ΕΠΑΡΑΤΟΥ 1204 ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ ΚΑΙ ΔΥΤΙΚΑ ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ - Αθανάσιος Κοτταδάκης

ΕΠΑΡΑΤΟΥ   1204

ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ  ΠΡΟΛΕΓΟΜΕΝΑ  

ΚΑΙ   ΔΥΤΙΚΑ   ΠΑΡΕΠΟΜΕΝΑ

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ  ΚΟΤΤΑΔΑΚΗΣ

        «Η Ανατολική Χριστιανοσύνη δεν ξέχασε ποτέ τις φρικτές μέρες του 1204». Η Ελληνική, μάλιστα, παρά τα οκτακόσια χρόνια που έχουν περάσει, και την αίτηση συγγνώμης και από τη νυν δυτική εκκλησιαστική κορυφή, νιώθει την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους ανοιχτή πληγή. Καθώς, οι φρικαλεότητες, και οι ανοσιότητες που τη συνόδευσαν, ακόμα και μέσα στην Αγία Σοφία, ως δείχνει το απόσπασμα που ακολουθεί, ξεπερνούν κάθε περιγραφή.

      

«Κατέστρεψαν την Αγία Τράπεζα, γράφει ο Νικήτας Χωνιάτης, ένα έργο τέχνης που το θαύμαζε ο κόσμος όλος, και μοιράστηκαν μεταξύ τους τα κομμάτια… Κι έφεραν άλογα και μουλάρια μέσα στην εκκλησία, για να μεταφέρουν πιο εύκολα τα ιερά σκεύη, και τα ασημένια και χρυσά ανάγλυφα που είχαν αποσπάσει από τον θρόνο και τον άμβωνα…Έβαλαν μια κοινή πόρνη να καθίσει στον πατριαρχικό θρόνο και να βρίζει τον Ιησού Χριστό. Κι εκείνη τραγουδούσε χυδαία τραγούδια και μίαινε τον ιερό χώρο… Ούτε έδειξαν κανένα έλεος για τις ενάρετες κόρες, τις αθώες υπηρετριούλες ή ακόμα και τις παρθένες που είχαν αφοσιωθεί στο Θεό… Στους δρόμους, τα σπίτια και τις εκκλησίες ακούγονταν μονάχα ουρλιαχτά και θρήνοι… Εδώ γίνονταν μάχες και τσακωμοί για τη λεία, εκεί οδηγούσαν αιχμαλώτους μακριά, και παντού ανάμεσα στις βιασμένες και τους τραυματίες κείτονταν νεκροί…». Και επισημαίνει. «Ακόμα και οι Σαρακηνοί είναι πιο σπλαχνικοί και πιο ευγενικοί, σε σύγκριση με αυτούς τους άνδρες που φέρουν στους ώμους τους το Σταυρό του Χριστού».

*******

       Η ιστορία είναι παλιά. Οι ρίζες της ανιχνεύονται στον 4^ο αιώνα, που το επίκεντρο της αυτοκρατορίας πέρασε στην Ανατολή, γεγονός που ενόχλησε τη Δύση πολύ. Και τον Πάπα της Ρώμης, πιο πολύ, ιδιαίτερα όταν ο 3^ος Κανόνας της 2^ης Οικουμενικής Συνόδου-381-και ο 28^ος της 4^ης Οικουμενικής -451- όρισαν ισότιμο με εκείνον τον Κωνσταντινουπόλεως, «δια το είναι αυτήν νέαν Ρώμην». Τους Κανόνες αυτούς αγνόησε ως το 1215 αγνόησε. Μόνο τότε που είχε δική του την Κωνσταντινούπολη, και δικό του, Λατίνο Πατριάρχη, τον όρισε με τη δεύτερο στην τάξη με τη Σύνοδο του Λατερανού.

     Συνοπτικά τα μέχρι τότε συμβάντα έχουν ως εξής. Οι επιδρομές των βαρβάρων -4^ος και 5^ος αιώνας- κατέλυσαν το 476 τη Δυτική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, όχι όμως την Ανατολική. Η οποία, «ως χοάνη εθνών και εθνοτήτων με κυρίαρχη την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό, άντεξε ακόμα χίλια χρόνια σε ισχυρές μπόρες και θύελλες --Άβαροι, Πέρσες, Άραβες, Σλάβοι, υποδόρια και οι δυτικοί. Στο διάστημα αυτό Δύση και Ανατολή αποξενώθηκαν πολιτικά και πνευματικά, από αμφότερα, και εκκλησιαστικά. Πλην, ο εκχριστιανισμός των βαρβάρων της Δύσης, και η οργάνωσή τους σε κράτη χριστιανικά, ανέβασαν κατακόρυφα το κύρος του Ρωμαίου Ποντίφικα, και τη συνακόλουθη επιβολή του εκεί. Η λεγόμενη «δωρεά» του Φράγκου βασιλιά Πιπίνου του Μικρού», το 754, που σηματοδοτεί την ίδρυση του Παπικού κράτους, και την ανάληψη εξουσίας πολιτικής, και το 800, η στέψη του βασιλιά Καρόλου του Μεγάλου -πράξη ρουτίνας το αντίστοιχο για τον Πατριάρχη στην Κωνσταντινούπολη- την ανέβασαν στο ζενίθ, και την ανήγαγαν σε εφαλτήριο προβολής επεκτατικών βλέψεων, εκκλησιαστικών και πολιτικών.

       Έτσι, εξήντα εφτά χρόνια μετά, και ενώ το Filioque, παρά κάποιες τυπικές παπικές αντιδράσεις παγιωνόταν, το θέμα του εξαναγκασμού σε παραίτηση του Πατριάρχη Ιγνατίου και της εκλογής του Φωτίου, κρίνεται ευκαιρία πρόσφορη για μια πρώτη εκκλησιαστική επεκτατική παρεμβολή. Που, αποβαίνει, βέβαια, ανεπιτυχής, λόγω αντίθεσης σύσσωμης της Ανατολής, πλην προκαλεί απαρχή ρήγματος στην ενότητα της Εκκλησίας. Ανεπιτυχής αποβαίνει και η δεύτερη απόπειρα του 1054, όμως κάνει το ρήγμα μεταξύ Δυτικής και Ανατολικής Εκκλησίας χάσμα που ως σήμερα καλά κρατεί.

       Ωστόσο η Δύση επιμένει, την ενδιαφέρει η υποταγή της Ανατολής. ‘Ο, τι δεν πέτυχε τον 9^ο και 11^ο αιώνα εκκλησιαστικά, επιχειρεί και το πετυχαίνει το 13^ο στρατιωτικά. Η πρώτη δοκιμή γίνεται περιφερειακά και είναι επιτυχής. Το 1099 η 1^η Σταυροφορία «απελευθερώνει» την Ιερουσαλήμ και τους Αγίους Τόπους, με λουτρό αίματος. «Στο ναό και τη στοά του Σολομώντα, οι άντρες ίππευαν με το αίμα μέχρι τα γόνατά τους και τα γκέμια των αλόγων… Η πόλη γέμισε με πτώματα». Το σχέδιο είχε μπει σε εφαρμογή. Εγκαθιστά στα εδάφη τους κράτη και κρατίδια αμιγώς δυτικά, πολιτικά και εκκλησιαστικά. Η 2^η και η 3^η Σταυροφορία σταθεροποιεί την κατάσταση. Και, ο πειρασμός κινεί στο εγχείρημα της 4^ης Σταυροφορίας, που αποβαίνει επιτυχές, καθώς τα δεδομένα και δρώμενα στην Ανατολή λίγο πριν το 1204 ήταν δυστυχώς λίαν πρόσφορα.

*****

     Συγκεκριμένα. Από την εποχή του Μεγάλου Ιουστινιανού, 527-565 μέχρι το 1204, έτη 639, έχουν «ανεβεί» στο θρόνο της Κωνσταντινούπολης αυτοκράτορες 60 στον αριθμό. Δεν ξέρω όμως, αν ή πόσο έχει προσεχθεί, με τι δαιμονικής επινόησης μεθοδεύσεις εξόντωσης του προκατόχου τους, οι πιο πολλοί. Πράγμα κάθε άλλο παρά άσχετο και με το γεγονός ότι, λίγο πριν αυτή τη δύσμοιρη χρονιά, από την απέραντη αυτοκρατορία εκείνου, να έχει απομείνει απολειφάδι εδάφους κάτι λίγο πιο πολύ από αυτό που έμελλε να καταλάβει διακόσια σαράντα εννιά χρόνια μετά ο Οθωμανός κατακτητής.

      Το έτος 1185 ανεβαίνει στο θρόνο, από τα ανωτέρω αυτονόητο πώς, ο Ισαάκιος 2^ος  Άγγελος, πάντως, όχι λίγο ικανός. Δέκα χρόνια μετά, το 1195, ο μεγαλύτερος αδερφός του Αλέξιος, τον ανατρέπει, τον τυφλώνει, και τον φυλακίζει μαζί με το γιο του, στο όνομα επίσης Αλέξιο. Αυτός δραπετεύει κάποια στιγμή, καταφεύγει στην αδερφή του Ειρήνη, παντρεμένη με το Φίλιππο της Σουαβίας -Νοτιοδυτικό τμήμα Γερμανίας- και αρχίζει εκκλήσεις βοήθειας για αποκατάσταση στο θρόνο του πατέρα του Ισαάκιου, φυσικά, κάθε άλλο παρά με το αζημίωτο.

     Κατά «καλή» του τύχη, το 1199 ο Πάπας Ιννοκέντιος ο 3^ος, με τον κόμη Βαλδουίνο της Φλάνδρας, ετοιμάζουν την 4^η Σταυροφορία. Ορίζουν το μαρκήσιο Βονιφάτιο Μομφερατικό αρχηγό, και αποφασίζουν το στράτευμα διαπεραιωθεί αυτή τη φορά με πλοία κατ’ ευθείαν στην Αίγυπτο. Εδώ, «μπαίνει στο παιχνίδι» ο δαιμόνιος δόγης της πανίσχυρης ναυτικά Βενετίας Ενρίκο Δάνδολο, κάθε άλλο παρά στον Ιννοκέντιο συμπαθής στην αρχή, που αναλαμβάνει το θαλασσινό μέρος του εγχειρήματος με αδρή πληρωμή. Πλην, ενεργών προς ίδιον όφελος, πετυχαίνει, «εκτροπή» της πορείας, επίθεση, κατάληψη της απέναντι Δαλματικής πόλης Ζάρα -σήμερα, Ζαντάρ Κροατίας- που του είχε αποστατήσει, λεηλασία  της και σχετική μοιρασιά. Πράγμα που εξοργίζει τον Ιννοκέντιο και εκδίδει αφορισμό.

      Στη Ζάρα καταφθάνει τότε πρεσβεία του Αλέξιου υιού, και τους υπόσχεται αμύθητα ποσά, αν αποκαθιστούσαν στο θρόνο τον πατέρα του Ισαάκιο, υπαγωγή της Εκκλησίας στον Πάπα, και πληρωμή όλων των εξόδων τους για μια ακόμα χρονιά. Η συμφωνία υπογράφεται, και οι «σταυροφόροι», γράφε, κυνηγοί θησαυρών και άλλων τινών, προωθούνται με τα Βενετσιάνικα πλοία από Αδριατική, Ιόνιο, Αιγαίο… στη Χαλκηδόνα, όπου στρατοπεδεύουν και αρχίζουν επιθέσεις για την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Και, καθώς αυτές έπιασαν, ως φαίνεται, να είναι επιτυχείς, ο σφετεριστής του θρόνου Αλέξιος 3^ος Άγγελος, ενθυλακώνει όλους τους κρατικούς θησαυρούς, και  ό, τι άλλο πολύτιμο, και γίνεται μια  νύχτα καπνός.

      Ο Ισαάκιος απελευθερώνεται, αποκαθίσταται στο θρόνο, την 1^η Αυγούστου του 1203 στέφεται αυτοκράτορας στην Αγία Σοφία, με συνάρχοντα το γιο του, ως Αλέξιο 4^ο Άγγελο, και επαναβεβαιώνουν αμφότεροι ότι όλα τα συμφωνημένα θα τηρηθούν. Οι Σταυροφόροι βγαίνουν από την Πόλη, και περιμένουν. Και, εποπτεύουν, επιτηρούν, και παρατηρούν ότι, ο συνάρχοντας Αλέξιος 4^ος Άγγελος-ο πατέρας του Ισαάκιος ήταν τυφλός-«είναι αλλού», ότι «τυρβάζει περί ποικίλα τε και πολλά», διό όσο περνάει ο καιρός γίνεται όλο και πιο αντιπαθής στο λαό ! Και ότι, η εσωτερική κατάσταση εκτραχύνεται, τα ταμεία του κράτους μένουν αδειανά…

      Και, επειδή ξέρουν το οικονομικό παιχνίδι καλά, θέτουν σε εφαρμογή τους όχι δυσδιάκριτους από την αρχή σχεδιασμούς. Επεμβαίνουν, γίνονται κύριοι των πραγμάτων δια πυρός, και σιδήρου, και αίματος, και λεηλασιών και ανοσιοτήτων, σαν αυτές που καταγράφει ο Νικήτας Χωνιάτης, αλλά και μαρτυρούν θεωρώντας τες, βέβαια, «νομιμοποιούμενες», Δυτικές πηγές* -Γοδεφρίδος Βιλαρδουίνος, Ροβέρτος του Κλαρί, κλπ. Είπαμε, άλλο πνεύμα, «αναγκαίο κακό», άλλη «στάση» ζωής, «αγιάζει τα μέσα ο σκοπός». Διό και εγκαθιστούν Αυτοκράτορα Δυτικό, το Βαλδουίνο, και Πατριάρχη Δυτικό-Λατίνο, Θωμά Μοροζίνι το Βενετό. Πετυχαίνουν έτσι «πακέτο και τα δυο», κατάλυση της Εξελληνισμένης Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, καρφί στο μάτι τους από την πρώτη στιγμή, και ντε φάκτο στον Πάπα της Ανατολικής Εκκλησίας υποταγή. Σπεύδω όμως να προσθέσω και να πω, δυστυχώς γι αυτούς, για μας «ευτυχώς», το όλο έτη σαράντα επτά.

*****

       Κατά ταύτα, στα ανατολικά -ελληνικά- «προλεγόμενα» μπορεί να εντάξει κανείς, τη διχαστική ηγετική αλληλοεξόντωση, κάθε άλλο παρά άμοιρη ευθύνης για το εδαφικό απολειφάδι που κατάντησε τη μεγάλη αυτοκρατορία. Την καταφυγή στη «φωλιά του λύκου», την αλόγιστη υπόσχεση-συμφωνία καταβολής αμύθητων ποσών, και οσίων και ιερών. Όχι για τη σωτηρία της πατρίδας, αλλά για την εξουσία, για το θρόνο, και τι θρόνο, πουκάμισο τότε σχεδόν αδειανό ! Και, δε χρειάζεται παρά κοινός νου για να συμπεράνει, αλλά και να δει ότι, «η διχόνοια που κρατάει ένα σκήπτρο η δολερή» -Δ. Σολωμός- κατατρύχει ως σήμερα από τότε μανικά την ελληνική φυλή. Αυτή μετέβαλε τη δόξα των δυο πρώτων χρόνων της Εθνεγερσίας σε πανωλεθρία, και σε βαθμό που οι Ευρωπαίοι να κομπορρημονούν, πως μας «χάρισαν» την ελευθερία -Ναβαρίνο. Απ’ αυτήν ήρθε, η φοβερή του 1922 καταστροφή, η επί των ερειπίων του πολέμου εμφύλια σύρραξη του 1946-49, η Κυπριακή τραγωδία του 1974  …

        Αλλά ! Μπορεί τα «προλεγόμενα» αυτά να εξηγούν ως ένα βαθμό, τα «δυτικά παρεπόμενα», όμως δεν τα νομιμοποιούν. Και ο Νικήτας Χωνιάτης χτυπάει φλέβα στις δυο γραμμές, όπου απερίφραστα λέει. «Ακόμα και οι Σαρακηνοί-ήγουν, οι αλλόθρησκοι Μωαμεθανοί-είναι πιο σπλαχνικοί και πιο ευγενικοί, σε σύγκριση με αυτούς τους άνδρες που φέρουν στους ώμους τους το Σταυρό του Χριστού». Αυτό το. «Φέρουν στους ώμους τους το Σταυρό του Χριστού», είναι ο καταλύτης ! Και, αναρωτιέμαι, μάλιστα, τι θα έγραφε, αν ζούσε μερικούς αιώνες αργότερα για όσα όχι λιγότερο φρικτά έλαβαν χώρα στα Δυτικά ενδότερα -«Νύχτα Αγίου Βαρθολομαίου», και άλλα «άνθη του κακού».

       Βέβαια, όλα αυτά έχουν επισημανθεί Αποστολικά. «Εξ αιτίας σας διασύρεται το όνομα του Θεού από τους ειδωλολάτρες» -Ρωμ.2,24. Ο Ιούδας, ως φαίνεται, είναι παρών στα όρια της Εκκλησίας κάθε εποχή, και κάνει πολύ καλά την ίδια «δουλειά», πουλάει από τα ατίμητα τον Ατίμητο ! Και πάλι Αποστολικά. «Η μυστική δύναμη της ανομίας είναι ήδη επί το έργον» -2Θεσ.2,7. Το κακό παράγινε πια παντού στη σημερινή εποχή, τόσο που αναρωτιέται κανείς, μήπως μίλησε καλά εκείνος που είπε, «ο Θεός πέθανε», και έσπευσε να προσθέσει, «και τον σκοτώσαμε εμείς οι ίδιοι». Θα ήταν απαρχή μετάνοιας να ομολογήσουμε προσδιορίζοντας, εμείς οι «χριστιανοί» ! «Η μυστική δύναμη της ανομίας είναι ήδη επί το έργον». Και τι τραγική ειρωνεία, εμείς  κατατριβόμαστε με το ποιος του έμπηξε το μαχαίρι πιο βαθιά, οι «χριστιανοί» της Δύσης ή της Ανατολής οι «χριστιανοί» !

     Υστερόγραφο. Αφήνεται στον καθένα να πει, αν και ως ποιο βαθμό, τα σημερινά ανατολικά-ελληνικά οικονομικά «προλεγόμενα», ακουμπούν τα οδυνηρά δυτικά οικονομικά «παρεπόμενα». Βέβαια, για το μερίδιο ευθύνης των παλιών «διαχειριστών», οι οποίοι «διεσκόρπισαν την ουσίαν, που δεν ήταν αυτών», κάθε άλλο παρά για το καλό της πατρίδας-λαού, αλλά για το δικό τους «καλό», και έφεραν των «μνημονίων» το αδιέξοδο, τίποτα δε θα μπορέσει πει, «έχουν γνώσιν οι φύλακες», και φρόντισαν να έχουν όλα παραγραφεί. Μπορεί μόνο να έχει το νου του και να δει, αν οι μετά ταύτα «διαχειριστές», και οι τωρινοί, παίζουν ή όχι το ίδιο χαρτί. Φυσικά στο όνομα του λαού και για το καλό του λαού, ή για την «εξουσία», που είναι κάθε άλλο παρά «πουκάμισο αδειανό» στη σημερινή εποχή !

      Παρά ταύτα. Όσοι είστε χριστιανοί, όχι «χριστιανοί», σε Δύση και Ανατολή, γνωρίζετε πολύ καλά τούτο το βασικό. Ζει ο Κύριος, και νεκρός! «Θανάτω τον θάνατον πατεί», και. «Πάντ’ ανοιχτά, παντ’ άγρυπνα τα μάτια της ψυχής του» κρατεί!

Αθ.  Κοτταδάκης

    

* Ζαχαρία Τσιρπανλή, Καθηγητή του ΑΠΘ. «Η άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 κατά τις δυτικές πηγές». Διαδίκτυο.