Ὁ ἀντίλογος - π. Βασιλείου Μπακογιάννη

  Ὁ ἀντίλογος

ὑπό Ἀρχιμ. Βασιλείου Μπακογιάννη

 
    Στόν φιλόξενο ἱστότοπο anastiosk.blogspot.com,  στίς 12.4.22 ἀναρτήθηκε ἄρθρο  μέ τίτλο,  «Π.Ν. Τρεμπέλας ἡ  εἰς ἐπήκον ἀνάγνωσιν τῶν εὐχῶν»,  καί στίς 14.2.22 ἄλλο,  «Ἁγιογραφικά, λειτουργικά καί ἄλλα...»,  σχετικῶς καί αὐτό μέ τήν ἔκφωνη  ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν. Ὅμως, ὑπάρχει καί ἀντίλογος. 
         
 Ὁ R. Taft σέ μιά σχετική συνέντευξη, λέει, ὅτι οἱ Ἰουδαῖοι  προσεύχονταν ἐκφώνως.  Μέ αὐτό τό δεδομένο μποροῦμε νά   ὑποθέσουμε,  ὅτι μέχρι στά τέλη τοῦ 4ου αἰ. οἱ εὐχές  λέγονταν ἐκφώνως. Ἔκτοτε ἄρχισε ἡ μυστική τους ἀνάγνωση» (http://www.kiev-orthodox.org/site/english/717). 
  Καί τοῦτο,  γιατί μέχρι  τότε,  τό Μυστήριο παρακολουθεῖτο  ἀπό τούς ἀξίους πρός  Θ. Κοινωνία·  αὐτοί ἄκουγαν  καί τίς εὐχές. «Ἄν δέν εἶσαι ἄξιος νά κοινωνήσεις, δέν εἶσαι ἄξιος οὔτε νά ἀκούσεις τίς εὐχές τῆς Λειτουργίας», ἔλεγε ὁ Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόσοτομος (Γ΄εἰς Ἐφεσσίους P.G. 62: 29).  Ὅμως, μέ τήν κατάργηση τῆς δημόσιας Ἐξομολογήσεως, παρέμεναν  στό Μυστήριο, καί ὅσοι δέν θά κοινωνοῦσαν· καί ὅσοι, δηλαδή, δέν ἦταν ἄξιοι νά ἀκούσουν τίς εὐχές. Καί ἡ Ἐκκλησία ἐπέλεξε, ὥστε ἀπό τώρα καί στό ἑξῆς, οἱ εὐχές νά διαβάζονται σιωπηλῶς.
      Ὁ Αὐτοκράτορας Ἰουστιανιανός, πού ἦταν ὑπέρ τῆς ἔκφωνης ἀνάγνωσης τῶν εὐχῶν, συνεχίζει ὁ R. Taft,  ἐξέδωκε ἐν ἔτει 565 μ.Χ. διάταγμα (Novella 167), πού  ὑποχρέωνε τόν κλῆρο, νά λέει τίς  εὐχές «μετά φωνῆς». Ἀπειλώντας μάλιστα μέ κυρώσεις, σ'ὅσους θά καταφροοῦσαν τήν ἐντολή του. Παρόλες τίς ἀπειλές του δέν ἐπικράτησε ἡ ἔκφωνη ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν! 
    Τό  ἀρχαιότερο βυζαντινό, λειτουργικό χειρόγραφο (750 μ.Χ), τό    Barberini Gr. 336, κάνει λόγο γιά μυστική ἀνάγνωση τῶν εὐχῶν· ὅπως ἐπίσης,  καί ἕνα κείμενο  τῆς περιόδου 1085-1095 (Προθεωρία, κεφάλαιο 39), λέει ὅτι οἱ Ἱερεῖς ἔλεγαν τίς εὐχές ψιθυριστά! (http://www.kiev-orthodox.org/site/english/717).
          «Χαμηλοφώνως»   ὁρίζουν  καί τά σχετικά χειρόγραφα τῆς βυζαντινῆς ἐποχῆς ( Γ.Ν., Φίλια «ὁ τρόπος ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν», σελ.219-256).
    Τότε πού δέν ὑπῆρχαν μικρόφωνα, τό «χαμηλοφώνως» σήμαινε εἰς ἐπήκοον τῶν συλλειτουργούντων Ἱερέων, τουτέστιν  μυστικῶς γιά τό ἐκκλησίασμα.  «Ὅθεν καί ἡ πρᾶξις τῆς Ἐκκλησίας ἀείποτε μυστικῶς, καί οὐχί ἐκφώνως ἀναγινώσκουσα τά εὐχάς ταύτας», σημειώνει ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης  (Πηδάλιον, «Ἀστήρ»  1982, σελ.645). 
 
Τό ὅτι οἱ εὐχές τῆς Θ. Ἀναφορᾶς  (καί ὄχι μόνο) πρέπει νά λέγονται σιωπηλῶς, ἀποδεικνύεται καί ἀπό τό περιεχόμενο τῶν εὐχῶν. Περιληπτικῶς. 
  Οἱ  εὐχές τοῦ «Καιροῦ» καί τοῦ «Χερουβικοῦ», εἶναι σέ πρῶτο ἑνικό, γιατί ἀφοροῦν  ἀποκλειστικῶς τόν Προεστώτα, ὁ ὁποῖος καί ἐπιτελεῖ τό Μυστήριο. Οἱ ὑπόλοιπες  εἶναι σέ πρῶτο πληθυντικό.
 Μερικές ἐξ αὐτῶν, εἶναι  συμπροσευχές κλήρου καί λαοῦ, π.χ., τά «εἰρηνικά», τά «πληρωτικά» «ἀγαπήσωμεν ἀλλήλους», «ἄνω σχῶμεν τά καρδίας» κ.λ.π. κ.λ.π. γι'αὐτό  λέγονται «εἰς ἐπήκοον τοῦ λαοῦ».
  Οἱ λοιπές, εἶναι συμπροσευχές τῶν συλλειτουργούντων Ἱερέων, γι'αὐτό εἶναι σέ πρῶτο πληθυντικό, καί γι'αὐτό  λέγονταν χαμηλοφώνως, εἰς ἐπήκοον τῶν Ἱερέων λειτουργῶν, καί ἄρα μυστικῶς γιά τό λαό.  Ἄλλωστε, ὁ Ἱερέας ὡς μεσίτης   ἀνάμεσα στό λαό καί στό Θεό,  ἔχει  δικαίωμα  νά μιλάει «κατ΄ ἰδίαν» στό Θεό· νά δέεται ἤ νά εὐχαριστεῖ τό Θεό  ἐκ μέρους τοῦ λαοῦ.
 Ἐνδεικτικῶς: «εὐχαριστοῦμεν Σοι, Κύριε ὁ Θεός τῷ καταξιώσαντι ἡμᾶς, παραστῆναι καί νῦν τῷ ἁγίῳ Σου Θυσιαστηρίου», «...καί ἱκάνωσον ἡμᾶς προσενεγκεῖν Σοι Δῶρα τε καί θυσίας πνευματικάς ὑπέρ τῶν ἡμετέρων ἁμαρτημάτων, καί τῶν τοῦ λαοῦ ἀγνοημάτων...», «εὐχαριστοῦμεν Σοι καί ὑπέρ τῆς Λειτουργίας ταύτης, ἥν ἐκ τῶν χειρῶν ἡμῶν δέξασθαι κατηξίωσας ...», καί ἄλλες, πολλές παρόμοιες, εἶναι  προσωπικές εὐχές τῶν συλλειτουργούντων Ἱερέων. Γιατί, λοιπόν, νά εἰπωθοῦν εἰς ἐπήκοον τοῦ λαοῦ; Μέ ἄλλα λόγια, εἶναι  ὀρθό, νά ἐκλαμβάνονται ὅλες οἱ εὐχές τῆς Λειτουργίας, ὡς συμπροσευχή κλήρου καί λαοῦ;