Ἡ Ἐκκλησία στήν Ἐθνική Ἀντίσταση - Γ. Δ. Κούβελας

Ἡ Ἐκκλησία στήν Ἐθνική Ἀντίσταση

Εἰς μνήμην τοῦ Ἀρχιμανδρίτη π. Ἀναργύρου Σταματόπουλου, Προϊσταμένου τῆς Ἀδελφότητας Θεολόγων Ἡ ΖΩΗ - 30 χρόνια ἀπό τήν ἐκδημία του

Ἀπό πολλούς τό ἔπος τοῦ 1940 καί 1941 χα[1]ρακτηρίστηκε ὡς ἕνα καινούργιο θαῦμα. Καί ἦταν πράγματι ἕνα θαῦμα, γιατί ἡ μικρή Ἑλλάδα εἶχε νά παλέψει μέ δύο αὐτοκρατορίες, μπροστά στίς ὁποῖες εἶχαν λυγίσει μεγάλα Εὐρωπαϊκά Κράτη. Ἀπό Ἕλληνες καί ξένους ὁμολογεῖται ὅτι ὁ βασικός παράγοντας πού ὁδήγησε στή νίκη, ὑπῆρξε ἡ βαθειά καί ἀκλόνητη πίστη τῶν στρατευμένων μας στή βοήθεια τοῦ Θεοῦ καί τῆς Παναγίας. Πολύ σωστά εἰπώθηκε ὅτι «ἡ πίστη ἔφερε τό θαῦμα».

****

Πολλοί κληρικοί πολέμησαν τότε ὡς ἀξιωματικοί καί στρατιῶτες ἤ στρατιωτικοί ἱερεῖς. Μερικοί ἀπό αὐτούς σκοτώθηκαν στίς μάχες τοῦ Μετώπου. Μεταξύ τῶν πρώτων νεκρῶν τοῦ πολέμου ἦταν καί ὁ Ἀρχιμανδρίτης π. Χρυσόστομος Τσάκωνας, στρατιωτικός ἱερέας. Σκοτώθηκε στίς 25 Νοεμβρίου 1940 ἀπό βόμβα ἰταλικοῦ ἀεροπλάνου.
Ἀλλά καί αὐτοί πού βρίσκονταν στά μετόπισθεν, δέν ὑστέρησαν. Ὅσο διαρκοῦσε ὁ πόλεμος, οἱ ἱερεῖς στίς πόλεις καί στά χωριά στήριζαν ἠθικά καί ὑλικά τίς οἰκογένειες τῶν στρατευμένων. Στήν προσπάθεια αὐτή συμμετεῖχαν αὐθόρμητα καί λαϊκά μέλη τῆς Ἐκκλησίας. Ὁμάδες Χριστιανῶν, μέλη Χριστιανικῶν Συλλόγων πρωτοστατοῦσαν στά ἔργα τῆς ἀγάπης. Συγκέντρωναν πλεκτά, φανέλες, κάλτσες καί ἄλλα μάλλινα εἴδη καί τά ἔστελναν στό Μέτωπο γιά τούς φαντάρους μας, πού μάχονταν στά βορειοηπειρωτικά βουνά.

****

Σημαντική ὑπῆρξε ἡ προσφορά τῆς Ἀδελφότητας Θεολόγων «Ζωή» γιά τήν ἀνακούφιση τῶν φτωχῶν καί τῶν ἀρρώστων. Μέ τήν καθοδήγηση τοῦ τότε Προϊσταμένου της Ἀρχιμανδρίτη π. Σεραφείμ Παπακώστα ξεκίνησε ἀπό τήν Ἀθήνα μιά πολύπλευρη κοινωνική ἐργασία πού ἁπλώθηκε σ’ ὅλο τόν ἑλλαδικό χῶρο.

****

Τό πρῶτο ΟΧΙ τῆς Ἐθνικῆς Ἀντίστασης τό διακήρυξε ἐπίσημα ὁ τότε Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Χρύσανθος, ὁ ὁποῖος ἀρνήθηκε νά συμμετάσχει στή συμβολική παράδοση τῆς Ἀθήνας. Δήλωσε μέ θάρρος: «Ὁ ἀρχηγός τῆς Ἐκκλησίας δέν παραδί[1]δει την πρωτεύουσα τῆς πατρίδος του εἰς οὐδένα ξένον. Ὁ ἀρχηγός τῆς Ἐκκλησίας ἕνα καθῆκον ἔχει. Νά φροντίσει γιά τήν ἀπελευθέρωσίν της». Καί ὅταν τοῦ ζητήθηκε νά ὁρκίσει τήν πρώτη κατοχική Κυβέρνηση, ὁ Χρύσανθος καί πάλι ἀρνήθηκε.

****

Ἀλλά καί ὁ μετέπειτα Ἀρχιεπίσκοπος Ἀθηνῶν Δαμασκηνός πρωτοστατοῦσε στή διάσωση, τήν περίθαλψη καί τήν ἀνακούφιση τῶν κατατρεγμένων πολιτῶν. Γιά τόν σκοπό αὐτό, μέ ἐπιτελεῖο ἐθελοντῶν συνεργατῶν του, ὀργάνωσε διάφορες ὑπηρεσίες, ὅπως: τόν Ἐθνικό Ὀργανισμό Χριστιανικῆς Ἀλληλεγγύης, τήν Ὑπηρεσία Προστασίας Ἀπορφανισμένων Οἰκογενειῶν, τήν Ὑπηρεσία Προστασίας Κρατουμένων, τήν Ὑπηρε[1]σία Προστασίας Οἰκογενειῶν τῶν Ἐκτελεσθέντων. Μέ τίς ὑπηρεσίες αὐτές βοηθοῦνταν μυστικά ἀπό τόν Ἀρχιεπίσκοπο 5.923 Οἰκογένειες, ὅπως γράφει ἡ συνεργάτιδα τοῦ Δαμασκηνοῦ, Ἰωάννα Τσάτσου στό βιβλίο της Ἐκτελεσθέντες ἐπί Κατοχῆς.

****

Δέν ἦταν ὅμως μόνο ἡ ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας, πού στάθηκε κοντά στόν λαό στά ὀδυνηρά χρόνια τῆς γερμανοϊταλικῆς κατοχῆς. Ἕνα πλῆθος κληρικῶν στήν Ἀθήνα, στίς ἐπαρχιακές πόλεις καί τά χωριά δεινοπάθησαν, πόνεσαν καί πείνασαν μαζί μέ τον ὑπόλοιπο λαό. Πρωτοστάτησαν σέ ἔργα χριστιανικῆς ἀγάπης καί τόν ἀνακούφισαν στή φτώχια καί τή δυστυχία του.
Ἀξιόλογη ὑπῆρξε καί ἡ συμπαράσταση καί ἡ βοήθεια πού προσέφερε ὁ Μοναχισμός στόν πονεμένο ἑλληνικό λαό κατά τά μαῦρα ἐκεῖνα χρόνια. Μοναχοί καί μοναχές περιέθαλψαν ἀρρώ[1]στους, φυλακισμένους, φιλοξένησαν ἄστεγους καί πρόσφυγες, ἔκρυψαν, μέ κίνδυνο τῆς ζωῆς τους, Ἕλληνες καί ξένους καταδιωκόμενους ἀπό τούς κατακτητές. (Πολλές περιπτώσεις ἀναφέρονται στήν ἐργασία μου, Ἡ Ἐκκλησία στήν Ἐθνική Ἀντίσταση, ἀνάτυπο ἀπό τό περιοδικό Κοινωνία, Ἀθήνα 1985).

****

 Πέρα ὅμως ἀπό τή συμπαράσταση καί τήν ἀνακούφιση πού προσέφεραν στόν πεινασμένο καί κατατρεγμένο λαό μας οἱ Ἕλληνες κληρικοί, πολλοί ἀπό αὐτούς ἀνέβηκαν καί τόν Γολγοθᾶ τοῦ μαρτυρίου. Μέ αὐτοθυσία ἀντιμετώπισαν τόν ξένο ἐπιδρομέα. Οἱ ἱερεῖς μας διέθεταν γενναιό[1]τητα, παλληκαριά, θάρρος. Ἀντιστάθηκαν στή βία καί τήν τρομοκρατία. Ἀγωνίστηκαν ἐναντίον τῶν κατακτητῶν. Ὁρισμένοι ὀργάνωσαν ἔνοπλα τμήματα, συμμετεῖχαν σ’ αὐτά καί μερικοί ὑπῆρξαν καί καπετανέοι σάν ἄλλοι Παπαφλέσσηδες.
Πολλοί ἱερεῖς σφαγιάστηκαν ἤ τουφεκίστη[1]καν κατά τήν περίοδο τῆς Κατοχῆς. Στό χρονικό διάστημα ἀπό 28 Ὀκτωβρίου 1940 μέχρι 31 Δεκεμβρίου 1944 περισσότεροι ἀπό 329 κληρικοί ἔχασαν τή ζωή τούς ἀπό Γερμανούς, Ἰταλούς, Βούλγαρους, Ἀλβανοτσάμηδες, Ἐλασίτες καί ἄλλους. (Ὀνομαστικός κατάλογος μέ σύντομα βιογραφικά καί πολλά παραδείγματα περιλαμβάνονται στό βιβλίο μου Μάρτυρες τῆς Κατοχῆς, Ἐκδόσεις Τῆνος, Ἀθήνα).
Ὑπάρχει, ἀκόμη, καί ἕνα πλῆθος ἱερέων, πού μπορεῖ νά μήν βρῆκαν μαρτυρικό θάνατο, ἀλλά ὅμως ὑπέφεραν τά πάνδεινα, χωρίς νά λυγίσουν: Φυλακίστηκαν, κακοποιήθηκαν, βασανίστηκαν, διώχθηκαν, ἐξορίστηκαν, κλείστηκαν σέ στρατόπεδα συγκεντρώσεως.

****

 Χρέος μας ἱερό εἶναι νά μήν ξεχνᾶμε ἐκείνους πού στίς δίσεκτες ὧρες τοῦ Ἔθνους μας στάθηκαν ὄρθιοι καί ἄφοβοι μπροστά στούς κινδύνους καί στήριξαν τόν κατατρεγμένο λαό μας. Τέτοιοι ὑπῆρξαν οἱ Ἕλληνες ἱερεῖς. Ἁπλοῖ καί ταπεινοί λευΐτες, φτωχοί παπάδες τοῦ βουνοῦ καί τοῦ κάμπου, δέν ἐγκατέλειψαν τό ποίμνιό τους, ἀλλά πιστοί στόν Μεγάλο Ἀρχιερέα Χριστό ἀνέβηκαν κι αὐτοί στόν Γολγοθᾶ τοῦ μαρτυρίου. Ἔμειναν κοντά στόν ἀγωνιζόμενο λαό καί τόν ἀνακούφισαν στήν ὀρφάνια του. Στούς λευϊτικούς ὤμους τους σήκωσαν ὅλη τήν πίκρα, τήν ὀδύνη, ἀλλά καί τήν ψυχική λεβεντιά ἑνός ὁλόκληρου λαοῦ.
 Ὅλοι αὐτοί οἱ κληρικοί ὑπῆρξαν ἀπόγονοι καί συνεχιστές τῆς θυσίας τῶν Ἀγώνων τοῦ Γρη[1]γορίου τοῦ Ε΄, τοῦ Παπαφλέσσα, τοῦ Διάκου, τοῦ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανοῦ, τοῦ Σαλώνων Ἠσαΐα, τοῦ Σαμουήλ στό Κούγκι, τοῦ Γαβριήλ στό Ἀρκά[1]δι, τοῦ Γρεβενῶν Αἰμιλιανοῦ, τοῦ Χρυσοστόμου Σμύρνης. Πλάι στούς Νεομάρτυρες τῆς Τουρκοκρατίας στέκονται οἱ Ἱερομάρτυρες τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα, τῆς Μικρᾶς Ἀσίας καί πρόσφατα οἱ Ἐθνομάρτυρες τοῦ Σαράντα καί τῆς Κατοχῆς (1940-1944), ὅπως καί τῆς Κύπρου.

****

 Ἡ σκέψη καί ἡ μνήμη μας στρέφεται μέ εὐλάβεια καί εὐγνωμοσύνη στά ματωμένα ράσα. Σέ ὅλους τούς ἐπώνυμος καί ἀνώνυμους ἥρωες τῆς Ἀντίστασης τῆς Ἐκκλησίας ἐνάντια στόν κατακτητή. Ξαναφέρνουμε στή θύμησή μας γνωστούς καί ἀγνώστους λειτουργούς τοῦ Θεοῦ, πού κράτησαν ψηλά τή σημαία τοῦ Ἔθνους· πού δέν πρόδωσαν τήν πατρίδα καί τήν πίστη· πού δέν συμβιβάστηκαν μέ τούς ἰσχυρούς.

Γ. Δ. Κούβελας

 
Λίγο ετεροχρονισμένα το δημοσιεύω από τον Σύνδεσμο της Χριστιανικής Στέγης Καλαμάτας το θεωρώ χρέος να το αναρτήσω διότι επί των ημερών του ως Προϊστάμενος της Ζωής έγινε η πρόσληψής μου. Ας είναι Αιωνία η μνήμη του Θεοφιλεστάτου Εψηφισμένου Μητροπολίτου Λαρίσης κυρού Αναργύρου. Ο π. Ανάργυρος πιστός στην παρακαταθήκη του π. Ευσεβίου Ματθόπουλου αρνήθηκε την Μητροπολη και παρέμεινε Ιερομόναχος. (Α.Κ.Κ.)