησία δεν είναι η επίσημη φωνή η οποία μονοπωλεί τον δημόσιο χώρο. Ο χριστιανισμός είναι μία από τις φωνές του δημόσιου χώρου, η οποία συχνάκις αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό και αμφιβολία. Φυσικά, τουλάχιστον στις κοινωνίες που έχουν αφομοιώσει τα προτάγματα της νεωτερικότητας, ο χριστιανισμός δεν αντιμετωπίζεται με βία και διώξεις, χαίρει νομικής προστασίας (σε αντίθεση με την εποχή του Ειρηναίου), πλην όμως ως ατομική επιλογή, ως δικαίωμα του ατόμου για αυτοδιάθεση, και μαζί με κάθε άλλη θρησκεία ή ιδεολογία. Ο Χριστιανισμός έχει στις μέρες μας απεκδυθεί το προνεωτερικό του "προνόμιο" της επίκλησης της έννομης κρατικής βίας και η Εκκλησία δεν είναι σε θέση να επιβάλλει consensus , οι συνοδικές της αποφάσεις δεν καθίστανται νόμοι του κράτους, στο μέτρο πάντα που το τελευταίο εκκοσμικεύεται. Η Εκκλησία καλείται να διαλέγεται με τους άλλους διαλογικούς εταίρους του δημόσιου χώρου και πολλές φορές να απολογείται, κατά την παράδοση των Απολογητών οι οποίοι ήταν συγκαιρινοί του Ειρηναίου. Ο λόγος της καλείται να ξαναγίνει "κήρυγμα", δηλαδή λόγος ο οποίος σκοπεύει να πείσει, να προτρέψει, να μεταστρέψει, όπως εξάλλου αναφέρει και ο ίδιος ο Ειρηναίος: "Αυτούς μεν, που είναι πραότεροι και επιεικέστεροι, θα τους μεταστρέψεις και θα τους μεταπείσεις ώστε να μην βλασφημούν καθόλου τον Δημιουργό  και Ποιητή" Έλεγχος  ii,31,1,sc 294,σ.326.

 Αυτό ακριβώς καθιστά τον Ειρηναίο αναντικατάστατο για τη σύγχρονη θεολογία, διότι με τον Ειρηναίο δίνεται η ευκαιρία στη θεολογία να μαθητεύσει στην πρωταρχική έκφρασή της, στο "αποστολικό κήρυγμα", να θυμηθεί τη μορφή και το περιεχόμενο του λόγου των απαρχών της. Από κοινού με το ύφος και το περιεχόμενο του λόγου, με τον Ειρηναίο δυνάμεθα να σπουδάσουμε και το ήθος του λόγου ως σύμμετρο προς το περιεχόμενό του: " Μας έδωσε εντολή ο Κύριος όχι μόνο να μη μισούμε τους ανθρώπους, αλλά να αγαπούμε και τους εχθρούς (....) και αυτοί που βλάπτονται να είναι μεγαλόψυχοι και ευεργετικοί προς όσους τους βλάπτουν και να προσεύχονται υπέρ αυτών, ώστε να μετανοήσουν και να μπορέσουν να σωθούν".

 ......θεωρούμε τον Ειρηναίο εξόχως σημαντικό για τη θεολογική σκέψη των ημερών μας διότι ο Ειρηναίος ήταν ο πρώτος θεολόγος ο οποίος στοχάζεται συνειδητά τα κριτήρια της χριστιανικής ταυτότητας, δίνοντας για πρώτη φορά απολογισμό περί "ορθοδοξίας" και "αίρεσης". Επειδή ο 2ος αιώνας ήταν μία περίοδος θεολογικής ρευστότητας και αρκετές ομάδες χαρακτήριζαν τις απόψεις τους ως " χριστιανικές", ο Ειρηναίος προσπαθεί να διευκρινίσει τα κριτήρια χρήσης αυτού του όρου, δηλαδή να ανασύρει τις προϋποθέσεις και τις βάσεις του χριστιανικού κηρύγματος-λόγου από το ημίφως της ασάφειας στη συνειδητή ενάρθρωση, καθιστώντας έτσι τις θεολογικές εκφορές αναστοχαστικές και αυτο-κριτικές, αυτο-συνειδητές. Συναντούμε, λοιπόν, το εξής παράδοξο: παρόλο που ο τρόπος γραφής του Ειρηναίου δεν είναι καθόλου συστηματικός  και τα έργα του  δεν συναντούν τα κριτήρια ενός σύγχρονου ακαδημαϊκού πονήματος συστηματικής θεολογίας, ωστόσο το έργο του Ειρηναίου καθιστά δυνατή κάθε συστηματική θεολογία, η οποία θέλει να αυτοαποκαλείται "χριστιανική", ακριβώς επειδή ο Ειρηναίος της υπενθυμίζει τις προϋποθέσεις, τις αρχές και τα κριτήριά της. Στην σημερινή εποχή στην οποία ο Χριστιανισμός δε συνιστά το αυτονόητο υπαρξιακό πλαίσιο του ανθρώπου, ο θεολογικός λόγος βρίσκεται εκ νέου στη θέση να διεκδικεί ακρόαση εντός ενός πολυφωνικού, και ενίοτε χαοτικού χώρου. Ιδίως σήμερα, που ο Χριστιανισμός έχει επισωρεύσει στους ώμους του μία δισχιλιετή πορεία και παράδοση, οι θεολόγοι αντιμετωπίζουν τη πρόκληση να επαναπροσλάβουν δημιουργικά και κριτικά το παρελθόν και να δια-κρίνουν τί από αυτό το παρελθόν περιττεύει και τί παραμορφώνει την ταυτότητά του. Οι θεολόγοι καλούνται να εμβαθύνουν στις προϋποθέσεις και στις αρχές του χριστιανικού λόγου και να συνειδητοποιήσουν την ταυτότητά τους. Ακριβώς αυτόν τον μόχθο ανέλαβε και ο Ειρηναίος στην εποχή του.

  (Από το βιβλίο, Ανδρέας Αλεξόπουλος Η Αλήθεια της Παράδοσης και η Παράδοση της Αλήθειας, ένας διάλογος με τον άγιο Ειρηναίο Λυώνος, Εκδ. "ΑΡΜΟΣ" 2023,σ.64-67).

 Υάκινθος