Η αδικία που πληγώνει και οι κρίσεις | Ψυχοθεραπεία είναι ο δρόμος της μετάνοιας και όχι των ενοχών | Δημήτρης Καραγιάννης

Η αδικία που πληγώνει και οι κρίσεις | Ψυχοθεραπεία είναι ο δρόμος της μετάνοιας και όχι των ενοχών | Δημήτρης Καραγιάννης

___

Ο Δημήτρης Καραγιάννης, ψυχίατρος και πρόεδρος της Ελληνικής Ομοσπονδίας Εταιρειών Συστημικής Θεραπείας και Θεραπείας Οικογένειας, μιλά για την αδικία που μας πληγώνει και για το πώς επηρεάζει όλους τους τομείς της καθημερινότητας

Από την πρώτη μέρα του στη γη, ο άνθρωπος ισχυρίζεται ότι έχει αδικηθεί και ότι διεκδικεί το προνόμιο του περισσότερο πληγωμένου. Κάποτε διατυπώθηκε πως «Οι κόλαση είναι οι άλλοι». Ο Σαρτρ το ανέλυσε σε βιβλίο σε μια εποχή που οι διανοούμενοι οι οποίοι γέμιζαν τα καφέ και τις λέσχες πίνοντας ποτά και τρώγοντας γεύματα με πρώτα και δεύτερα πιάτα, μιλούσαν για ιδέες και κοινωνική ισότητα και υπερασπίζονταν τη φτώχεια αλλά δεν έκαναν παρέα με φτωχούς.

Σε παράλληλους δρόμους αυτοθυματοποίησης μπορούμε να συναντήσουμε ανθρώπους που ζουν στον χώρο της πίστης, όπου το να ρίχνει ο ένας στον άλλο την ευθύνη, δείχνει ανάμεσα σε άλλα δεινά, κυρίως διχασμό. Η αλήθεια είναι πως μέσα στην φωτιά της καθημερινής πραγματικότητας, φανερώνεται το απατηλό και ενώ καταλαβαίνουμε τι λάθος κάνουμε, το επαναλαμβάνουμε.

___

Συζητήσαμε για την αδικία που μας πληγώνει με τον κ. Δημήτρη Καραγιάννη, ψυχίατρο και πρόεδρο της Ελληνικής ομοσπονδίας Εταιρειών Συστημικής θεραπείας και θεραπείας Οικογένειας. Μας μιλά με αμεσότητα, ιδιότητα που τον διακρίνει:

«Η αίσθηση της αδικίας έχει κατακτήσει όλους τους ανθρώπους και ο καθένας προσπαθεί να δει τι συμβαίνει και επομένως κινδυνεύουμε με αυτό που κάνουμε, να μεταδίδουμε ο ένας στον άλλον την ένταση, την κούραση, την κόπωση, τον θυμό, την οργή και τελικά να παγιδευόμαστε σε αυτό το συναίσθημα της αδικίας, με κίνδυνο είτε να βγάζουμε ένταση ο ένας στον άλλον είτε να βουλιάζουμε ο καθένας στη δική του αγωνία».

Οι άνθρωποι κυρίως αντιδρούμε και νιώθουμε την πίκρα της αδικίας όταν μειώνονται τα εισοδήματά μας, οπότε και μετρώνται οι αντοχές μας. Ο κ. Καραγιάννης θα αναφερθεί σε αυτό το σοβαρό θέμα:

«Όντως, υπάρχουν σήμερα πολλές δυσκολίες οικονομικές. Έχουμε πάρα πολλές περιπτώσεις, όπου άνθρωποι χτυπήθηκαν, όχι από δική τους ευθύνη στα θέματα της αγοράς και νιώθουν αφόρητα μπλεγμένοι και ζορισμένοι, όπως και άνθρωποι μέσα στην καθημερινότητά τους, με δυσκολίες που πρέπει να αντιμετωπίσουν και να ξαναδούν τα οικονομικά τους και την ρύθμιση των αναγκών τους και των προτεραιοτήτων τους. Η αγωνία που μάλιστα έχει προηγηθεί των ίδιων των δυσκολιών είναι κάτι που γεμίζει τους ανθρώπους με αυτή την περίσκεψη, η οποία κινδυνεύει να μη είναι λειτουργική, να μην γίνεται έργο, ευθύνη προσωπική, αλλά να γίνεται βούλιαγμα και δικαιολογία».

Συνηθίζεται να λέγεται ότι η κρίση που ζούμε είναι κρίση αξιών. Πως μπορεί να το διαχειριστεί αυτό ο σημερινός άνθρωπος, που ο ίδιος έχει υποτιμήσει τις αξίες;

«Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε αυτό που ακόμα και άνθρωποι έξω από την εκκλησία πλέον το καταλαβαίνουν: ότι το ερώτημα των προτεραιοτήτων μας, των αξιών μας δεν είναι μόνο στο επίπεδο το οικονομικό, η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, είναι συστημική. Οι άνθρωποι που είχαν στηρίξει όλη τους την ζωή, μόνο στα αποκτήματά τους, αυτή την στιγμή όταν το οικοδόμημα πέφτει, διαλύονται και οι ίδιοι, θάβονται μέσα στα ερείπια του οικοδομήματος που είχε στηθεί σαθρά. Αυτό που ξέρω μέσα από την καθημερινή κλινική εμπειρία είναι ότι οι επιχειρηματίες που μπορεί να προχώρησαν, να πάλεψαν, να είχαν κάποια χρήματα και μετά να έχασαν ή να κινδύνευσαν να τα χάσουν όλα, αλλά που είχαν προσωπικές σχέσεις καλές, που είχαν μία καλή σχέση με την σύντροφό τους, με τα παιδιά τους, την οικογένειά τους, αυτοί έχουν και υποστηρικτικό δίκτυο για να τα βγάλουν πέρα σε αυτές τις δύσκολες στιγμές.

Νιώθουν ότι έχουν ανθρώπους δίπλα τους που τους νοιάζονται και τους αγαπούν. Υπήρχε όμως και μια κατηγορία ανθρώπων, που μέσα στην περίοδο των παχιών αγελάδων, ένιωθαν τη σιγουριά ότι αυτοί είναι και κανένας άλλος, επειδή προχωρούσαν οικονομικά, είχαν ωστόσο αφήσει την οικογένειά τους και αδιαφορούσαν για τις προσωπικές τους σχέσεις. Αυτοί με ευκολία επένδυαν σε φούσκες μετοχές και σε μίζες στην οικονομική τους ζωή, αλλά είχαν παρόμοια τακτική και στην προσωπική τους ζωή, να μην φροντίζουν τη σύντροφό τους, να κάνουν εξωσυζυγικές σχέσεις και επομένως να δημιουργούν θυμό στα μέλη της οικογένειάς τους. Αυτοί στις κρίσιμες στιγμές βρίσκονται εντελώς μόνοι και επιπλέον με τις αναδρομικές κατηγορίες για το τι είχε γίνει. Εκεί είναι που τα πράγματα γίνονται πιο δύσκολα».

Για το πώς θα αποδεσμευτεί ο συγκεκριμένος άνθρωπος από την στείρα αυτή κατάσταση, που δεν έχει φως και τον φέρνει σε επικίνδυνη απόγνωση, ο κ. Καραγιάννης θα προτείνει:

«Το ψυχοθεραπευτικό πάντοτε σε όλες αυτές τις καταστάσεις, όταν κανείς έχει πάρει έναν λάθος δρόμο, είναι ο δρόμος της μετάνοιας, όχι ο δρόμος των ενοχών. Η μετάνοια από τις ενοχές είναι πάρα πολύ διαφορετικός δρόμος. Οι ενοχές είναι αυτές που οδηγούν τον Ιούδα να αυτοκτονεί, η μετάνοια είναι αυτή που επιτρέπει στον Πέτρο να γίνεται απόστολος πάνω στον οποίο στηρίζεται η Εκκλησία μας. Η μετάνοια δεν είναι μόνο θρησκευτική εντολή, είναι μια στάση σαν να διαβάζεις τα πράγματα διαφορετικά, επανατοποθετείς τη ζωή σου, κατανοείς ποιο είναι σημαντικό και ποιο δευτερεύον».

«Είναι πολύ σημαντικό να καταλάβουμε αυτό που και άνθρωποι έξω από την Εκκλησία καταλαβαίνουν πλέον: ότι το ερώτημα των προτεραιοτήτων μας, των αξιών μας, δεν είναι μόνο στο επίπεδο το οικονομικό. Η κρίση δεν είναι μόνο οικονομική, είναι συστημική»

Μέσα στη φαινομενικά ήσυχη καθημερινότητα, προκύπτουν ξαφνικά οι κρίσεις, η οικονομική αλλά και άλλες. Εδώ και δύο χρόνια ζούμε μια μεγάλη κρίση. Οι κρίσεις γίνονται αφορμή να βγουν στην επιφάνεια οι προσωπικές δυσκολίες των ανθρώπων. Εδώ μπαίνει το ερώτημα «τι είναι σημαντικό στη ζωή μας». O κ. Καραγιάννης βάζει τα πράγματα στη θέση τους :

«Δεν είναι θέμα τωρινό, οι κρίσεις υπάρχουν παντού και πάντοτε. Επίσης αυτό που χρειάζεται να δούμε είναι ότι οι κρίσεις είναι ένα καθημερινό φαινόμενο, δεν περιμένει κανείς μια παγκόσμια κρίση για να ζήσει το φαινόμενο, το εσωτερικό της αγωνίας, της καταστροφής των πάντων. Μέσα στην καθημερινή κλινική διεργασία, όταν θα πρέπει να αναγγείλω στους γονείς ότι το παιδί τους μπορεί να έχει ένα πρόβλημα με ειδικές ανάγκες, εκεί είναι που πέφτει το ταβάνι να τους πλακώσει, είναι μια τρομερή κρίση για τη ζωή τους να νιώθουν ότι διαλύονται τα πάντα.

Επίσης κρίση είναι μια σημαντική αρρώστια, ένας καρκίνος που έρχεται στην ζωή ενός ανθρώπου. Ξαφνικά νιώθει ότι διαλύονται τα πάντα, όλο το οικοδόμημα. Όταν βρίσκεται ένα ζευγάρι, που αποκτά ένα παιδί ανήμπορο και ο ένας γονιός ξαφνικά φεύγει, εγκαταλείπει, εξαφανίζεται γιατί κάπως αλλιώς το είδε και αφήνει τον γάμο του και την οικογένειά του, τότε αυτό είναι μια τρομερή κρίση στην προσωπική ζωή των ανθρώπων. Άρα δεν έχουμε μόνο μια κρίση που δημιουργεί την κατάσταση της απόγνωσης ή της φοβερής αίσθησης της πίεσης και στεναχώριας που μοιάζει με κατάθλιψη».

Οι ατομικές μας ευθύνες, το αξιακό σύστημα που επιτρέψαμε, οι …μολότοφ των προσωπικών σχέσεων

Η λογική της αυτοδικαίωσης και οι προσωπικές ευθύνες που δεν παίρνουμε για όσα φταίξαμε, μας τραβάνε πίσω ως κοινωνία και γινόμαστε κατήγοροι των άλλων. Ο έμπειρος ψυχίατρος θα προχωρήσει με παραδείγματα:

«Θεωρούμε ότι μόνο οι πολιτικοί φταίνε που μας αδίκησαν, ξεχνάμε ότι στο θέμα της εκπαίδευσης, εδώ και κάποιες δεκαετίες, όλα τα παιδιά περνούν τις τάξεις ανεξάρτητα από το τι ξέρουν. Τα παιδιά εκπαιδεύονται ότι, διαβάσουν δεν διαβάσουν, θα προχωρούν στο σχολείο και δεν θα μένουν. Έχουμε φοιτητές, και αυτό δεν είναι ένα μεμονωμένο φαινόμενο, όπως ήταν στο παρελθόν, που μπορούν να αντιγράφουν και οι καθηγητές τους να αδιαφορούν.

Έχουμε αργότερα, τα ενήλικα παιδιά, που θα τελειώσουν τις σπουδές, και θα θελήσουν να πάρουν το δίπλωμα οδήγησης πληρώνοντας κάποια μίζα. Αυτό σημαίνει ότι αν έτσι εκπαιδεύσαμε κάποιους ανθρώπους και το αποδεχτήκαμε όλοι μας σαν κοινωνία, αυτοί οι άνθρωποι, όταν θα διοριστούν πάλι με το μέσο κάποιου άλλου στο δημόσιο, δεν θα έχουν αντιστάσεις, δεν θα έχουν κριτήρια, δεν θα έχουν όρους πάνω στους οποίους θα οικοδομήσουν, δεν θα είναι αυτή η εργασία μια αφορμή δημιουργίας προσωπικής ολοκλήρωσης που κανείς επιλέγει, θα είναι απλώς μια αφορμή για να βγάζουν κάποια χρήματα. Άρα όλο αυτό το σύστημα το αξιακό, που όλοι μας επιτρέψαμε, ήρθε τώρα και απέδωσε κάποιους καρπούς».

Στη συνέχεια της κουβέντας μας ο κ. Καραγιάννης θα καταστήσει σαφές πως αυτό που πρέπει να καταλάβουμε είναι ότι η αδικία που πληγώνει, δεν είναι η αδικία που μας γίνεται, η αδικία που μας προξενεί κάποιος άλλος, αλλά το έδαφος που προσφέρουμε εμείς για να μας πληγώσει:

«Η αδικία που πληγώνει δεν αφορά μόνο κάποιους κοινωνικούς ή οικονομικούς όρους ή κάποιες σχέσεις με άλλους όπου ο άλλος μας αδικεί. Αφορά στον τρόπο που εμείς επεξεργαζόμαστε την αδικία που μας έγινε και αν το κάνουμε αυτό για να γίνουμε πιο υπεύθυνοι και αναλαμβάνοντας τις προσωπικές μας ευθύνες ή αν θα βρούμε αφορμή για να παραιτηθούμε. Αν βρούμε αφορμή για να παραιτηθούμε και πούμε "τι να κάνουμε, όλοι έτσι είναι" και κοιτάξουμε να βολευτούμε, τότε μπορούμε να βουλιάξουμε και άλλο. Αν αρχίσουμε να πετάμε μολότοφ ο ένας στον άλλον, με οποιονδήποτε τρόπο, γιατί δεν είναι μόνο αυτές που πετάγονται σε συγκεκριμένες ώρες διαδηλώσεων, αλλά αυτές που πετάγονται και μέσα στην προσωπική ζωή και στις προσωπικές σχέσεις, όταν ο ένας χτυπάει τον άλλον, τότε πραγματικά δεν θα πάμε καλύτερα»

Η συντροφικότητα, οι χαμένες προσδοκίες και η εργασία που μας «κλέβει» τη ζωή

Από την κρίση δεν ξεφεύγουν και οι συντροφικές σχέσεις. Ο χώρος των συντροφικών σχέσεων είναι ένας χώρος που επιτρέπει πραγματικά την δημιουργία της αίσθησης της αδικίας. Ο κ. Καραγιάννης θα εξηγήσει τον λόγο:

«Γιατί η συντροφική σχέση δημιουργεί προσδοκίες και χαρά και ευτυχία και καθώς ο ένας σύντροφος περιμένει από τον άλλον να ικανοποιήσει την βαθύτερη επιθυμία του και να γίνει ευτυχισμένος, η αναπόφευκτη ματαίωση οδηγεί στην οδύνη για τη χαμένη προσδοκία. Αν κανείς μπαίνει μέσα στη συντροφική σχέση, μέσα στον γάμο θεωρώντας ότι κάποιος άλλος θα τον κάνει ευτυχισμένο, ότι ο άλλος θα είναι που θα του καλύπτει τις ανάγκες, τότε τα πράγματα δεν θα πάνε καλά. Αντί λοιπόν να μοιράζονται την αγάπη τους, αντί να μοιράζονται το τι καλό μπορεί να ζήσουν ο ένας με τον άλλον μέσα στην κοινή τους ζωή, αυτό που γίνεται είναι να διαπραγματεύονται ποιος είναι πιο πικραμένος, πιο κουρασμένος, πιο αδικημένος».

Όσο για τον χώρο της εργασίας, ξεχνάμε συχνά ότι δικαιούμαστε στην εργασία μας να είμαστε δημιουργικοί. Στην ερώτηση «για ποιόν λόγο δουλεύουμε» απαντούμε «μόνο για τα χρήματα». O γιατρός, μας δείχνει κάποια περιστατικά:

«Έχω δει ανθρώπους να στέκονται μέσα στην επαγγελματική τους δραστηριότητα και να είναι δημιουργοί και δεν μιλάω μόνο για ανθρώπους που είναι στον χώρο των γραμμάτων, των τεχνών ή των επιστημών, αλλά και σε θέσεις εργασίας που μοιάζουν να μην έχουν κανένα νόημα. Είναι πάρα πολύ κρίσιμο κανείς να καταλάβει ότι αν νιώθει το αίσθημα της αδικίας στην επαγγελματική του ζωή και νιώθει ότι βουλιάζει στο ωράριο της εργασίας του, τότε γυρνώντας σπίτι δεν θα είναι ένας ευτυχισμένος, ένας ζωντανός δημιουργικός άνθρωπος, δεν θα είναι καλός για τα παιδιά του ή τον σύντροφό του, αλλά θα μεταφέρει την κούραση της δουλειάς.

Άρα ο κουρασμένος επιχειρηματίας, ο επαγγελματίας που έχει αφοσιωθεί στην εργασία του και δεν την κάνει δημιουργική, βρίσκεται και το απόγευμα στην προσωπική του ζωή να γίνεται υπάλληλος, να είναι καταβεβλημένος και να κλέβει και την προσωπική του ζωή».

* * *

Η αδικία πληγώνει σε πολλά επίπεδα, αν επιτρέψουμε στον εαυτό μας να της δώσει χώρο, αν καθυστερήσουμε στη λογική αυτή που καταλήγει στο αδιέξοδο. Συμπεραίνουμε, μετά από όσα ακούσαμε από την εμπειρία του ψυχιάτρου κ. Καραγιάννη, τον οποίο ευχαριστούμε, πως μια λύση θα ήταν να μη ζούμε μια ζωή κατά φαντασία. Ας αναλάβουμε ευθύνες και ας παρηγορηθούμε με την εικόνα πως η γη μας είναι τόπος να ζήσουμε, αφού έχουμε τον Θεό Πατέρα και τους άλλους ανθρώπους, αδέλφια μας.

____________

Σοφία Χατζή
δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα
Ορθόδοξη Αλήθεια, 30.11.2021