Σάββατο 11 Ιανουαρίου 2025

Τελετουργικά θέματα / Ἡ ὑπό τῶν ἐπισκόπων κανονική μνημόνευση τοῦ «Πρώτου» / Γενικές τελετουργικές ὑποχρεώσεις - Μακαριστοῦ Μητροπ. Ζιχνῶν καί Νευροκοπίου Νικοδήμου

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗΣ ΔΕΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

 "Ἡ ἀκρίβεια πρέπει νά διέπει τόν λειτουργό σέ ὅλα. Ἀκρίβεια ὅσον ἀφορᾶ τήν ὥρα ἐνάρξεως τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν, σύμφωνα ἄλλωστε μέ τό ὡρολόγιο πρόγραμμα τῆς οἰκείας Μητροπόλεως. Ἀλλά καί ἀκρίβεια σέ σχέση μέ τή διάρκεια καί τή λήξη τῆς ἱερᾶς ἀκολουθίας. Δέν εἶναι σωστό νά κυμαίνεται καί νά μεταβάλλεται κατά τό δοκοῦν ἡ διάρκεια τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν…. Εἶναι δίκαιη καί εὔλογη ἡ ἀπαίτηση τῶν πιστῶν νά γνωρίζουν, ἐννοεῖται μέ πλήρη συνέπεια, πότε ἀρχίζει καί πότε τελειώνει ἡ ἱερουργία, ὥστε νά κανονίζουν ἀναλόγως τήν προσέλευσή τους ἀλλά καί τίς ἄλλες ἐργασίες τους."  

 
Τελετουργικά θέματα
3. Ἡ ὑπό τῶν ἐπισκόπων κανονική μνημόνευση τοῦ «Πρώτου»
4. Γενικές τελετουργικές ὑποχρεώσεις

Μακαριστοῦ Μητροπ. Ζιχνῶν καί Νευροκοπίου Νικοδήμου

4. Μητροπολίτες τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος (καί ὁποιουδήποτε ἄλλου κλίματος), πού ἱερουργοῦν στήν Κρήτη καί τή Δωδεκάνησο ἤ στήν Εὐρώπη, τήν Ἀμερική καί τήν Αὐστραλία (δηλ. σέ περιοχές τῆς δικαιοδοσίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου) μνημονεύουν τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη καί μόνο, ὅπως καί σέ περιοχή τῆς δικαιοδοσίας ἄλλου Πατριαρχείου, Ἀλεξανδρείας, Ἀντιοχείας, Ἱεροσολύμων, Ρωσίας κ.λπ. μνημονεύουν, καθώς προείπαμε, ὑποχρεωτικῶς, τόν Πατριάρχη τοῦ ἀντίστοιχου Θρόνου καί μόνον αὐτόν, καί ὄχι κατά τήν προσωπική ἀναφορά καί ἐξάρτηση (ἐφαρμογή τῆς α´ ἀρχῆς τοῦ τόπου). Ἐάν κάπου ἐφαρμόζεται ἡ ἄλλη ἀρχή (τοῦ προσώπου) καί οἱ ἀρχιερεῖς πού ἱερουργοῦν στούς προαναφερθέντες τόπους μνημονεύουν κατά τήν προσωπική τους ἀναφορά καί ἐξάρτηση, τοῦτο γίνεται μέ τό σκεπτικό ὅτι Ἐκκλησιαστική Ἀρχή τοῦ τόπου εἶναι ὁ οἰκεῖος Μητροπολίτης ἤ Ἀρχιεπίσκοπος, καί ἐμμέσως ὁ Πατριαρχικός Θρόνος· γι᾽ αὐτό οἱ ἱερουργοῦντες Ἀρχιερεῖς, ὡς ἰσοβάθμιοι πρός τόν οἰκεῖο Ἱεράρχη τοῦ τόπου, ἐφαρμόζουν τήν ἀρχή τοῦ προσώπου στή μνημόνευση. Εἶναι ἀκριβέστερο νά πράττουν  ὅπως ἐκεῖνοι πού ἐφαρμόζουν τήν ἀρχή τοῦ τόπου, πράγμα πού ταιριάζει καί μέ τήν ἑνότητα στήν ἱερουργία, ὥστε νά μή διαφοροποιοῦνται οἱ αναφορές στούς συλλειτουργούς Ἀρχιερεῖς.

 Ἐπίσκοποι (Ἐπαρχιοῦχοι, τιτουλάριοι, βοηθοί, χωρεπίσκοποι) μνημονεύουν τόν οἰκεῖο τους μητροπολίτη ἤ Ἀρχιεπίσκοπο, μόνον στήν περιοχή τῆς δικαιοδοσίας του. Ἔξω ἀπό αὐτήν τήν περιοχή μνημονεύουν τόν κατά τόπον μητροπολίτη ἤ Ἀρχιεπίσκοπο. Π.χ., ὁ βοηθός ἐπίσκοπος Θεσσαλονίκης, στή μητροπολιτική περιφέρεια Θεσσαλονίκης μνημονεύει τόν Γέροντά του μητροπολίτη· στήν Ἀθήνα ὅμως ἤ στά Ἰωάννινα μνημονεύει τόν Ἀρχιεπίσκοπο Ἀθηνῶν ἤ τόν μητροπολίτη Ἰωαννίνων, ἀντίστοιχα, διότι εἶναι κατώτερός τους κατά ἱεραρχικό τίτλο. Ὁμοίως καί ὁ βοηθός ἐπίσκοπος τοῦ Ἀθηνῶν ἤ ὁ χωρεπίσκοπος Κύπρου ἤ κάποιος ἀπό τούς βοηθούς ἐπισκόπους τοῦ Πατριάρχη στήν Κωνσταντινούπολη, ἄν ἱερουργεῖ στήν Πάτρα ἤ στό Λονδίνο ἤ στή Νέα Ὑόρκη ἤ στά Κύθηρα, μνημονεύει τόν κατά τόπον μητροπολίτη ἤ Ἀρχιεπίσκοπο (καί ὄχι τόν κύρίαρχο καί Γέροντά του μητροπολίτη, Ἀρχιεπίσκοπο ἤ Πατριάρχη).

Ἐπίσκοπος πού συλλειτουργεῖ μέ μητροπολίτη ἤ μητροπολίτες μνημονεύει κανονικῶς τόν προεξάρχοντα μητροπολίτη (καί ὄχι τόν Γέροντά του), γιά τόν λόγο πού ἀναφέραμε στήν ἀρχή. Ἔτσι, στή χειροτονία τοῦ Τρίκκης Διονυσίου [Χαραλάμπους, 1959-1970], ὁ προεξάρχων Φθιώτιδος Ἀμβρόσιος [Νικολαΐδης, 1932-1960] ὑπέδειξε στόν τότε χωρεπίσκοπο Σαλαμῖνος (καί νῦν [1966] Πάφου) Γεννάδιο [τόν Μαχαιριώτη, μητρ. Πάφου 1959-1973] νά τόν μνημονεύσει, ὅπως καί ἔγινε. Ὁμοίως, ὁ Λαρίσης Δωρόθεος [Κοτταρᾶς, μητρ. Λαρίσης 1935-1956] (κι ἔπειτα Ἀθηνῶν [1956-1957]) ὑπέδειξε στόν ἐπίσκοπο Καρυουπόλεως (νῦν [1966] Δρυϊνουπόλεως) Χριστόφορο [Χατζῆ, μητρ. Δρυϊνουπόλεως 1956-1967] νά τόν μνημονεύσει, καί τόν μνημόνευσε. Κατά μείζονα λόγο, ὁ ἐπίσκοπος Ἀπαμείας (νῦν [1966] Ρόδου) Σπυρίδων [Συνοδινός, μητρ. Ρόδου 1951-1988], συλλειτουργώντας κατά τή χειροτονία τοῦ ἐπισκόπου Εὐρίπου (ἔπειτα Ζακύνθου) Ἀλεξίου [Ἰγγλέση, μητρ. Ζακύνθου 1957-1966], μνημόνευσε τόν προεξάρχοντα Ἀθηνῶν Σπυρίδωνα [Βλάχο, 1949-1956] καί ὄχι τόν Γέροντά του Θεσσαλονίκης Γεννάδιο [Ἀλεξιάδη, 1912-1951].

 5. Σέ χηρεύουσα ἐπαρχία, στή μέν Ἐκ κλησία τῆς Ἑλλάδος, ἐφ᾽ ὅσον ὁριστεῖ τοποτηρητής πλησιόχωρος μητροπολίτης (ἤ βοηθός ἐπίσκοπος), αὐτός μνημονεύεται στίς ἱερουργίες· ἄν ὁ τοποτηρητής εἶναι πρεσβύτερος, τότε οἱ ἱεροπρακτοῦντες μνημονεύουν τήν Ἱερά Σύνοδο. Στό κλίμα, ὅμως, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί ἀλλοῦ, στίς χηρεύουσες ἐπαρχίες μνημονεύεται πάντοτε ὁ Πατριάρχης. Ἀρχιερεῖς πού ἱερουργοῦν σέ χηρεύουσα ἐπαρχία μνημονεύουν σύμφωνα μέ τίς προαναφερθεῖσες ἀρχές. Οἱ βοηθοί ἐπίσκοποι, ὅταν χηρεύει ὁ Ἀρχιεπισκοπικός Θρόνος Ἀθηνῶν, μνημονεύουν τόν Τοποτηρητή. Ὅταν χηρεύει ὁ Πατριαρχικός Θρόνος, οἱ ἀρχιερεῖς ὅπως καί οἱ ὑπόλοιποι κληρικοί, δέν μνημονεύουν τόν Τοποτηρητή ἀλλά «πάσης ἐπισκοπῆς ὀρθοδόξων».

6. Τέλος, γιά τήν ἱστορία, σημειώνεται ὅτι κατά τίς ἑορτές πού τελέστηκαν γιά τή χιλιετηρίδα τοῦ Ἁγίου Ὄρους (1963), οἱ Πατριάρχες καί Προκαθήμενοι τῶν Ὀρθόδοξων Αὐτοκέφαλων Ἐκκλησιῶν πού συλλειτούργησαν μέ τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη, μνημόνευσαν ὅλοι τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα [1948-1972], γιά τά πρεσβεῖα του στήν καθόλου Ὀρθοδοξία, ἄν καί κάθε Πατριάρχης θά μποροῦσε νά μνημονεύσει «πάσης ἐπισκοπῆς ὀρθοδόξων», ὅπως γίνεται κατά τίς συλλειτουργίες τῶν ἄλλων Πατριαρχῶν μεταξύ τους. Στήν Ἁθήνα, δέ, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρυσόστομος Β´ [Χατζησταύρου, 1962-1967], ὅταν συλλειτούργησε μέ τόν ἴδιο Οἰκουμενικό Πατριάρχη, μνημόνευσε πάσης ἐπισκοπῆς Ὀρθοδόξων καί τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης μνημονεύει (χωρίς τό «ἐν πρώτοις») ὡς ἑξῆς: «Μνήσθητι, Κύριε, πάσης ἐπι σκοπῆς Ὀρθοδόξων, ὀρθοτομούντων τόν λόγον τῆς σῆς ἀληθείας».

Πβ. καί Πάμφιλος Μελισσηνός, «Περὶ τοῦ κανονικοῦ μνημονεύματος τοῦ ὀνόματος τοῦ Ἐπισκόπου», Ἐκκλησιαστικὴ Ἀλήθεια 23 (1903) 136 κ.ἑ.

4. Γενικές Τελετουργικές Ὑποχρεώσεις

Κρίνουμε σκόπιμο καί ἀπαραίτητο νά προσθέσουμε ἐδῶ ὅσα ἐκθέσαμε σέ ἄλλη συναφῆ εὐκαιρία (βλ. Β´ Ἱερατικὸν Συνέδριον τῶν κληρικῶν τῆς Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν, 1961, σ. 125 κ.ἑ.), πού ἀναφέρονται στίς θεμελιώδεις βασικές ἀρχές, οἱ ὁποῖες πρέπει νά κατευθύνουν ὅλους τούς κληρικούς στή διεξαγωγή κάθε τελετουργίας.

Οἱ θεμελιώδεις βασικές ἀρχές καί ὑποχρεώσεις τῶν τελετουργούντων εἶναι οἱ ἑπόμενες:

1. Ἡ ἀκρίβεια πρέπει νά διέπει τόν λειτουργό σέ ὅλα. Ἀκρίβεια ὅσον ἀφορᾶ τήν ὥρα ἐνάρξεως τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν, σύμφωνα ἄλλωστε μέ τό ὡρολόγιο πρόγραμμα τῆς οἰκείας Μητροπόλεως. Ἀλλά καί ἀκρίβεια σέ σχέση μέ τή διάρκεια καί τή λήξη τῆς ἱερᾶς ἀκολουθίας. Δέν εἶναι σωστό νά κυμαίνεται καί νά μεταβάλλεται κατά τό δοκοῦν ἡ διάρκεια τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν. Οὔτε ἐπιτρέπεται νά ἐπαφίεται στόν μουσικολογικό οἶστρο τῆς ψαλμωδίας –γιατί ὄχι Ἀπομονωμένη λεπτομέρεια ἀπό ψηφιδωτό πού εἰκονίζει τόν Ἠσαῦ νά κυνηγᾶ καί στήν ἀμετροέπεια πολλῶν σχοινοτενῶν κηρυγμάτων– ἡ ταλαιπώρηση τοῦ ἐκκλησιάσματος πού ὡς ἐπί τό πλεῖστον στέκεται ὄρθιο, διότι ἔτσι ἀποχωρεῖ ἀπό τόν ναό. Εἶναι δίκαιη καί εὔλογη ἡ ἀπαίτηση τῶν πιστῶν νά γνωρίζουν, ἐννοεῖται μέ πλήρη συνέπεια, πότε ἀρχίζει καί πότε τελειώνει ἡ ἱερουργία, ὥστε νά κανονίζουν ἀναλόγως τήν προσέλευσή τους ἀλλά καί τίς ἄλλες ἐργασίες τους. Καταντᾶ φαῦλος κύκλος αὐτό που συνήθως παρατηρεῖται, νά ἀργοπορεῖ δηλαδή ἡ διεξαγωγή τῆς ἱερᾶς ἀκολουθίας, ἐπειδή καθυστεροῦν νά ἔλθουν οἱ πιστοί στόν ναό, καί οἱ πιστοί πάλι νά ἐπιβραδύνουν τήν προσέλευσή τους, ἐφ᾽ ὅσον γνωρίζουν ὅτι ἐπιβραδύνεται ἡ ἀκολουθία. Ἡ πεῖρα διδάσκει ὅτι αὐτό δέν συμβαίνει σέ ὅσους ναούς ὑπάρχει ἀκρίβεια ἔναρξης καί λήξης τῶν ἱερῶν ἀκολουθιῶν.

Ἀλλά ἡ ὑποχρέωση τῆς ἀκρίβειας ἀφορᾶ ἐπίσης τήν ἴδια τή διεξαγωγή τῆς ἀκολουθίας, ὥστε νά εἶναι σύμφωνη μέ τίς τυπικές διατάξεις τῆς Ἐκκλησίας, ἀπό τίς ὁποῖες δέν ἐπιτρέπονται παρεκκλίσεις.

Πηγή: Εφημέριος, Ἰανουάριος - Φεβρουάριος 2025 Τεῦχος 1ον σελ. 42-44

________________________

Τελετουργικά θέματα 1. Ἀρχιερατικές χοροστασίες καί Λειτουργίες ΕΔΩ

Τελετουργικά θέματα  2. Ἀρχιερατικό συλλείτουργο ΕΔΩ


Δεν υπάρχουν σχόλια: