ΟΧΙ Καινούργια! Αλλά με νέο τρόπο. - π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

 ΟΧΙ Καινούργια! Αλλά με νέο τρόπο.

π. Θεοδόσιος Μαρτζούχος

Εισήγηση στο Διεθνές Συνέδριο Ορθόδοξης Θεολογίας

Εργαστήριο: «Θέματα Λατρείας 

και Τυπικού στην Ορθόδοξη Εκκλησία» 

Αθήνα, 26 Νοεμβρίου 2024 

Non nova, sed noviter

«Παράδοση δεν σημαίνει συνήθεια. Αντίθετα, μας ενδιαφέρει για την ικανότητα που έχει να μπορεί να σπάσει τη συνήθεια: έτσι αποδείχνει τη ζωντάνια της…

……………………………………………

«…Ένας κόσμος ολόκληρος από αισθήματα έμεινε ανέκφραστος, σκεπασμένος για πάντα από το τεράστιο σάβανο του λογιοτατισμού και της ρητορικής καλλιέπειας. Τα Ευαγγέλια επίσης, καθώς ξέρετε, είναι γραμμένα στη δημοτική της εποχής τους. Όταν συλλογιστούμε τους Αποστόλους, που έγραφαν για να τους εννοήσει και να τους αισθανθεί ο λαός, είναι δύσκολο να μη νιώσουμε κάποια πίκρα για τις ανθρώπινες ιδιοτροπίες, που θέλησαν, στις αρχές του αιώνα μας, να ξεσπάσουν ταραχές στην Αθήνα, με αφορμή μια μετάφραση των Ευαγγελίων, και που θέλουν, σήμερα ακόμα, η μετάφραση του λόγου του Χριστού να μην είναι νόμιμη.»

Γ. Σεφέρης

Ομιλία στην Ουψάλα 
κατά την απονομή του Nobel
Αγαπητοί αδελφοί,
Αξιότιμες κυρίες και αξιότιμοι κύριοι,

Ο τίτλος «Η Ορθόδοξη Θεολογία στον 21 αιώνα – Προκλήσεις και Προοπτικές» του Συνεδρίου και η θεματολογία του αφήνουν να διαφανεί το μόνιμο εκκλησιαστικό άγχος των ποιμένων και των κατ’ εξειδίκευσιν θεολόγων (πράγμα που πρέπει να είμαστε ΟΛΟΙ) της επικαιροποίησης της αναγκαίας χρησιμότητάς μας, ημών των χριστιανών και της Εκκλησίας! Υφέρπει η αγωνία ότι αν δεν γίνει κατανοητά αποδεκτό το κήρυγμα-διδαχή της Εκκλησίας, θα μείνουμε, τώρα μεν σε μειονοτικό περιθώριο, τελικώς δε στα υπόλοιπα της ιστορίας…!

Υπάρχει μια αγωνιώδης μέριμνα για θεωρητική αποδοχή μας, η οποία από μόνη της θέτει το θέμα, πώς θα “διαπορθμευθούν” τα προς αποδοχή και παραδοχή; Μια τέτοια μέριμνα υποσκάπτει πολλάκις την θεμελιακή βάση της αυτονόητης υγιούς σχέσης κάθε ανθρώπου με τον Θεό Πατέρα, όταν τελικώς καταντάει να μεταθέτει αυτή την ελεύθερη “ανάγκη” σε… επικερδή σκοπιμότητα!!

Το θέμα που πρέπει να παρουσιάσω στο Εργαστήρι μας είναι εν ταυτῷ μεγάλο και συγχρόνως στοιχειώδες και θεμελιακό. Είναι ουσιώδες και καίριο τόσο, που ατυχώς πλέον με το βάρος του “αυτοανατρέπεται” (θα μπορούσα να πω) μεταβαλλόμενο σε ριτουαλισμό ακατανόητο και σε αδιάφορο background. Για κάποιους γίνεται χομπίστικη ασχολία και για κάποιους υφίσταται ως αδιάβροχη παράσταση. Αμφότεροι βεβαίως τυπικώς είναι μέλη της Εκκλησίας! Όμως… κάθε βαπτισμένος είναι και χριστιανός; Φτάνει μια ασυνείδητη (χωρίς δυνατότητα αντίρρησης) συμμετοχή στην τυπική επιτέλεση του Βαπτίσματος, για να με κάνει χριστιανό;

Ο Χριστός στο κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο (Κεφ. 13, στιχ. 52) μας λέει ότι: «Πᾶς γραμματεύς μαθητευθείς εἰς τήν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν… ἐκβάλλει ἐκ τοῦ θησαυροῦ αὐτοῦ καινά καί παλαιά». Και ο άγιος Κύριλλος Αλεξανδρείας ερμηνεύοντας γράφει: «Νέα ἐκβάλει καί παλαιά, τήν τοῦ νόμου σκιάν καί τῆς ἐν νόμῳ λατρείας τήν δύναμιν μεταπλάττων εἰς σχῆμα πολιτείας Εὐαγγελικής».

Οι χριστιανοί από την αρχική τους ιστορική εμφάνιση, πολύ περισσότερο κατά την χρονική τους ανέλιξη και εξέλιξη, και ακόμα περισσότερο μετά την παγκόσμια πολιτιστική τομή της ανακάλυψης της τυπογραφίας, ήταν κατ’ αρχάς αποδέκτες ενός corpus κειμένων και εν συνεχεία αυτοί που είχαν να προτείνουν τα ευχάριστα νέα-Ευαγγέλιο, τα οποία νέα πήραν τον Θεολογικό όρο Διαθήκη (ο Θεός Πατήρ και οι κληρονόμοι Του… τα παιδιά Του) με τον προσδιορισμό Καινή-Καινούργια Διαθήκη, σαν διαφοροποίηση από την Παλαιά, Διαθήκη επίσης! 

Ο Χριστός είναι η σάρκωση (όχι μόνον σωματικά) των σκιωδώς προτυπουμένων στην Παλαιά Διαθήκη . Όμως η σκιά (τα σκιωδώς προτυπούμενα) είναι παράγωγο και αποτέλεσμα ενός υπαρκτού όντος και ακριβώς σχηματίζεται επειδή υπάρχει εκείνο. Η σκιά δεν είναι φαντασία αλλά χνάρι. Δεν είναι υποκειμενισμός απόψεως, έστω, όπως είπαμε, σκιώδης… των μελλόντων! Ο Χριστός «δεν άρχισε να υπάρχει» (με την έννοια του να γίνεται γνωστός) στην Βηθλεέμ, αλλά στον κήπο της Εδέμ. Ο Μελχισεδέκ δεν είναι πλάσμα φαντασίας αλλά περιγραφή–εικόνα της ελευσομένης πραγματικότητας του Κριτοῦ και Βασιλέως της Ειρήνης (Σαλήμ) Κυρίου μας Ιησού Χριστού, αφού ο Μελχισεδέκ «τὸν ἔχοντα τὰς ἐπαγγελίας εὐλόγηκε» (Εβρ. 7,6-7). 

Ο Χριστός, είναι η σάρκωση των σκιωδώς προτυπουμένων στην Παλαιά Διαθήκη. Είναι η έκπληξη και το καινούργιο. 

Είναι ο εργαζόμενος Θεός που «καινά ποιεῖ τά πάντα» (Ἀποκ. 21,5). Αυτός που διακηρύσσει: «Ἠκούσατε ὅτι ἐρρέθη τοῖς ἀρχαίοις… ᾿Εγὼ δὲ λέγω ὑμῖν…» (Ματθ. 5,27-30)!!

Non nova. Sed noviter.

ΟΧΙ Καινούργια! Αλλά με νέο τρόπο.

Τα nova και το noviter φέρουν μπροστά μας το μόνιμο πρόβλημα-θέμα της γνησιότητας, που θεωρητικά ενισχύεται από το κύρος του παρελθόντος. Θεοπνευστία…

Εξ αρχής θα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι ο Χριστός δεν έγραψε τίποτε. Δεν άφησε πίσω του ένα βιβλίο, αλλά μια κοινότητα.

Μια μικρή κοινότητα που διαπνέεται από το Πνεύμα Του και ακτινοβολεί. Όχι μια σέκτα μυημένων, αλλά μια ομάδα ανθρώπων που στάλθηκαν να αναγγείλουν τα καλά νέα ως τα πέρατα του κόσμου.

Η Εκκλησία περισσότερο από μια θρησκεία του βιβλίου είναι μια θρησκεία της κοινότητος. Αυτή η κοινότητα μεταφέρει τον Λόγο. Μια τριακονταετία μετά την Ανάληψη του Χριστού, βλέποντας τις ανάγκες κατήχησης οι Απόστολοι-πρώτοι μάρτυρες ξεκινούν να γράφουν τα Ευαγγέλια για να μείνουν διαχρονικά οι αναμνήσεις τους στις κοινότητες των χριστιανών. Η κοινότητα λοιπόν μας δίνει το βιβλίο. Η κοινότητα αποφάσισε, ανάμεσα σ’ όλα όσα είχαν γραφεί για τον Χριστό, ποια θα συμπεριλαμβάνονται στις Γραφές και ποια όχι (τα λεγόμενα «Απόκρυφα»). Η λίστα των βιβλίων που επικυρώθηκαν πήρε το όνομα «Κανών», δηλαδή ευθεία γραμμή, πλαίσιο, αληθινό φάρμακο θεραπείας και όχι placebo.

Τα βιβλία που επιλέχθηκαν ήταν αυτά που οι διάφορες κοινότητες χρησιμοποιούσαν στην Ευχαριστία και στους εορτασμούς τους. Θα μπορούσε να πει κανείς ότι η κοινότητα των πιστών «έφτιαξε» τον Νόμο.

Με αυτά τα βιβλία οι κοινότητες φανέρωσαν την πίστη τους και τα αξιολόγησαν ως θεόπνευστα, όρος που δηλώνει ότι οι συγγραφείς τους τα έγραψαν φωτιζόμενοι από το Πνεύμα του Θεού. Όμως, θεόπνευστα· Όχι υπαγορευμένα! Οι άνθρωποι συγγραφείς, οι Απόστολοι, κατευθύνονται από το Άγιο Πνεύμα. Γράφουν όμως με το δικό τους στιλ, στη δική τους κουλτούρα, σε γλώσσες που χρησιμοποιούνται στην περιοχή όπου ζουν, με βάση τις ανάγκες συγκεκριμένων κοινοτήτων. Δηλαδή, όλα τα γραφόμενα τοποθετούνται στον χώρο και στον χρόνο. Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ ἐπορεύετο ὁ Ἰησοῦς εἰς Καπερναούμ…

Στις Συνάξεις της Εκκλησίας του Χριστού λειτουργούσε και πρέπει να συνεχίσει να λειτουργεί ο θεολογικός κανόνας Lex Orandi Lex Credendi. Η Εκκλησία προσεύχεται την πίστη της. Μαθαίνει την πίστη της. Βιώνει την πίστη της. Προσκτάται την ελπίδα της έλευσης του Χριστού.

Η Σύναξη προσδοκά και εύχεται την άφιξη της ερχομένης Βασιλείας του Κυρίου της. Παρακαλεί να έλθει Χάρις και να παρέλθει ο κόσμος: «Ἐλθέτω Χάρις καί παρελθέτω ὁ κόσμος». Προσπαθεί να έχουν τα μέλη της ετοιμότητα ανταπόκρισης στην έλευση του Κυρίου τους [«ἔστωσαν ὑμῶν αἱ ὀσφύες περιεζωσμέναι καί οἱ λύχνοι καιόμενοι» (Λουκ. 12,35)], ο οποίος Κύριος ερχόμενος «παρελθών διακονήσει αὐτοῖς» (Λουκ. 12,37). Στην ερώτηση του Πέτρου για ποιους λέει την παραβολή, ο Χριστός απαντά: για τον πιστό και φρόνιμο Οικονόμο, τον οποίον καθιστά υπεύθυνο της σύναξης «διδόναι αὐτοῖς [στους αδελφούς του χριστιανούς] τό σιτομέτριον».

Οι κληρικοί λοιπόν έχουν την ευθύνη για την οικοδομή και την αύξηση του Σώματος του Χριστού «ὅ ἐστίν ἡ Ἐκκλησία». Βεβαίως, αύξηση στην πνευματική ωριμότητα και ηλικία, αλλά και αύξηση αριθμητικά των μελών της Εκκλησίας, αφού η αποστολή της είναι εις πάντα τα έθνη και ο Χριστός θέλει «πάντας ἀνθρώπους σωθῆναι καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» και δεν θέλει να απολεσθεί κανένας. 

Στόχος λοιπόν και σκοπός του κληρικού είναι ό,τι και του Χριστού: η σωτηρία των ανθρώπων. Να συνειδητοποιήσουν και να δημιουργήσουν οι άνθρωποι σχέση ζωής με Εκείνον που είναι η όντως Ζωή. 

Η προσευχή είναι πάντα μια συνάντηση. Η προσευχή δεν είναι μια εξάσκηση του εαυτού μας. Είναι αλήθεια ότι η λέξη “προσευχή” δεν είναι της μόδας και η τυχόν επιστροφή σε υπαρξιακές αναζητήσεις και στην πνευματικότητα, εκφράζεται σήμερα με άλλες λέξεις… Μιλάμε σεμνά για διαλογισμό, «πνευματικό χρόνο»… “επανασύνδεση”! Η χριστιανική αποκάλυψη διακηρύσσει ένα Θεό που έρχεται να μας συναντήσει. Όχι μια ανώνυμη δύναμη, μια τυφλή και ψυχρή ενέργεια, ούτε ένα ανώτερο ον! Οι άνθρωποι σήμερα θεωρούμε τον εαυτό μας… ελεύθερα ηλεκτρόνια, που διεκδικούν δικαιώματα χωρίς δεσμεύσεις με τους άλλους! Το άτομο σκέφτεται τον εαυτό του ως μονάδα, ικανό να κατασκευάσει τον εαυτό του σύμφωνα με τις δικές του επιλογές. Για τους χριστιανούς όμως το ιδιαίτερο στον άνθρωπο είναι ότι δεν οικοδομεί μόνος τον εαυτό του, δεν υπάρχει μόνος, «κανένας δεν είναι νησί», αλλά πάντα μέσω των άλλων. Ο Θεός έρχεται ρωτώντας μας: Πού είσαι; Έρχεται να ζητήσει την καρδιά μας, θέλει να είμαστε σε κοινωνία.

Πού είμαστε λοιπόν;

Σ’ ένα ναό συγκεντρωμένοι επειδή είναι Κυριακή ή γιορτή ή γεγονός προσδιοριστικό ζωής (Βάπτισμα-Γάμος-Κηδεία-Ευχολόγηση είτε νηπίου είτε ασθενούντος είτε…)! Αυτό γινόταν και γίνεται. Είναι παράδοση… σου λένε. Όμως παράδοση είναι η συντήρηση του ερωτήματος που γεννιέται όχι η “απάντηση”. Η παράδοση είναι φανέρωση όχι συσκότιση και απόκρυψη. Είναι αλήθεια και όχι ιδιότυπο ψέμα. Είναι δημιουργία όχι εμπόδιο. Είναι έρευνα και όχι αποδοχή.

Παραλάβαμε από τον μακάριο πατέρα μας Μελέτιο τον λόγο του μεγάλου συγγραφέα Ουίλλιαμ Σαίξπηρ, στο έργο του Άμλετ, όπου βάζει τον βασιλιά Κλαύδιο να λέει: «Λέξεις χωρίς νόημα δεν πάνε στον Ουρανό» (Άμλετ, Πράξη Γ’, 3^η σκηνή, στίχ. 100-103).

Το πίστευε απόλυτα εκείνος ο πολυτάλαντος άνθρωπος και κληρικός, ο π. Μελέτιος, και του είχε γίνει αγωνία για τους χριστιανούς της Πρέβεζας, όταν ως επίσκοπός τους ανέλαβε την ευθύνη τους. Προσπάθησε να ανοίξει διαύλους και γέφυρες στους χριστιανούς, ώστε να κατανοούν αυτά που λένε στις προσευχές. Αν δεν καταλαβαίνουν, έλεγε, αυτονόητο είναι ότι εύκολα κουράζονται και αδημονούν και έχοντας πολλές εναλλακτικές κατανοητές και ξεκούραστες επιλογές διαφυγής, τις προτιμούν και σιγά-σιγά απομακρύνονται, κρατώντας μόνο εθιμικά τη συμμετοχή (…κάποια) στη Μεγάλη Εβδομάδα και το Πάσχα και λιγότερο στις γιορτές των Χριστουγέννων και του Δεκαπενταύγουστου.

Αυτή του η μέριμνα για τη συμμετοχή των χριστιανών στη λατρεία, τον έκανε να μεταφράσει τις ευχές του τυπικού της Κυριακής της Ορθοδοξίας κατ’ αρχάς και στη συνέχεια των Θεοφανείων (της ακολουθίας του Μεγάλου Αγιασμού) και της Γονυκλισίας (του εσπερινού της Κυριακής της Πεντηκοστής). Κατόπιν προχώρησε στο Μυστήριο του Βαπτίσματος και του Γάμου και στο τέλος εν μέρει και σε συνέργεια τις Λειτουργίες.

Όλα ήταν έκφραση της αγωνίας του για την αυτονόητη ποιοτική συμμετοχική σχέση των χριστιανών στις προσευχές και τα Μυστήρια, και τη θεολογική γνώση και ελευθερία από τύπους και συνήθειες.

Μέσα σε αυτή τη συνθήκη προέκυψε και γεννήθηκε από εμάς τους ανάξιους συνεχιστές του τρόπου σκέψεώς του, και η συμπληρωματική ολοκλήρωση ενός σώματος ευχών που απάρτισαν το Μικρό Ευχολόγιο, που εκδόθηκε από τις εκδόσεις Ιωνάς το 2022 σε χίλια αντίτυπα.

Στην χρήση της Εκκλησίας υπάρχουν δύο Ευχολόγια: α. Το Μεγάλο Ευχολόγιο, που είναι μια συμπαγία από τις τρεις συνήθεις Λειτουργίες, τα άλλα Μυστήρια, και τις Ιερατικές πράξεις Ευχολόγησης κάθε είδους και τα “απειροπλειθή” παρεμπίπτοντα αναγκαία… Ευχή επί… Τάξις επί… Ακολουθία του… των… εἰς… (!!)· και β. το Μικρό Ευχολόγιο. Στο Μικρό Ευχολόγιο δεν συμπεριλαμβάνονται οι Λειτουργίες παρά μόνον τα Μυστήρια και κάποιες εισαγωγικές ευχές που σχετίζονται με αυτά.

Το Μικρό Ευχολόγιο είναι για τους ιερείς ένα… manual διδασκαλίας και επικοινωνίας. Μια βάση–αφορμή ποιμαντικής μέριμνας και φροντίδας. Μια γέφυρα σχέσεως και γνωριμίας με τους χριστιανούς της ενορίας. Γιατί; Διότι με τα Μυστήρια και την εκζήτηση του ελέους και της βοήθειας του Θεού (από μέρους των χριστιανών) στήνεται σιγά-σιγά ο σύνδεσμος και η σχέση του ανθρώπου με τον Χριστό και την Εκκλησία, και αρχίζει αυτό που λέμε Λειτουργική ζωή.

Μεταφράσαμε και τυπώσαμε σε κατανοητή γλώσσα το Ευχολόγιο γιατί θεωρήσαμε αυτονόητη συνθήκη την αλληλοκατανόηση στην επικοινωνία. Αν δεν συνειδητοποιούν οι “πιστοί”… τι λέμε στον Χριστό (“αγιορείτικη” άποψη–θεολογία να «πούμε τα γράμματα»), πώς θα διαφύγουν, πρώτον την «δαιμονική θεολογία» να είναι ο Θεός ένας απρόσιτος παντοδύναμος κίνδυνος, που πρέπει να εξιλεώσουν, και δεύτερον τον κίνδυνο της μαγικής αξιολόγησης της προσευχής που φαντάζεται ότι πρέπει να τα πούμε ακριβώς έτσι, Ad hoc! “Εβραϊκή” ανάγνωση που έχει παραμείνει στο «…ἐάν ὀρθῶς μή διέλης ἥμαρτες…» ξεχνώντας ότι δεν είμαστε ο… Κάιν και ότι αυτό «…τοῖς ἀρχαίοις ἐρέθη», ενώ σ’ εμάς μάς είπε ότι το… βεβηλούμενο (από τους ιερείς στο Ιερό) εβραϊκό Σάββατο έγινε για μας!!

Η Αμερικανική Εταιρεία ACS Technologies που αναπτύσσει λύσεις για οργανώσεις, που βασίζονται στην πίστη, διεξήγαγε μια τεράστια δεκαετή μελέτη 45.000 ατόμων, προκειμένου να αποτυπωθεί ο τρόπος και η θρησκευτική προτίμηση-αξιολόγηση των ανθρώπων για την Εκκλησία. Τα αποτελέσματα παρουσιάστηκαν τον Ιούλιο του 2024. Το ουσιαστικό ερώτημα ήταν: Τι αναζητάτε όταν ψάχνετε μια ενορία; Η βασική απάντηση–αποτέλεσμα παρουσιάστηκε με τίτλο America in Beliefs και ήταν: Θερμές και φιλικές συναντήσεις που είναι πολύ σημαντικές και χτίζουν την αφοσίωση στον Θεό και στους αδελφούς…

Τελειώνω με μερικές ερωτήσεις.

α. Πιστεύει κανείς στα σοβαρά, χωρίς ψευδευλαβή κολλήματα, ότι μπορεί να αισθανθεί «θερμά και φιλικά» μέσα σε ένα ακατανοητό γλωσσικά περιβάλλον σήμερα; Και μάλιστα ένας σημερινός νεαρός; Ανάμεσα σε ανθρώπους που… 
«αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, περισσότερο ή λιγότερο, ως ένα ψυγείο σχεδιασμένο για την συντήρηση… εξωτικών φρούτων;
Είναι καλό να το γνωρίζουμε αυτό μπροστά στην τρέχουσα τάση να μετατρέπουμε την πνευματικότητα ακόμη και την θεολογία, σε μια συναισθηματική κατηγορία. Η λογική και υπερβατικότητα δίνουν τη θέση τους στα συναισθήματα. Η συνέπεια είναι προφανής: Εγκλωβιζόμαστε σε ένα ειδωλολατρικό υποκειμενισμό.» 
Erik Varden-Bishop of Trondheim

β. Στην εποχή μας η αύξηση του μυστικισμού και του παραλόγου, που είναι μηδενιστική τάση, η παγανιστική (φετιχοποίηση και λατρεία του σώματος) ηδονοθηρία (πάνδημος Αφροδίτη…) είναι τα συνήθη επισυμβαίνοντα στις εποχές των μεγάλων αλλαγών. Σ’ αυτά τα επισυμβαίνοντα είναι και η λατρεία της παραδόσεως (ως ασφάλεια σιγουριάς…) που διεγείροντας το όραμα ενός «απολεσθέντος παραδείσου» (ενώ «ο μόνος πραγματικός παράδεισος, είναι ο παράδεισος που χάσαμε»…), παραδείσου βεβαιότητας και ηρεμίας, φαντάζει ως ισχυρό καταφύγιο! Όλα αυτά τα παραπάνω (μυστικισμός-μηδενισμός-παράδοση-παγανισμός) φαντάζουν ως απαντήσεις και διέξοδος στο οδυνηρό τώρα! Όλα αυτά είναι τρόμος και απελπισμένη κίνηση, να πιαστούμε από διαλυμένες σανίδες! Όμως, ενώ το πλοίο το συναπαρτίζουν σανίδες… μόνες τους, δε σώζουν κανέναν! 
Ένας θεολόγος του εικοστού αιώνα είπε ότι η χριστιανική πίστη πρέπει να δημιουργήσει μέσα μας «ένα μυστικισμό με ανοιχτά μάτια», όχι μια πνευματικότητα που φοβάται τον κόσμο, αλλά μια πίστη που δεν περιορίζεται σε μια ακίνδυνη αφοσίωση αλλά, που μεταμορφώνει τον κόσμο, γιατί δείχνει σωστά και υγιώς το πρόσωπο του Χριστού, ό,τι κι αν κοστίζει κάτι τέτοιο!!

γ. Δε νομίζετε ότι πρέπει να τελειώσει ο διάλογος, που λένε οι Γάλλοι, «κουφών ανθρώπων» που μιλούν ακατάπαυστα και ακατανόητα ο ένας δίπλα στον άλλον, απλώς χτίζοντας τείχη και απομακρυνόμενοι; Πλέον δεν υπάρχει αμηχανία που να συνδέεται με την άγνοια… Η αδιαφορία εξελίσσεται σε στάση ζωής που εγείρεται ως προστατευτικό τείχος… Δε γίνεται να διδάξουμε την προσευχή με ακατανόητα (άδηλον φωνήν…), ουσιαστικά εμποδίζοντας να ανακαλύψουν, οι καλοπροαίρετοι αναζητητές,  τον πλούτο της Λειτουργίας, των Μυστηρίων, και της εν γένει προσευχής. 
Ας αφουγκραστούμε ένα μεγάλο διδάσκολο προσευχής, στο τι προτείνει ως θεραπεία στην ακατανόητη προσευχή: «τήν διά στόματος ψαλμωδίαν ἐκτέλει, πλήν ἡσύχῳ πάνυ φωνῇ καί μετά ἐπιστασίας τοῦ νοῦ, μή ἀνεχόμενος ἀδιανόητόν τι τῶν λεγομένων καταλιπεῖν· ἀλλ’ εἰ ποτέ τι διαδράσει τόν νοῦν, ἐπανάλαβε τόν στίχον, ὁσάκις καί γένηται, μέχρις ἄν τόν νοῦν ἐπακολουθοῦντα ἕξῃς τοῖς λεγομένοις» (Θεόληπτος Φιλαδέλφειας, Φιλοκαλία, τόμ. 4, σσ. 10-11).
[Να εφαρμόζεις την ψαλμωδία με το στόμα, βέβαια με πολύ ήσυχη φωνή και να «επιβλέπει» το μυαλό σου ώστε να μη σκορπίζει η προσοχή του. Να μην ανέχεσαι να αφήνεις ακατανόητο κάτι από τα λεγόμενα. Αν κάποτε κάτι διαφύγει την προσοχή του νου σου, επανάλαβε τον στίχο όσες φορές και αν χρειαστεί, μέχρις ότου κατορθώσεις να συμπορεύεται η προσοχή του μυαλού σου με τα λεγόμενα!].

Τελειώνω και κλείνω τις σκέψεις μου με τα λόγια και πάλι του φίλου μου επισκόπου Trondheim της Νορβηγίας Erik Varden:

«Φυσικά το να ζει κανείς ουσιαστικά μέσα στην Εκκλησία σημαίνει ότι έρχεται αντιμέτωπος με ένα φάσμα ευαισθησιών και πεποιθήσεων. Αυτά μπορεί να είναι (και είναι) προκλητικά και κουραστικά, αλλά μπορούμε να τα αντιμετωπίσουμε εφ’ όσον είμαστε ριζωμένοι μαζί στα ουσιώδη. Όταν διαβάζουμε σωστά την αλήθεια των παραβολών του Κυρίου Ιησού Χριστού, για τον σπόρο του σιναπιού και για το προζύμι στη ζύμη.

Έτσι προκύπτει μια πραγματική ανανέωση της Εκκλησίας. Έτσι σιγά-σιγά ανανεώνεται το πρόσωπο της γης.»

(Συνομιλία του Επισκόπου Trondheim Erik Varden 
με τον Carl Olson. Πηγή: Coram Fratribus)

Σ’ αυτή την ανανέωση έχει αγωνία στόχο και σκοπό να βοηθήσει το Μικρό Ευχολόγιο στη Δημοτική.

Σας ευχαριστώ.

Υ.Γ. «Ελάτε, λοιπόν, καλοπροαίρετα και προσεκτικά να τα διαβάσετε. Επίσης, να είστε επιεικείς αν σας φανεί ότι μεταφράζοντας ορισμένες λέξεις, παρά τις προσπάθειές μου, δεν κατόρθωσα να τις αποδώσω με ακρίβεια. Γιατί δεν υπάρχει τέλεια αντιστοιχία ανάμεσα σε κείνα που διατυπώθηκαν αρχικά στα εβραϊκά και στην απόδοσή τους σε άλλη γλώσσα. Και όχι μόνον αυτά εδώ, αλλά και ο νόμος και οι προφήτες και τα υπόλοιπα βιβλία μεταφρασμένα διαφέρουν από την αρχική τους διατύπωση» (Πρόλογος της Σοφίας Σειράχ).