Ο ήρωας που ετάφη 5 φορές

Ο ήρωας που ετάφη 5 φορές

Στις 12 Οκτωβρίου του 1904, ο Παύλος Μελάς φθάνει με τους άνδρες του έξω από τη Στάτιτσα – σημερινό χωριό Μελάς – της Καστοριάς. Έπειτα από μια δύσκολη αναμέτρηση στον Πολυπόταμο Νερέτ, έψαχνε ένα ήσυχος μέρος για να ξεκουραστεί με τους αντάρτες του. Για κακή του τύχη το χωριό διέθετε οργανωμένο βουλγαρικό πυρήνα. Έτσι, ο κομιτατζής Μήτρος Βλάχος τον πρόδωσε στις τουρκικές αρχές και την επόμενη μέρα ο Παύλος Μελάς, μετά από σκληρή μάχη, έπεσε νεκρός από τούρκικο βόλι στις 13 Οκτωβρίου 1904.

 Όπως πληροφορούμαστε από την επιστολή του δάσκαλου Βασιλείου Αγοραστού προς τον Ίωνα Δραγούμη, ο Μελάς ετάφη προσωρινά σε ασφαλές μέρος της Στάτιστας, προκειμένου η σορός να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Οι συμπολεμιστές του έστειλαν μεταμφιεσμένο άνδρα στη Στάτιστα για να παραλάβει κρυφά και να μεταφέρει στο Πισοδέρι το σώμα του. 

Ενώ ο απεσταλμένος έχει αρχίσει την εκταφή του νεκρού, μαθαίνουν ότι τουρκικό απόσπασμα φτάνει στο χωριό. Τότε ο άντρας αποφασίζει να κόψει το κεφάλι του Μελά και να το πάρει μαζί του μέσα στο σακίδιο. Η κεφαλή του Μελά ενταφιάστηκε στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής στο Πισοδέρι στις 18 Οκτωβρίου 1904. 

 Από εκεί με μυθιστορηματικό τρόπο και παρέμβαση του Μητροπολίτη Καστοριάς έφτασε και ενταφιάστηκε στην Καστοριά. Η μαρτυρία του Μητροπολίτη Γερμανού Καραβαγγέλη για την γυναίκα του Μελά συγκλονίζει: 

«Η κυρία Μελά είχε ζητήσει να φέρουν το κεφάλι του, που ήταν θαμένο στο Πισοδέρι. Έστειλα λοιπόν μέσω Φλωρίνης στο Πισοδέρι τον έμπιστο μου Ζησιάδη με τη θήκη της μίτρας μου για να βάλη σ’ αυτή το κεφάλι και να το φέρη στη Μητρόπολι. Επειδή όμως ήταν ύποπτος στους Τούρκους ο Ζησιάδης. τον έπιασαν στη Φλώρινα και τον έριξαν στις φυλακές. Τότε κατ’ εντολήν του ο γραμματέας της Μητροπόλεως Φλωρίνης πήγε στο Πισοδέρι, πήρε το κεφάλι και το έφερε στην Καστοριά. Η κυ­ρία Μελά όμως από τη συγκίνησί της δε θέλησε να δη το κεφάλι μ’ όλο που είχε αμφιβολίες αν αληθινά το κεφάλι ήταν του Μελά. Και για να το εξακρίβωση έκανε τούτο. Είπε στην αδερφή μου Αφροδίτη ότι ο Μελάς είχε ένα δόντι χρυσό και παρεκάλεσε να ιδή αυτή αν και το κρανίο το είχε. Η αδελφή μου πήγε, κύταξε, είδε ότι είχε τρία χρυσά δόντια και της είπε την αλήθεια. Τότε πια πείστηκε πως ήταν το κεφάλι του Μελά, γιατί πραγματικά είχε τρία χρυσά δόντια κι όχι ένα και ξέσπασε σε λυγμούς. Έγινε η ανακομιδή σ’ ένα κιβώτιο, όπου βάλαμε τα κόκκαλα και το κεφάλι και μαζί χώμα από τον οικογενειακό του τάφο και διάφορα ενθύ­μια των παιδιών του και δικά της, που έφερε μαζί της η κυρία Μελά. Το μνημόσυνο έγινε πάνδημο και σ’ αυτό ήταν παρών και ο Τούρκος αξιωματικός. Η ημέρα ήταν πολύ πένθιμη. Η κυρία Μελά μέσα στην εκκλησία εκράτησε στάσι αντρική και μόνον άμα επιστρέψαμε στη Μητρόπολι εξέσπασε σε κλάμματα. Τη νύχτα του μνημόσυνου άνοιξα ένα τετράγωνο τάφο εμπρός στην Αγία Τράπεζα και εκεί αποθέσαμε τα ιερά λείψανα. Έπειτα έβαλα μια τετράγωνη πλάκα από πάνω, την εσφράγισα με τσιμέντο κι έμειναν εκεί περιμένοντας την ημέρα της απελευθερώσεως της Μακεδονίας, που ευτυχώς δεν άργησε να έρθη και μένουν, νομίζω, ακόμα και σήμερα εκεί κοντά στον τόπο του ηρωικού θανάτου του. 

Σαράντα έξι χρόνια αργότερα, το 1950, το σκήνωμα και η κεφαλή του μεγάλου Μακεδονομάχου μεταφέρθηκαν από το δάπεδο της Αγίας Τράπεζας και ενταφιάστηκαν εντός του παρεκκλησίου των Ταξιαρχών και εκεί παραμένουν. 

Σώμα και κεφαλή ετάφησαν συνολικά πέντε φορές, αλλά ο Μελάς έγινε το κορυφαίο σύμβολο του Μακεδονικού Αγώνα.