Ευήθεια και αυτοβοήθεια - Άρης Αλεξανδρής

 Ευήθεια και αυτοβοήθεια

 Άρης Αλεξανδρής

Δεν αυτοπροσδιορίζονται ως λογοτεχνικά· δεν προσποιούνται τα δοκιμιακά και σε καμία περίπτωση δεν υποδύονται τα επιστημονικά. Τα βιβλία αυτοβοήθειας είναι μια κατηγορία από μόνα τους: ως φιλόδοξο κράμα ευσεβούς πόθου και αφελούς απλοϊκότητας, κινούνται στην επικράτεια της μαγικής σκέψης, της αυταπάτης και της υπεραισιοδοξίας για να πείσουν τους αναγνώστες τους ότι η ζωή είναι καλύτερη απ’ ό,τι φαίνεται, πιο ελεγχόμενη απ’ ό,τι νομίζουμε, πιο συναρπαστική απ’ ό,τι αντιλαμβανόμαστε. Τα βιβλία αυτοβοήθειας αποτελούν εύκολα αναγνώσματα και η ευκολία τους είναι κομμάτι του καταστατικού στόχου τους: δεν θέλουν να βασανίσουν το κοινό τους με περίπλοκους συλλογισμούς, δεν θέλουν να δημιουργούν αμφιβολίες ή να ενθαρρύνουν την κριτική σκέψη· ο σκοπός τους είναι να προωθήσουν μια «θετικά» μονοδιάστατη αντίληψη για τη ζωή: Ολα είναι μια απόφαση! Η ευτυχία είναι επιλογή! Μακριά από «τοξικούς» ανθρώπους κι όλα θα πάνε καλά!

Μια θετική στρατηγική

Η σύλληψη, πριν από μερικές ημέρες, του μετρ του σχετικού συγγραφικού είδους, Στέφανου Ξενάκη, για παράβαση της νομοθεσίας περί επιταγών, μη έγκαιρη καταβολή εργοδοτικών εισφορών και μη καταβολή χρεών προς το Δημόσιο είναι υπερβολικά πληθωρική, υπερβολικά γεμάτη από συμβολισμούς· είναι αδύνατον να μη σχολιαστεί σε σχέση με την επιτυχημένη καριέρα του συλληφθέντος ως γκουρού της αυτοβελτίωσης. Χαμογελαστός, καλόγνωμος και επιφανειακά βαθυστόχαστος, ο Ξενάκης έκανε τη διασπορά της εύληπτης αμπελοφιλοσοφίας να μοιάζει πανεύκολη: το ένα μπεστ σέλερ μετά το άλλο, οι ομιλίες σε συνέδρια TED, τα «μαθήματα αξιών και αυτογνωσίας» με τη μεγαλόπνοη αξίωση να διεισδύσουν «σε όλα τα σχολεία της Ελλάδας, από την πρώτη δημοτικού κιόλας» δεν ήταν τυχαιότητες, αλλά κομμάτια μιας γενικής στρατηγικής. Η αυτοβελτίωση ως δόγμα ήταν το όχημα του συγγραφέα προς την επιχειρηματική του αυτοπραγμάτωση. Ο Στέφανος Ξενάκης ξεσήκωσε μια έτοιμη μόδα με καταβολές από το μέινστριμ αμερικανικό φαντασιακό (θετική σκέψη, «ζήσε τη στιγμή», «απλώς κάν’ το»), την πασπάλισε με διαφημιστικά κλισέ και τη σέρβιρε ως δικό του σκεύασμα, παγιώνοντας τον εαυτό του ως εκφραστή μιας τρέντι (υπο)κουλτούρας. Το σχέδιο πέτυχε. Η ποιότητα του σκευάσματος, άλλωστε, δεν έχει σημασία όταν το σκεύασμα έχει ζήτηση· μέχρι που το τελευταίο μεταβολίζεται· τότε είναι που το προϊόν δείχνει από τι είναι φτιαγμένο.

Η εγγενής αντίφαση

Τα ειρωνικά ερωτήματα είναι εν προκειμένω ακαταμάχητα, ακριβώς επειδή δεν είναι μόνο ειρωνικά αλλά και εύλογα: πόσο αυτοβελτιωτικό είναι να μην πληρώνεις τα χρέη σου; Πόσο κύρος μπορεί να έχουν οι ηθικοπλαστικές προτροπές ενός ατόμου εις βάρος του οποίου εκκρεμούν καταδικαστικές αποφάσεις; Τι θα συμβούλευε ο συγγραφέας-επιχειρηματίας να κάνουν οι δικαιούχοι των ακάλυπτων επιταγών του; Θετικές σκέψεις; Να χαμογελούν περισσότερο; Ισως να αγαπάνε «σαν να μην έχει αύριο», όπως εμφατικά προτείνει στο Instagram του. Ο βίος ενός συγγραφέα, βέβαια, δεν είναι ενδεικτικός της αξίας του έργου του· η ζωή μπορεί να πάσχει, αλλά το γραπτό να ακτινοβολεί. Ομως ο Ξενάκης, όπως και όλοι οι συγγραφείς αυτοβελτίωσης, δεν πλάθει κόσμους ανεξάρτητους από τη ζωή του, αντιθέτως χρησιμοποιεί τη ζωή του ως αφορμή και υπόδειγμα για να επηρεάσει τη ζωή των άλλων. Το έργο του είναι ο εαυτός του, επομένως η προσωπική του ηθική και η ηθική του έργου του είναι συγκοινωνούντα δοχεία.

Οι πεφωτισμένοι

Η Φραν Λίµποβιτς έχει πει κάτι εύστοχο για την ανάγνωση: δεν είναι καθρέφτες τα βιβλία· πόρτες είναι. Στο κείμενο, δηλαδή, δεν πρέπει να ψάχνουμε την κολακεία της ταύτισης· πρέπει να αναζητούμε το Αλλο, αυτό που δεν μας είναι οικείο και δεν μας επιβεβαιώνει. Η ιδέα της αυτοβελτίωσης ακούγεται ωραία γιατί υπόσχεται την πρόοδο χωρίς κόπο, σαν μυστικό που αποκαλύπτεται σε μια σελίδα, ένα κεφάλαιο, ένα βιβλίο, από κάποιον που επιτέλους μας ανοίγει τα μάτια με τον αυτοματισμό της σοφής καπατσοσύνης του. Οποιος, όμως, ισχυρίζεται ότι ξέρει ό,τι αγνοούν οι άλλοι, συνήθως δεν ξέρει ούτε τα βασικά. Και στο τέλος αποδεικνύεται ακάλυπτος σαν επιταγή, πρόσκαιρα βελτιωτικός σαν θετική σκέψη άνευ περιεχομένου.

Πηγή: Καθημερινή