Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΑΘΗΝΑΓΟΡΑΣ Ὁ ρηξικέλευθος ὁραματιστής καί διάκονος τῆς καταλλαγῆς Ἑνότητα τῆς Ὀρθοδοξίας καί τῆς Οἰκουμένης - Γρηγόριος Λαρεντζάκης

Η ΔΙΑΛΕΞΗ ΤΟΥ ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΛΑΡΕΝΤΖΑΚΗ 

ΣΤΗΝ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗ ΑΘΗΝΑΓΟΡΑ 

ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΟΥ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ

Ο ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ 

ΑΘΗΝΑΓΟΡΑΣ

Ὁ ρηξικέλευθος ὁραματιστής 

καί διάκονος τῆς καταλλαγῆς

Ἑνότητα τῆς Ὀρθοδοξίας καί τῆς Οἰκουμένης

Γρηγορίου Λαρεντζάκη 

Ἄρχοντος Μέγα Πρωτονοταρίου 

τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας

Καθηγητοῦ τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Graz Αὐστρίας

Ἀποτελεῖ ἰδιαίτερη τιμή καί χαρά, διότι μοῦ δίδεται σήμερα ἡ εὐκαιρία νά ἀναπολήσουμε μαζί ὁράματα καί προσδοκίες, μηνύματα καί ἔργα ἑνός μεγάλου ἀνδρός τῆς Ἐκκλησίας μας, τοῦ Μακαριστοῦ καί μεγάλου ἐκείνου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, ὁ ὁποῖος σημάδεψε τό Πατριαρχεῖο μας, τήν Ἐκκλησία μας καί τό Χριστιανισμό γενικά! Καί ὀφείλω νά ὁμολογήσω, ὅτι ἡ σημερινή μου ὁμιλία δέν στηρίζεται μόνο στήν μελέτη συγγραμμάτων καί ἐπισήμων κειμένων, ἀλλά τρέφεται ἀπό ζωντανές ἐμπειρίες, τίς ὁποῖες εἶχα τήν τύχη νά βιώσω καί οἱ ὁποῖες ἔχουν χαραχθεῖ ἀνεξίτηλα στό εἶναι μου καί ἔχουν ἐπηρεάσει καθοριστικά ὁλόκληρη τή ζωή καί τό ἔργο μου μέχρι σήμερα:

Ἐνθυμοῦμαι καί πάλι, πάνω ἀπό 50 χρόνια ἀπό τή φοίτησή μου στήν ἀδίκως σιωποῦσα γεραρά μας Τροφό Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης τό μεγάλο μας Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα, ἀκόμη ὡς φοιτητής στή Σχολή μας ἐκεῖ, τήν ὁποία ἀγαποῦσε καί στήριζε πολύ καί ὅπου ἐρχόταν τακτικά καί μᾶς ἔβλεπε καί τόν βλέπαμε πρόσωπο πρός πρόσωπο καί ἐκκλησιαζόταν μαζί μας καί ἔτρωγε μαζί μας στήν κοινή τράπεζα καί συνομιλοῦσε μαζί μας στόν κῆπο τῆς Σχολῆς:

Ἦταν καλά τά σῦκα;.Ποιά σῦκα, Παναγιώτατε; Τά σῦκα ἀπό τή συκιά! Μοῦ εἶπε ὁ Πατριάρχης στόν κῆπο τῆς Σχολῆς, σέ εἶδα πάνω στή συκιά. Δέν ἤμουν ἐγώ στή συκιά, Παναγιώτατε, -προσπάθησα νά σώσω τήν ἀθωότητά μου. Μά ἀφοῦ σέ εἶδα πάνω στή συκιά! Μά δέν ἤμουν ἐγώ.-Εἶναι αὐστηροί οἱ καθηγηταί σας; Ἄλλαξε θέμα ὁ Πατριάρχης….. 

Μετά ἀπό χρόνια ἤμουν στή Μητρόπολη Αὐστρίας στή Βιέννη καί διηγήθηκα τήν ἱστορία μπροστά στόν τότε Αὐστρίας Χρυσόστομο καί στό μακαριστό μου Σχολάρχη,Μητροπολίτη Σταυρουπόλεως Μάξιμο. Καί ὁ Μητροπολίτης Μάξιμος μέ ἐρωτᾶ: Καί σύ τί ἔκανες; Τίποτα, ἀπάντησα. Καλά δέν κατάλαβες ὅτι ὁ Πατριάρχης ἤθελε νά τοῦ κόψεις σῦκα; Καί γιατί δέν μοῦ τό εἶπε; Μά σοῦ τόλεγε συνέχεια καί σύ δέν καταλάβαινες…… Ἔπρεπε νά καταλάβαινα τί ἤθελε ὁ Πατριάρχης... ὅμως δέν κατάλαβα. Σήμερα θά καταλάβαινα, ἀλλά δέν εἶμαι βέβαιος, ὅτι θά μποροῦσα νά ἀνέβω στή συκιά.....! Ἡ διακριτικότητα καί ἡ λεπτότητα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου ἀπέναντι σέ ἕνα φοιτητή τοῦ στέρρησε τά σύκα.

Πράγματι μεγάλος ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας!

Μᾶς ὁμιλοῦσε, λοιπόν, γιά διάφορα θέματα καί μᾶς συμβούλευε καί μᾶς ἔλεγε ποιές δυνατότητες θά εἴχαμε σέ ὅλο τόν κόσμο νά δράσουμε καί νά ὑπηρετήσουμε τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ καί τό Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο. «Ἔχομε θέσεις καί στήν Εὐρώπη, ἔχομε θέσεις καί στήν Ἀμερική, ἔχομε θέσεις καί στήν Αὐστραλία», βροντᾶ στά αὐτιά μου μέχρι σήμερα ἡ βροντερή του φωνή. Ξαφνικά ἄνοιγε καί ὁ δικός μας ὁρίζοντας καί ὀνειροπολούσαμε τή ζωή μας στίς νέες αὐτές διαστάσεις ὁλοκλήρου τοῦ κόσμου. Τά ὁράματά τοῦ μεγάλου αὐτοῦ Πατριάρχου γινόταν σχεδόν ἄθελά μας καί δικά μας ὁράματα καί προσδοκίες καί προγράμματα! Καί ὡς ἄριστος παιδαγωγός, γιά νά μᾶς δείξει ὅτι ὑπάρχει πράγματι αὐτός ὁ πολυδιάστατος καί πλούσιος κόσμος μᾶς ἔφερνε στήν Τροφό ἐκείνη Σχολή καί ὅλους τούς ὑψηλούς ἐπισκέπτες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, εἴτε Πατριάρχες ἦταν αὐτοί, π.χ. ὁ Πατριάρχης Βουλγαρίας Κύριλλος τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1962, ἤ ὁ Πατριάρχης τῶν Ἀρμενίων στήν Κωνσταντινούπολη Σνόρκ Καλουστιάν τήν 13/3/1962, εἴτε Ἀρχιεπίσκοποι, ὅπως ὁ Παλαιοακαθολικός Ἀρχιεπίσκοπος Οὐτρέχτης Andreas Ringl τό 1964 καί ὁ Ἀγγλικανός Ἀρχιεπίσκοπος Καντουαρίας Michael Ramsey τό 1964, εἴτε ὀρθόδοξοι ἦταν εἴτε ὄχι, Ἀγγλικανοί, Παλαιοκαθολικοί, Ρωμαιοκαθολικοί, Ἀρμένιοι κλπ. Καί μᾶς ἐμφύτευε στό εἶναι μας αὐτή τήν πίστη καί τήν πεποίθηση τῆς καθολικότητας τῆς σωτηρίας καί τῆς οἰκουμενικότητας τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Χριστιανισμοῦ, χωρίς μικροπρέπειες, ἀνταγωνισμούς καί ἐθνικισμούς, οἱ ὁποῖοι μέχρι σήμερα δυστυχῶς ταλαιπωροῦν καί τήν Ἐκκλησία μας. Μᾶς ἔδιδε τή δυνατότητα νά γίνομε κοινωνοί τῆς ζωῆς τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί μάρτυρες κασμοϊστορικῶν γεγονότων, τά ὁποία ἄλλαζαν τήν πορεία τοῦ Χριστιανισμοῦ μέ τίς πρωτοβουλίες τοῦ σεπτοῦ μας Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τοῦ Μεγάλου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, ὅπως συνεχίζουν νά πράττουν μέχρι σήμερα καί οἱ Διάδοχοί του, ὅπως πράττει ἀόκνως καί ἀπερίσπαστα ὁ νῦν Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ὁ Α΄, ἀνεξάρτητα ἄν αὐτό γίνεται ἀπό ὅλους κατανοητό καί ἐάν ἐκτιμᾶται καί ἀξιολογεῖται σωστά! ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος ἐτόνιζεν ἐδῶ στήν Ἀκαδημία κατά τήν συνεδρίαση τῆς Κεντρικῆς Ἐπιτροπῆς τοῦ Παγκοσμίου Συμβουλίου τῶν Ἐκκλησιῶν τήν: «Οἱ τελευταῖοι ἀπόφοιτοι τῆς Χάλκης ὑπηρετοῦν σήμερα ἀπό τήν Αὐστραλία καί τή Νέα Ζηλανδία μέχρι καί σέ πολλές χῶρες τῆς Εὐρώπης. Ἐδώ, στήν Κρήτη, ὁ ἀρχιεπίσκοπος Εἰρηναῖος εἶναι, ἐπίσης, ἀπόφοιτος τῆς Χάλκης καί ὄλοι οἱ ἀπόφοιτοι τῆς Χάλκης εἶχαν αὐτό τό οἰκουμενικό πνεῦμα, πού διακρίνει καί χαρακτηρίζει τό Οἰκουμενικό μας Πατριαρχεῖο, γι' αὐτό καί ὅλοι οἱ Χαλκίτες θεολόγοι εἶναι ἕτοιμοι νά συνεργαστοῦν καί συνεργάζονται πράγματι μέ τούς ἄλλους ἀδελφούς μας Χριστιανούς σέ ὅλα τά οἰκουμενικά φόρα καί σε ὅλες τίς οἰκουμενικές ἐπιτροπές καί πρωτοβουλίες.»

Ποιός ἦταν, λοιπόν, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας; 

Πῶς θά τολμοῦσε κανείς νά τόν περιγράψει;

Ὁ Μακαριστός Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἐβίωνε τήν πραγματικότητα τῆς κοινωνίας καί τῶν ὀδυνηρῶν προβλημάτων τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς του καί διέβλεπε τήν κατάσταση τοῦ μέλλοντος. Ἡ ἀπομόνωση τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν προξενοῦσε ἄλγος στόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη, ἀλλά καί ὁ κατατεμαχισμός ὁλοκλήρου τοῦ Χριστιανισμοῦ τοῦ δημιουργοῦσε αἰσθήματα πόνου καί θλίψεως. Παρ’ ὅλα ταῦτα ὑπῆρξε ἡγέτης δυναμικός καί αἰσιόδοξος, ὁραματίζετο μίαν Ὀρθοδοξίαν ἐνωμένη καί μεγαλουργοῦσα, μίαν Ὀρθοδοξία τῆς κοινῆς ὁμολογίας πίστεως μέ ἀγάπην καί λειτουργικήν, μυστηριακήν κοινωνίαν, ἀλλά καί μίαν Ὀρθοδοξίαν τῆς κοινῆς μαρτυρίας τῆς ὀρθῆς πίστεως ἐντός καί ἐκτός τῶν ὁρίων της, ἐν ἀγάπῃ καί ἀληθείᾳ, ἀνά τά πέρατα τοῦ κόσμου, πρός τίς ἄλλες χριστιανικές Ἐκκλησίες καί Ὁμολογίες. Ἤλπιζε στήν καταλλαγή καί ὁμόνοια ὁλοκλήρου τοῦ χριστιανικοῦ κόσμου, ὁ ὁποῖος θά μαρτυροῦσε ἀπό κοινοῦ Χριστόν ἐσταυρωμένον καί ἀναστημένον πρός ἀντιμετώπιση τῶν παγκοσμίων καί τῶν τοπικῶν συγκεκριμένων ὑπαρξιακῶν προβλημάτων τῶν ἀνθρώπων καί τῶν λαῶν. Αὐτό ἦταν τό ὅραμά του, ὁ στόχος του, ἀλλά καί ἡ κινητήριος δύναμη τῆς Πατριαρχίας του. Ἀπό τήν πρώτη στιγμή τῆς δημόσιας ἐκφράσεώς του ὡς Οἰκουμενικός Πατριάρχης θέτει ἕνα βιβλικό χωρίο ὡς κορωνίδα καί ἀφετηρία καί τοῦ Ἐνθρονιστηρίου του Λόγου στόν Πάνσεπτο Πατριαρχικό Ναό τοῦ Ἁγίου Γεωργίου, στό Φανάρι, τήν 27ην Ἰανουρίου 1949: «Ἀναστάς, πορεύου σύν αὐτοῖς μηδέν διακρινόμενος» (Πράξεων 1, 20). «Οὕτως ἤκουσα εὐλαβῶς καί οὕτως ἡρμήνευσα, τολμήσας, τήν φωνήν τοῦ Κυρίου...»1  ὁμολογεῖ Ἀθηναγόρας ὁ Α΄: «μηδέν διακρινόμενος»! Τήν ἐποχή του τή χαρακτήριζε ὡς ἑξῆς: «Εἰς τάς κοινωνίας, ἀναστατώσεις διαρκεῖς... Πάθη θρησκευτικά, ἐμφύλιοι σπαραγμοί, κρίσεις οἰκονομικαί, συγκρούσεις συμφερόντων. Ἀστάθειαι πολιτικαί... Ἡ πνευματική ἀναρχία ζητεῖ νά καταρρίψῃ τάς αἰωνίους ἀρχάς καί ἀληθείας. Ἡ οἰκογένεια τρίζει εἰς τά θεμέλιά της... Ἀμφισβητεῖτε ὅτι ὁ ἄνθρωπος ταράσσεται ὑπό δεινῆς κρίσεως πνευματικῆς, ἠθικῆς, οἰκογενειακῆς, κοινωνικῆς, οἰκονομικῆς κτλ.;»2

Σέ ποιά ἐποχή κρίσεως ἀναφερόταν ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας; Στήν ἐποχή του ἤ μήπως προφητικά καί στήν ἐποχή μας; Καί ποιό ὑπῆρξε τό μήνυμα τοῦ Πατριάρχου στόν προγραμματικό του λόγο; «Κηρύττω ἀπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ τούτου Θρόνου τό κήρυγμα τῆς ἐλπίδος καί ἔτι καθ’ ὑπερβολήν τῆς πίστεως εἰς μίαν αὔριον καλυτέραν.» Ὅμως δέν ἀρκοῦν μόνον λόγοι. Ἀπαραίτητητη εἶναι καί «χριστιανική θέλησις χαλυβδίνη πρός πραγμάτωσιν αὐτῶν», ἐτόνιζεν.

Ἐκτός τῆς αἰσιοδοξίας αὐτῆς ἔστελνε καί ἕνα σοβαρό μήνυμα στούς συγχρόνους του, ἀλλά καί στίς ἑπόμενες γενεές καί σέ ὁλόκληρη τήν Ὀρθοδοξία: Τήν ἀνάγκη τῆς στενῆς συνεργασίας μέ ὅλες τίς δυνάμεις, τῆς καταλλαγῆς καί τῆς εἰρηνικῆς συνυπάρξεως. Δέν μπορῶ μόνος μου νά πραγματοποιήσω καί νά ἐφαρμόσω τίς ἐντολές τοῦ Χριστοῦ γιά ὅλην τήν Ἐκκλησία. Εἶναι ἀπαραίτητη, ἐτόνιζεν ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης, εἶναι ἀπαραίτητη ἡ ἐμπιστοσύνη καί ἡ συνεργασία 1ον) ἐντός τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, μέ τούς κληρικούς καί λαϊκούς, τούς ὁποίους ἀποκαλεῖ ἀδελφούς καί φίλους καί συνεργάτας.3 «Θά συνεργασθῶμεν», τούς διαβεβαίωνε.

2ον) μεταξύ ὅλων τῶν Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν: «Περικλείομεν ἐντός ἡμῶν ὁλόκληρον τήν Ὀρθόδοξον ἡμῶν Ἐκκλησίαν. Διό καί ἀπευθύνω πρός πάντας ἀνεξαιρέτως, τούς Ἁγιωτάτους Ὀρθοδόξους Πατριάρχας καί Ἀρχιεπισκόπους, τόν ἐν Χριστῷ ἀδελφικόν ἀσπασμόν μετ’εὐλαβείας βαθυτάτης, ἀλλά καί διαβεβαιώσεως κατηγορηματικῆς, ὅτι ἐν τῇ ἱερᾷ αὐτῶν προσπαθείᾳ πρός περιφρούρησιν τῆς Ἐκκλησίας καί διατήρησιν τῶν ἠθικῶν τῆς ζωῆς ἀξιῶν εὑρίσκομαι παρά τό πλευρόν αὐτῶν, ταπεινός συνέκδημος καί συνεργάτης.»4  Καί ἐγνώριζε πόσον δύσκολη εἶναι ἡ συνεργασία καί μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν. Καί πρέπει νά ἀναφέρω καί μέχρι σήμερα.

3ον) Τό ἑπόμενο μήνυμα ἀπευθύνει χωρίς καμμία διάκριση, «μηδέν διακρινόμενος», «μετ’ ἀπεράντου σεβασμοῦ ἀδελφικόν ἐν Χριστῷ ἀσπασμόν καί πρός τούς σεπτούς ἀρχηγούς τῶν ἄλλων Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν, τῆς σεβασμίας Ρώμης, τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀγγλίας τῆς Ἐπισκοπελιανῆς καί τῶν λοιπῶν Προτεσταντικῶν, χεῖρα ὀρέγων καί αὐτοῖς εἰς συνεργασίαν ἀπέναντι τῶν κατά τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς κοινωνίας κινδύνων.»5  Ὁ Πατριάρχης τῆς καταλλαγῆς καί τοῦ ὁράματος τῶν διαλόγων ἁπλώνει τό χέρι τῆς ἀγάπης καί τῆς συμφιλιώσεως καί τῆς συνεργασίας, διότι οἱ κίνδυνοι κατά τῆς Ἐκκλησίας καί τῆς κοινωνίας εἶναι ὄντως πολλοί καί μεγάλοι.

4ον) Προχωρεῖ ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί ἀναφέρει τόν ἑπόμενο χαιρετισμό του: «Εὐτυχίαν δοκιμάζω μή διακρινόμενος καί ὡς πρός τά λοιπά Θρησκεύματα. Διό καί θερμότατα χαιρετῶ τούς Μουσουλμάνους ἀδελφούς...»6

Τά πεδία δράσεως εἶναι πολλά: Ἐντός τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, οἱ διορθόδοξες σχέσεις, ὁ διαχριστιανικός, οἰκουμενικός διάλογος, ὁ διαθρησκειακός διάλογος καί ὁ κοινωνικός καί πολιτικός χῶρος. Τά μηνύματα αὐτά τά ἐξαπέλυσε σέ μιά ἐποχή, κατά τήν ὁποία ὅλα αὐτά ἐθεωροῦντο μόνο θεωρία, ἄν ὄχι καί οὐτοπία. Παρόλα ταῦτα. Ὁ ρηξικέλευθος καί πρωτοπόρος, πραγματικός Ἡγέτης, ἔβλεπε τά παρόντα καί προέβλεπε τά μέλλοντα καί ἀναγκαῖα. Αὐτή ἦταν ἡ πίστη καί ἡ πεποίθησή του, ἡ ὁποία ἐνέπνεε καί ἔπειθε.

Δυστυχῶς δέν τό ἐπιτρέπει σήμερα ὁ χρόνος νά ἀναφερθοῦν λεπτομερῶς καί νά ἀξιολογηθοῦν καταλλήλως ὅλες οἱ πολυδιάστατες δραστηριότητες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, οἱ ὁποῖες ἀποδεικνύουν ὅτι πράγματι δέν ἔμεινε μόνο στούς λόγους καί τά μηνύματα τοῦ ἐνθρονιστηρίου του Λόγου, ἀλλά καί ὅτι τούς λόγους του ἀκολούθησαν οἱ πράξεις ζωῆς καί μαρτυρίας, ἀλλά καί ὀδυνηροῦ μαρτυρίου μετά τά καταστροφικά γεγονότα τῆς ἐποχῆς του, κατά τά ὁποῖα εὑρέθηκε πολλές φορές ἀνάμεσα στά συντρίμμια καί τή δυστυχία τοῦ ποιμνίου του, χωρίς νά εὐθύνεται οὔτε ἐκεῖνος, οὔτε καί τό ποίμνιό του, ἀλλά οὔτε καί μποροῦσε νά τά ἀποτρέψει.

Θά προσπαθήσω, λοιπόν σήμερα νά ἀναφέρω μόνον ἐπιγραμματικά ὡρισμένες πτυχές τοῦ ἔργου του, οἱ ὁποῖες ὅμως εἶναι χαρακτηριτικές τῆς δυναμικότητας τοῦ μεγάλου Πατριάρχου.

Πρῶτ’ ἀπόλα πρέπει νά τονισθεῖ ὅτι ἐβίωνε βαθύτατα τή χριστιανική πίστη τῆς λειτουργικῆς καί μυστηριακῆς ζωῆς καί τήν ὀρθόδοξο πνευματικότητα τοῦ μοναχικοῦ βίου. Ἡ χιλιετηρίδα τοῦ Ἁγίου Ὄρους ὑπῆρξε πράγματι γιά τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη γεγονός ὑψίστης σημασίας καί ἀκτινοβολίας τῆς Ὀρθοδοξίας σ’ ὁλόκληρο τόν κόσμο. Ἡ χιλιετηρίδα αὐτή ἔδειξε, ὅτι ὁ μοναχισμός τοῦ Ἁγίου Ὄρους προσέφερε πολλά στήν Ὀρθοδοξία «ὑπερόχους πάντοτε παρέχων τῇ ὀρθοδοξίᾳ ὑπηρεσίας,» ὡς τονίζει ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας στό Πατριαρχικόν του Μήνυμα ἐπί τῇ χιλιετηρίδι τοῦ Ἁγίου Ὄρους.7

(Γιά τά ζωντανά του αἰσθήματα καί τή μεγάλη σημασία πού ἔδωσε στή χιλιετηρίδα αὐτή εἶχα καί πρωπική ἐμπειρία: Ἀργότερα εὑρίσκετο καί πάλιν ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης στή Θεολογική Σχολή τῆς Χάλκης, τήν ὁποία, ὡς γνωστόν ἐπισκεπτόταν τακτικά, καί πληροφορήθηκε, ὅτι ἐγώ εἶχα συγγράψει φροντιστηριακή ἐργασία στό μάθημα τῆς Ἐκκλησιαστικῆς Ἱστορίας τοῦ σεβαστοῦ μας καθηγητοῦ Βασ. Σταυρίδη μέ θέμα τήν Χιλιετηρίδα τοῦ Ἁγίου Ὀρους. Μέ εἰδοποίησε νά ἀνέβω στά Πατριαρχικά Δώματα τῆς Σχολῆς, ὅπου εὑρίσκετο, καί νά κρατῶ μαζί μου τήν ἐργασία αὐτή. Μετά τό χαιρετισμό μοῦ εἶπε: «Ἐγώ θά καθίσω καί σύ θά μοῦ διαβάσεις τί ἔγραψες!» Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης μέ τό ἐπιβλητικό του παράστημα καί τή βροντερή φωνή του καί ἐγώ, ὁ νεαρός φοιτητής μόνος μπροστά του νά διαβάσω τήν ἐργασία μου! Ὑπήκουσα μέ αἰσθήματα σεβασμοῦ καί ἀνείπωτου δέους. Ἐδιάβασα τόν Πρόλογο, καί σταμάτησα. «Συνέχισε», μοῦ εἶπε. Καί ἐδιάβασα τήν Εἰσαγωγή. «Πόοοοο!! Τί ὡραῖα τά γράφεις! Συνέχισε.»... Ἐδιάβασα ὁλόκληρη τήν πολυσέλιδη ἐργασία, καί τό χρονικό καί τά σχόλια καί τήν ἀξιολόγηση καί ἐκεῖνος ἄκουγε μέ ὑπομονή καί προσοχή, χωρίς κἄν νά μέ διακόψει. -«Μέ ἐνθουσίασες», μοῦ εἶπε. «Ἀπό ποῦ εἶσαι;» -Ἀπό τήν Κρήτη, Παναγιώτατε, ἀπήντησα μέ περηφάνια. -Τί ὡραῖα, συγχαρητήρια σκῦψε νά σέ ἀσπασθῶ. Ἐγώ ἐδίστασα. Μέ κοιτάζει πρός τά πάνω καί μοῦ ἐπαναλαμβάνει, ἔλα. Ἔσκυψα, καί μέ ἀσπάσθηκε. (Ἀκόμα αἰσθάνομαι τήν πυκνή του γενεάδα στό μάγουλό μου!) «Τέτοια παιδιά χρειάζεται ἡ Ἐκκλησία μας. Νά μοῦ δώσεις τήν ἐργασία σου νά δημοσιευθεῖ στόν Τόμο τῆς Χιλιετηρίδος τοῦ Ἁγίου Ὀρους, τόν ὁποῖο θά ἐκδόσει τό Πατριαρχεῖο μας».... Ὁ Τόμος αὐτός δέν ἐδημοσιεύθηκε ποτέ... Ἀνεξίτηλες ἐμπειρίες καί καθοριστικά βιώματα γιά τήν περαιτέρω μου ζωή!)

Ἑνότης τῆς Ὀρθοδοξίας 

Μία ἀπό τίς βασικές φροντίδες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα ἦταν, ὅπως ἐλέχθη, ἡ προώθηση τῆς συσφύγξεως τῶν ἀδελφικῶν σχέσεων τῶν Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν καί ἡ κατά τό δυνατόν κοινή καί ἑνιαία μαρτυρία τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καί τῆς ὀρθοδόξου πνευματικότητος. Κατά συνέπειαν ὅραμά του ὑπῆρξεν καί ἡ ἐπίτευξη μιᾶς στενῆς καί δυναμικῆς συνεργασίας αὐτῶν.

Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἀναλαμβάνει μιά νέα πρωτοβουλία: Τή σύγκληση τῶν Πανορθοδόξων Διασκέψεων, ἀρχῆς γενομένης ἀπό τήν Α΄ Πανορθόδοξο Διάσκεψη τῆς Ρόδου τό 1961.

Ἔτσι ἄρχισε ἕνας νέος Θεσμός, ὁ ὁποῖος θά ἐνισχύσει τή βελτίωση τῶν σχέσεων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἀλλά καί θά συμβάλει στήν προώθηση καί συνειδητοποίηση τῆς Συνοδικότητας στούς κόλπους τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἤθελε νά προχωρήσει ἡ Ὀρθοδοξία μέ ταχύτερο ρυθμό στή σύγκληση μιᾶς ἀναγκαίας Πανορθοδόξου Συνόδου. Ἤδη ἀπό τήν πρώτη αὐτή Πανορθόδοξο Διάσκεψη τῆς Ρόδου τό 1961 συνειδητοποιεῖ ἡ Ὀρθοδοξία τήν ἑνότητά της, ἀλλά καί τά κοινά προβλήματά της, τά ὁποῖα ἀναμένουν τή λύση των. Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Μυτιλήνης Ἰάκωβος γράφει: «Διά πρώτην φοράν εἰς αὐτάς τάς Πανορθοδόξους Διασκέψεις αἱ ἀπό αἰώνων ἐν ἀπομονώσει ζῶσαι Ὀρθόδοξοι Ἐθνικαί Ἐκκλησίαι ἠσθάνθησαν «τήν ἑνότητα τῆς Πίστεως» καί τήν «κοινωνίαν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος» παρόλας τάς ἐθνικάς διαφοράς καί τάς πολιτικάς ἀντιθέσεις»8

Καί κατά τόν Γενικό Γραμματέα τῆς Διασκέψεως τόν μακαριστό καί σεβαστό μου δάσκαλο, τόν Μητροπολίτη Μύρων (καί μετέπειτα Ἐφέσου) Χρυσόστομο, ἡ Διάσκεψη ἐκαλεῖτο «νά προβάλῃ τοῖς ἔξω μίαν Ὀρθοδοξίαν ἡνωμένην, Ὀρθοδοξίαν σφριγῶσαν, Ὀρθοδοξίαν δυναμένην νά καταστήσῃ ἀκουστήν τήν φωνήν της εἰς τάς συνειδήσεις καί τάς ψυχάς τῶν τέκνων της καί τῶν ἀνθρώπων γενικῶς.»9

Καταρτίσθηκε ἕνας εὑρύτατος κατάλογος τῶν Θεμάτων τῆς μελλούσης Πανορθοδόξου Συνόδου, ὁ ὁποῖος περιελάμβανε ὀρθόδοξα θεολογικά θέματα, προβλήματα Ἐκκλησιαστικοῦ Δικαίου, τή βελτίωση τῶν σχέσεων μεταξύ τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, τή βελτίωση τῶν σχέσεων τῆς Ὀρθοδοξίας μέ τίς ἄλλες χριστιανικές Ἐκκλησίες καί τή θέση τῆς Ὀρθοδοξίας ἐντός τῆς Οἰκουμενικῆς Κινήσεως καί τέλος κοινωνικά προβλήματα. Τά θέματα αὐτά δέν εἶναι τοῦ παρόντος.

Ποιά εἶναι ὅμως ἡ πορεία τῆς δυναμικῆς προτάσεως καί πρωτοβουλίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα γιά τή σύγκληση τῆς Μεγάλης Πανορθοδόξου Συνόδου; Πῶς ἀντέδρασε ἡ καθόλου Ὀρθοδοξία καί πῶς συνεχίζει μέχρι σήμερα, ἀπό τό 1961 μέχρι τό 2013, πάνω ἀπό 50 χρόνια, νά ἀντιμετωπίζει τή μεγαλόπνοη ἐκείνη πρόταση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Αθηναγόρα; Πῶς θέλει ἡ Ὀρθοδοξία νά λύσει τά πάμπολλα Πανορθόδοξα προβλήματα; Μέ ἑνότητα καί συνεργασία; Μέ σεβασμό καί ἐκτίμηση καί ἀναγνώριση τῆς θέσεως καί τοῦ ρόλου τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, τοῦ Σεπτοῦ καί μαρτυρικοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου ἤ μέ ποικίλα ἐμπόδια καί παρεμπόδιση τοῦ ἔργου του; Βέβαια ἔχουν συγκληθεῖ μέχρι σήμερα ἀρκετές Πανορθόδοξες Διασκέψεις στή Ρόδο, στό Βελιγράδι, καί στό Chambesy τῆς Ἑλβετίας, ὑπάρχουν θετικές ἐξελίξεις σέ πολλά σημεῖα καί προετοιμασία καί συγκεκριμένων κειμένων γιά ὡρισμένα θέματα, ἔστω μέ μεγάλη ἐπιμονή καί ὑπομονή καί μόχθο. Δυστυχῶς ὅμως πρέπει νά ὁμολογήσω μετά λύπης, ὅτι ἡ πορεία πρός σύγκληση τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου καρκινοβατεῖ, μέ πολλά ἐνδοορθόδοξα προβλήματα κανονικῆς καί δικαιοδοσιακῆς ἀντιπαλότητας καί ἐθνικιστικοῦ ἐπιζήμιου φανατισμοῦ.10  Αὐτός ὁ ἐθνικισμός καί ἐθνοφυλετισμός ἔχει καταδικασθεῖ ἀπό τήν Σύνοδο τοῦ 1872 στήν Κωνσταντινούπολη καί καταδικάζεται μέχρι σήμερα ἀπερίφραστα καί ἀπό τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαῖο, ὁ ὁποῖος ἐτόνισε μ.ἄ. σέ μιά ὁμιλία του τον περασμένο Σεπτέμβριο στήν Ἐσθονία: «Δέν νοεῖται καί δέν εἶναι Ὀρθόδοξος ἐκεῖνος ὅστις προβάλλει ἐθνοφυλετικάς ἀπόψεις καί διαρρηγνύει τοιουτοτρόπως τόν ἄρραφον χιτῶνα τοῦ Χριστοῦ».

Τά προβλήματα αὐτά δημιουργοῦνται τόσο ἀπό ὅμαιμες ὅσον καί ἀπό μή ὅμαιμες Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες, ἤ ἀπό πρόσωπα διαφόρων ἐκκλησιαστικῶν καί ἱεραρχικῶν ἀξιωμάτων καί θέσεων, κληρικῶν, λαϊκῶν, πανεπιστημιακῶν κλπ

Τά μηνύματα, τά ὁποῖα ἔστελνε ὁ μεγάλος Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας πρός ὁμόνοια καί ἑνότητα, συνεργασία καί ἀλληλεγγύη τῶν Ὀρθοδόξων Αὐτοκεφάλων Ἐκκλησιῶν παραμένουν μέχρι σήμερα πιό ἐπίκαιρα καί οὐσιώδη παρά ποτέ. Καί ὅταν ἐπαναλαμβάνει τά ἴδια μηνύματα καί ὁ νῦν ἀκούραστος Οἰκουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαῖος (αὐτό ἔκανε καί πρίν λίγες μέρες στό ἅγιον Ὄρος καί κυρίως στήν ἱ. Μονή Ἁγίου Παντελεήμονος) γιά γενικά θέματα καί γιά τήν προώθηση τῆς συγκλήσεως τῆς Πανορθοδόξου Συνόδου ὅσο τό δυνατόν συντομώτερα, γνωρίζει πολύ καλά περί τίνος πρόκειται! Θεωρῶ καί τή σημερινή ἐκδήλωση τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης στήν Ὀρθόδοξο Ἀκαδημία Κρήτης, ἡ ὁποία ὑπηρετεῖ πιστά καί ἀποτελεσματικά τό Πατριαρχεῖο μας 45 συναπτά χρόνια, ὡς μία χρήσιμη συμβολή συνειδητοποιήσεως τῶν εὐθυνῶν καί τῶν ὑποχρεώσεών μας πρός τό Οἰκουμενικόν μας Πατριαρχεῖον.11  Συγχαίρω καί εὐχαριστῶ ἐγκάρδια καί εὔχομαι ἀδιάκοπη συνέχιση τοῦ πολυτίμου ἔργου της.

Ἑνότης τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου καί ὁ Διαχριστιανικός Διάλογος-Σχέσεις τῆς Ὀρθοδόξου μέ τή Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία 

Ἕνα δεύτερο κεφάλαιο ἐπιθυμῶ νά ἀναφέρω, τό ὁποῖο ἀφορᾶ στίς σχέσεις τῆς Ὀρθοδοξίας μέ τίς ἄλλες μή ὀρθόδοξες χριστιανικές Ἐκκλησίες, διότι ὁ μέγας ἐκεῖνος Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἦταν ἀπό τούς πρωτοπόρους καί θαρραλέους πρωτεργάτες τῆς προωθήσεως τῶν ἐνεργειῶν ἐκείνων γιά τήν ἀποκατάσταση τῆς χριστιανικῆς ἑνότητος πάνω σέ σωστές βάσεις τῆς ἀγάπης ἐν ἀληθείᾳ. Σήμερα διεξάγει ἡ Ὀρθοδοξία κατόπιν συνοδικῶν καί πανορθοδόξων ἀποφάσεων διμερεῖς Θεολογικούς Διαλόγους μέ τίς μή ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες καί συμμετέχει ἐνεργά στήν καθόλου Οἰκουμενική Κίνηση σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο, ὅπως εἶναι τό Παγκόσμιο Συμβούλιο τῶν Ἐκκλησιῶν ὡς ἱδρυτικόν μέλος ἀπό τήν ἵδρυσή του τό 1948. Δέν ἔχουμε χρόνο νά ἀσχοληθοῦμε ἐδῶ καί τώρα κἄν μέ αὐτές τίς θετικές ἐξελίξεις σέ τοπικά καί παγκόσμια ἐπίπεδα.

Ὅμως πρέπει ἐδῶ νά διαπιστωθεῖ καί δημόσια νά λεχθεῖ, καθώς μαρτυροῦν καί ἀδιάψευστες πηγές, ὅτι ὁ μεγαλόπνοος ἐκεῖνος Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας κατόρθωσε νά ἀνοίξει τούς ὁρίζοντες τῆς Ὀρθοδοξίας, νά γεφυρώσει Ἀνατολή καί Δύση, νά προκαλέσει τό διεθνές καί διαχριστιανικό ἐνδιαφέρον γιά τήν Ἐκκλησία μας καί νά τήν καταστήσει σημαντικό παράγοντα διαλόγου καί κοινῆς μαρτυρίας ὁλοκλήρου τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου. Τό ὄνομα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα μέ τή γνωστή προφορά τῶν μή ὀρθοδόξων Athenagoras, ἕγινε τό σημεῖο ἀναφορᾶς ὅλου τοῦ Χριστιανικοῦ κόσμου γιά μιά νέα, δυναμική καί σφριγώσα Ὀρθοδοξία. Δέν ἔχουν γίνει ἀκόμα οἱ ἀπαραίτητες ἔρευνες καί δέν ἔχουν δημοσιευθεῖ ἀκόμη οἱ διαπιστώσεις γιά τό πόσο καί πῶς αὐξήθηκε τό ἐνδιαφέρον τῶν ἑτεροδόξων γιά τήν Ὀρθοδοξία καί πόσον ἔχουν ἐπηρεασθεῖ νεώτερες θεολογικές καί ἀνακαινιστικές ἐξελίξεις στήν Δύση ἀπό τήν ὀρθόδοξη Θεολογία καί πνευματικότητα μετά ἀπό τίς δυναμικές ἐνέργειες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, ἀλλά καί λόγω τῆς ζωντανῆς καί δυναμικῆς παρουσίας τῆς Ὀρθοδοόξου ἑκκλησίας καί τῶν ὀρθοδόξων Θεολόγων καί καθηγητῶν στήν Δύση. Ἐδῶ θά ἀναφέρω μόνο τήν γνώμη τοῦ Καρδιναλίου τῆς Βιέννης Christoph Schönborn, ὁ ὁποῖος ἦταν πρίν καί καθηγητής Πανεπιστημίου, ἀπό τόν πρόλογο πού ἔγραψε σέ ἕνα δικό μου βιβλίο γιά τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία. Γράφει, λοιπόν: «Πολλά ἀπό τήν πνευματική κληρονομιά τῆς Ὀρθοδοξίας ἔχουν εἰσαχθεῖ σήμερα στή ζωή τῆς Δυτικῆς Ἐκκλησίας: ἡ ἀγάπη πρός τίς εἰκόνες, τῆς πνευματικότητας καί τῆς ἐμπειρίας τῆς προσευχῆς πρός τόν Ἰησοῦ Χριστόν, πρός τήν μεγαλοπρέπεια καί τήν ὡραιότητα τῆς Θείας Λειτουργίας. Ἐπί πλέον ἡ αὔξηση τοῦ ἐνδιαφέροντος πρός τούς ἐκκλησιαστικούς Πατέρες καί κυρίως τούς Ἕλληνες... Δέν εἶναι ὑπερβολή τό νά πεῖ κανείς, ὅτι οἱ ἀνακαινιστικές κινήσεις στή Δύση ὀφείλουν τήν ἀρχή των στά κίνητρα ἀπό τή χριστιανική Ἀναταλή, καί ἔτσι ἐπαληθεύεται τό ρητό: ἀπό τήν Ἀνατολή τό φῶς, ex oriente lux».12 Πρέπει νά πληροφορηθεῖ ἐπί τέλους τό πλήρωμα τῆς Ἐκκλησίας μας γιά τίς θετικές αὐτές ἐξελίξεις, νά τίς ἀξιολογήσει ἀνάλογα καί νά τίς στηρίξει. Ἐάν δέ γίνει αὐτό, ἐπεπράκαμεν οὐδέν! ὅλα εἰς μάτην! Δεδομένου μάλιστα ὅτι ὅταν δέν γνωρίζουν τίς ἐξελίξεις αὐτές οἱ πιστοί μας, κληρικοί λαϊκοί, κυριαρχεῖ ἡ ἄποψη, ὅτι δέν ἔχει ἀπολύτως τίποτα μέχρι σήμερα καί πρός τί οἱ διάλογοι! Απαιτεῖται, λοιπόν, πλήρης ἐνημέρωση, ἡ ὁποία βέβαια πρέπει νά εἶναι ἀπόλυτα ἀντικειμενική!

Π. χ. πρέπει νά πληροφορηθοῦν ὅλοι γιά τό πολύ σημαντικό κατόρθωμα τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα νά μεταφέρει ὅλο αυτό τό πνεῦμα τῆς Ὀρθοδοξίας στή Δύση, ἀλλά καί νά πείσει καί αὐτόν τόν ἐπίσης μεγάλο Πάπα Ρώμης Ἰωάννη τόν ΚΓ΄, ὅτι οἱ ἀπόψεις του γιά τή μέθοδο τῆς ἀποκατάστασης τῆς χριστιανικῆς ἑνότητας ἦταν ἐσφαλμένες, πρᾶγμα τό ὁποῖο ὁμολόγησεν εὐθέως καί ὁ ἴδιος ὁ Πάπας, ὅπως θά δοῦμε στή συνέχεια.

Τό ἔτος 1959 ἀπαρχή τοῦ νέου κλίματος 

Μέχρι τό 1959 δέν ὑπῆρχαν καθόλου σχέσεις μεταξύ Ὀρθοδοξίας καί Καθολικισμοῦ, Οὔτε ἐπισκέψεις οὔτε κἄν ἀλληλογραφία.

Τό 1958 ἐκλέγεται στό Βατικανό νέος Πάπας, ὁ Angelo Roncalli μέ τό ὄνομα Ἰωάννης ὁ ΚΓ΄. Ἐγνώριζε τήν Ὀρθοδοξία, διότι ὑπηρέτησε ὡς ἀντιπρόσωπος τοῦ Βατικανοῦ στή Βουλγαρία, στήν Κωνσταντινούπολη καί στήν Ἀθήνα. Εἶχε ἐπισκεφθεῖ μάλιστα καί τό Ἅγιον Ὄρος, μέ κανονική ἄδεια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου.13  Eἶχε δημιουργήσει ἄριστες φιλικές σχέσεις μέ ὀρθοδόξους Ἀρχιερεῖς καί πολλούς κληρικούς καί λαϊκούς.

Στήν πρώτη του ραδιοφωνική ὁμιλία τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1958 ἐστράφηκε ὁ Πάπας καί πρός τούς Ὀρθοδόξους καί τούς ἐκάλεσε πρός ἕνωση μέ ἐπιστροφή, γιά νά γίνει μία ποίμνη κάτω ἀπό ἕνα ποιμένα, καί ἐννoοῦσε βέβαια τόν Πάπα. Ἀφενός μέν ἔδειξε μεγάλο ἐνδιαφέρον καί ἀγάπη πρός τούς Ὀρθοδόξους, ἀπό τό ἄλλο ὅμως ἦταν δέσμιος τῆς παλαιᾶς μεθόδου τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας, δηλ. τῆς διευρύνσεως τῆς ἐξουσίας της καί τῆς ἐξαρτήσεως ὅλων ἀπό τήν ἐξουσία τοῦ Πάπα, μέθοδος ἀπόλυτα ἀπαράδεκτη γιά τήν Ὀρθοδοξία. Μεταξύ ἄλλων ἀνέφερε ὁ Πάπας ἐπί λέξει ὡς πρός τήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία τά ἑξῆς: ."«Ἀγκαλιάζουμε ὁλόκληρη τήν Ἐκκλησία τῆς Ἀνατολῆς ἀκριβῶς ὅπως καί τήν Ἐκκλησία τῆς Δύσης, μέ θερμή πατρική ἀγάπη, καθώς ἐπίσης καί ἐκείνους οἱ ὁποῖοι εἶναι κεχωρισμένοι ἀπό τήν ἀποστολική αὐτή ἕδρα, στήν ὁποία ζεῖ ὁ Πέτρος στούς διαδόχους του ἕως τῆς συντελείας τοῦ αἰῶνος (Ματθ. 28,20) καί ἐκπληρώνει τήν ἐντολή τοῦ Χριστοῦ, νά δένει καί νά λύνει τά πάντα ἐπί τῆς γῆς (Ματθ. 16, 19) καί νά ποιμαίνει ὁλόκληρη τήν ποίμνη τοῦ Χριστοῦ (Ἰωάνν. 21, 15-17). Καί πρός ἐκείνους ἀνοίγουμε μέ πολλή ἀγάπη τήν καρδιά μας καί τά χέρια μας. Ἐπιθυμοῦμε διακαῶς τήν ἐπιστροφή τους στόν οἶκο τοῦ κοινοῦ μας Πατρός, καί ἐπαναλαμβάνουμε τούς λόγους τοῦ Σωτῆρος: ‘Πάτερ ἅγιε, τήρησον αὐτούς ἐν τῷ ὀνόματί σου ᾧ δέδωκάς μοι, ἵνα ὦσιν ἕν καθώς ἡμεῖς‚ (Ἰωάνν. 17, 11). Εἴθε, λοιπόν, νά γίνει μία ποίμνη καί εἷς ποιμήν (Ἰωάνν. 10, 16). Προσευχόμαστε νά ἐπιστρέψουν ὅλοι οἰκειοθελῶς, καί εἴθε, μέ τή βοήθεια τοῦ Θεοῦ, νά γίνει τοῦτο πολύ σύντομα. Δέν θά βροῦν κάποια ξένη οἰκία, ἀλλά τήν ἰδική τους, ἐκείνη, τήν ὁποίαν οἱ πατέρες τους παλαιόθεν φώτισαν μέ τή διδασκαλία τους καί τήν ὁποία κόσμησαν μέ τήν ἀρετή τους.»14

Ἡ πρόσκληση αὐτή μεταφέρθηκε διά τοῦ ραδιοφώνου. Παρόμοια πρόσκληση ἔκαμε ὁ Πάπας Ἰωάννης ὁ ΚΓ’ καί μέ τό Χριστουγεννιάτικο Μήνυμά του, τοῦ ἴδιου ἔτους 1958.15

Παρά τό ὅτι δέν ὑπῆρχαν τότε ἐπαφές, ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας βρῆκε ἕνα τρόπο καί ἔδωσε ἀμέσως τή σωστή ἀπάντηση. Τήν 1η Ἰανουαρίου 1959, ἐξέδωσε, ἄν καί δέν ἦταν σύνηθες, ἕνα βαρυσήμαντο Μήνυμα ἐπί τῇ πρώτῃ τοῦ ἔτους, τό ὁποῖο στήν οὐσία ἦταν ἡ σωστή καί πρέπουσα ἀπάντηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου στόν Πάπα, ἡ ὁποία ἰσχύει πλήρως καί ἀπολύτως καί διαχρονικά. Οὐδείς λόγος περί ὑποταγῆς!16

1ον Τό Μήνυμα τοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα ἐπί τῇ πρώτῃ τοῦ ἔτους 1959 

Λόγω τῆς σπουδαιότητας τοῦ Μηνύματος αὐτοῦ τό παραθέτουμε ἐδῶ ὁλόκληρο:

Ὁ Ἁγιώτατος Ἀποστολικός καί Οἰκουμενικός οὗτος Θρόνος καί Ἡμεῖς προσωπικῶς, ἀδιαλείπτως προσευχόμενοι ὑπέρ τῆς τῶν πάντων ἑνώσεως, γηθοσήνως χαιρετίζομεν πᾶσαν εἰλικρινῆ ἔκκλησιν πρός εἰρήνην, ὁπονθεδήποτε προερχομένην, μειζόνως δέ καί ὡς εἰκώς, ὅταν ἐκπορεύηται ἐκ Κέντρου Χριστιανικοῦ, οἷον ἡ Πρεσβυτέρα Ρώμη. 

Ἡ θλιβερά εἰκών τῆς σημερινῆς ἀνθρωπότητος, πολλαχῶς δοκιμαζομένης, ὡς ἐκ τῆς ἐλλείψεως ἀμοιβαίας κατανοήσεως καί εἰρηνικῆς διαβιώσεως τῶν λαῶν, ἐπιβάλλει εἰς τούς Ἀρχηγούς τῶν Χριστιανικῶν Ἐκκλησιῶν ἐντονώτερον τό χρέος, ὅπως καταστήσωμεν ἀπό κοινοῦ δῆλον εἰς τόν σημερινόν κόσμον, ὅτι τά τεχνικά καί ἐπιστημονικά ἐπιτεύγματα δέν ἐπαρκοῦσιν εἰς τήν διαμόρφωσιν ἑνός πανανθρωπίνου πολιτισμοῦ, ἄνευ πνευματικῶν καί ἠθικῶν θεμελίων, ἄνευ τοῦ Χριστοῦ, Ὅστις καταξιοῖ τήν ἀγάπην, τήν εἰρήνην καί τήν δικαιοσύνην μεταξύ τῶν ἀνθρώπων. 

Διό καί ἐν βαθυτάτῃ συνειδήσει τῆς εὐθύνης ταύτης, δηλοῦμεν, ὅτι εἴμεθα εἰλικρινῶς πρόθυμοι, ὅπως, πρός τάς ἀδιαλείπτους εὐχάς καί ἱκεσίας τῆς Ὀρθοδόξου ἡμῶν Ἐκκλησίας, ὑπέρ «τῆς εἰρήνης τοῦ σύμπαντος κόσμου», ἐπισυνάψωμεν θετικήν καί τήν συνεργασίαν ἡμῶν καί ἐπί πρακτικωτέρων πεδίων, τόσον ἐντός τῶν εὐρυτέρων Διεκκλησιαστικῶν Ὀργανισμῶν, ἐν οἷς μετέχομεν ἤδη, συνεργαζόμενοι πλήρως, ὅσον καί ἐντός τῶν πλαισίων ἰδιαιτέρων ἐπαφῶν μετά τῆς Πρεσβυγενοῦς τῆς Δύσεως Ἐκκλησίας, ἵνα ἐλαφρύνομεν τήν «συνοχήν τῶν ἐθνῶν ἐν ἀπορίᾳ... ἀπό φόβου καί προσδοκίας τῶν ἐπερχομένων τῇ οἰκουμένῃ», καί στηρίξωμεν βεβαίαν τήν ἐλπίδα τῶν ἀνθρώπων πρός εὐτυχεστέραν ἐπί τῆς αὔριον προοπτικήν. 

Καί θεωροῦμεν πλέον εὔκαιρον, ὅπως, κατά τάς κοσμογονικάς ταύτας στιγμάς, ἅς διέρχεται ἡ ἀνθρωπότης, Ἡμεῖς οἱ θεόθεν κεκλημένοι ἐπί τό ἔργον τῆς «μερίμνης καί τῆς ἐπισυστάσεως» τῶν ἑκατομμυρίων τῶν πιστῶν τῶν Ἐκκλησιῶν ἡμῶν, συναντηθῶμεν ἐπί τῆς βαθυτάτης ταύτης καί ἐπιτακτικῆς ἀνάγκης τῶν λαῶν, ἵνα εὕρωσιν οὗτοι λύσιν καί ἀνακούφισιν ἐκ τῶν κυκλούντων αὐτούς προβλημάτων. 

Ὑπό τό κράτος τοιούτων σκέψεων καί διαθέσεων τελοῦντες, ἐλάβομεν ἐμμέσως γνῶσιν τῆς ἀπό μέρους τῆς Α. Ἁγιότητος, τοῦ Ἀρχηγοῦ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρώμης ἀνανεωθείσης «ἐκκλήσεως» πρός ἕνωσιν τῶν Ἐκκλησιῶν, ἥν χαιρετίζοντες ἀδελφικῶς, Ἡμεῖς ἑρμηνεύομεν, ὡς μίαν σαφῆ κατανόησιν τῆς ἀνάγκης συναντήσεως καί συνταυτίσεως τῶν πνευματικῶν δυνάμεων, ἅς ἀντιπροσωπεύει ἡ Θεοσύστατος Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, οὐχί βεβαίως, ἐν τῇ καταστάσει τῆς διαιρέσεως καί διχοστασίας, ἐν ᾗ ἀπό αἰώνων καί μέχρι τοῦ νῦν εὑρίσκεται αὕτη, δυστυχῶς, ἀλλ’ ὑπό τήν ἰδεώδη καί εὐκταίαν ἑνότητα, ἥν καί ὡραματίσθη καί ἔδωκεν εἰς αὐτήν ὁ Κύριος, καί εἰς ἀπόδειξιν, ὅτι τό μήνυμα τῶν Χριστουγέννων δέν εἶναι κορυφή αὐτοτελειώσεως καί ἀρετῆς ἀπρόσιτος, ἀλλά δύναμις «ἐξομοιώσεως τοῦ θνητοῦ πρός τό Τέλειον». 

Ἐφ’ ᾧ καί πεποίθαμεν, ὅτι πᾶσα ἔκκλησις πρός ἕνωσιν δέον νά συνοδεύηται καί ὑπό τῶν ἀπαραιτήτων ἐκείνων καί συγκεκριμένων πράξεων καί ἐνεργειῶν, ὅσαι θά ἀπεδείκνυον μέν ἐνηρμονισμένας τάς προθέσεις πρός τά ἔργα καί θά ἔφερον ἡμᾶς καί τά μέλη τῶν Ἐκκλησιῶν ἡμῶν ὄντως πλησιέστερον τοῦ Κυρίου, τοὐλάχιστον τό γε νῦν ἐπί ἐδάφους πρακτικοῦ καί ἐν πνεύματι ἰσότητος, δικαιοσύνης, ἐλευθερίας πνευματικῆς καί ἀλληλοσεβασμοῦ. 

Κατά τάς ἡμέρας τοίνυν ταύτας τῆς Ἐπιφανείας τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ ἐκ τῶν ἡγιασμένων τῆς Ἀνατολῆς χωμάτων, θεωροῦμεν εὐσταθοῦσαν τήν ἐλπίδα καί τήν προσευχήν Ἡμῶν, ὅτι, σύν πάσῃ τῇ ἀνθρωπότητι, τῇ νοερῶς ἐστραμμένῃ πρός τόν ἐξ Ἑῴας ἀνατέλλοντα «Ἄρχοντα τῆς Εἰρήνης καί Πατέρα τοῦ μέλλοντος αἰῶνος»(Ἡσ. 9, 5), καί ἡ Ἁγιωτάτη Ἐκκλησία τῆς Ρώμης θά στραφῇ ἀδελφικῶς πρός τήν Ἀνατολήν, καί τοῦτο εὐχόμεθα καί προσδοκῶμεν παρά τῆς Α. Ἁγιότητος τοῦ νέου Πάπα Ρώμης Ἰωάννου τοῦ ΚΓ΄, τοῦ τόσον προσωπικῶς γνωστοῦ, ἀγαπητοῦ καί σεβαστοῦ εἰς τά καθ’ ἡμάς κλίματα, ὡς παγκόσμιον αἴτημα καί χαραυγήν ἑνός ἀληθῶς νέου ἔτους ἐν Χριστῷ. 17

Καί μόνο μέ μία ἁπλή ἀνάγνωση διαπιστώνει κανείς τή βαρύτητα καί τή σπουδαιότητα τοῦ Μηνύματος τούτου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα. Γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν προβλημάτων τῆς σημερινῆς ἀνθρωπότητας, τονίζει ὁ Πατριάρχης ὅτι εἶναι ἀπαραίτητη ἡ συνεργασία ὅλων τῶν πνευματικῶν δυνάμεων τοῦ Χριστιανισμοῦ καί ἡ συνάντηση τῶν Ἀρχηγῶν τῶν Ἐκκλησιῶν, ὄχι βέβαια στήν κατάσταση τῆς διαιρέσεως, ἀλλά τῆς εὐκταίας ἑνότητας. Γιά τό λόγο αὐτό χαιρετίζει ὁ Πατριάρχης τήν ἔκκληση αὐτή τοῦ Πάπα Ρώμης καί προτείνει γιά πρώτη φορά τήν πραγματοποίηση μιᾶς συνάντησης τῶν Ἀρχηγῶν τῶν Ἐκκλησιῶν.

Ὅμως τονίζει ὁ Πατριάρχης εὐθαρσῶς, ὅτι οἱ προϋποθέσεις μιᾶς τέτοιας συνάντησης καί ἑνότητας πρέπει νά εἶναι «ἐν πνεύματι ἰσότητος, δικαιοσύνης, ἐλευθερίας πνευματικῆς καί ἀλληλοσεβασμοῦ». Αὐτές τίς ἀρχές τίς ὁποῖες καθώρισε πρωτοπορξιακά καί εὐθαρσῶς ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας, πρέπει νά ἀκολουθήσει καί κάθε Οἰκουμενικός Διάλογος.

Καί συνεχίζει ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης. Ὁ Οἰκουμενικός Διάλογος καί ἡ ἀποκατάσταση τῆς χριστιανικῆς ἑνότητας δέν εἶναι ἐπιστροφή τῆς Ἀνατολῆς πρός τή Δύση, ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη πρός τή Ρώμη. Αὐτό δέν εἶχε γίνει ποτέ στήν ἱστορία, οὔτε πρόκειται νά γίνει στό παρόν ἤ τό μέλλον. Ἡ στάση τῆς Ὀρθοδοξίας καί τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα εἶναι ξεκάθαρη! Καί γίνεται πιό σαφής: «θεωροῦμεν εὐσταθοῦσαν τήν ἐλπίδα καί τήν προσευχήν Ἡμῶν, καί ἡ Ἁγιωτάτη Ἐκκλησία τῆς Ρώμης θά στραφῇ ἀδελφικῶς πρός τήν Ἀνατολήν, καί τοῦτο εὐχόμεθα καί προσδοκῶμεν παρά τῆς Α. Ἁγιότητος τοῦ νέου Πάπα Ρώμης Ἰωάννου τοῦ ΚΓ΄..». Ὄχι, λοιπόν, μονόδρομος καί ἐπιστροφή, οὐδόλως δέ ὑποταγή, ἀλλά συνάντηση ἐπί ἴσοις ὅροις μέ ἀλληλοσεβασμό, καί μέ τή στροφή καί τῆς Ρώμης πρός τήν Ἀνατολή. Αὐτή εἶναι ἡ ἀκράδαντη πεποίθηση καί ἀρχή τῆς Ὀρθοδοξίας, αὐτό μεταφέρουν οἱ Πατριάρχες καί Ἱεράρχες τῆς Ὀρθοδοξίας στίς οἰκουμενικές συναντήσεις τους ἐπί ἀνωτάτου ἐπιπέδου, αὐτό μεταφέρουν καί ὑποστηρίζουν καί ὅλοι οἱ ἀντιπρόσωποι τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν στά διάφορα θεολογικά καί οἰκουμενικά συνέδρια καί στούς διαφόρους ἐπισήμους Οἰκουμενικούς Θεολογικούς Διαλόγους, στούς ὁποίους ἀποστέλλονται κατόπιν συνοδικῶν ἀποφάσεων. Ὅποιος ἰσχυρίζεται τό ἀντίθετο, ἤ ἔχει ἄγνοια τῶν γινομένων ἤ εἶναι κακόβουλος.

Ἐδῶ ἐπιθυμῶ νά ἀναφέρω ἄλλο ἕνα σημαντικό γεγονός:

2ον Ἀποστολή τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀμερικῆς Ἰακώβου στόν Πάπα Ρώμης Ἰωάννη τόν ΚΓ΄ στό Βατικανό τό Μάρτιο τοῦ 1959 ἀπό τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα 

Ὁ ρηξικέλευθος Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας τολμοῦσε καί πρωτοστατοῦσε γιά νά ἀνοίξει νέους δρόμους.

Μέ τόλμη, αὐτοπεποίθηση καί εἰλικρίνεια ἀπέστειλε τήν 17η Μαρτίου 1959 τόν τότε Ἀρχιεπίσκοπον Ἀμερικῆς Ἰάκωβο κατευθείαν στόν Πάπα Ρώμης Ἰωάννη τόν ΚΓ΄ στό Βατικανό γιά νά μιλήσουν πρόσωπο πρός πρόσωπο καί νά τοῦ μεταφέρει τίς ἀπόψεις τοῦ Πατριάρχου εὐθέως. Τί τούτου καλύτερον; Ἡ ἀποστολή ἦταν μυστική, ἀλλά ἐπίσημη.18

Ἐδῶ μερικά ἀποσπάσματα τῆς συνομιλίας:

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος: «Ἁγιώτατε. Ἡ Α. Θ. Παναγιότης μοί ἀνέθεσε τήν ὑψίστην τιμήν νά ἐπιδώσω πρός τήν Ὑμετέραν Ἁγιότητα ὄχι ἐν γράμμασιν, ἀλλ’ ἐν τῇ ζώσῃ τό ἑξῆς Μήνυμα:... 

Ὁ Πάπας: «Σήμερον σωτηρία τῷ οἴκῳ τούτῳ ἐγένετο». Ἔχω τό αἴσθημα, ὅτι ἐπεσκέφθη τόν οἶκον τοῦτον ὁ Θεός ὁ ἴδιος.Ἡ Νέα Ρώμη πρός τήν Παλαιάν.... Εἶναι ὁ καιρός τῆς ἀπ’ εὐθείας προσωπικῆς κοινωνίας. Τά γράμματα δέν ἀποσαφηνίζουν πάντοτε τήν καλήν πρόθεσιν.» 

Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος: «Μοῦ ἐπιτρέπετε Ἁγιώτατε; Ἐλπίζομεν νά μή ἐπαναληφθῇ ἡ παλαιά πρόσκλησις ἤ ἔννοια τῆς ἑνώσεως: ἐπιστρέψατε, διά νά ἐνωθῆτε... Εἶναι καιρός νά εἴπωμεν: πρέπει νά ἑνωθῶμεν. Καί νά τό εἴπωμεν ἐν ταπεινώσει καί προσευχῇ....» ἐτόνισεν ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἰάκωβος. 

Καί ὁ Πάπας ἀπαντᾶ εὐθέως: «Ἡ ἕνωσις θά εἶναι ἕνωσις καρδιῶν. Ἕνωσις προσευχῆς. Ἕνωσις-καρπός ἀναζητήσεως τοῦ ἑνός ὑπό τοῦ ἄλλου. 

Ἐάν δέν ἐπικρατήσῃ τό σύνθημα τῆς Γαλλικῆς Ἐπαναστάσεως: ἐλευθερία, ἰσότης, ἀδελφότης, οὔτε εἰρήνη θά ὑπάρξῃ μεταξύ τῶν ἐθνῶν, οὔτε ἕνωσις μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν. Ἐπαναλάβατε ταῦτα εἰς τόν Παναγιώτατον. Βεβαιώσατε Αὐτόν περί τῆς εὐγνωμοσύνης μου καί τῆς ἀδελφικῆς ἀγάπης μου. Καί εἴπατε πρός αὐτόν, ὅτι εἴμεθα ὅλοι ἀπεσταλμένοι, ἐκεῖνος καί ἐγώ, καί ὅτι ἀποστολή μας εἶναι ἡ προετοιμασία τῆς ὁδοῦ πρός τόν διάλογον τῆς ἀγάπης, ἕως ὅτου οὗτος γίνει προσευχή καί ἡ προσευχή ἕνωσις».19  Αὐτά ἀπήντησε εἰλικρινῶς ὁ Πάπας.

Ὁ διάλογος αὐτός ἦταν σύντομος, σαφής, εἰλικρινής μέ νέα ἱστορικά στοιχεῖα ἀπό ρωμαιοκαθολικῆς πλευρᾶς. Ἀπό τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1958 μέχρι τόν Μάρτιο τοῦ 1959, δηλ. ἐντός 5 μηνῶν, κατόρθωσε ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας νά ἀλλάξει τή γνώμη τοῦ Πάπα Ἰωάννη τοῦ ΚΓ΄, ὄχι ἐπιστροφή, ὄχι ὑποταγή, ἀλλά ἰσότης, ἐλευθερία καί ἀδελφότης. Βέβαια δέν φθάσαμε στό τέλος καί ὁ δρόμος εἶναι ἀκόμα δύσβατος καί μακρύς. Ὅμως δέν ἐπιτρέπεται νά ἀγνοοῦμε τά θαρραλέα αὐτά ἱστορικά βήματα τοῦ μεγάλου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, πολύ δέ ὀλιγώτερο ἐπιτρέπεται νά κατασυκοφαντεῖται ὡς ἐπιπόλαιος οἰκουμενιστής ἤ καί ὡς προδότης τῆς Ὀρθοδοξίας! Καί θά ἦταν πολύ χρήσιμο, οἱ πιστοί μας νά πληροφοροῦνται πῶς ἄνοιξε ὁ δρόμος γιά ἕναν εἰλικρινῆ διάλογο τῆς ἀγάπης καί τῆς ἀληθείας.

Οἱ Ἀρχές ἀπό τό σύνθημα τῆς Γαλλικῆς Ἐπανάστασης, τίς ὁποῖες ἀναφέρει ὁ Πάπας Ἰωάννης, ἐλευθερία, ἰσότης, ἀδελφότης, ἀνταποκρίνονται πρός τίς Ἀρχές, τίς ὁποῖες ἀνέφερε ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας καί στό Μήνυμά του τῆς 1ης Ἰανουαρίου 1959, ἐν πνεύματι ἰσότητος, δικαιοσύνης, ἐλευθερίας πνευματικῆς καί ἀλληλοσεβασμοῦ. Καμμία ἀπαίτηση πρός ἐπιστροφή καί ὑποταγή, ἀλλά Διάλογος ἐν ἀγάπῃ καί ἀληθείᾳ!

Τό ἔτος 1959 καί οἱ τολμηρές πρωτοβουλίες τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα ἀποτελοῦν τήν ἀπαρχή τοῦ νέου κλίματος τῶν σχέσεων τῆς Ρθολικῆς καί τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας μέ βάση τήν ἀγάπη, τόν ἀλλοσεβασμό καί τήν ἰσότητα.

Ἡ Β΄ Πανορθόδοξος Διάσκεψη τῆς Ρόδου τό 1963 προτείνει Διάλογο μέ τή Ρώμη 

«ἐπί ἴσοις ὅροις» 

Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης καί πάλιν πρωτοστατεῖ: Συγκαλεῖ τή Β΄ Πανορθόδοξο Διάσκεψη τῆς Ρόδου ἀπό τήν 26η-29η Σεπτεμβρίου 1963 καί συνιστᾶ πρόταση Διαλόγου μέ τήν Πρεσβυτέρα Ρώμη «ἐπί ἴσοις ὅροις», πρᾶγμα τό ὁποῖον ἀπεφασίσθη ὁμόφωνα ἀπό ὅλες τίς Ὀρθόδοξες Ἐκκλησίες. Ποῦ εἶναι λοιπόν ἡ μονομερής ἐνέργεια τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, ἐφόσον πρίν ἀρχίσει κάποιον Διάλογο ζητᾶ καί ἀναμένει τήν Πανορθόδοξη ἐπίσημη διαγνώμη καί ἀπόφαση καί ὅταν ἀποφασίζεται πανορθόδοξα Διάλογος ἐπί ἰσοις ὅροις;

Τότε ἔγραψα ὡς φοιτητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Χάλκης στό τότε περιοδικό τῆς Μητροπόλεώς μας «Χριστιανικόν Φῶς» μ.ἄ. τά ἑξῆς: «ὁποία μεγαλεπίβολος ἀπόφασις καί ὁποία τρανωτάτη ἀπόδειξις τῆς εἰλικρινοῦς θελήσεως τῆς Ὀρθοδοξίας «ἵνα πάντες ἕν ὦσιν» (Ἱωάν. 17, 21) «Εἶναι συγκινητικόν καί ἐμπνευστικόν θάρρους καί πλήρους αἰσιοδοξίας, ὅταν ἀκούῃ τις τόν ὑψηπέτην ἐκεῖνον ἀετόν, τόν διορατικώτατον ἡγέτην τῆς Ὀρθοδοξίας νά καλῇ πάντας τούς Ὀρθοδόξους νά τείνωμεν τήν χεῖρα ἡμῶν πρός τήν Σεβασμίαν Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησίαν διά νά συμπλεχθῇ μετά τῆς ἐπίσης τεινομένης χειρός ἐκείνης καί οὕτω ὡς ἀδελφαί Ἐκκλησίαι, ἐπί ἴσοις ὅροις, νά ἀρχίσωμεν τόν διάλογον ἐκεῖνον, ὅστις θά εἶναι πλήρης προσδοκιῶν, διά μίαν πραγματικήν ἀδελφοποίησιν, διά μάιν πλήρη ἑνότητα, παγχριστιανκῆς καί παγκοσμίου σημασίας.»20

Ἔχει μεγάλη σημασία να ἀναφερθεῖ, ὅτι καί ἡ Ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία στή Β΄ Βατικανή Σύνοδο στό Διάταγμα περί Οἰκουμενισμοῦ τό 1964 ἀπεφάσισε ἐπίσημα τήν ἀναγκαιότητα τῶν Οἰκουμενικῶν Διαλόγων, οἱ ὁποῖοι πρέπει νά διεξάγωνται ἐπί ἴσοις ὅροις, par cum pari agat.21

 Ἑπόμενα βήματα 

Ἐδῶ ἀναφέρω στή συνέχεια ἁπλῶς ὡρισμένα σπουδαῖα γεγονότα, κάθε ἕνα ἀπό τά ὁποῖα μπορεῖ καί πρέπει νά γίνει ἀντικείμενο ἡμερίδας, διαλέξεων, σεμιναρίων, ραδιοφωνικῶν ἐκπομπῶν, κηρυγμάτων, ἱερατικῶν συνάξεων κλπ. Θέματα διδασκαλίας καί ἐρεύνης, π.χ. θέματα μεταπτυχιακῶν σπουδῶν, Διατριβές ἐπί πτυχίῳ, Διδακτορικές Διατριβές, ἐπιστημονικά συγγράμματα στίς Θεολογικές μας Σχολές, κ.ἄ.

-Συνάντηση Πάπα Παύλου τοῦ Στ΄ καί Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα τόν Ἰανουάριο τοῦ 1964 στά Ἱεροσόλυμα. Ἀλλαγή τῆς ἱστορίας μετά ἀπό αἰῶνες σιωπῆς. Βέβαια τηρήθηκε ἡ κανονική τάξη, σύμφωνα μέ τήν ὁποία ὁ Πάπας Παῦλος ὁ Στ΄συναντήθηκε πρῶτα μέ τόν κυρίαρχο Πατριάρχη Ἱεροσολύμων Βενέδικτο:

-Ἄρση τῶν ἀναθεμάτων μεταξύ Ρώμης καί Κωνσταντινουπόλεως τοῦ 1054 τήν 7ην Δεκεμβρίου 1965. Ἀπομάκρυνση ἀπό τή μνήμη καί τό μέσον τῆς Ἐκκλησίας λυπηρῶν γεγονότων τοῦ 11ου αἰῶνος.22 Τί συνέβη πράγματι τό 1054 στήν Κωνσταντινούπολη; Ὅλοι οἱ ἐπιστημονικοί ἐρευνητές σήμερα συμφωνοῦν, ὅτι οἱ Ἀναθεματισμοί τοῦ 1054 οὔτε προγραμματισμένοι ἦταν, οὔτε εἶχαν σκοπό τόν ἀναθεματισμό ἑκατέρωθεν τῆς μισῆς Ἐκκλησίας ἀπό τήν ἄλλην καί ἀντίθετα. Ἄλλωστε ὁ Πάπας εἶχε πεθάνει ἤδη καί ἡ πράξη τοῦ Καρδιναλίου Οὐμβέρτου στήν Κωνσταντινούπολη ἦταν ὁπωσδήποτε ἄκυρη. Ἀλλά καί αὐτά δέν εἶναι τοῦ παρόντος. Εἶναι ἀναγκαία μία εἰδική ἐκδήλωση μέ ἀντικειμενικές ἱστορικές ἔρευνες τῶν γεγονότων καί τῶν πηγῶν Γεγονός παραμένει, ὅτι πρίς ἀπό τήν ἡμερομηνία αὐτή τοῦ 1054 ὑπῆρξαν πολλές διακοπές κοινωνίας μεταξύ τῶν Ἐκκλησιῶν Ἀνατολῆς καί Δύσεως, καθώς ἐπίσης καί ὅτι μετά τούς ἀναθεματισμούς αὐτούς πολλά γεγονότα καί περιπτώσεις μυστηριακῆς κοινωνίας μεταξύ τῶν χριστιανῶν τῆς Ἀνατολῆς καί τῆς Δύσεως καί μάλιστα τόσον στό χῶρο τῆς Δύσεως ὅσον καί στό χῶρο τῆς Ἀνατολῆς!

Μετά ἀπό 10 χρόνια, τό 1975, ἑορτάστηκε τό δεκαετές Ἰωβηλαῖο τῆς ἄρσεως τῶν Ἀναθεμάτων σέ πολλά μέρη, ἀλλά καί στή Ρώμη. Ἐκεῖ συνέβη τό μή ἀναμενόμενο καί τό ἀνεπανάληπτο στή Σίξτεια Καπέλλα: Μετά τή Θ. Λειτουργία ἀπό τόν Πάπα Παῦλο τόν Στ΄ ἐγονάτισε ὁ Πάπας μπροστά στόν ὀρθόδοξο παριστάμενο, στόν ἀντιπρόσωπο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, τό Μητροπολίτη Χαλκηδόνος Μελίτωνα καί τοῦ ἀσπάσθηκε τούς πόδας! Χειρονομία εἰλικρινοῦς ταπεινοφροσύνης καί ἀναγνωρίσεως τοῦ ἐκπροσώπου, ἀλλά καί τοῦ ἰδίου τοῦ Μεγάλου Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα ὁλοκλήρου τῆς Ὀρθοδοξίας, πράξη ἀνεπανάληπτη καί ἄγνωστη στήν ἱστορία τοῦ Χριστιανισμοῦ δύο χιλιάδων χρόνων. Ἴσως μέ τήν πράξη του αὐτή ἤθελε ὁ Πάπας Παῦλος ὁ Στ΄ νά ἀντισταθμίσει τήν ἀπαίτηση τοῦ Πάπα Μαρτίνου τοῦ Δ΄ νά τοῦ φιλήσει τούς πόδας του ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἰωσήφ ὁ Β΄ κατά τήν ἄφιξή του στήν Φερράρα στήν γνωστή Σύνοδο τῆς Φερράρας Φλωρεντίας τοῦ 1438/39, ἀπαίτηση, τήν ὁποία τότε ἀρνήθηκε βεβαίως διαρρήδην ὁ Πατριάρχης. Γιά τό γεγονός αὐτό ὑπάρχει καί φωτογραφία, ἀλλά καί τό μοντέλλο ἑνός παραγγελθέντος ἔργου-μνημείου γιά τό γεγονός, τό ὁποῖο ὅμως δέν πραγματοποιήθηκε ποτέ, διότι τό ἐμπόδισαν οἱ ἀντιμαχόμενες δυνάμεις τοῦ Βατικανοῦ.23

Ἐδῶ σταματῶ τήν ἀπαρίθμηση τῶν γεγονότων, τά ὁποῖα βέβαια συνεχίζονται καί μέχρι σήμερα.

Τό παπικό Πρωτεῖο καί ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας 

(Κωνσταντινούπολη 1967) 

Σήμερα καί τώρα θά ἀναφερθῶ μόνο στήν ἐπίσκεψη τοῦ Πάπα Παύλου τοῦ Στ’ στήν Κωνσταντινούπολη τήν 25η Ἰουλίου 1967, διότι θέλω νά ὑπενθυμίσω ὅσα ἐλέχθησαν γιά τό πρωτεῖο ἐξουσίας τοῦ Πάπα Ρώμης καί τά ὁποῖα ἀποδεικνύουν ὅτι ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἦταν πιστός τηρητής τῆς ὀρθοδόξου διδασκαλίας καί παραδόσεως καί ὅτι ἔλεγε μέ θάρρος καί τόλμη τή γνώμη τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας γιά τό πρωτεῖο τοῦ Ἑπισκόπου Ρώμης εὐθέως καί μπροστά στούς Πάπες.

Ἡ πρώτη ἐπίσκεψη ἑνός Πάπα στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο μετά ἀπό αἰῶνες ἀποξενώσεως (25 Ἰουλίου 1967) 

Ὁ Πάπας ἐπισκέφθηκε σκόπιμα πρῶτος τόν Οἰκουμενικό Πατριάρχη Ἀθηναγόρα στήν Κωνσντινούπολη γιά νά τοῦ δώσει τή δυνατότητα νά πραγματοποιήσει τήν ἤδη γνωστή του ἐπιθυμία νά ἐπισκεφθεῖ τόν Πάπα στή Ρώμη ὡς ἀντεπίσκεψη. Καί μέ τήν ἀπόφαση αὐτή ὁ Πάπας ὑπερβαίνει, δέν τηρεῖ τό πρωτόκολλο! Πρωτεύει τό θέμα τῆς καταλλαγῆς καί τῆς ἑνότητος μέ τήν Ὀρθοδοξία. Τόν Πατριάρχη Ἀθηναγόρα ἔβλεπε ὁ Πάπας καί στό πρόσωπο τοῦ Πατριάρχη τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο καί ὅλη τήν Ὀρθοδοξία. Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἔγινε ὁ πόλος ἕλξεως τοῦ Πάπα πρός τήν Ὀρθοδοξία μέ σκοπό τήν πλήρη κοινωνία. Ὁ Πάπας δρᾶ. Δέν ἀρκοῦν λόγια καί προθέσεις. Οἱ ὁμιλίες καί τά κείμενα, τά ὁποῖα ἀντηλλάγησαν, ἔχουν πολύ μεγάλη σημασία γιά τό δυσκολότερο πρόβλημα στίς σχέσεις τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, τό Παπικό πρωτεῖο. Τόν ἴδιο χρόνο, τό 1967, εἶχε ὁμολογήσει δημόσια ὁ Πάπας Παῦλος ὁ Στ΄ στή Ρώμη, ὅτι τό Παπικό πρωτεῖο εἶναι τό μεγαλύτερο ἐμπόδιο στήν πορεία πρός τήν ἑνότητα τῶν Ἐκκλησιῶν. Ἐάν, λοιπον, ἀξιολογηθοῦν τά κείμενα τῆς συναντήσεως αὐτῆς σωστά καί ἐάν χρησιμοποιηθοῦν κατάλληλα καί ἀπό τίς Ἐπιτροπές τοῦ ἐπισήμου Θεολογικοῦ Διαλόγου, θά εἶναι ἡ συμβολή των πολύ θετική, διότι τά κείμενα καί τῶν δύο Ἀρχηγῶν τῶν δύο Ἐκκλησιῶν δείχνουν πνεῦμα ἀλληλοσεβασμοῦ καί ἀλληλοεκτιμήσεως, χωρίς τάσεις ὑπεροχῆς καί ἐπιβολῆς ἰσχύος, ἐξαρτήσεως καί ὑποταγῆς.

Σκοπός τῆς ἐπισκέψεως τοῦ Πάπα εἶναι: «ἵνα ἐνισχύσῃ τούς δεσμούς τῆς πίστεως, τῆς ἀγάπης καί τῆς φιλίας» πού συνδέουν τόν Πάπα καί τόν Πατριάρχη. Προτείνει ἐπίσης ὁ Πάπας νά ἀρχίσει ἡ μελέτη γιά τόν τρόπο ἀποκαταστάσεως τῆς «πλήρους κοινωνίας μεταξύ τῆς Ὀρθοδόξου καί τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας, ὑπό τήν καθοδήγησιν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος καί ἐν τῇ προθέσει πραγματοποιήσεως τῆς ἐντολῆς τοῦ Χριστοῦ περί τῆς ἀγάπης ἐν τῇ ἑνότητι καί τῇ ἀληθείᾳ». Διαπιστώνομε, ὅτι ὁ Πάπας δέν ὁμιλεῖ πλέον περί «ἐπιστροφῆς» τῶν Ὀρθοδόξων στήν Καθολική Ἐκκλησία, οὕτε περί τῆς δημιουργίας μιᾶς ποίμνης ὑπό τόν ἕνα ποιμένα, ὑπό τήν ἡγεσίαν τοῦ Πάπα. Ἀπεναντίας ἔχομε στή συνέχεια καί ἕνα τελείως νέο στοιχεῖο γιά τόν τρόπο καί τή μέθοδο, πού πρέπει νά ἀκολουθηθοῦν γιά τήν πραγματοποίηση τῆς θελήσεως τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ πρός ἀποκατάσταση τῆς χριστιανικῆς ἑνότητος. Ὁ Πάπας δέν ἀπαιτεῖ, οὔτε κἄν ὑπαγορεύει τόν τρόπο καί τούς ὅρους: «Παρακαλεῖ ὅθεν τόν Πατριάρχην Ἀθηναγόραν, ἵνα εὐαρεστηθῇ καί ὑποδείξῃ Αὐτῷ ποῖοι εἶναι, κατά τήν γνώμην Αὐτοῦ, οἱ καλλίτεροι τρόποι, ἵνα καταντήσωμεν ἐν πιστότητι πρός ἕνα σκοπόν τόσον δυσχερῆ, ἀλλά ἁγιώτατον.» Ἀναμένει, λοιπόν, ὁ Πάπας τίς προτάσεις καί τίς συμβουλές τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα, μέ ποιό τρόπο θά ἐπιτευχθεῖ ἡ ἑνότητα, χωρίς καμμία προκατάληψη ἤ προαπόφαση γιά τήν πορεία αὐτή τοῦ Οἰκουμενικοῦ Διαλόγου.24  Ἡ ἐπιθυμία τοῦ Πάπα εἶναι ξεκάθαρη, καθώς ἐπίσης καί ὁ σκοπός: Ἡ ἀποκατάσταση τῆς πλήρους κοινωνίας τῶν Ἐκκλησιῶν μας ἐν ἀγάπῃ καί ἀληθείᾳ.

Η ἐπίσκεψη πραγματοποιήθηκε τήν 25η Ἰουλίου 1967. Μετά τήν ὑποδοχή στό ἀεροδρόμιο, ὁ Πάπας μεταβαίνει στήν Ἁγία Σοφία, ὅπου γονατιστός προσεύχεται καί ἐκφράζει τήν εὐχή: «Θά ἔπρεπε ὁ ναός αὐτός νά ξαναγίνει αὐτό πού ἦταν», ἀναφέρει ὁ Α. Πανώτης στό ἔργο του Εἰρηνοποιοί.25

Ἡ ὁμιλία τοῦ Πάπα Παύλου τοῦ Στ΄ 

Ὁ Πάπας προσφωνεῖ: «Ἀδελφέ, λίαν ἀγαπητέ ἐν Χριστῷ». Τονίζει, ὅτι καί τώρα εὑρίσκεται στήν Κωνσταντινούπολη ὡς προσκυνητής στούς χώρους ἐκείνους, ὅπου συγκλήθηκαν καί οἱ Οἰκουμενικές Σύνοδοι καί «ἔδωσαν εἰς τήν πίστιν ἡμῶν ἔκφρασιν, ἧς ὁ πλοῦτος καί τό περιεχόμενον, καί ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν εἰσέτι, τροφοδοτοῦσιν ἁπάντων τῶν χριστιανῶν τήν πίστιν καί τήν ἐν ἀγάπῃ θεώρησιν.» Ἐπί λέξει τονίζει ὁ Πάπας: «Ἐάν ἡ ἑνότης πίστεως ἀπαιτεῖται διά τήν πλήρη κοινωνίαν, ἡ ποικιλία τῶν ἐθίμων δέν ἀποτελεῖ ἐμπόδιον δι’ αὐτήν.» Ἀναγκαία προϋπόθεση τῆς πλήρους κοινωνίας, χωρίς καμμία ἀμφιβολία, εἶναι ἡ: Ἑνότης πίστεως! Στή συνέχεια προτρέπει ὁ Πάπας τούς Ἀρχηγούς καί τίς Ἱεραρχίες τῶν δύο Ἐκκλησιῶν νά πράξουν τά πάντα γιά νά ἐπισπεύσουν τήν ἡμέρα τῆς πλήρους κοινωνίας.

Στήν ὁμιλία αὐτή διατυπώνει ὁ Πάπας μία πρόταση ὡς πρός τίς δικαιοδοσίες τῶν Ἀρχηγῶν καί τῶν Ἱεραρχιῶν τῶν δύο Ἐκκλησιῶν, ἡ ὁποία δυστυχῶς ἔμεινεν ἀπαρατήρητος: «Ὀφείλουσιν οὗτοι (δηλ. οἱ Ἀρχηγοί καί οἱ Ἰεράρχες τῶν δύο Ἐκκλησιῶν) νά πράξωσι τοῦτο, ἀναγνωρίζοντες καί σεβόμενοι ἀλλήλους ὡς ποιμένας τῆς ἐμπεπιστευμένης εἰς αὐτούς μερίδος τοῦ ποιμνίου τοῦ Χριστοῦ, μεριμνῶντες περί τῆς συνοχῆς καί τῆς αὐξήσεως τοῦ λαοῦ τοῦ Θεοῦ καί ἀποφεύγοντες πᾶν ὅ,τι θά ἠδύνατο νά διασκορπίσῃ αὐτόν ἤ νά ἐπιφέρῃ σύγχυσιν εἰς τάς τάξεις αὐτοῦ.» Ὁ Πάπας Παῦλος ὁμιλεῖ μέ βάση τίς ἀποφάσεις τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων καί τή δομή τῆς Ἐκκλησίας σέ συγκεκριμένες αὐτόνομες διοικητικές περιοχές, σέ συγκεκριμένες «μερίδες τοῦ ποιμνίου τοῦ Χριστοῦ.» Κανείς ὑπερτονισμός, λοιπόν, καί καμμία ἀναφορά σέ κάποιο ἀποκλειστικό πρωτεῖο ἐξουσίας τοῦ Πάπα γιά ὁλόκληρη τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ καί καμμία ἀπαίτηση γιά ὑποταγή καί ὑπακοή ὡς ὅρων γιά τήν πραγματοποίηση τῆς πλήρους κοινωνίας! Ἡ διατύπωση τοῦ Πάπα εἶναι σαφέστατη καί ἀπό ὀρθοδόξου πλευρᾶς ἀποδεκτή. «Ἡ ἀγάπη εἶναι ὁ ζωτικός χῶρος, ὁ ἀπαραίτητος διά τήν αὔξησιν τῆς πίστεως καί ἡ ἐν τῇ πίστει κοινωνία εἶναι ὁ ὅρος τῆς πλήρους ἐκδηλώσεως τῆς ἀγάπης, τῆς ἐκφραζομένης ἐν τῇ συλλειτουργίᾳ.» Αὐτοί εἶναι οἱ ὅροι, τούς ὁποίους θέτει καί ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία. Ὡς κύριος σκοπός παραμένει ἡ ἐκπλήρωση τοῦ θελήματος Αὐτοῦ, «εἰς ὅ πάντα τά λοιπά δέον ὅπως ὑπαχθῶσιν ἤ θυσιασθῶσιν.»26

Ἡ ἀντιφώνηση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα 

Ἡ ὁμιλία τοῦ Πατριάρχη Ἀθηναγόρα χαρακτηρίζεται ἀπό πνεῦμα ἀγάπης καί καταλλαγῆς, ἀλλά καί ἀπό συγκεκριμένες ἀπαντήσεις στά συγκεκριμένα σημεῖα τῆς ὁμιλίας τοῦ Πάπα: «Ἁγιώτατε καί λίαν ἀγαπητέ ἐν Χριστῷ ἀδελφέ» εἶναι ἡ προσφώνηση. Οἱ διμερεῖς σχέσεις δέν πρέπει νά ἀπομονώνονται καί νά ἀπολυτοποιοῦνται καί νά ἀποκόπτουν ἤ νά ἀγνοοῦν τήν ὕπαρξη καί τῶν ἄλλων Ἐκκλησιῶν. Ἡ ἀναγκαιότητα τῆς ἀποκαταστάσεως τῆς χριστιανικῆς ἑνότητας ἀφορᾶ καί τίς ἄλλες Ἐκκλησίες καί γενικότερα ὁλόκληρη τήν κοινωνία. Μετά τήν ἔκφραση εὐγνωμοσύνης πρός τό Θεό γιά ὅλα τά θετικά βήματα, προβαίνει ὁ Πατριάρχης στή διατύπωση τῆς ἀκραιφνοῦς ὀρθοδόξου ἀπόψεως περί τοῦ Πρωτείου καί τῆς θέσεως τοῦ Πάπα Ρώμης στήν καθόλου Ἐκκλησία: «Καί ἰδού ἔχομεν, παρά πᾶσαν κατ’ ἄνθρωπον προσδοκίαν, ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν τόν τῆς Ρώμης Ἐπίσκοπον, τόν καί πρῶτον τῇ τιμῇ ἐν ἡμῖν, τόν τῆς ἀγάπης προκαθήμενον‘ (Ἰγνατίου Ἀντιοχ. Ἐπιστολή πρός Ρωμαίους, Πρόλογος, Π.Ε. 5, 801).» 27 Ὁ Πάπας εἶναι πρῶτος στήν τιμή ὄχι στήν ἐξουσία! Παράλληλη ἡ διατύπωση τοῦ Πάπα καί τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχη. Οἱ δικαιοδοσίες εἶναι σαφεῖς, ὁ καθένας στή μερίδα τοῦ ποιμνίου τοῦ Χριστοῦ, ἡ ὁποία τούς ἐνεπιστεύθη. Ὁ Ἐπίσκοπος καί Πάπας Ρώμης εἶναι ὁ πρῶτος τῇ τιμῇ μεταξύ ἴσων. Πρόσωπον πρός πρόσωπον διατυπώνει εὐθαρσῶς τήν ὀρθόδοξη ἄποψη ὁ μεγάλος ἐκεῖνος Οἰκουμενικός Πατριάρχης. Ἡ Ὀρθοδοξία δέν δέχεται οὔτε ἀναγνωρίζει κάποιο πρωτεῖον ἐξουσίας τοῦ Πάπα γιά ὅλη τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.

Ποῦ εὑρίσκουν οἱ πολέμιοι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα τά περί ἀναγνωρίσεως τοῦ πρωτείου ἐξουσίας τοῦ Πάπα; Καί τά περί προθέσεως ὑποταγῆς τῆς Ὀρθοδοξίας στόν Πάπα; Γιατί παραπληροφοροῦνται οἱ πιστοί μας ἀπό ὁρισμένους ὑπεύθυνους ἀνεύθυνους πανεπιστημιακούς δασκάλους καί ἐπισκοπικούς ποιμενάρχες;

Τό ἱστορικό γεγονός τῆς πρώτης ἐπισκέψεως ἑνός Πάπα στήν Κωνσταντινούπολη μετά ἀπό αἰῶνες σιωπῆς καί ἀποξενώσεως ἀποτελεῖ ὄντως αὐτό καθ’ἑαυτό μιά καμπή στήν ἱστορία τῶν δύο Ἐκκλησιῶν. Βέβαια καί ἐδῶ πρέπει νά τονίσω, ὅτι μέ τά κείμενα αὐτά δέν ἔχουν λυθεῖ ὅλα τά ὑπάρχοντα προβλήματα. Ἐπίσης γνωρίζομε, ὅτι καί ὁ ἴδιος Πάπας σέ ἄλλες περιπτώσεις ἔχει χρησιμοποιήσει ἐκφράσεις τῆς παλαιᾶς, τῆς κλασσικῆς ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησιολογίας, τήν ὁποία δέν μποροῦμε οὔτε ἐπιτρέπεται νά ἀποδεχθοῦμε. Παρ’ ὅλ’ αὐτά μέ τή συμπεριφορά τοῦ Πάπα καί μέ τά κείμενα τῆς συνατήσεως αὐτῆς ἔχουν δημιουργηθεῖ ὁρατές ρωγμές σέ ἕνα παποκεντρικό οἰκοδόμημα τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς Ἐκκλησίας τῆς Β΄χιλιετίας.

Ὁ καθηγητής τοῦ Regensburg, Joseph Ratzinger καί μετέπειτα Πάπας Ρώμης Βενέδικτος XVI π.χ. συμφώνησε μέ τήν πρόταση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρα σέ δύο διαλέξεις του στήν Αὐστρία, μία στή Βιέννη τόν Ἀπρίλιο τοῦ 1974 καί ἄλλη, πιό συγκεκριμένη, τόν Ἰανουάριο τοῦ 1976 στή Θεολογική Σχολή τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Graz τῆς Αὐστρίας ὅπου εἶπε τά ἑξῆς: «Ἡ Ρώμη δέν πρέπει νά ζητήσει ἀπό τήν Ἀνατολή τίποτα περισσότερο γιά τή διδασκαλία περί πρωτείου ἀπό ἐκεῖνο, τό ὁποῖον ἐδιδάσκετο καί ἐβιοῦτο τήν πρώτη χιλιετία. Καί ὅταν ὁ Πατριάρχης Ἀθηναγόρας τήν 25/7/1967, κατά τήν ἐπίσκεψη τοῦ Πάπα στό Φανάρι, τόν ἐχαρακτήριζε ὡς Διάδοχο τοῦ Πέτρου, ὡς τόν πρῶτο μεταξύ ἡμῶν τῇ τιμῇ, τόν προκαθήμενο τῆς ἀγάπης, εὑρίσκεται στό στόμα τοῦ μεγάλου αὐτοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἡγέτη, δηλ. τοῦ Πατριάρχη, τό κύριο περιεχόμενο τῆς διδασκαλίας περί πρωτείου τῆς πρώτης χιλιετίας καί περισσότερο ἀπὀ αὐτό δέν πρέπει νά ἀπαιτήσῃ ἡ Ρώμη».28

Δυστυχῶς δέν μπόρεσε ὁ Καθηγητής Joseph Ratzinger νά ἐφορμώσει ὅσα εἶπε ὅταν ἦταν στήν Ρώμη ὡς Πάπας Βενέδικτος ὁ ΙΣτ΄.Τά ἄφησε ὡς κληρονομιά γιά τό νέο Πάπα Φραγκῖσκο, ὁ ὁποῖος ἤδη ἐδήλωσε ὅτι θά βελτιώσει τό συνοδικό σύστημα στήν Καθολική Ἐκκλησία γιά νά προωθήσει τίς καλές σχέσεις μέ τήν Ὀρθοδοξία. Περιμένομε καί ἀπό τό νέο Πάπα πολλά! Τήν περασμένη Κυριακή, 13.10.2013 στή Βιέννη, σέ μιά ἐκδήλωση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Ἱδρύματος Πρό Οριέντε ἐδήλωσε ὁ Καρδινάλιος Koch ὁ Πρόεδρος τοῦ Παπικοῦ Σμβουλίου γιά τήν Ἑνότητα τῶν Χριστιανῶν, ὅτι γιά τή βελτίωση τοῦ συνοδικοῦ θεσμοῦ στή ρωμαιοκαθολική Ἐκκλησία θά πρέπει νά μάθουν ἀρκετά ἀπό τήν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία.

Διαπιστώνομε, λοιπόν, ὅτι ἤδη ἀπό τήν πρώτη ἐπίσκεψη τοῦ Πάπα Παύλου τοῦ Στ΄ στό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο στήν Κωνσταντινούπολη ὑπάρχουν τόσες θετικές ἐξελίξεις στή συμπεριφορά, ἀλλά καί στά κείμενα τοῦ Πάπα, τά ὁποῖα συμφωνοῦν μέ τίς ὀρθόδοξες ἀπόψεις. Βέβαια ἡ ἐφαρμογή των δέν εἶναι τόσο εὔκολη, οὔτε καί ἀπό ὅλους στό Βατικανό ἐπιθυμητή, ὅμως δέν εἶναι δυνατόν καί δέν ἐπιτρέπεται νά τίς ἀγνοοῦμε ἤ νά τίς ὑποτιμοῦμε, ἤ ἀκόμη καί νά τίς θεωροῦμε μέ προκατάληψη καί καχυποψία μόνον ὡς ἀνειλικρινεῖς πράξεις προπαγάνδας ἤ καί παραπλανήσεως.

Οἱ ἀποφάσεις τῶν Συνόδων τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν καί οἱ Πανορθόδοξες ἀποφάσεις γιά πραγματοποίηση καί συνέχιση τῶν Θεολογικῶν Οἰκουμενικῶν Διαλόγων, ἐν ἀγάπῃ καί ἀληθείᾳ, οἱ ἀποφάσεις, λοιπόν, αὐτές πρέπει νά γίνονται σεβαστές ἀπό ὅλους. Τό συνοδικό σύστημα τῆς Ἐκκλησίας μας δέν σημαίνει ἀβασάνιστη καί αὐθαίρετη ἀπόρριψη τῶν συνοδικῶν ἀποφάσεων ἀπό κανένα, οὔτε ἀπο Μητροπολῖτες, βάσει δῆθεν μιᾶς ὑπερευσεβοῦς καί ὑπερορθόδοξης ἐλευθερίας. Ὁ κόσμος κουράστηκε νά βλέπει ἐκκλησιαστικές συγκρούσεις καί διάφορα σχίσματα μέσα στήν Ἐκκλησία τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ καί σέ μιά ἐποχή δραματικῶν κρίσεων στήν Ἐκκλησία μας καί στήν κοινωνία μας, ὅπου εἶναι ἀπαραίτητη κάθε συνεργασία καί συμπαράσταση στούς ἀνθρώπους πού ἔχουν ἀνάγκη σέ στιγμές κρίσεως. Ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας ἦταν προφητικός ὄχι μόνο μέ λόγους, ἀλλά καί μέ ἔργα καί ἔπειθε καί θά παραμείνει στήν μνήμη καί τήν καρδιά μας γιά πάντα.

Στήν ὑπηρεσία αὐτή τοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου καί γενικότερα τῆς Ἐκκλησίας μας προσπάθησα νά ἀφιερώσω καί τήν δική μου διακονία περίπου 50 χρόνια μέ ἀφετηρία τήν Αὐστρία, σύμφωνα μάλιστα καί μέ ὅσα μοῦ εἶχε γράψει ὁ μέγας Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας σέ προσωπική του ἐπιστολή τήν 19ην Ἰουνίου τοῦ 1969, λίγες μέρες πρίν ἀπό τήν ἀναγόρευσή μου σέ διδάκτορα Θεολογίας τοῦ Πανεπιστημίου τοῦ Ἴννσμπρουκ. Οἱ Θεολογικοί Διάλογοι συνεχίζονται καί σήμερα μέ τούς Πάπες Βενέδικτο τόν Ιστ΄, Φραγκῖσκο καί Οἰκουμενικό Πατριάρχη Βαθολομαῖο, τούς ὁποίους πρέπει νά στηρίζουμε καί ἀπό τούς ὁποίους πρέπει νά ἐλπίζουμε πολλά.

Προτάσεις περαιτέρω ἐκδηλώσεων: 

Πλέον συγκεκριμένα προτείνω, στά πλαίσια τῆς ἀποφάσεως τῆς σεβαστῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης νά διοργανωθοῦν μέ τήν πρωτοβουλία τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης καί μέ τήν Εὐλογία τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί τοῦ Σεπτοῦ Οἰκουμενικοῦ μας Πατριαρχείου μία σειρά ἐπιστημονικῶν σεμιναρίων βάσει τῶν πηγῶν καί σέ κατανοητή γλῶσσα γιά τήν ἀντικειμενική πληροφόρηση ὅλων. Καί μέ τήν πρωτοβουλία τῶν Ἀρχιερέων μας, θά μποροῦσαν νά πληροφορηθοῦν οἱ πιστοί, κληρικοί καί λαϊκοί, τῶν κατά τόπους Μητροπόλεων γιά τά θετικά αὐτά βήματα, άλλά καί γιά τά πραγματικά προβλήματα, τά ὁποῖα ὁπωσδήποτε ἀκόμη ὑπάρχουν καί πρέπει ἀπό κοινοῦ νά λυθοῦν. Αὐτό δέν τό ἀρνεῖται κανείς. Ἡ πρωτοβουλία αὐτή εἶναι χρήσιμη καί γιά τήν ἀντιμετώπιση τῶν συγχρόνων προβλημάτων μέ ἑνωμένες δυνάμεις σέ μιά σύγχρονη κοινωνία μέ μιά νέα δημογραφική εἰκόνα ποικιλλόμορφης συνθέσεως νέων πολιτῶν ἀπό διάφορες χῶρες προελεύσεως καί διαφορετικῶν θρησκευτικῶν καί πολιτισμικῶν ἰδιαιτεροτήτων. Νέες καταστάσεις δημιουργοῦν καί νέα προβλήματα, τά ὁποῖα ἀπαιτοῦν καί νέαν ἀντιμετώπιση, μιά νέα ποιμαντική μέ κατάλληλη προετοιμασία.

Τό μέλλον εἶναι μπροστά μας ἀνοικτό καί οἱ δυνατότητες πού ἔχομεν μεγάλες. Ἀρκεῖ νά θελήσουμε νά συνεργασθοῦμε καί νά τηρήσουμε τίς βασικές ἀρχές τῆς χριστιανικῆς μας ταυτότητας.

___________________________________________
Παραπομπές:

1 Ἐν: Ὀρθοδοξία 24 (1949)35.
2 Ὅπ. παρ. 38.
3 ὅπ. παρ. 40.
4 Ὅπ. παρ., 41.
5 Ὅπ. παρ.
6 Ὅπ. παρ.
7 Ἐν Ἀπόστολος Τῖτος, Ἡράκλειον, 12(1963)43: «ὑπερόχους πάντοτε παρέχων τῇ ὀρθοδοξίᾳ ὑπηρεσίας ὡς προασπιστής τῆς ὀρθοδόξου πίστεως, καί συνεχιστής τῆς γνησίας ὀρθοδόξου μοναχικῆς παραδόσεως, ὡς φύλαξ τιμιωτάτων ἀγαθῶν εἰς συντήρησιν καί ἐπιβίωσιν τῆς ἱστορικῆς συνειδήσεως καί συνεχείας, καί ὡς καλλιεργητής τῶν γραμμάτων και τῆς ὀρθοδόξου χριστιανικῆς τέχνης,» ὡς τονίζει ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης Ἀθηναγόρας στό Πατριαρχικόν του Μήνυμα ἐπί τῇ χιλιετηρίδι τοῦ Ἁγίου Ὄρους.
8 Ἰακώβου, Μητρ. Μυτιλήνης, Ἡ Μεγάλη Σύνοδος, Ὁ Κατάλογος Θεμάτων καί ἡ προετοιμασία τοῦ ἔργου αὐτῆς, ἐν: Συνοδικά Ι, Γραμματεία ἐπί τῆς Προπαρασκευῆς τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, Chambesy-Γενεύης 1976, 18.
9 Χρυσοστόμου Μύρων, Ορθόδοξοι Κατόψεις, τ. Β΄, σελ. 182 εξ.
10 Πρβλ. Grigorios Larentzakis, Die Häresie des Nationalismus. Menschenwürde und Menschenrechte für alle in der östlich-orthodoxen Perspektive: Politik und Theologie in Europa. Perspektiven ökumenischer Sozialethik, hg. V. Ingeborg Gabriel, Matthias-Grünewald-Verlag Ostfildern 2008, 257-279
11 Πρβλ. Grigorios Larentzakis, Die Strukturen der orthodoxen Kirche und das Ökumenische Patriarchat von Konstantinopel. Seine gesamtorthodoxen Aufgaben: Una Sancta 63(2008)207-224.
12 Ἐν: Grigorios Larentzakis, Die orthodoxe Kirche, Ihr Leben und Ihr Glaube, (Orientalia-patristica-oecumenica, 4), Wien, Berlin 20123, 5.
13 Ἀριστείδη Πανώτη,Παῦλος Στ΄ - Ἀθηναγόρας Α΄, Εἰρηνοποιοί, Ἀθῆναι 1971, 30.
14 Ἐν: (Herder-Korrespondenz) 13[1958/59]115): "Wir umarmen die gesamte Kirche des Ostens genauso wie die des Westens mit warmer väterlicher Liebe; und auch jene, die von diesem apostolischen Stuhl getrennt sind, wo Petrus in seinen Nachfolgern 'bis zum Ender der Welt' lebt (Mt 28,20) und den Auftrag Christi ausführt, alles auf Erden zu binden und zu lösen (Mt 16,19) und die gesamte Herde des Herrn zu weiden (Joh 21,15-17), auch jenen öffnen Wir voll Liebe Unser Herz und Unsere Arme. Wir wünschen glühend ihre Heimkehr in das Haus des gemeinsamen Vaters, und Wir wiederholen die Worte des Erlösers: 'Heiliger Vater, bewahre sie in Deinem Namen, die Du mir gegeben hast; laß sie eins sein, wie wir eins sind' (Joh 17,11). So möge 'eine Herde und ein Hirt' werden (Joh 10,16). Wir beten, daß sie alle freiwillig kommen mögen; und möge es mit Gottes Hilfe bald geschehen. Sie werden kein fremdes Haus finden, sondern ihr eigenes, eben jenes, das ihre Väter von alters her mit ihrer Lehre erleuchtet und mit ihrer Tugend geschmückt haben."
15 Ἐν :Τόμος Ἀγάπης, Vatican-Phanar (1958-1970), Rome-Istanbul 1971, 21ἑξ.
16 Grigorios Larentzakis, Die Neujahrsbotschaft von 1959 des Ökumenischen Patriarchen Athenagoras I. Der Anfang eines neuen Klimas, in: Ostkirchliche Studien [Würzburg] 21(1972)187-197.
17 Ἐν: Τόμος Ἀγάπης, 26-28.
18 Ἧταν ἡ πρώτη, εὐρύτερα γνωστή, ἐπίσημη ἐπίσκεψη μετά τό Μάϊο τοῦ 1547, ὁπότε ὁ Πάπας Παῦλος ὁ Γ’ εἶχε δεχθῆ τόν Ἔξαρχο τοῦ Πατριάρχη Διονυσίου Β΄ Μητροπολίτη Καισαρείας Μητροφάνη Ἀργότερα ἐξελέγη Οἰκουμενικός Πατριάρχης ὡς Μητροφάνης Γ΄ (1565-1572). Πρβλ. Ἀριστείδη Πανώτη, Παῦλος ΣΤ΄ - Ἀθηναγόρας ὁ Α΄. Εἰρηνοποιοί, Ἀθῆναι 1971, 41.
19 Πρβλ. Ἀριστείδη Πανώτη, Παῦλος ΣΤ΄ - Ἀθηναγόρας ὁ Α΄. Εἰρηνοποιοί, 42.
20 Γρηγορίου Λαρεντζάκη, Προσδοκίαι, Χριστιανικόν Φῶς, Χανίων, τεῦχος 51 (Νοέμβριος 1963)791.
21 Πρβλ. Grigorios Larentzakis, Das II. Vaticanum als ökumenische Wegweisung. Bleibende Aufgaben für die Ökumene aus orthodoxer Sicht, in: Wolfgang Thönissen (Hg.), „Unitatis redintegratio“. 40 Jahre Ökumenismusdekret - Erbe und Auftrag, Paderborn 2005, 193-214.
22 Γρηγορίου Λαρεντζάκη, Τά ἀναθέματα τοῦ 1054 καί ἡ «ἄρση» αὐτῶν. Συνέπειες στήν πορεία πρός τήν πλήρη κοινωνία μεταξύ τῆς Ὀρθοδόξου καί τῆς Ρωμαιοκαθολικῆς ἐκκλησίας, in: Ἐπιστημονική Παρουσία Ἑστίας Θεολόγων Χάλκης, Bd. 7, Athen 2010, 447-484.
23 Γιά τό θέμα αὐτό ἔγραψε ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Χαλκηδόνος Ἀθανάσιος: Athanasios Papas, Rome&Constantinopel. Pope Paul VI & Metropolitan Meliton of Chalcedon, Orthodox Research Institut 11/2006
24 «Ἡ ἐπίσκεψις αὐτή οὐδεμίαν ἀπόφασιν προϋποθέτει, ἀλλά θέλει μόνον νά εἶναι μία ἔνδειξις τῆς ἀγάπης καί τοῦ σεβασμοῦ, τόν ὁποῖον ὁ ἐπίσκοπος τῆς Ρώμης καί Ἀρχηγός τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας τρέφει πρός τόν μέγαν καί σεβάσμιον Πατριάρχην.»Ἐν: Τόμος Ἀγάπης, Vatican-Phanar (1958ß 1970), Rome – Istanbul 1971, 369ἑξ.
25 Ἀριστείδη Πανώτη, Παῦλος ΣΤ΄ - Ἀθηναγόρας ὁ Α΄. Εἰρηνοποιοί, Ἀθῆναι 1971, 202.
26 Ἐν: Τόμος Ἀγάπης372-377.
27 Ἐν: Τόμος Ἀγάπης, 380.
28 Joseph Ratzinger, Prognosen für die Zukunft des Ökumenismus, in: Ökumenisches Forum 11(1976)36f.: "Rom muß vom Osten nicht mehr an Primatslehre fordern, als auch im ersten Jahrtausend formuliert und gelebt wurde. Wenn Patriarch Athenagoras am 25.7.1967 beim Besuch des Papstes im Phanar diesen als Nachfolger Petri, als den ersten an Ehre unter uns, den Vorsitzenden der Liebe, benannte, findet sich im Mund dieses großen Kirchenführers der wesentliche Gehalt der Primatsaussagen des ersten Jahrtausends, und mehr muß Rom nicht verlangen".